میزائل
میزائل اک اپنے آپ ٹرن آلا پروجیکٹائل ہوندا اے۔ میزائل نوں راکٹ یا جیٹ انجن نال ٹوریا جاندا اے۔ میزائلاں چ اک یا دو بمب ہوندے نیں پر دوجے ہتھیار وی لاۓ جاسکدے نیں۔ میزائل تے راکٹ دے درمیان اے فرق اے کہ میزائل چ اک کھوج آستے سسٹم ہوندا اے۔
ٹیکنالوجی
سودھوکھوجی سسٹم
سودھو
میزائلاں نوں دشمناں دا راہ دسن آستے اک کھوجی سسٹم ہوندا اے۔ زیادہ تر ریڈیایشن کھوج لان آستے ورتیاں جاندیاں نیں اے ریڈیایشناں انفرا ریڈ، لیزر تے ریڈار دیاں مورتاں چ ہو سکدیاں نیں۔ اے ریڈیایشناں نشانے توں لئیاں جا سکدیاں نیں جیسا کہ کوئی ٹینک گرمی دی مورت چ انفراریڈ ریڈیایشناں دیندا ہوۓ یا فیر کسے ریڈار توں نشانے دے اتے ریڈیایشناں سٹ کے اودا کھوج لایا جاسکدا اے۔
اڈان آلے سسٹم
سودھو
میزائل نوں نشانے تک لے جان آستے ایدے چ سسٹم ہوندے نیں جیڑے کہ اے دیہان رکھدے نیں کہ اے راہ توں پٹک نہ جاۓ۔ اے سسٹم پراں دی مورت چ وی ہو سکدے نیں یا فیر تھرسٹ ویکٹر دی مورت چ وی۔
انجن
سودھو
عام طور میزائل رکٹ انجن ورتدے نیں جیناں چ ٹھوس بالن ورتیا جاندا اے تا کہ چلان چ آسانی ہوۓ۔ کج بیلسٹک میزائلاں چ مایہ بالن ورتیا جاندا اے تے راکٹ انجن لگیا ہوندا اے۔ کروز میزائلاں چ جیٹ انجن ہوندا اے کیونجہ اے بوت ہلکہ ہوندا اے۔ ریم جیٹ انجن وی کج میزائلاں چ ورتے جاندے نیں۔
ہتھیار
سودھومیزائل چ اک یا دو ہتھیار وی لگے ہوندے نیں۔ ٹینکاں نوں تباہ کرن واسطے دو بمب لگے ہوندے نیں اک پہلاں پھٹدا اے تے اودا بکتر پن چھڈدا اے تے دوجا باقی کم کردا اے۔ بیلسٹک میزائلاں چ 1 توں 12 بمب ہو سکدے نیں جیڑے کے ایٹم بمب وی ہو سکدے نیں۔ کروز میزائلاں چ اک بمب ای ہوندا اے تے اوہ ایٹم بمب وی ہو سکدا اے۔ اس توں علاوہ کج میزائل کلسٹر بمب وی لے کے جاندے نیں۔ کلسٹر بمب نکے نکے تے بوت سارے بمب ہوندے نیں جیڑی کہ بوت تباہی چکدے نیں۔
ورتیا جانا
سودھوقسماں
سودھومیزائلاں دی کئی قسماں نيں۔ انہاں وچ اک فضا توں فضا وچ مار کرنے والا میزائل (اے اے ایم) اے جو اک جہاز توں دشمن دے جہاز نوں گرانے دے لئی استعمال ہُندا اے۔ ایہ گائیڈڈ میزائل وی کہلاندا اے تے اس وچ راکٹ موٹر لگی ہُندی اے جس وچ ٹھوس ایندھن استعمال کيتا جاندا اے لیکن ہن فضا توں فضا وچ مار کرنے والے ایداں دے میزائل وی بن چکے نيں جنہاں وچ عام مائع ایندھن استعمال ہُندا اے۔ ایہ میزائل دوسرے جہاز توں نکلنے والے دھوئيں تے حرارت توں اپنے ہدف دا تعین کردے نيں۔
دوسری قسم فضا توں زمین اُتے مار کرنے والے میزائل ( اے ایس ایم یا اے جی ایم )کی اے جو جنگی جہاز توں زمین اُتے یا سمندر وچ واقع کسی ہدف نوں نشانہ بناندا اے۔ اس وچ وی راکٹ موٹر یا جیٹ انجن استعمال کيتا جاندا اے۔ ایہ لانگ رینج تے شارٹ رینج وی ہُندے نيں جدوں کہ اس ضمن وچ روسی میزائل سب توں زیادہ تیز رفتار تے دور ہدف اُتے پہنچنے والے سمجھے جاندے نيں۔ اس قسم دے میزائل اپنے نشانے دا تعین لیزر گائیڈنس سسٹم دے علاوہ انفراریڈ گائیڈنس سسٹم، آپٹیکل گائیڈنس تے جی پی ایس سنگنلز دے ذریعے کردے نيں۔ انہاں سسٹم دا اطلاق ہدف دی نوعیت اُتے ہُندا اے۔ سمندر وچ واقع ہدف دے لئی آپٹیکل سسٹم یعنی ریڈار دے ذریعے کيتا جاندا اے جدوں کہ زمینی ہدف دے لئی ہور سسٹم توں کم لیا جاندا اے۔ ايسے نوعیت دے میزائل فضا توں زمین اُتے استعمال کرنے دے نال زمین توں زمین اُتے مار کرنے دے لئی وی استعمال ہُندے نيں
زمین توں زمین اُتے مار کرنے والے میزائل نوں میزائلاں دی تیسری قسم کہیا جاندا اے۔ ٹوماہاک میزائل فضا توں زمین اُتے مار کردا اے جدوں کہ اے جی ایم86، اے جی ایم 84 ہارپون دونے مقاصد دے لئی استعمال ہُندے نيں جدوں کہ ایہ سمندری ہدف دے علاوہ زمینی ہدف اُتے مار کرنے وچ استعمال ہوئے سکدے نيں۔ ايسے نوعیت دے میزائلاں وچ اک ہور قسم اینٹی ٹینک میزائل دی اے جو زیادہ تر میدان جنگ وچ دشمن دے ٹینکاں نوں تباہ کرنے دے لئی ہیلی کوپٹر توں استعمال کیتے جاندے نيں۔ کروزمیزائل، اینٹی شپ میزائل تے اینٹی ریڈار میزائل وی ايسے قسم دے میزائلاں وچ شمار کیتے جاندے نيں۔ جدوں کہ زمین توں فضا وچ مار کرنے والے میزائل فضا وچ موجود دشمن دے جہازاں نوں گرانے دے لئی استعمال ہُندے نيں ایہ میزائل انفراریڈ تے لیزر سسٹم اُتے کم کردے نيں۔ سٹنگر میزائل وی ايسے نوعیت دا اے۔ اسنوں انسانی کندھے اُتے رکھ دے چلایا جا سکدا اے۔
میزائلاں دی چوتھی قسم بلاسٹک میزائل(بی ایم) اے جس وچ نیوکلیائی،کیمیائی یا حیاتياتی تے روايتی اسلحہ استعمال کیتے جاندے نيں تے عموماً دور فاصلے اُتے موجود ہدف نوں تباہ کرنے دے لئی استعمال کيتا جاندا اے۔ انہاں وچ بین البراعظمی بلاسٹک میزائل (آئی سی بی ایم ) وی شامل نيں جو اک براعظم توں دوسرے براعظم تک مار کردے نيں۔ شمالی کوریا دا زیر بحث میزائل جس دا تجربہ حالے ہونے والا اے اوہ وی انٹر کانٹی نینٹل میزائل وچ شمار ہُندا اے۔ پہلا بلاسٹک میزائل A-4 سی جسنوں وی ٹو راکٹ وی کہیا جاندا سی تے یہ1930 تے 1940 دے درمیانی عرصے وچ جرمنی نے بنانے شروع کیتے سن جدوں کہ اس دا پہلا کامیاب حملہ 3 اکتوبر 1942، دوسرا کامیاب حملہ 6 ستمبر 1944 نوں پیرس اُتے ہويا تے مئی 1945 نوں لندن اُتے وی ايسے میزائل دے ذریعے حملے کیتے گئے۔ دوسری جنگ عظیم وچ 3000 دے نیڑے اس نوعیت دے میزائل اک دوسرے دے خلاف استعمال کیتے گئے۔ ایہ میزائل تن حصےآں اُتے مشتمل ہُندا اے۔ بلاسٹک میزائل فکسڈ تے موبائل پلیٹ فارماں توں لانچ کیتے جا سکدے نيں۔ انہاں نوں زمین دے علاوہ ہوائی جہاز، بحری جہاز تے آبدوز توں وی فائر کيتا جا سکدا اے۔ انہاں وچ شارٹ رینج بلاسٹک میزائل (ایس آر بی ایم ) اک ہزار کلو میٹر تک مار کردے نيں۔ وی ٹو راکٹ، سکڈ تے SS21 مختصر فاصلے تک مار کرنے والے میزائل وچ شمار ہُندے نيں۔ درمیانی فاصلے والا بلاسٹک میزائل اک ہزار توں دو ہزار پنج سو کلو میٹر تک مار کردا اے۔ انٹر میڈیٹ رینج بلاسٹک میزائل ڈھائی ہزار کلومیٹر توں تن ہزار پنج سو کلو میٹر تک دا فاصلہ طے کردا اے۔ سب کانٹی نینٹل میزائل پینتِیہہ سو کلومیٹر توں چار ہزار پنج سو کلو میٹر تک دا فاصلہ طے کردا اے۔ جدوں کہ انٹر کانٹی نینٹل بلاسٹک میزائل پینتالیس سو کلو میٹر توں ودھ تے چھ ہزار کلو میٹر تک دا فاصلہ طے کردا اے۔ لمیٹڈ رینج انٹر کانٹی نینٹل بلاسٹک میزائل (ایل آر آئی سی بی ایم ) اٹھ ہزار کلو میٹر تک دا فاصلہ طے کردا اے جدوں کہ فل رینج انٹر کانٹی نینٹل بلاسٹک میزائل (ایف آر آئی سی بی ایم ) بارہ ہزار کلو میٹر تک دا فاصلہ طے کر سکدا اے۔ میزائلاں دی پنجويں قسم اینٹی بلاسٹک میزائل (اے بی ایم) دی اے۔ جو بلاسٹک میزائل نوں تباہ کرنے دے لئی استعمال کيتا جاندا اے۔ ایداں دے دنیا وچ حالے صرف دو سسٹم موجود نيں اک امریکا دا سیف گارڈ سسٹم جو ایل آئی ایم 49A سپارٹن تے سپرنٹ میزائلاں اُتے انحصار کردا اے تے دوسرا روس دا نظام (اے 35 سسٹم) اے۔ امریکی نظام سیف گارڈ دی نسبت روس دا A 35 نظام زیادہ موثر تے چالو حالت وچ اے۔ جدوں کہ امریکا دا ایسا ہی دوسرا نظام زمینی مڈکورس ڈیفنس(جی ایم ڈی) اے جس نوں پہلے این ایم ڈی نظام کہیا جاندا سی تے ایہ حالے حال ہی وچ ابتدائیییی سطح اُتے چالو ہويا اے۔ جدوں کہ انہاں دے علاوہ امریکا دا ہی پیٹریاٹ، نیوی دا کمبیٹ سسٹم تے اسرائیل دا ایرو نظام وی ايسے نوعیت دے نيں مگر ایہ وی حالے ابتدائیییی سطح دے نيں۔ اس دے علاوہ امریکا وچ سابق صدر ریگن دے سٹار وارز نامی دفاعی نظام نوں ویہہ برس بعد جارج بش دے حکم اُتے دوبارہ شروع کيتا گیا اے۔ اس نظام دے تحت 2004 تک الاسکا دے علاقے وچ دس انٹرسیپٹر میزائیل نصب کیتے جا چکے نيں جو امریکا دی طرف آنے والے کسی میزائیل نوں روکنے دی صلاحیت رکھدے نيں۔ جدوں کہ ايسے طرح بعد وچ دس ہور انٹرسیپٹر نصب ہون گے جنہاں وچ زمین تے سمندر توں مار کرنے والے میزائیل تے خلاء وچ قائم سینسر وی شامل ہون گے۔ امریکا ہن تک اس نوعیت دے اٹھ تجربے کر چکيا اے جنہاں وچوں تن ناکام رہے تے پنج کامیاب ہوئے۔ ايسے طرز اُتے انٹی سیٹلائٹ میزائل اے جو زمین توں خلا وچ مار کردا اے۔ انہاں دے علاوہ دنیا وچ ہور نوعیت دے میزائل وی موجود نيں جنہاں وچ ابدالی، غوری I، غوری II، غوری III، غزنوی، حتف I، کندور، جیریکو، ایم 5، ایم 45، ایم 51، نوڈونگ، پیس کیپر، پلوٹن، پلورس، پوسی ڈین، پرتھوی، سکڈ، شہاب 3، شہاب 4، شہاب 5، شاہین، سکائی بولٹ، ائیر لانچڈ بلاسٹک میزائل، ایس ایس 18، ایس ایس 24، تائی پو ڈنگ I،تائی پوڈنگ 2، ٹرائی ڈینٹ، اگنی، وی ٹو، عنزہ، بکتر شکن، بابر، حسین، سٹینگر، دھنش قابلِ ذکر نيں۔
پاکستان دا حتف 7یا بابر میزائل زمین توں زمین تے زمین توں سمندر وچ مار کرنے والے میزائل دی قسم دا اے جو ہر طرح دے جوہری تے روايتی اسلحہ لے جانے دی صلاحیت رکھدا اے تے اس دی حد پنج سو کلومیٹر اے۔ بابر میزائل دی نشان دہی کسی وی ریڈار سسٹم یا دفاعی سسٹم اُتے نئيں ہوئے سکدی تے اس میزائل نوں زمین دے علاوہ جنگی کشتی، آبدوز تے ہوائی جہاز دے ذریعے وی پھینکا جا سکدا اے تے ایہ پاکستان دے سرکردہ سائنسداناں تے انجینئراں دی کاوش دا نتیجہ اے۔ پاکستان نے سب توں دور مار کرنے والے میزائل شاہین ٹو دا وی تجربہ کیہ ہویا اے تے ایہ میزائل جوہری اسلحہ لے جانے دی صلاحیت رکھدا اے۔ شاہین 2، دو ہزار کلومیٹر دے فاصلے اُتے ہدف نوں نشانہ بنا سکدا اے تے متعدد بھارتی تھانواں تک باآسانی پہنچنے دی صلاحیت رکھدا اے۔ شاہین میزائل نوں پاکستان وچ سب توں اہم بلاسٹک میزائل سمجھیا جاندا اے۔ جدوں کہ غوری ،حتف تے عنزہ میزائل وی موجود نيں۔ ایہ زمین توں فضا، زمین توں زمین تے اور فضا توں زمین اُتے مار کرنے والے میزائل نيں۔
زمین توں فضا وچ مار کرنے والے میزائلاں دی لسٹ وچ سب توں زیادہ خطرناک میزائل روسی ساختہ اِگلا نامی میزائل اے جو کچھ ہی عرصہ پہلے اک برطانوی سوداگر نے امریکا وچ وی اسمگل کيتا سی۔ اس میزائل دے ذریعہ امریکی صدر بش دے طیارے ’ایئر فورس ون‘ نوں وی نشانہ بنایا جا سکدا سی۔ اِگلا میزائل جدید ہتھیاراں دی اس قسم نال تعلق رکھدا اے جو زمین توں فضا وچ مار کرنے دی صلاحیت رکھدے نيں۔ ایہ دس ہزار فٹ دی بلندی تک اڑنے والی ہر چیز نوں تباہ کر سکدا اے۔ ایہ میزائل بوسنیا دی جنگ دے دوران وی استعمال کیتے گئے سن ۔ جدوں کہ دو سال پہلے چیچنیا وچ اک روسی فوجی جہاز نوں مار گرایا گیا سی جس وچ اک سو اٹھارہ روسی فوجی سوار سن ۔ خیال اے کہ اس جہاز اُتے وی اِگلا میزائل ہی داغا گیا سی۔ اِگلا میزائل روسی ساختہ اے تے اس دی فروخت 80 اور90 دی دہائی وچ ہوئی سی۔ ایہ جہاز دے انجنہاں توں خارج ہونے والی حرارت دا پِچھا کردے ہوئے اپنے شکار نوں جا لیندا اے۔ ايسے نوعیت دے امریکی میزائل سٹنگر نيں جو افغان روس جنگ وچ آزمائے گئے۔ ہن وی افغانستان وچ سینکڑاں سٹنگر میزائل موجود نيں جو جنگ دے دوران امریکا نے روسی طیارےآں نوں گرانے دے لئی سٹنگر تے ہور نوعیت دے راکٹ، بارودی سرنگاں تے دھماکا خیز مادے سمیت طرح طرح دے ہتھیار وار لارڈز دے حوالے کیتے سن ۔ بعد وچ امریکا نے انہاں میزائلاں نوں مجاہدین توں بھاری قیمت اُتے واپس خریدنے دی کوشش بھیکيتی سی جو کامیاب نہ ہوسکی تے ہن وی افغانستان وچ سو دے نیڑے سٹنگر میزائل موجود نيں۔ بلکہ حالے حال ہی وچ افغانستان وچ بین الاقوامی حفاظتی فوج دے سربراہ دا کہنا اے کہ انہاں نوں امریکا وچ بنے سٹنگر میزائل تے راکٹ فروخت کرنے دی پیشکش کیتی گئی اے۔ جنرل اکِن زورلو نے کہیا کہ انہاں دے فوجیاں نوں سٹنگر میزائل دو لکھ ڈالر تے راکٹ پنج توں دس ہزار ڈالر دی شرح توں فروخت کیتے جانے دی پیشکش کیتی گئی۔ انہاں دے خیال وچ حالیہ دناں وچ کابل اُتے راکٹ حملےآں وچ وادھا ڈیلراں دی طرف توں بین الاقوامی امن فوجیاں اُتے راکٹ خریدنے دے لئی دباؤ ڈالنے دا حربہ ہوئے سکدا اے۔ انہاں نے کابل وچ صحافیاں نوں دسیا تھاکہ تقریباًً ہر ایداں دے واقعہ دے بعد انہاں نوں ہتھیاراں دی فروخت دی پیشکش ہُندی رہی۔ امن فوج دے اک اڈے اُتے اک ہفتے دے دوران گھٹ توں گھٹ چھ راکٹ داغے گئے۔
ایران دا شہاب سوم میزائل زمین توں زمین اُتے مار کرنے والا بیلاسٹک میزائل اے۔ ایہ تیرہ سو کلو میٹر دور تک مار کردا اے۔ ایہ میزائل 1998ماں تیار کيتا گیا سی جس دا تجربہ حالے حال ہی وچ کیہ گیا اے جو اسرائیل تک پہنچ سکدا اے۔ جدوں کہ اسرائیل دے پاس وی بیلاسٹک میزائلاں دا ڈھیر لگیا ہويا اے۔ جیریکو I تے جیریکوII نہ صرف ایران بلکہ تمام اسلامی دنیا تے ایشیا دے ہور ملکاں تک مار دے سکدا اے۔ فرانس دے ایم 4 تے ایم 45 بیلاسٹک میزائل 4000 تے 5300 کلو میٹر تک پہنچدے نيں۔ بھارت دا بیلاسٹک پرتھوی 150 توں 250 کلومیٹر جدوں کہ اگنی 2500 کلو میٹر تک پہنچدا اے۔ روس دا ایس ایس 18 گیارہ ہزار، ایس ایس 19 دس ہزار، ایس ایس 24 دس ہزار، ایس ایس 25 دس ہزار پنج سو، ایس ایس این 18 چھ ہزار پنج سو، ایس ایس این 20 اٹھ ہزار تن سو کلو میٹر تک مار کردے نيں۔ برطانیہ دا ٹرائیڈینٹ D5 بارہ ہزار کلو میٹر تک پہنچ سکدا اے۔ امریکا دا ایل جی ایم 30 G تیرہ ہزار، ایل جی ایم 118نو ہزار چھ سو، یو جی ایم 93 A ست ہزار چار سو، یو جی ایم 133 A بارہ ہزار کلو میٹر تک مار دے سکدے نيں۔
اب میزائل ٹیکنالوجی عام ہوئے چکی اے تے دنیا دے پنجاہ توں ودھ ملکاں دے پاس ایہ کسی نہ کسی نوعیت دی موجود اے جدوں کہ میزائل وی ہور عام ہتھیاراں دی طرح دوسرے ملکاں توں خریدے جا سکدے نيں۔ ایہ وی ہتھیار تیار کرنے والے ادارےآں دی اک مہنگی تے جدید پراڈکٹ اے تے انہاں نوں بہتر توں بہتر بنانے دا عمل وی جاری اے۔ پہلی جنگِ عظیم وچ امریکا تے اس دے اتحادیاں دی طرف توں میزائلاں دے حصول دی شروع دی ہوئی لڑائی ہن اس سطح تک پہنچ چکی اے کہ اسنوں روکنا بہت ہی مشکل ہوئے گیا اے۔ جے امریکا تے اس دے اتحادی اپنے میزائلاں دی تیاری ترک کر دیؤ تے برابری دی سطح اُتے گل گل دے ذریعے اک دوسرے نوں سمجھاں تاں تب شاید ہور ملکاں وی اس نوعیت دے اپنے ہتھیار بنانے چھڈ داں کیونجے دھمکیوں تے لڑائیاں توں ایہ گلاں ختم نئيں ہُندیاں بلکہ ہور شدت اختیار کر جاندیاں نيں۔
بیلسٹک میزائل
سودھوبیلسٹک میزائل زمین توں یا پنڈوبی توں چلاۓ جاندے نیں تے اوہ زمین تے ای آکے وجدے نیں۔ اوہ زیادہ تر ایٹم بمب نوں ہتھیار دے طور تے ورتدے نیں۔ بیلسٹک میزائل 15000 کلومیٹر تک جاسکدے نیں تے 12 ایٹم بم چک سکدے نیں تے اوہ دنیا دے سب توں خطرناک ہتھیار نیں۔ اک بیلسٹک میزائل انی چک سکدا اے۔
کروز میزائل
سودھوکروز میزائل ہوا، زمین تے پانی توں چلاۓ جا سکدے نیں۔ اوہ زمین دے بوت نال ہو کے اڈدے نیں تا کے ریڈار توں لک سکن۔ کروز میزائل اک بمب، کلسٹر بمب یا فیر اک ایٹم بمب لے کے جاندے نیں۔ کروز میزائل بوت چنے گۓ نشانیاں تے ماریا جاندا اے۔ کروز میزائل پانی دے جعازاں نوں مار آستے وی ورتیا جاندا اے۔
جہاز مار میزائل
سودھوجعاز مار میزائل دوجے ممیزائلاں توں نکے ہوندے نیں۔ اوہ گڈی، پانی دے جعاز، جعاز تے کندے توں چلاۓ جاسکدے نیں۔ کندے توں چلاۓ جان آلے میزائل 15-20 کلوگرام تک ہوندے نیں۔ اے میزائل جعازاں دی گرمی نوں ویکھ کے اوناں پچھے جاندے نیں یا فیر ایناں نوں ریڈار نال نشانے دا دسیا جاندا اے۔