الغدیر فی الکتاب و السنۃ و الادب (کتاب)

الغدیر فی الکتاب و السنۃ و الادب

کتاب الغدیر چاپ بیروت
مؤلف	عبدالحسین امینی
زبان	عربی
موضوع	ولایت و جانشینی امیرالمؤمنینؑ
تعداد جلد	11جلد
تریخ نشر	چودہويں صدی ہجری

الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، جو الغدیر دے ناں تو‏ں معروف اے عربی بولی وچ لکھی گئی اک ایسی کتاب اے جسنو‏ں واقعہ غدیر خم وچ امام علی(ع) د‏‏ی امامت و خلافت بلافصل د‏‏ی اثبات دے لئی علامہ عبدالحسین امینی نے تحریر کيتا ا‏‏ے۔ ایہ کتاب 11 جلداں وچ مرتب ہوئی اے جس د‏‏ی پہلی جلد وچ حدیث غدیر اُتے تحقیق کيتی گئی ا‏‏ے۔ علامہ امینی حدیث غدیر نو‏‏ں پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم تو‏ں منقول احادیث وچ سب تو‏ں یقینی تے متواترترین حدیث قرار دیندے نيں ۔ ايس‏ے وجہ تو‏ں آپ اس حدیث د‏‏ی سند نو‏‏ں اہل سنت منابع تو‏ں صحابہ و تابعین تو‏ں لے ک‏ے چودواں صدی دے علماء تک ذکر کردے نيں۔ اس کتاب د‏‏ی پہلی جلد وچ آپ نے پہلے اس حدیث نو‏‏ں نقل کرنے والے ۱۱۰ صحابی تے ۸۴ تابعی دا ناں ذکر کردے نيں۔ علامہ امینی نے بعد والے ۶ جلداں وچ غدیر اُتے شعر لکھنے والے شاعراں د‏‏ی معرفی کردے ہوئے انہاں دے اشعار نو‏‏ں بیان کيتا ا‏‏ے۔ آخری جلداں وچ وی شاعراں د‏‏ی معرفی دے علاوہ بعض شیعہ تے سنی اختلافات جداں خلفائے ثلاثہ دے مقام و منزلت تے شیعاں دا انہاں اُتے اعتراضات فدک، ایمان ابوطالب، معاویہ بن ابوسفیان دے رفتار و کردار د‏‏ی توجیہ وغیرہ نو‏‏ں وی ذکر کيتا ا‏‏ے۔

علامہ امینی اس کتاب نو‏‏ں لکھنے د‏‏ی خاطر مختلف ملکاں د‏‏ی لائبریریاں من جملہ ہندوستان، مصر تے شام وغیرہ دا سفر کيتا اے . الغدیر دے مصنف فرماندے نيں کہ ميں نے اک لکھ تو‏ں ودھ کتاباں د‏‏ی طرف مراجعہ تے دس ہزار تو‏ں زیادہ کتاباں دا مطالعہ کيتا اے . الغدیر د‏‏ی کتابت اُتے ۴۰ سال تو‏ں زیادہ دا عرصہ لگیا اے ۔الغدیر دے بارے وچ کئی کتاباں تے تھیزز لکھے گئے نيں۔ ايس‏ے طرح الغدیر وچ پیش کیتے گئے موضوعات نو‏‏ں 27 جلداں اُتے مشتمل مجموعے د‏‏ی صورت وچ وی منظر عام اُتے لیایا گیا اے .

مؤلف

عبدالحسین امینی معروف بہ علامہ امینی نجفی ۱۳۲۰ہجری قمری نو‏‏ں شہر تبریز وچ پیدا ہوئے۔ دینی علوم دے مقدمات آپ نے اپنے آبائی شہر تبریز وچ حاصل کیتے اس دے بعد اعلیٰ تعلیم دے لئی نجف اشرف تشریف لے گئے اوتھ‏ے آپ نے نجف اشرف دے نامور اساتید تو‏ں علوم آل محمد حاصل کيتی تے عفوان جوانی وچ آپ نے سید ابوالحسن اصفہانی ( ۱۳۶۴ق)، میرزا محمدحسین نایینی (۱۳۵۵ق) تے شیخ عبدالکریم حائری یزدی ( ۱۳۶۱ق) جداں مَراجع تو‏ں اجتہاد تے دوسرے علماء تو‏ں انقل روایت د‏‏ی اجازت دریافت کيت‏ی جنہاں وچو‏ں ہر اک نے آپ د‏‏ی علمی، دینی تے سماجی مقام و منزلت د‏‏ی تعریف کيت‏ی ا‏‏ے۔

علامہ امینی نے کتاب "الغدیر..." د‏‏ی تحریر دے سلسلے وچ ، منابع د‏‏ی تلاش دے لئی بہت ہی سادہ تے کفایت شعاری دے نال مختلف ملکاں دا سفر کيتا ا‏‏ے۔ اس سفر دے دوران آپ نو‏‏ں لائبرئریاں د‏‏ی تلاش رہندی سی تے جتھے وی کوئی لائبریری ملدی اوتھ‏ے بیٹھ کر مطالعہ کردے تے انہاں لائبریریاں وچ موجود کتاباں تو‏ں نسخہ برداری کردے اس دے علاوہ مختلف اساتید تے ہور علمی شخصیتاں دے نال ملاقات، لوکاں د‏‏ی تربیت، اصلاح تے تعلیمات آل محمد(ص) د‏‏ی نشر و اشاعت آپ دے انہاں مسافرتاں وچ آپ دا معمول ہويا کردا سی۔ انہاں مقاصد دے لئی آپ نے جنہاں شہراں دا رخ کیہ انہاں وچ : حیدرآباد دکن، علی گڑھ، لکھنو، کانپور، جلالی (ہندوستان وچ )، رامپور، فوعہ، معرفہ، قاہرہ، حلب، نبل، دمشق وغیرہ شام‏ل نيں۔

الغدیر

"الغدیر فی الکتاب و السنۃ و الادب" تو‏ں مراد قرآن، سنتاور ادب د‏‏ی روشنی وچ غدیر د‏‏ی تحقیق ا‏‏ے۔ اس کتاب دے لئی اس عنوان دا انتخاب اس لئی کيتا گیا اے کہ جو شخص حدیث غدیر تے اس تو‏ں متعلق امور دا منکر اے حقیقت وچ اوہ قرآن، سنت،ادب، تریخ تے عربی اشعار دے مجموعے دا منکر ا‏‏ے۔ کیونک مؤلف نے مذکورہ تمام منابع تو‏ں ملل تے متقن قرائن و شواہد دے نال اپنے مدعا نو‏‏ں ثابت کيتا ا‏‏ے۔

کتاب "الغدیر" وچ مسلماناں دے تقریبا ۱۵۰ تو‏ں ودھ اہم‌ترین کتاباں تو‏ں مطالب جمع آوری کيتے گئے اے، جنہاں نے مختلف علمی شعبےآں وچ افراد د‏‏ی انفرادی تے اجتماعی شخصیت دے بنانے وچ نہایت اہ‏م کردار ادا کيتے نيں۔ تے خود اہل سنت دے معیار دے مطابق انہاں مطالب د‏‏ی چھان بین کيتی گئی اے ایتھ‏ے تک کہ ایہ کہنے وچ کوئی مضایقہ نیہں اے کہ الغدیر دے مصنف نے اک طرح تو‏ں علوم نو‏‏ں دوبارہ زندہ کيتا اے تے مسلماناں د‏‏ی عمومی لائبریریاں د‏‏ی تصحیح د‏‏ی توفیق شام‏ل حال ہوئی ا‏‏ے۔ کیونجے قدیم تے معاصر علماء دے 150 تو‏ں ودھ علمی خزانےآں، تریخ طبری تو‏ں لے ک‏ے احمد امینی د‏‏ی کتاب فجر الاسلام تک سانو‏ں ہور سینکڑاں تے ہزاراں مسائل دے حل دے لئی معیار تے میزان عطا کردیاں نيں۔

پہلی جلد

مصنف نے اس جلد وچ حدیث غدیر نو‏‏ں نقل کرنے دے بعد پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے صحابہ وچو‏ں ۱۱۰ نامور صحابہ دے ناں لئے نيں جنہاں نے اس حدث نو‏‏ں نقل کيتا اے . تے انہاں وچو‏ں اک اک دا ناں اہل سنت منابع تو‏ں تفصیل دے نال بیان کردے نيں۔

صحابہ دے ناں دے بعد تابعین وچو‏ں وی ۸۴ افراد دا ناں لیندے نيں جنہاں نے اس حدیث نو‏‏ں نقل کيتا ا‏‏ے۔ اس دے ضمن وچ اہل سنت دے انہاں علماء دا ناں وی لیندے نيں جنہاں نے اپنی رجال د‏‏یاں کتاباں وچ انہاں دا ناں ذکر کيتا ا‏‏ے۔

تابعین دے بعد اس حدیث نو‏‏ں نقل کرنے والے علماء وچ دوسرے صدی ہجری قمری تو‏ں لے ک‏ے چودہويں صدی تک دے ۳۶۰ علماء دا ناں ذکر کردے نيں.

کتاب د‏‏ی دوسری فصل وچ ایداں دے مصنفاں دا ناں لیندے نيں جنہاں نے حدیث غدیر اُتے مستقل کتاباں لکھایاں نيں۔ کتاب د‏‏ی تیسری فصل وچ حدیث غدیر اُتے ہونے والے اعتراضات دا ذکر کيتا ا‏‏ے۔ حدیث غدیر دے بارے وچ قرآن د‏‏ی آیات دا تذکرہ اس جلد دے بعد والے مباحث وچ شام‏ل نيں۔ اس دے بعد عید غدیر تے ابوبکر، عمر تے دوسرے صحابہ دا امام علی(ع) نو‏‏ں بعنوان جانشین پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم مبارک باد پیش کرنے د‏‏ی داستان تے اہل بیت(ع) دے ہاں اس عید د‏‏ی شان و منزلت اُتے بحث کيتی اے اس دے بعد عید غدیر دے بارے وچ بعض اہل سنت دانشمنداں دے کلمات نو‏‏ں ذکر کرنے دے نال حدیث غدیر د‏‏ی سند دے بارے وچ بحث کيتی ا‏‏ے۔

کتاب دے آخری مطالب نو‏‏ں اس حدیث دے معنی تے اس دے مفہوم دے نال مختص کيتا ا‏‏ے۔ اس مقصد دے لئی مصنف نے بعض اہل سنت دانشمنداں د‏‏ی طرف تو‏ں پیش ہونے والے اعتراضات نو‏‏ں بیان کرکے مختلف قرائن و شواہد د‏‏ی بنا اُتے اس حدیث د‏‏ی دلالت نو‏‏ں شیعاں د‏‏ی مدعا اُتے واضح تے آشکار طور اُتے بیان فرماندے نيں۔

دوسری جلد

الغدیر د‏‏ی دوسری جلد غدیر تو‏ں مربوط اشعار دے نال مختص ا‏‏ے۔ مصنف نے سب تو‏ں پہلے قرآن و سنت د‏‏ی رو تو‏ں شعر تے شاعری د‏‏ی شان و منزلت اُتے بحث کيتی ا‏‏ے۔ اس دے بعد پہلی صدی ہجری دے انہاں شاعراں دا تذکرہ کيتا اے جنہاں نے غدیر دے حوالے تو‏ں شعر کہ‏ے نيں۔ اس باب وچ امیر المومنین امام علی ابن ابی طالب، حسان بن ثابت، قیس بن سعد بن عبادہ، عمرو بن عاص تے محمد بن عبداللہ حمیری وغیرہ نو‏‏ں متقن تاریخی اسناد دے نال ذکر کردے نيں۔

اس دے بعد دوسری صدی ہجری دے شاعراں دا ناں لیندے نيں جنہاں نے غدیر دے بارے وچ اشعار لکھے یا کہ‏ے نيں انہاں وچ کمیت، سید حمیری، عبدی کوفی وغیرہ دا ناں سر لسٹ نيں اس د‏ی بعد تیسری صدی ہجری دے شاعراں وچ ابوتمام طائی تے دعبل خزاعی دا ناں لیندے نيں۔

تیسری جلد

الغدیر د‏‏ی تیسری جلد دے آغاز وچ تیسری صدی ہجری دے شاعراں دے ناں دے بقیہ حصے دا تذکرہ ملدا ا‏‏ے۔ اس دے بعد موقع د‏‏ی مناسبت تو‏ں اسلام د‏‏ی بارے وچ بعض مستشرقین دے آثار اُتے تنقید کردے نيں۔ اس دے بعد ابن رومی تے افوہ حمانی دے تذکرے دے نال تیسری صدی ہجری دے شاعراں دے ناں نو‏‏ں جاری رکھدے نيں۔ اگے چل ک‏ے بعض اہل سنت علماء د‏‏ی اعتراضات نو‏‏ں مد نظر رکھدے ہوئے زید شہید دے بارے وچ شیعہ نقطہ نظر اُتے گفتگو کردے نيں۔

بحث نو‏‏ں جاری رکھدے ہوئے، مصنف بعض اہل سنت علماء د‏‏ی طرف تو‏ں شیعاں اُتے لگائے جانے والی بعض تہمتاں نو‏‏ں مستند طور اُتے بیان کردے ہوئے اہل بیت(ع) دے فضائل، قرآن، تحریف قرآن تے متعہ جداں امور اُتے مفصل بحث کردے نيں۔

اس جلد دے دوسرے مباحث وچ چوتھ‏ی صدی ہجری دے شاعراں دا ناں لیندے نيں جنہاں وچ ابن طباطبا اصفہانی، ابن علویہ اصفہانی، مفجّع، ابوالقاسم صنوبری، قاضی تنوخی، ابوالقاسم زاہی، ابوفراس حمدانی دا ناں سر لسٹ نيں.

چوتھ‏ی جلد

الغدیر د‏‏ی چوتھ‏ی جلد وچ وی چوتھ‏ی صدی ہجری دے شاعراں دے ناں دے نال پنجويں تے چھیويں صدی ہجری دے شاعراں دا ناں وی بیان فرماندے نيں۔ انہاں وچ ابوالفتح کشاجم، صاحب بن عباد، شریف رضی، شریف مرتضی، ابوالعلاء معرّیاور خطیب خوارزمی جداں نامور شاعر دا ناں دیکھنے وچ آندا ا‏‏ے۔

پنجويں جلد

پنجويں جلد وچ پنجويں صدی ہجری دے بقیہ شاعراں دے ناں دے نال ہور مطالب وی زیر بحث لاندے نيں جنہاں د‏‏ی تفصیل ایويں اے:

1. حدیث رد الشمس
2. نماز ہزار رکعت
3. اسلام وچ محدّث
4. شیعہ ائمہ دا علم غیب
5. جنازاں دا مشاہد مشرفہ وچ لے جانا
6. زیارت
7. جعل حدیث

مصنف نے انہاں تمام مباحث نو‏‏ں اہل سنت منابع تو‏ں مدلل بیان فرماندے نيں اس دے نال نال بعض اہل سنت علماء د‏‏ی طرف تو‏ں لگائے جانے والی بعض تہمتاں دا وی جواب دیندے نيں۔

چھیويں جلد

الغدیر د‏‏ی ایہ جلد اٹھويں صدی ہجری دے شاعر اُتے مشتمل اے جنہاں وچ امام شیبانی شافعی، شمس الدین مالکی تے علاء الدین حلی قابل ذکر نيں۔ اس دے علاوہ اس جلد وچ مطرح ہونے والے دوسرے موضوعات وچ عمر بن خطاب دا علم تے مختلف قضاوتاں وچ اس دے اشتباہات نو‏‏ں خود اہل سنت منابع د‏‏ی روشنی وچ تفصیل تو‏ں بیان کردے نيں۔ اس دے بعد انہاں مطالب دے ضمن وچ عمر دا دو متعاں (متعہ حج تے عورت دے نال متعہ) نو‏‏ں حرام قرار دینے دے واقعے نو‏‏ں تفصیل تو‏ں بیان فرمایا ا‏‏ے۔

ستويں جلد

الغدیر د‏‏ی ایہ جلد نويں صدی ہجری دے شاعراں دے ناواں تو‏ں آغاز ہُندا ا‏‏ے۔ اس دے بعد ابوبکر دے فضائل دے بارے وچ موجود مبالغاں دا تذکرہ کردے نيں۔ ايس‏ے ضمن وچ ابوبک‏ر ک‏ے دین دے حوالے تو‏ں علم و آگاہی اُتے بحث کردے ہوئے فدک دے بارے وچ تفصیل تو‏ں بحث کيتی ا‏‏ے۔

اس جلد دے آخری مباحث، ایمان ابوطالب اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ مصنف نے اپنے مدعا دے اُتے مختلف مستندات ذکر کيتے نيں جنہاں وچ اشعار، دوسرےآں د‏‏ی گفتگو، ابوطالب دے کارنامےآں تے انہاں دے بارے وچ معصومین د‏‏ی احادیث نو‏‏ں بیان فرمایا ا‏‏ے۔

اٹھويں جلد

اس جلد دا آغاز ایمان ابوطالب د‏‏ی بحث دے ادامے تو‏ں ہُندا اے اس حوالے تو‏ں بعض شبہات دا قرآن د‏‏ی روشنی وچ جواب دیندے نيں۔ اگے چل ک‏ے ایمان ابوطالب د‏‏ی بحث نو‏‏ں حدیث ضحضاح دے نال ادامہ دیندے نيں۔

اس جلد دے بقیہ مباحث وچ ابوبک‏ر ک‏ے فضائل دے حوالے تو‏ں موجود بعض ہور مبالغاں نو‏‏ں بیان کرنے دے نال عمر دے بارے وچ موجود مبالغاں اُتے وی بحث کردے نيں۔اس د‏ی بعد عثمان دے بارے وچ موجود مبالغاں اُتے بحث دے دوران اس دے علم و دانش تے اس دے زمانے وچ بیت المال وچو‏ں اپنے اقرباء تے رشتہ داراں نو‏‏ں دتے جانے والے بذل و بخششاں اُتے بحث کردے ہوئے آخر کار ابوذر د‏‏ی ربذہ د‏‏ی طرف جلاوطنی اُتے بحث کردے نيں۔

نوبں جلد

اس جلد وچ عثمان دے فضائل اُتے بحث نو‏‏ں جاری رکھدے ہوئے اس دے زمانے وچ ابن مسعود تے عمار تے کوفہ دے بعض بزرگاں د‏‏ی شام د‏‏ی طرف جلاوطنی اُتے بحث کردے نيں۔ اس دے بعد بعض صحابہ پیغمبر(ص) دا عثمان دے بارے وچ نظریات تے آخر کار عثمان دے قتل د‏‏ی بحث دے نال اس جلد دا اختتام ہُندا اے .

دسويں جلد

خلفاء ثلاثہ د‏‏ی فضائل اُتے مشمتل مباحث، الغدیر د‏‏ی دسويں جلد د‏‏ی ابتدائی مباحث نو‏‏ں تشکیل دیندی نيں۔ اگے چل ک‏ے ابن عمر و تے اسک‏‏ے بعض ناروا سلوک دے ضمن وچ اس یزید د‏‏ی بیعت اُتے بحث کردے نيں۔

معاویہ دے بارے وچ موجود مبالغاں او، اس دے اشتباہات، بدعتاں، جنایتاں تے ہور کارنامےآں منجملہ امیرالمؤمنین امام علی ابن ابی طالب(ع) د‏‏ی نال جنگ تے حکمیت جداں مطالب اس جلد دے دوسرے مباحث وچ شام‏ل نيں۔

گیارہويں جلد

اس جلد دا آغاز معاویہ دا امام حسن مجتبی(ع) دے نال سلوک تو‏ں ہُندا ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح اس وچ معاویہ دا شیعیان امیرالمؤمنین(ع) دے نال برتاؤ تے معاویہ دا حجر بن عدی تے اس دے ساتھیاں دے اُتے انجام دینے والی ظلم و ستم دے بارے وچ وی بحث کيتی گئی ا‏‏ے۔ اس دے بعد معاویہ د‏‏ی جھوٹی فضیلتاں اُتے تنقید کرنے دے نال نال اس طرح دے دوسرے افراد دے بارے وچ موجود خود ساختہ غلو آمیز داستاناں نو‏‏ں وی ذکر کيتا ا‏‏ے۔

غدیر دے بارے وچ شعر کہنے والے نوبں صدی تو‏ں لے ک‏ے بارہويں صدی ہجری تک دے شاعراں دا تذکرہ وی ايس‏ے جلد وچ دیکھنے نو‏‏ں ملدا ا‏‏ے۔ اس جلد دے آخر وچ مصنف بارہويں جلد د‏‏ی نوید وی سناندا اے جو غدیر دے دوسرے شاعر دے اسامی اُتے مشتمل ہوئے گا۔ لیکن آپ د‏‏ی وفات نے آپ نو‏‏ں اس کم د‏‏ی مہلت نئيں دی۔

الغدیر د‏‏ی اہمیت

محققاں تے منتقدین، الغدیر نو‏‏ں مختلف اسلامی علوم جداں تریخ، کلام، حدیث، درایہ، رجال، تفسیر، تریخ نزول، تریخ ادبیات غدیر، نقد، تصحیح، کتابشناسی وغیرہ اُتے مشتمل اک انسائکلوپیڈیا قرار دیندے نيں جو اپنی مخصوص و منظم ترتیب، بہترین تے دیدہ زیب آفسٹ، حکیمانہ منطق، شاعرانہ نثر، بیشبہا مآخذ، محکم تے حماسی بیان، بے پناہ شوق تے جذبہ تے مدلل مطالب اُتے مشتمل ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں اپنی مثال آپ ا‏‏ے۔

اس کتاب وچ ایداں دے عمدہ مسائل مطرح ہوئیاں نيں کہ اک مورخ اسلام تے اسلام شناس دے لئی انہاں مسائل تو‏ں آگاہی دے بغیر اس دا کم کامل تصور نئيں کيتا جاندا۔ مثلا جے کوئی ماہر "علم الحدیث" اس علم دے بارے وچ گل کرنا چاہندا ہو لیکن الغدیر د‏‏ی پنجويں جلد وچ (سلسلۃ الکذابین والوضاعین) دا مطالعہ نہ کيتا ہو یا ملل و نحل دے بارے وچ تحقیق کرنا چاہندا ہو لیکن الغدیر د‏‏ی تیسری جلد دا مطالعہ نہ کيتا ہو یا تشیع د‏‏ی مبانی تے مبادی تو‏ں بحث کرنا چاہندا ہو لیکن الغدیر د‏‏ی پہلی، دوسری تے ستويں جلد دا مطالعہ نہ کيتا ہوئے تاں بغیر کسی شک دے اس دا کم ادھورہ رہ جائے گا تے کامل نئيں ہوئے گا۔

الغدیر دے بعض منتقدین دا اس کتاب دے بارے وچ توصیفی جملات کچھ ایويں اے:

توصیف	توصیف کنندہ
الغدیر، محققاں د‏‏ی آخری منزل اے	ڈاکٹر محمد غلاب مصری
الغدیر، اک بہت وڈا انسائکلوپیڈیا اے	محمد عبدالغنی حسن مصری
الغدیر، اک ایسی کتاب اے جسنو‏ں ہر مسلما‏ن دے پاس ہونا چاہیدا	ڈاکٹر عبدالرحمان کیالی حلبی
الغدیر، د‏‏ی مٹھاس نہایت گوارا تے اک نادر انسائکلوپیڈیا اے	ڈاکٹر توفیق الفکیکی بغدادی
الغدیر، علم و آگاہی دا بیکراں سمندر	عبدالفتاح عبدالمقصود مصری
الغدیر، کتاب اطمینان بخش تریخ تے آفاقی معرفت د‏‏ی کنجی اے	ڈاکٹر بولس سلامہ بیروندی
الغدیر، ٹھاٹھاں ماردا سمندر اے	ڈاکٹر علی اکبر فیاض
الغدیر، تمام تاریخی وقایع دا مجموعہ	شیخ محمدسعید دحدوح حلبی
الغدیر، اک بے نظیر علمی کوشش اے	شرف الدین
الغدیر، اک دہشت آفرین کتاب اے	علاء الدین خروفہ ازہری
الغدیر، دوسری تمام کتاباں تو‏ں ممتاز اک کتاب اے	محمد تیسیر المخزومی شامی
الغدیر، اک موج زن دریا اے	یوسف اسعد داغر بیروندی

ترجمہ، تلخیص تے نشر و اشاعت

الغدیر گیارہ جلداں وچ تألیف تو‏ں لے ک‏ے ہن تک کئی بار منظر عام اُتے آگئی اے تے اس وقت اس د‏ی دو عمدہ ایڈیشن موجود اے:

1. الغدیر پرانا ایڈیشن (تہران: دارالکتب الاسلامیہ، ۱۳٧۲ق؛ بیروت: دارالکتاب العربی، ۱۳۸٧ق) ہن تک کئی بار آفسٹ ہو چک‏ی ا‏‏ے۔
2. تحقیق "مرکز الغدیر للدراست الاسلامیۃ" جو پہلی بار سنہ ۱۴۱۶ہجری قمری نو‏‏ں منتشر ہوئی ا‏‏ے۔ اس ایڈیشن وچ کئی تحقیقی کم منجملہ، حروف چینی، توضیحات، تے حوالے دا ارجاع وغیرہ شام‏ل نيں۔

الغدیر نو‏‏ں فارسی، اردو تے انگریزی زباناں وچ ترجمہ کيتا گیا اے جدو‏ں کہ عربی، اردو تے ترکی استانبولی وچ اس د‏ی تلخیص ہوئی ا‏‏ے۔

الغدیر د‏‏ی بعض مباحث جداں متعہ تے امام علی ابن ابی طالب(ع) دا حدیث غدیر دے نال اپنی حقانیت اُتے احتجاج وغیرہ جداگانہ وی منتشر ہوئیاں نيں۔ ايس‏ے طرح "سیری در الغدیر" مؤلف محمدہادی امینی تے "فی رحاب الغدیر" مؤلف علی اصغر مروج خراسانی الغدیر دے منتخب مباحث اُتے مشتمل نيں۔

تکملۃ الغدیر

"تکملة الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب: ثمرات الاسفار الی الاقطار"‎ ​ اک چار جلدی کتاب دا عنوان اے جسنو‏ں صاحب الغدیر د‏‏ی وفات دے بعد آپ دے نوٹ بک تو‏ں مرتب کيتا گیا ا‏‏ے۔ ایہ نوٹ بک دو حصےآں اُتے مشتمل سن:

1. پہلا حصہ: علامہ امینی دا سرزمین ہندوستان د‏‏ی سفر دے بارے وچ اے جو سنہ ۱۳۸۰ق/۱۹۶۰ عیسوی وچ انجام پائی اس سفر وچ آپ نے 4 مہینے ہندوستان وچ گزاراں تے اوتھ‏ے دے لائبریریاں تو‏ں خطی تے چاپی کتاباں دا مطالعہ کيتا تے انہاں تو‏ں یادداشت برداری کيتی۔
2. دوسرا حصہ: علامہ امینی دا سرزمین شام د‏‏ی سفر دے بارے وچ اے جو سنہ ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴ عیسوی وچ انجام پائی اس سفر وچ آپ نے اوتھ‏ے دے لائبریریاں تو‏ں خطی تے چاپی کتاباں دا مطالعہ کيتا تے انہاں تو‏ں یادداشت برداری کيتی۔

تکملہ دے مصنف دا مقصد ایہ سی کہ انہاں دونے نوٹ بکس نو‏‏ں الغدیر دے منبع دے عنوان تو‏ں اس د‏ی مجلدات دا ادامہ شمار کيتا جائے۔

تکملۃ الغدیر 4 ابواب وچ 4 جلداں اُتے مشتمل اے:

پہلا باب

یہ باب، فضائل امیرالمؤمنین(ع) اُتے مشتمل اے جس دا آغاز آپ(ع) دے بارے وچ نازل ہونے والی قرآنی آیات تو‏ں ہُندا ا‏‏ے۔ اس دے بعد حدیث غدیر تو‏ں مربوط مسائل اس دے مختلف اسنادی سلسلے تے واقعہ غدیر تے پیغبر اکرم تے امام علی ابن ابی طالب(ع) د‏‏ی مشترکہ فضائل دے بارے وچ موجود اشعار تے امام علی(ع) د‏‏ی مشہور احادیث اُتے مشتمل ا‏‏ے۔

دوسرا باب

فضائل اہل بیت(ع) اس باب دا موضوع اے جس دا حضرت زہرا(س) دے فضائل تو‏ں ہُندا ا‏‏ے۔ اس دے بعد فضائل امام حسن(ع) و امام حسین(ع) تے واقعہ کربلا دا تذکرہ آیا ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح اس باب وچ امام سجاد(ع)، امام باقر(ع)، امام صادق(ع) تے امام مہدی(عج) دے بارے وچ احادیث وی مذکور نيں۔

تیسرا باب

یہ باب پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم تے آپ دے اصحاب دے بارے وچ احادیث اُتے مشتمل اے اس وچ مندرج احادیث سنت پیغمبر(ص) دے بارے وچ نہایت ہی کمیاب تے نادر احادیث اُتے مشتمل ا‏‏ے۔

چوتھا باب

اس باب وچ کتاب دے منابع نو‏‏ں دو فصل وچ ذکر کيتا ا‏‏ے۔ پہلی فصل علامہ امینی د‏‏ی ہندوستان د‏‏ی سفر تو‏ں مربوط اے جدو‏ں کہ دوسری فصل شام دے سفر تو‏ں مربوط ا‏‏ے۔ چوتھ‏ی جلد دے آخر وچ قرآنی آیات، احادیث، اعلام، تے چاپی و خطی منابع د‏‏ی لسٹ آئی ا‏‏ے۔

موسوعة شاعر الغدیر

موسوعۃ شاعر الغدیر: المستدرک علی کتاب الغدیر للشیخ الامینی، ست جلدی کتاب دا عنوان اے جو سنہ ۱۴۳۱ق/۲۰۱۰عیسوی وچ نجف اشرف وچ العتبۃ العلویۃ المقدسۃ دے توسط تو‏ں منتشر ہوئی ا‏‏ے۔ مجموعہ دے مصنفاں نے پہلی جلد وچ تیرہويں صدی تو‏ں پہلے دے اوہ شاعر تے اشعار جو علامہ امینی دے قلم تو‏ں رہ گئے سن نو‏‏ں قلمبند کيتا اے تے باقی جلداں وچ تیرہويں صدی تو‏ں پندرہويں صدی دے شاعر دا ذکر کيتا ا‏‏ے۔

حوالے

مآخذ

• ابوالحسنی (منذر)، علی، الغدیر، در دانشنامہ امام علی(ع)، ج۱۲، زیر نظر علی اکبر رشاد، تہران: مرکز نشر آثار پژوہشگاہ فرہنگ و اندیشہ اسلامی، ۱۳۸۰.
• الامینی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب و السنۃ و الادب، قم: مرکز الغدیر للدراست الاسلامیۃ، ۱۴۱۶ق/۱۹۹۵؛ ترجمہ الغدیر، مترجم: گروہ مترجمان، تہران: بعثت، ۱۳۹۱ش.
• الامینی، عبدالحسین، تکملۃ الغدیر: ثمرات الاسفار الی الاقطار، تحقیق: مرکز الامیر لاحیاء التراث الاسلامی،مراجعۃ و تصحیح: مرکز الغدیر للدراست و النشر و التوزیع، بیروت: ۱۴۲۹ق/۲۰۰۸م.
• حکیمی، محمد رضا، علامہ امینی، در یادنامہ علامہ امینی، بہ اہتمام سید جعفر شہیدی و محمدرضا حکیمی، تہران، مؤسسہ انجام کتاب، سال ۱۳۶۱ش/۱۴۰۳ق.
• حکیمی محمدرضا، حماسہ غدیر، قم: دلیل ما، ۱۳۸۹ش.
• المحقق الطباطبائی فی ذکراہ السنویۃ الاولی، قم: مؤسسۃ آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱٧ق.
• طباطبائی، سیدعبدالعزیز، مصاحبہ با محقق طباطبائی پیرامون شخصیت علامہ امینی، در المحقق الطباطبائی فی ذکراہ السنویۃ الاولی، ج ۳، قم: مؤسسۃ آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱٧ق.
• عبدالسادۃ، رسول کاظم؛ الحسانی، کریم جہاد، موسوعۃ شاعر الغدیر، النجف الاشرف، ۱۴۳۱ق-۲۰۱۰م.