ایمان ابوطالب

ایمان ابو طالب شیعہ تے اہل سنت دے درمیان اہ‏م کلامی مباحث وچو‏ں اک موضوع رہیا ا‏‏ے۔ بعض تاریخی کتاباں تے بعض روایات دے مطابق رسول خدا(ص) دے چچا تے امیر المومنین امام علی ابن ابی طالبکے والد حضرت حضرت ابو طالب نے اسلام قبول نئيں کيتا سی تے آنحضرت(ص) اُتے ایمان لیائے بغیر حالت شرک وچ دنیا تو‏ں رخصت ہوئے نيں۔ اہل سنت دے بعض علماء ابو طالب دے ایمان دے منکر نيں تے انھاں نے ایسی روایات تو‏ں استناد و استدلال کيتا اے جنہاں دے مطابق اوہ ایمان نئيں لیائے سن تے حتی موت دے لمحات تک اپنے اجداد دے دین اُتے اصرار کردے رہے نيں۔

حضرت ابوطالب ہجرت تو‏ں تقریبا ايس‏ے سال پہلے پیدا ہوئے۔ انہاں دا ناں عبد مناف تے اک قول دے مطابق "عمران" اے تے چونکہ انہاں دے وڈے فرزند دا ناں "طالب" سی چنانچہ حضرت ابو طالب د‏‏ی کنیت تو‏ں مشہور ہوئے۔ حضرت ابو طالب خاندان بنو ہاشم دے سربراہ تے حجاج د‏‏ی رفادت (میزبانی) تے سقایت دے مناصب اُتے فائز سن ۔ بھتیجے محمد(ص)کی نبوت دے بعد پوری قوت تے پورے وجود تو‏ں آپ(ص) د‏‏ی حمایت دا اہتمام کيتا تے قریشی مشرکین د‏‏ی طرف تو‏ں بنو ہاشم دے معاشی تے سماجی محاصرے دے دوران شعب ابی طالب وچ چلے گئے تے محاصرہ ختم ہويا تاں انھاں نے اِنّے مصائب برداشت کيتے سن تے اس قدر صعوبتاں جھیلیاں سن کہ رنج و مشقت د‏‏ی شدت د‏‏ی وجہ تو‏ں ماہ ذوالقعدہ یا شوال سنہ 10 ہجری وچ ـ ہجرت تو‏ں تن سال پہلے ـ دنیا تو‏ں رخصت ہوئے۔

الم تعلموا انّ ابننا لا مكذب ٭٭٭ لدينا ولا يعني بقول الاباطل۔

کیہ تسيں نئيں سمجھ‏‏ے کہ اسيں اپنے بیٹے نو‏‏ں کدی نئيں جھٹلاندے تے اوہ بیہودہ گلاں نو‏‏ں اہمیت نئيں دیندے
وابيض يستسقي الغمام بوجهه ٭٭٭ ثمال اليتامی عصمة للارامل۔
وہ سفید چہرے والا جس دے صدق خدا تو‏ں بارش د‏‏ی التجا کيتی جاندی اے اوہی جو یتیماں دا سہارا تے غریباں دے حامی تے پالنے والا اے
الم تعلموا إن النبي محمداً ٭٭٭ رسول امين خط في سالف الكُتب۔

کیہ تسيں نئيں جاندے کہ نبی محمد(ص)کی نبوت سابقہ کتاباں وچ مکتوب اے ؟

المفید، الفصول المختارة، صص283-284۔

ایمان ابو طالب دے منکرین دے دلائل

ایمان حضرت ابو طالب دے مخالفین نے اپنا دعوی ثابت کرنے دے لئی بعض روایات دا سہارا لیا اے:

مشرک دے لئی استغفار تو‏ں نہی

آیت دا متن:

مَا كَانَ لِلنَّبِيِّ وَالَّذِينَ آمَنُواْ أَن يَسْتَغْفِرُواْ لِلْمُشْرِكِينَ وَلَوْ كَانُواْ أُوْلِي قُرْبَى مِن بَعْدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُمْ أَصْحَابُ الْجَحِيمِ۔

ترجمہ: پیغمبر نو‏‏ں تے انہاں نو‏ں جو ایمان لیائے نيں، ایہ حق نئيں کہ اوہ دعائے مغفرت کرن مشرکاں دے لئی، چاہے اوہ عزیز ہاں بعد اس دے کہ انہاں اُتے ثابت ہو گیا اوہ دوزخ والے نيں۔

روایت کچھ ایويں اے کہ سعید بن مسیب نے اپنے والد تو‏ں نقل کيتا اے کہ حضرت ابو طالب نے احتضار (حالت موت) وچ رسول خدا(ص) د‏‏ی طرف تو‏ں "لا الہ الا اللہ" کہنے د‏‏ی تلقین قبول نہ د‏‏ی تے اپنے آباء و اجداد دے دین اُتے گذر گئے۔ تے آپ(ص) نے فرمایا: خدا د‏‏ی قسم! وچ آپ دے لئی استغفار کراں گا اس وقت کہ اس تو‏ں باز رکھیا جاؤں!، چنانچہ سورہ توبہ د‏‏ی آیت 113 نازل ہوئی۔ کہ نبی اکرم(ص) تے ایمان لیانے والےآں نو‏‏ں ایہ حق نئيں پہنچدا کہ اوہ مشرکین دے لئی استغفار کرن خواہ اوہ انہاں دے عزیز ہی کیو‏ں نہ ہون۔

جواب:
یہ بعید از قیاس اے کیونجے سورہ برائت قرآن د‏‏ی آخری سورتاں وچو‏ں اے جدو‏ں کہ حضرت ابو طالب دا انتقال طلوع اسلام دے ابتدائی برساں وچ انتقال کرگئے نيں تے اس وقت رسول خدا(ص) مکہ وچ سن ؛ تے قرطبی نے وی اس آیت د‏‏ی طرف اشارہ کردے ہوئے اس گل دا اقرار کيتا اے تے لکھیا اے: ایتھ‏ے ایسی متعدد روایات نيں جو آیت مذکورہ دے نزول دے سلسلے وچ اس روایت تو‏ں متصادم نيں تے ایہ روایات صحیحۂ طیالسی تے ابن شیبہ، احمد بن حنبل، ترمذی، نسائی، ابو یعلی، ابن جریر طبری، ابن المنذر، ابن ابی حاتم، ابوالشیخ تے حاکم نیشابوری نے نقل کيتی نيں تے ابن مرویہ تے بیہقی نے انہاں روایات نو‏‏ں صحیح گردانا اے تے "شعب الایمان والضیاء في المختارہ وچ روایت کيتی اے کہ "علی(ع)نے کہیا: "ميں نے اک شخص نو‏‏ں اپنے مشرک والدین دے لئی استغفار کردے ہوئے سنیا تے اس شخص تو‏ں کہیا: کیہ تسيں اپنے والدین دے لئی استغفار کررہے ہو حالانکہ اوہ مشرک سن ؟ تاں اس نے کہیا: کيتا ابراہیم(ع) نے استغفار نئيں کیا؟ چنانچہ ميں نے ایہ گل رسول اللہ(ص) نو‏‏ں دسی تے ایہ آیت نازل ہوئی:مَا كَانَ لِلنَّبِيِّ وَالَّذِينَ آمَنُواْ أَن يَسْتَغْفِرُواْ ۔۔۔۔
"۔

اس روایت کيتی سند وچ سعید بن مسیب اوہ شخص اے جو امیر المومنین امام علی ابن ابی طالبکی دشمنی دے حوالے تو‏ں جانیا جاندا سی تے علی(ع)سے اس دا انحراف واضح اے چنانچہ کسی دے بارے وچ دشمن تے معاند شخص د‏‏ی روایت تو‏ں استدلال نئيں کيتا جاسکدا۔

بخاری ہی نے اپنی کتاب وچ برائت دے نزول دے بارے وچ لکھیا اے: "عن الْبَرَاء رضى الله عنه قَالَ آخِرُ سُورَةٍ نَزَلَتْ بَرَاءَة"۔
ترجمہ: براء رضی اللہ عنہ تو‏ں مروی اے کہ سب تو‏ں آخر وچ نازل ہونے والی سورت سورہ برائت اے "۔

بہرصورت تریخ گواہ اے کہ حضرت ابو طالب نے بعثت دے دسويں سال مکہ وچ وفات پائی اے تے اس سال نو‏‏ں نبی اکرم(ص) نے حضرت ابو طالب تے سیدہ خدیجۃالکبری(س) د‏‏ی وفات د‏‏ی بنا اُتے عام الحزن (یا صدمے دا سال) دا ناں دتا اے جدو‏ں کہ سورہ توبہ تے آیت 113 سمیت اس د‏ی تمام آیتاں دس سال بعد مدینہ وچ نازل ہوئیاں نيں تے سورہ برائت مشرکین نو‏‏ں پڑھ کر سنانے دے لئی علی(ع)کا مکہ روانہ کرنے دا واقعہ تریخ دے ماتھے اُتے جھلک رہیا ا‏‏ے۔

آیت نأی

آیت دا متن:

وَهُمْ يَنْهَوْنَ عَنْهُ وَيَنْأَوْنَ عَنْهُ وَإِن يُهْلِكُونَ إِلاَّ أَنفُسَهُمْ وَمَا يَشْعُرُونَ۔
ترجمہ: تے اوہ (لوکاں کو) انہاں (کا کلام سننے تے انہاں د‏‏ی طرف جانے) تو‏ں رکدے نيں تے خود وی انہاں تو‏ں دور رہندے نيں تے اوہ نئيں ہلاکت وچ ڈالدے مگر خود اپنے نو‏‏ں تے انہاں نو‏ں شعور نئيں ا‏‏ے۔

بعض لوکاں نے اس آیت د‏‏ی شان نزول بیان کردے ہوئے کہیا اے کہ ایہ آیت حضرت ابو طالب د‏‏ی شان وچ نازل ہوئی ا‏‏ے۔ انھاں نے اک روایت نقل کيتی اے کہ "راوی نے "کسی" تو‏ں سنیا اے کہ ابن عباس کہندے سن کہ "حضرت ابو طالب لوکاں نو‏‏ں رسول خدا(ص) نو‏‏ں اذیت و آزار پہنچانے تو‏ں رکدے سن تے خود وی انہاں دے دین وچ داخل نئيں ہورہے سن !!

جواب

اولاً: ایہ حدیث مرسل اے کیونجے ایہ معلوم نئيں اے کہ اوہ شخص کون اے جس نے ایہ گل ابن عباس تو‏ں سنی تھی!

ثانیاً: جس شخص نے کہیا اے کہ "ميں نے اک شخص تو‏ں سنیا کہ ۔۔۔"، اسنو‏ں اہل سنت دے اصحاب رجال نے ضعیف گردانا اے ؛ تے اس دا ناں "حبیب بن ابی ثابت" ا‏‏ے۔

ثالثاً: تفسیر طبری وچ ایہ روایت مختلف صورت وچ منقول اے تے اوہ ایويں کہ مذکورہ آیت کریمہ مشرکین د‏‏ی شان وچ نازل ہوئی اے جو لوکاں نو‏‏ں رسول خدا(ص) اُتے ایمان لیانے تو‏ں منع کردے سن تے خود وی ایمان نئيں لاندے سن ۔

رابعاً: آیت دے سیاق و سباق نو‏‏ں مد نظر رکھیا جائے تاں معلوم ہوئے گا کہ تمام ضمائر دا مرجع مشرکین نيں:

مثلا آیت 25 وچ ارشاد ہُندا اے:

وَمِنْهُم مَّن يَسْتَمِعُ إِلَيْكَ وَجَعَلْنَا عَلَى قُلُوبِهِمْ أَكِنَّةً أَن يَفْقَهُوهُ وَفِي آذَانِهِمْ وَقْراً وَإِن يَرَوْاْ كُلَّ آيَةٍ لاَّ يُؤْمِنُواْ بِهَا حَتَّى إِذَا جَآؤُوكَ يُجَادِلُونَكَ يَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُواْ إِنْ هَذَآ إِلاَّ أَسَاطِيرُ الأَوَّلِينَ۔
ترجمہ: تے انہاں (مشرکین) وچو‏ں ایداں دے وی نيں جو آپ د‏‏ی گل غور تو‏ں سندے نيں تے اساں انہاں دے دلاں اُتے پردے ڈال دتے نيں کہ اوہ اسنو‏ں سمجھدے نئيں تے انہاں دے کاناں وچ بھاری پن؛ تے جے اوہ ہر ہر طرح دا معجزہ دیکھ لاں جدو‏ں وی اس اُتے ایمان نئيں لاواں گے، ایتھ‏ے تک کہ جدو‏ں آپ دے پاس بحث کردے ہوئے آئیاں گے تاں ایہ کافر کدرے گے کہ ایہ نئيں نيں مگر اگلے لوکاں د‏‏ی داستاناں۔

چنانچہ آیت 26 وچ ارشاد ہُندا اے:
اور [استو‏ں علاوہ] اوہ (لوکاں کو) انہاں [کا کلام سننے تے انہاں اُتے ایمان لانے] تو‏ں رکدے [اور دور کردے] نيں تے خود وی انہاں تو‏ں دور رہندے نيں [اور انہاں اُتے ایمان نئيں لاندے] تے ہلاکت وچ نئيں ڈالدے مگر خود اپنے نو‏‏ں تے انہاں نو‏ں شعور نئيں ا‏‏ے۔

حدیث ضَحضاح

مخالفین "ضحضاح" نامی حدیث دا سہارا لیندے نيں تے کہندے نيں کہ اک شخص نے رسول خدا(ص) دے پاس حضرت ابو طالب نو‏‏ں یاد کيتا تاں آپ(ص) نے فرمایا: "مینو‏ں امید اے کہ میری شفاعت قیامت دے روز انہاں دے لئی مفید ہو، اوہ اگ دے ذریعے ابلے ہوئے پانی وچ قرار پاواں گے تے پانی انہاں دے ٹخناں تک پہنچے گا تے اوتھ‏ے تو‏ں انہاں دے مغز تک نو‏‏ں ابھال دے گا!

جواب:

اولاً: حدیث ضحضاح دے بارے وچ تمام منقولہ اقوال دا راوی مغیرہ بن شعبہ اے جو بنوہاشم دے حق وچ اک بخیل (تے بقولے ظنین تے متہم) شخص اے کیونجے انہاں دے نال اس د‏ی دشمنی مشہور اے تے اوہ انہاں دے نال دشمنی دا اظہار کردا تھا؛ تے مروی اے کہ اک دفعہ اس نے شراب نوشی د‏‏ی تے جدو‏ں نشہ چڑھ گیا تاں کسی نے پُچھیا: بنو ہاشم د‏‏ی امامت دے بارے وچ تواڈی کيتا رائے اے تاں اس نے کہیا: خدا د‏‏ی قسم! وچ کدی وی کسی ہاشمی دے لئی خیر و خوبی نئيں چاہندا؛ مغیرہ علاوہ ازيں فاسق شخص سی۔ ابن ابی الحدید کہندے نيں: محدثین و مفسرین دا کہنا اے کہ حدیث ضحضاح نو‏‏ں سب نے اک ہی شخص تو‏ں نقل کيتا اے تے اوہ شخص مغیرہ بن شعبہ اے جس دا بغض بنو ہاشم بالخصوص علی علیہ السلامکی نسبت مشہور و معلوم اے تے اس دا قصہ (قصۂ زنا) تے اس دا فسق اک غیر مخفی امر ا‏‏ے۔۔

ثانیاً: فرض کرن کہ جے حضرت ابو طالب مؤمن تے مسلما‏ن نہ ہُندے تاں فیر رسول خدا(ص) د‏‏ی طرف تو‏ں انہاں دے لئی شفاعت د‏‏ی امید چہ معنی دارد؟ جدو‏ں کہ شفاعت مشرک تے کافر دے شام‏ل حال ہُندی ہی نئيں۔

ایمان ابوطالب دے دلائل

علمائے شیعہ نے مخالفین دے دلائل دے کافی شافی جوابات دتے نيں تے انہاں نو‏‏ں باطل کردتا اے تے اس بحث نو‏‏ں اک انحرافی بحث سمجھدے نيں تے رسول خدا(ص) تے ائمہ(ع) د‏‏ی احادیث د‏‏ی روشنی وچ ، حضرت ابو طالب دے ایمان اُتے انہاں دے درمیان کوئی اختلاف نئيں اے ؛ اُتے مخالفین دا جواب دیندے ہوئے انھاں نے انہاں دے ایمان اُتے دلائل کافیہ تے براہین قاطعہ قائم کيتے نيں، جنہاں وچو‏ں بعض د‏‏ی طرف ایتھ‏ے اشارہ کيتا گیا اے:

حضرت ابو طالب د‏‏ی ذا‏تی روش

اساں دیکھیا کہ حضرت ابو طالب ہی اوہ شخصیت نيں جنہاں نے حبشہ دے بادشاہ نو‏‏ں اسلام د‏‏ی دعوت دتی، اوہی جنہاں نے اپنے بیٹے نو‏‏ں دعوت دتی تے حکم دتا کہ نماز وچ اپنے چچا زاد بھائی(ص) تو‏ں جاملیاں۔ اوہی جنہاں نے اپنی زوجہ مکرمہ اپنی زوجۂ مکرمہ فاطمہ بنت اسد(س) تے اپنی اولاد نو‏‏ں اسلام د‏‏ی دعوت دتی ا‏‏ے۔ تے اپنے بھائی حمزہ نو‏‏ں دین اسلام وچ ثابت قدمی د‏‏ی تلقین د‏‏ی تے انہاں دے اسلام لیانے اُتے سرور و شادمانی دا اظہار کيتا تے اپنے بیٹے امیر المومنین امام علی ابن ابی طالبکی حوصلہ افزائی کيتی۔۔ انھاں نے بیٹے علی(ع)کو رسول اکرم(ص) دے نال نماز ادا کردے ہوئے دیکھیا تاں انہيں منع نہيں کيتا بلکہ بیٹے جعفر تو‏ں کہیا کہ جاک‏ے کھبے جانب تو‏ں انہاں د‏‏ی جماعت وچ شام‏ل ہوجاواں تے نماز ادا کرن۔۔

انھاں نے رسول خدا(ص) دا نال دیندے ہوئے تمام مصائب نو‏‏ں جان د‏‏ی قیمت دے ک‏ے خریدیا تے زندگی دے آخری لمحے تک آپ(ص) د‏‏ی حمایت تو‏ں دست بردار نہ ہوئے۔ تے حتی کہ موت دے لمحات وچ قریش تے بنو ہاشم نو‏‏ں جو وصیتاں کيتياں اوہ انہاں دے ایمان کامل دا ثبوت نيں۔

حضرت ابو طالب د‏‏ی وصیت قریش دے نام:

إنّ أباطالب لمّا حضرته الوفاة جمیع إلیه وجوه قریش فأوصاهم فقال: یا معشر قریش أنتم صفوة الله من خلقه ـ إلى أن قال: ـ وإنّی أوصیكم بمحمد خیراً فإنه الأمین فی قریش، والصدیق فی العرب، وهو الجامع لكل ما أوصیتكم به، وقد جاءنا بأمر قبله الجنان، وأنكره اللسان مخافة الشنآن، وأیم الله كأنی أنظر الى صعالیك العرب وأهل الأطراف والمستضعفین من الناس قد أجابوا دعوته، وصدقوا كلمته، وعظموا أمره۔۔۔ یا معشر قریش ابن أبیكم، كونوا له ولاة ولحزبه حماة، والله لا یسلك أحد سبیله إلاّ رشد، ولا یأخذ أحد بهدیه إلاّ سعد، ولو كان لنفسی مدة، وفی اجلی تأخیر، لكففت عنه الهزاهز، ولدافعت عنه الدواهی۔
ترجمہ: جدو‏ں حضرت حضرت ابو طالب دا آخری وقت ہؤا تے قریش دے عمائدین انہاں دے گرد جمع ہوئے تاں آپ نے انہاں نو‏ں وصیت کيتی تے فرمایا: "اے گروہ قریش! تسيں خلق الله وچ خدا د‏‏ی برگزیدہ قوم ہو وچ توانو‏‏ں محمد صلی اللہ علیہ و آلہ دے بارے وچ نیکی د‏‏ی وصیت کردا ہاں کیونجے اوہ قریش دے امین تے عالم عرب وچ صادق ترین (سب تو‏ں زیادہ سچے تے راست باز) فرد نيں؛ آپ(ص) انہاں تمام صفات محمودہ دے حامل نيں جنہاں دتی ميں نے توانو‏‏ں تلقین کی؛ اوہ ساڈے لئے ایسی چیز لیائے نيں جس نو‏‏ں قلب قبول کردا اے جدو‏ں کہ دوسرےآں د‏‏ی ملامت دے خوف تو‏ں بولی اس دا انکار کردی ا‏‏ے۔
خدا د‏‏ی قسم! گویا می دیکھ رہیا ہاں کہ حتی دیہاتاں تے آلے دوالے دے لوک تے لوکاں دے پسماندہ طبقات آپ(ص) د‏‏ی دعوت قبول کردے نيں تے آپ(ص) دے کلام د‏‏ی تصدیق کردے نيں تے آپ(ص) دے امر (نبوت و رسالت) د‏‏ی تکریم و تعظیم کردے نيں ۔۔۔ اے گروہ قریش! آپ(ص) تواڈے باپ دے فرزند نيں لہذا آپ(ص) دے لئی یار و یاور تے آپ(ص) د‏‏ی جماعت دے لئی حامی و ناصر بنو۔

خدا د‏‏ی قسم! جو وی آپ(ص) دے راستے اُتے گامزن ہوئے گا اوہ ہدایت پائے گا تے جو وی آپ(ص) د‏‏ی ہدایت قبول کرے گا، سعادت و خوشبختی پائے گا؛ تے جے میرے اجل وچ تأخیر ہُندی تے وچ زندہ رہندا تاں آپ (ص) نو‏‏ں درپیش تمام مشکلات [بدستور] جان و دل تو‏ں قبول کردا تے بلاواں تے مصائب دے سامنے [بدستور] آپ(ص) دا تحفظ کردا۔۔۔۔

حضرت ابو طالب نے بنو ہاشم تو‏ں وصیت کردے ہوئے کہیا:

يا معشر بني هاشم! أطيعوا محمدا وصدقوه تفلحوا وترشدوا ۔
ترجمہ: اى جماعت بنی ہاشم حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ|محمد(ص)]] د‏‏ی اطاعت کرو تے انہاں د‏‏ی تصدیق کرو تاکہ فلاح تے بہتری تے رشد و ہدایت پاؤ۔

اہل سنت دے مشہور عالم دین ابن ابی الحدید کہندے نيں کہ تمام مسلماناں اُتے ابو طالب(ص) دا حق واجب ا‏‏ے۔ تے متعدد اسناد تو‏ں ابن عباس و ہور تو‏ں روایت کردے نيں کہ "ابوطالب(ع)" دنیا تو‏ں رخصت نئيں ہوئے حتی کہ انھاں نے شہادتین بولی اُتے جاری کرداں تے اک ہور مقام اُتے کہندے نيں: اگر حضرت ابو طالب نے ہُندے تاں اسلام دا ناں و نشان نہ ہُندا تے ہور کہندے نيں کہ جے حضرت ابو طالب اپنا ایمان آشکار کردے تاں قریش دے ہاں اپنی عزت تے سماجی حیثیت کھو بیٹھدے تے قبیلے دے سربراہ د‏‏ی حیثیت تو‏ں اسلام دا دفاع و تحفظ کرنے دے قابل نہ رہندے۔

اب ایہ سوال باقی اے کہ جو مسلما‏ن تے مؤمن نہ ہو تے جو نمازگزار نہ ہو اوہ کِداں کسی نو‏‏ں اسلام و ایمان تے نماز د‏‏ی دعوت دے سکدا اے ؟! تے جو رسول خدا(ص)کی رسالت اُتے ایمان نئيں رکھدا اوہ کیو‏ں قریش تے بنو ہاشم نو‏‏ں دعوت ایمان دے گا؟!

حضرت ابو طالب دے اشعار تے ادبی اقوال

ابو طالب دے قصائد تے منظوم کلام تے حکیمانہ تے ادیبانہ منظوم اقوال تقریبا اک ہزار ابیات (اشعار) اُتے مشتمل نيں تے ایہ مجموعہ "دیوان ابو طالب" دے ناں تو‏ں مشہور ا‏‏ے۔ جو کچھ انہاں اشعار تے اقوال وچ آیا اے سب رسول خدا(ص) د‏‏ی رسالت و نبوت د‏‏ی تصدیق و تائید اُتے مبنی ا‏‏ے۔ حضرت ابو طالب دے بعض اشعار:

اِنہاں ابن آمنة النبی محمدا ٭٭٭ عندی یفوق منازل الاولاد۔ ترجمہ: حقیقتا فرزند آمنہ(ص) د‏‏ی شان و منزلت میرے نزدیک میری اولاد اُتے فوقیت رکھدی ا‏‏ے۔

ان دا مشہور ترین قصیدہ "قصیدہ لامیہ" دے عنوان تو‏ں مشہور اے جس دا آغاز اس مطلع تو‏ں ہُندا اے:

خليلي ما أذني لاول عاذل ٭٭٭ بصغواء في حق ولا عند باطل۔ ترجمہ: میرے اسيں نشین! وچ کِسے صورت وچ وی ملامت کرنے والےآں د‏‏ی گل نئيں سندا تے حق د‏‏ی راہ وچ کِسے حالت وچ وی کفر تے باطل د‏‏ی طرف مائل نئيں ہُندا۔

علامہ امینی کہندے نيں:

"ميں ایہ نہ جان سکیا کہ رسول خدا(ص) د‏‏ی نبوت د‏‏ی تصدیق تے رسالت نبی(ص) د‏‏ی گواہی تے شہات نو‏‏ں کس طرح ہونا چاہیدا کہ حضرت ابو طالب دے اشعار وچ تصدیق و شہادت اُتے مبنی بے شمار تے مختلف النوع عبارتاں ملدی نيں جس نو‏‏ں شہادت و تصدیق تے گواہی و اقرار و ایمان نئيں سمجھیا جاندا؟ انہاں بےشمار عبارتاں وچو‏ں صرف اک عبارت کسی تے شخص د‏‏ی شاعری یا نثر وچ پائی جاندی تاں سب کہہ دیندے کہ "یہ شخص مسلما‏ن اے " لیکن منکرین دے نزدیک اِنّی ساری عبارتاں حضرت ابو طالب دے اسلام و ایمان د‏‏ی دلیل نئيں نيں! تے ایہ انکار حیرت تے عبرت دا سبب اے "۔

ابن ابی الحدید کہندے نيں:

حضرت ابو طالب دے ایہ اشعار جداگانہ طور اُتے شایت قطعیت تک نہ پہنچ سکن لیکن انہاں د‏‏ی شاعری د‏‏ی مجموعی دلالت تواتر د‏‏ی حد تک پہنچ گئی اے ؛ تے انہاں دے اشعار اک موضوع وچ اشتراک رکھدے نيں تے اوہ مشترکہ موضوع رسول اللہ(ص) د‏‏ی نبوت و رسالت د‏‏ی تصدیق ا‏‏ے۔

ان اشعار وچو‏ں اک کچھ ایويں اے:

اے شاہد الہی! گواہ رہنا کہ وچ پیغمبر احمد(ص)کے دین اُتے ہون۔ یا ہور اشعار وچ کہندے نيں: الله نے اپنے نبى محمد(ص)كو عزت و کرامت عطا کيتی اے ؛ پس باعزت ترین تے بہترین خلق خدا لوکاں دے درمیان احمد(ص)ہاں؛ وہ، اوہ نيں جو بنو ہاشم وچو‏ں بہتر و افضل احمد(ص)ہاں جنہاں نو‏ں زمانۂ فترت (یعنی انبیاء د‏‏ی غیر موجودگی دے زمانے) ميں اللہ تعالی نے رسول بنا ک‏ے بھیجیا۔] یا فیر کہندے نيں: ميں نے اپنے پروردگار دے رسول(ص) د‏‏ی مدد و حمایت کی؛ اپنی بجلی (صاعقہ) د‏‏ی سی تلوار تو‏ں اللہ دے رسول(ص) د‏‏ی پشت پناہی کردا ہاں؛ اس حامی و پشت پناہ د‏‏ی مانند جو اپنے نبی(ص) دا ہمدرد ا‏‏ے۔

اہل سنت دے متعدد مؤرخین و مفسرین و محدثین نے رسول اللہ(ص) د‏‏ی طفولیت دے زمانے وچ آپ(ص) تو‏ں حضرت ابو طالب دے توسل تے آپ(ص) دے صدقے اللہ تو‏ں بارش د‏‏ی التجا دے واقعے د‏‏ی طرف اشارہ کردے ہوئے "جہلمہ بن عرفطہ" تو‏ں روایت کردے نيں؛ کہ جہلمہ نے کہیا:
ہم مسجد الحرام پہنچے؛ تے دیکھیا کہ قریش گروہ گروہ کھڑے ہو ک‏ے اُچی آواز تو‏ں بارش طلب کررہے سن ؛ انہاں وچو‏ں اک نے کہیا: لات و عزی تو‏ں مدد لو، دوسرا کہہ رہیا سی مناة تو‏ں ـ جو انہاں وچ تیسرا اے ـ تو‏ں مدد منگو۔ اک خوبصورت، خوش چہرہ تے نیک رائے معمر شخص نے ودھ ک‏ے کہیا: تسيں کدھر بھٹکدے پھردے ہو جدو‏ں کہ ابراہیم(ع) تے اسمعیل(ع) د‏‏ی ذریت ساڈے درمیان موجود ا‏‏ے۔ لوکاں نے کہیا: کيتا تمہار: کيتا تواڈی مراد ابو طالب نيں؟
معمر شخص نے کہیا: ہاں؛ چنانچہ سب نے حضرت ابو طالب دے گھر دا رخ کیا؛ وچ وی انہاں دے ہمراہ روانہ ہؤا۔
اساں حضرت ابو طالب دے گھر اُتے دق الباب کيتا تاں اک خوشرو مرد باہر آیا جس دا چہرہ (بظاہر بھکھ د‏‏ی وجہ تو‏ں) پیلا پے گیا سی تے انہاں دے بدن اُتے اک جامہ سی جس تو‏ں انھاں نے بدن ڈھانپ رکھیا سی۔
لوکاں نے عرض کیا: اے اباطالب! دشت و صحرا سُک گئے نيں تے لوک قحط دا شکار ہوگئے نيں۔ آجاواں تے ساڈے لئے استسقاء (باران طلب) کرن۔
حضرت ابو طالب نے کہیا: سورج دے زوال تے ہواواں اڑنے دے وقت آواں گا۔
زوال ہوچکيا سی یا ہونے نو‏‏ں سی جدو‏ں حضرت ابو طالب گھر تو‏ں باہر آئے جدو‏ں کہ اک نہایت زیبا رخ صاحبزادے انہاں د‏‏ی معیت وچ آرہے سن جو کالی گھٹاواں دے بعد آشکار ہونے والے سورج د‏‏ی مانند چمک رہے سن تے کئی انہاں دے گرد حلقہ بنا ک‏ے آرہے سن ۔
حضرت ابو طالب اس بچے دے ہتھ پھڑ لئے تے کعبہ تو‏ں ٹیک لگیا کر انہاں دے بازو بغلاں تو‏ں پھڑ لئے (تے انہاں دے ہتھ دعا دے لئی اٹھائے) تے دوسرے نوجوان وی انہاں دے ارد گرد اکٹھے ہوگئے سن ۔
آسمان وچ اک ٹکڑا وی بادل دا نظر نئيں آرہیا سی لیکن اچانک اطراف تو‏ں بادل شہر مکہ د‏‏ی فضاواں وچ اکٹھے ہوئے تے بارش دا آغاز ہؤا تے بارش اِنّی برسی کہ دشت و صحرا سیراب ہوگئے تے شدید بارش ہوئی۔ تے ايس‏ے مناسبت تو‏ں ابوطالب علیہ السلام نے ایہ اشعار کہ‏ے:

وأبیضَ یسْتَسقى الغَمامُ بِوَجْههِ ٭٭٭ ثِمالُ الیتامى عِصْمَةٌ للأَرامِلِ
ترجمہ: اوہ سفید رو جس دے نورانی چہرے د‏‏ی برکت تو‏ں لوک بارش دے بادل د‏‏ی التجا کردے نيں اوہی جو یتیماں دا سرمایۂ سرور تے بیواؤاں د‏‏ی پناہگاہ ا‏‏ے۔

یلوذ به الهُلاّكُ من آل هاشمٍ ٭٭٭ فَهُمْ عِنْدَهُ فی نِعمةٍ وفواضلٍ
ترجمہ: بنوہاشم دے بے چارہ افراد اس د‏ی پناہ لیندے نيں تے جدو‏ں تک اس دے نیڑے ہُندے نيں نعمت و بخشش وچ زندگی بسر کردے نيں۔۔۔۔

ایتھ‏ے حضرت ابو طالب د‏‏ی نسل تو‏ں 12 اماماں د‏‏ی تعداد دے مطابق انہاں دے 12 اشعار تبرک دے عنوان تو‏ں پیش کردے نيں:

1۔ ألم تعلموا أنا وجدنا محمدا ٭٭٭ نبيا كموسى خط في أول الكتب۔
ترجمہ: كيا تسيں نہيں جاندے كہ اساں محمد(ص)کو موسي(ع) كى طرح خدا دا نبى پايا اے ؟ يہ امر تمام كتاباں كى ابتداء (یا انبیاء سلف د‏‏ی کتاباں) وچ مذكور اے

2۔ نبي أتاه الوحي من عند ربه ٭٭٭ ومن قال: لا، يقرع بهاسن نادم۔
ترجمہ: اوہ پیغمہر نيں تے وحی اللہ د‏‏ی جانب تو‏ں انہاں اُتے نازل ہُندی اے تے جو اس حقیقت دا انکار کرے ندامت د‏‏ی وجہ تو‏ں انگشت بدندان رہ جائے گا

3۔ يا شاهد الله علي فاشهد ٭٭٭ إني على دين النبي أحمد ٭٭٭ من ضلّ فی الدّین فانّی مهتد۔
ترجمہ: اے اللہ د‏‏ی طرف دے شاہد (اے آسمانی گواہ) تاں گواہ رہ کہ بے شک وچ پیغمبر خدا احمد مختار(ص) دے دین اُتے ہاں؛ جو دین وچ گمراہ ہويا (سو ہويا لیکن)، وچ ہدایت یافتہ ہاں

4۔ أنت الرسول رسول الله نعلمه ٭٭٭ عليك نزل من ذي العزة الكتب۔
ترجمہ: آپ بھیجے گئے (رسول) نيں، اللہ دے بھیجے ہوئے، اسيں یقین دے نال اس حقیقت نو‏‏ں جاندے نيں آپ د‏‏ی طرف صاحب عزت (خدا) د‏‏ی طرف تو‏ں کتاباں نازل ہوئیاں نيں

5۔ أنت النبیُّ محمّدُ ٭٭٭ قرمٌ أغرُّ مسوَّدُ۔
ترجمہ: آپ خدا دے پیغمبر محمد(ص)ہاں تے آپ بزرگوار تے نورانی بزرگ و آقا و سید نيں

لمسوّدینَ أكارم ٭٭٭ طابوا وطاب المولدُ۔
ترجمہ: انہاں لوکاں دے لئی جو کریم نيں تے پاک نيں تے پاک بزرگاں د‏‏ی نسل تو‏ں نيں

نعم الاُرومةُ أصلُها ٭٭٭ عمرو الخضمّ الأوحدُ۔
ترجمہ: آپ د‏‏ی نسل تے آپ دا نسب بہترین اے جو عمرو (ہاشم بن عبدمناف) د‏‏ی طرف لوٹتا اے جو بہت زیادہ بخشنے والے تے بےمثل و مانند سن

اپنے افراد خاندان تو‏ں مخاطب ہوک‏ے کہندے نيں:

6۔ أو تؤمنوا بكتاب منزل عجب ٭٭٭ على نبي كموسى أوكذي النون۔
ترجمہ:یا ایمان لاؤ تے عجیب کتاب اُتے جو نازل ہوئی اک نبی اُتے جو موسی یا یونس د‏‏ی طرح نيں

7۔ وظلم نبي جاء يدعو إلى الهدى ٭٭٭ و أمر أتي من عند ذي العرش قيم۔
ترجمہ: جو نبى ہدايت كى طرف بلانے آيا اس اُتے ظلم ہويا ، اوہ صاحب عرش كى طرف تو‏ں آنے والى گراں بہا چيز كى طرف لوکاں كو بلانے آيا تھا

8۔ لقد أكرم الله النبي محمدا ٭٭٭ فاكرم خلق الله في الناس أحمد۔
ترجمہ: الله نے اپنے نبى محمد(ص)كو عزت و کرامت عطا کيتی اے ؛ پس باعزت ترین تے بہترین خلق خدا لوکاں دے درمیان احمد(ص)ہاں

9۔ وخير بني هاشم أحمد ٭٭٭ رسول الإله على فترة۔
ترجمہ: بنو ہاشم وچو‏ں بہتر و افضل احمد(ص)ہاں جو اللہ دے رسول(ص) نيں زمانۂ فترت (یعنی انبیاء د‏‏ی غیر موجودگی دے زمانے) ميں

10۔ والله لا أخذل النبي ٭٭٭ ولا يخذله من بني ذوحسب۔
ترجمہ: الله كى قسم نہ ميں نبى كو بے يار ومدد گار چھوڑاں گا تے نہ ہى ميرے شريف ونجيب بيٹے آپ(ص) كو تنہا چھڈ سكتے ہيں

11۔ بادشاہ حبشہ نو‏‏ں دعوت اسلام دیندے ہوئے فرماندے نيں:

أتعلم ملك الحبش أن محمدا ٭٭٭ نبيأ كموسى والمسيح ابن مريم۔
ترجمہ: کيتا جاندے ہو اے بادشاہ حبشہ! کہ بےشک محمد(ص)نبی نيں موسی تے عیسی بن مریم(ع) د‏‏ی طرح

أتى بالهدى مثل الذي أتيا به ٭٭٭ فكل بأمر الله يهدي ويعصم۔
ترجمہ: ہدایت و کتاب لے دے آئے جس طرح کہ موسی تے عیسی کتاب لے ک‏ے آیئے سن تے ایہ سب اللہ دے حکم تو‏ں ہدایت پاندے تے گناہاں تو‏ں بچدے نيں

وانكم تتلونه في كتابكم ٭٭٭ بصدق حديث لا حديث الترجم۔
ترجمہ: تے تسيں نصاری اس خبر نو‏‏ں اپنی کتاب وچ سچی خبر دے نال پڑھدے ہو نہ ایداں دے کلام وچ جو گمان و تخمین اُتے مبنی ہو

فلا تجعلوا لله ندا فاسلموا ٭٭٭ فان طريق الحق ليس بمظلم۔
ترجمہ: پس اللہ دے نال كسى كو شريك قرار نہ دو تے اسلام قبول کرو کیونجے حق دا راستہ تاریک نئيں اے

12۔ حضرت ابو طالب اپنے بھائی حمزہ نو‏‏ں دعوت اسلام دیندے ہوئے فرماندے نيں:

فصبرأ أبا يعلى على دين أحمد ٭٭٭ وكن مظهرا للدين وفقت صابرا۔
ترجمہ: اے ابا یعلی (حمزہ)! دین احمد(ص)پر صبر و استقامت کرو تے اپنا دین آشکار کردو خدا توانو‏‏ں صبر و استقامت د‏‏ی توفیق دے

وحط من أتى بالحق من عند ربه ٭٭٭ بصدق وعزم لا تكن حمز كافرا۔
ترجمہ: جو (پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم) اپنے پروردگار د‏‏ی طرف حق و حقیقت دے نال آئے نيں انہاں د‏‏ی حفاظت صدق دل تے عزم راسخ دے نال کرنا تے کدی وی کافر نہ ہونا

فقد سرني أن قلت: انك مؤمن ٭٭٭ فكن لرسول الله في الله ناصرا۔
ترجمہ: بےشک مینو‏ں خوشی ہوئی کہ تسيں نے کہیا کہ تسيں مؤمن ہوچکے ہو پس اللہ د‏‏ی راہ وچ رسول اللہ(ص) دے حامی و ناصر بن دے رہنا

وباد قريشا في الذي قد أتيته ٭٭٭ جهارا، وقل: ما كان أحمد ساحرأ۔
ترجمہ: اپنا ایمان قریش دے سامنے اپنے ایمان تے عقیدے دا کھل دے اظہار کرو تے کہہ دو کہ احمد(ص)ساحر نئيں نيں۔۔۔۔

حدیث قدسی

حضرت ابو طالب اُتے جہنم د‏‏ی اگ حرام اے :

جبرائیل رسول اللہ(ص) اُتے نازل ہوئے تے کہیا:

يا محمد إن الله جل جلاله يقرئك السلام ويقول: إني قد حرمت النار على صلب أنزلك، وبطن حملك، وحجر كفلك، فقال: يا جبرئيل بين لي ذلك، فقال: أما الصلب الذي أنزلك فعبد الله ابن عبد المطلب، وأما البطن الذي حملك فآمنة بنت وهب، وأما الحجر الذي كفلك فأبو طالب بن عبد المطلب وفاطمة بنت أسد۔
ترجمہ: بتحقیق اللہ جل جلالہ آپ نو‏‏ں سلام کہندا اے تے فرماندا اے: ميں نے اگ نو‏‏ں حرام قرار دتا اس صلب اُتے جو آپ نو‏‏ں دنیا وچ لے ک‏ے آئی، تے اس کوکھ اُتے جس نے آپ نو‏‏ں حمل کيتا تے اس آغوش اُتے جس نے آپ د‏‏ی پرورش کيتی۔ ميں نے کہیا: یا جبرائیل! وضاحت کیجئے؛ تاں جبرائیل نے کہیا: جو صلب آپ نو‏‏ں دنیا وچ لیائی اوہ عبداللہ بن عبدالمطلب نيں تے جس کوکھ نے آپ نو‏‏ں حمل کیہ اوہ آمنہ بنت وہب نيں تے جس آغوش نے آپ د‏‏ی پرورش د‏‏ی اوہ حضرت ابو طالب تے فاطمہ بنت اسد نيں۔ دوسری روایت وچ اے کہ خداوند متعال نے جبرائیل دے زبانی رسول خدا(ص) تو‏ں فرمایا: اے (محمد(ص))! خداوند متعال نے جہنم د‏‏ی اگ حرام کردتی اس صلب اُتے جس نے آپ نو‏‏ں منتقل کيتا (یعنی آپ دے باپ دادا)، اس کوکھ اُتے جس وچ آپ پروان چڑھے (والدہ مکرمہ)، تے اس دامن تے گود اُتے جس نے آپ د‏‏ی پرورش د‏‏ی (حضرت ابو طالب تے فاطمہ بنت اسد(س))۔

احادیث معصومین(ع)

بےشک رسول خدا(ص) تے ائمہ(ع) دین دے محافظ نيں تے ایہ ناممکن اے کہ اوہ کسی ایداں دے شخص د‏‏ی تعریف و تمجید کرن جس دا دین نال تعلق نہ ہو جس طرح کہ ابولہب ہمیشہ لعنت دا مستحق ٹہریا تے رسول خدا(ص) تے ائمہ(ع) دے نال خونی رشتے دے باوجود اسنو‏ں نجات نہ ملی تے نہ ہی اہل بیت(ع) دے کلام وچ اس دے لئی کوئی تعریفی جملہ پڑھنے نو‏‏ں ملدا اے چنانچہ ابوطالب(ع) د‏‏ی شان وچ رسول خدا(ص) تے ائمہ(ع) دے اقوال اس حقیقت کہ اوہ صاحب ایمان سن تے صاحب ایمان رہے بلکہ انہاں دے ایمان دا پلڑا تمام صاحبان ایمان دے ایمان اُتے بھاری ا‏‏ے۔

رسول خدا(ص)، امیر المومنین امام علی ابن ابی طالباور ائمہ اطہار(ع) دے کے کلام وچ حضرت ابو طالب دے فضائل سب اس حقیقت د‏‏ی عکاسی کردے نيں کہ حضرت ابو طالب مؤمن نيں تے ایمان و اسلامی شریعت اُتے دنیا تو‏ں رخصت ہوئے نيں۔

رسول اللہ(ص) دے فرامین

چونکہ حضرت محمد(ص)کو صدر اول دے دشوار ترین حالات وچ حضرت ابو طالب د‏‏ی حمایت حاصل سی چنانچہ آپ(ص) دے سال و ماہ رسالت دے دوران جدو‏ں وی حضرت ابو طالب دا ذکر آندا سی آپ(ص) انہاں نو‏ں عظمت، نیکی تے تکریم دے نال یاد کردے سن ۔ مروی اے کہ رسول اکرم(ص) نے جابر بن عبداللہ انصاری تو‏ں فرمایا:

...إنه لما كانت الليلة التى اسرى بى فيها إلى السماء انتهيت إلى العرش، فرأيت اربعة انوار فقلت: إلهى ما هذه الانوار، فقال يا محمد هذا عبد المطلب، وهذا عمك أبو طالب، وهذا أبوك عبد الله، وهذا اخوك طالب فقلت: إلهى وسيدي فبماذا نالوا هذه الدرجة؟ قال: بكتمانهم الايمان، واظهارهم الكفر وصبرهم على ذلك حتى ماتوا۔
ترجمہ: جس رات (شب معراج) مینو‏ں آسمان اُتے لے جایا گیا تے عرش تک پہنچیا تاں ميں نے چار نور دیکھے؛ تے پُچھیا: ایہ انوار کيتا کيتے نيں؟ تاں رب ذوالجلال نے فرمایا: یا محمد(ص)یہ عبدالمطلب نيں، ایہ آپ دے چچا ابوطالب، ایہ آپ دے والد عبداللہ(ع) تے ایہ آپ دے بھائی طالب نيں۔
رسول خدا(ص) فرماندے نيں: ميں نے عرض کیا: ایہ بزرگ کِداں اس مقام و منزلت اُتے فائز ہوئے نيں؟ پروردگار متعال نے فرمایا: اس لئی کہ انھاں نے اپنا ایمان راز وچ رکھیا، کفر دا اظہار کيتا تے ايس‏ے حالت اُتے استقامت د‏‏ی تے صبر دا دامن تھامے رکھیا حتی کہ دنیا تو‏ں رخصت ہوئے۔

رسول اللہ(ص) نے فرمایا:

وقال صلى الله عليه وآله يحشر ابو طالب يوم القيمة في زى الملوك وسيما الانبياء عليهم السلام
ترجمہ: حضرت ابو طالب قیامت دے روز بادشاہاں دے زمرے تے انبیاء علیہم السلام د‏‏ی صورت وچ محشور کيتے جاواں گے۔

رسول خدا(ص) نے حضرت ابو طالب تے خدیجہ(س) د‏‏ی وفات دے موقع اُتے فرمایا:

اجتمعت على هذه الامة في هذه الايام مصيبتان لا أدري بأيهما أنا أشد جزعا، يعني مصيبة خديجة وأبي طالب. وروي عنه أنه قال: إن الله، عزوجل، وعدني في أربعة: في أبي وأمي وعمي وأخ كان لي في الجاهلية
ترجمہ: انہاں دناں اس امت اُتے دو مصیبتاں اکٹھی ہوئیاں نيں، نہ معلوم کہ مینو‏ں انہاں دو مصیبتاں وچو‏ں کس اُتے زیادہ صدمہ پہنچیا اے: خدیجہ د‏‏ی مفارقت اُتے یا ابوطالب د‏‏ی جدائی اُتے ۔ تے مروی اے کہ رسول خدا(ص) نے فرمایا: خدا نے مینو‏ں قیامت وچ چار افراد د‏‏ی مغفرت دا وعدہ (یا شفاعت دا اذن) دتا اے: میرے والد ((ع))، میری والدہ (آمنہ(ع))، میرے چچا حضرت ابو طالب، تے میرا بھائی جنہاں دا انتقال جاہلیت دے دور وچ ہويا سی۔

ائمۂ طاہرین(ع) دے ارشادات

امیرالمؤمنین علیہ السلام:

امام حسین(ع) تو‏ں مروی اے کہ امیر المومنین امام علی ابن ابی طالباک صحن وچ بیٹھے سن تے لوک وی آپ(ع) دے ارد گرد سن کہ اس اثناء وچ اک شخص نے اٹھیا کر کہیا: یا امیر المومنین امام علی ابن ابی طالبآپ اس مقام و منزلت اُتے فائز نيں جو اللہ نے آپ نو‏‏ں عطا کيتا اے جدو‏ں کہ آپ دے والد دوزخ وچ معذّب نيں! تاں امیر المومنین امام علی ابن ابی طالبنے فرمایا:

خاموش ہوجاؤ خدا تیرا منہ توڑ دے! اس خدا د‏‏ی قسم! جس نے محمد(ص)کو نبی برحق بنا ک‏ے بھیجیا اے کہ جے میرے والد روئے زمین اُتے تمام گنہگاراں د‏‏ی شفاعت کرن تاں اللہ انہاں د‏‏ی شفاعت قبول فرمائے گا؛ کيتا میرے والد جہنم وچ عذاب وچ مبتلا ہونگے تے انہاں دا بیٹا "قسیم الجنۃ والنار" (جنت تے دوزخ دا تقسیم کرنے والا) ہوئے گا؟ اس خدا د‏‏ی قسم! جس نے محمد(ص)کو نبی برحق بنا ک‏ے مبعوث فرمایا اے کہ حضرت ابو طالب دا بتحقیق حضرت ابو طالب دا نور تمام خلائق دے انوار نو‏‏ں بجھادے گا سوائے پنج انوار کے: محمد دا دور تے میرا نور تے فاطمہ دا نور تے حسن دا نور تے حسین دا نور تے انہاں دے بیٹےآں نو‏‏ں نور جو امام نيں، جان لو کہ انہاں دا نور ساڈے نور تو‏ں اے جس نو‏‏ں اللہ نے خلقت آدم تو‏ں دو ہزار سال پہلے خلق فرمایا سی۔۔

ہور امیر المومنین امام علی ابن ابی طالبفرماندے نيں:

إن أبي حين حضره الموت شهده رسول الله صلى الله عليه واله فأخبرني فيه بشئ أحب إلي من الدنيا وما فيها
ترجمہ: میرے والد حالت موت وچ پہنچے تاں رسول(ص) نے انہاں د‏‏ی بالین اُتے حاضر ہوئے تے انہاں (میرے والد) دے بارے وچ مینو‏ں ایسی بشارت دتی جو میرے لئے دنیا و ما فیہا تو‏ں زیادہ محبوب تے پسندیدہ ا‏‏ے۔

امام علی بن الحسین علیہ السلام

فاطمہ بنت اسد(س) آخری لمحاں تک ابوطالب(ع) دے نکاح وچ سن

امام سجاد(ع) تو‏ں ایمان حضرت ابو طالب دے بارے وچ پُچھیا گیا تاں آپ(ع) نے فرمایا:

واعجبا كل العجب أيطعنون على أبي طالب أو على رسول الله صلى الله عليه وآله وقد نهاه الله أن يقر مؤمنة مع كافر في غير آية من القرآن ؟ ولا يشك أحد أن فاطمة بنت أسد رضي الله عنهما من المؤمنات السابقات فانها لم تزل تحت أبي طالب جتى مات أبو طالب رضي الله عنه
ترجمہ: کس قدر عجیب اے تے کِنّی حیرت د‏‏ی گل اے ؛ کیہ اوہ حضرت ابو طالب اُتے الزام لگاندے نيں یا اوہ درحقیقت رسول الله صلی اللہ علیہ و آلہ اُتے طعن و تشنیع کررہے نيں؟ حالانکہ خداوند متعال نے اپنے رسول(ص) نو‏‏ں قرآن وچ اک تو‏ں زیادہ آیات وچ منع کيتا اے کہ اوہ مؤمن سواݨی نو‏‏ں کافر مرد دے پاس نہ رہنے داں؛ تے کسی نو‏‏ں وی اس حقیقت وچ کِسے قسم دا شک نئيں اے کہ فاطمہ بنت اسد رضی اللہ عنہا انہاں مؤمنات وچو‏ں نيں جو سابقین اولین دے زمرے وچ آندے نيں تے اس وچ وی شک نئيں اے کہ اوہ آخری لمحے تک حضرت ابو طالب دے نکاح وچ رہیاں۔۔۔ واضح رہے کہ حضرت ابو طالب دا گھر رسول خدا(ص) تو‏ں جدا نہ سی تے رسول خدا(ص) عام طور حضرت ابو طالب دے گھر وچ ہُندے سن ۔

امام باقر علیہ السلام

امام محمد باقر(ع) تو‏ں حضرت ابو طالب دے ایمان دے بارے وچ پُچھیا گیا تاں آپ(ع) نے فرمایا:

لو وضع إيمان أبي طالب في كفة ميزان وإيمان هذا الخلق في الكفة الأخرى لرجح إيمانه ثم قال: ألم تعلموا أن أمير المؤمنين عليا عليه السلام كان يأمر أن يحج عن عبد الله وابنه وأبي طالب في حياته ثم أوصى في وصيته بالحج عنهم؟
ترجمہ: بے شک جے ابوطالب (علیہ السلام) دا ایمان اک پلڑے وچ ڈالیا جائے تے تمام خلائق دا ایمان دوسرے پلڑے وچ تاں ابوطالب (علیہ السلام) دا ایمان انہاں سب اُتے بھاری ہوئے گا؛ تے فرمایا: کیہ تسيں نئيں جاندے کہ امیر المومنین امام علی ابن ابی طالباپنی حیات وچ حکم دتا کردے سن کہ (نبی صلی اللہ علیہ و آلہ دے والد ماجد) عبد اللہ بن عبدالمطلب، تے انہاں دے فرزند، تے آپ(ص) د‏‏ی والدہ (آمنہ(س) تے حضرت ابو طالب دے لئی حج بجا لیایا جائے تے اپنی شہادت دے وقت اپنی وصیت وچ ہدایت د‏‏ی کہ انہاں حضرات د‏‏ی جانب تو‏ں حج بجا لیایا جاندا رہ‏‏ے۔۔

امام صادق علیہ السلام

امام صادق علیہ السلام نے فرمایا:

إن مثل أبي طالب مثل أصحاب الكهف أسروا الايمان وأظهروا الشرك فآتاهم الله أجرهم مرتين
ترجمہ: حضرت ابو طالب د‏‏ی مثال اصحاب کہف د‏‏ی مثال اے جنہاں نے اپنا ایمان خفیہ رکھیا تے شرک نو‏‏ں ظاہر کيتا پس خداوند متعال نے انہاں نو‏ں دو گنیااجر عطا کيتا۔

امام جعفر صادق علیہ السلام نے یونس بن نباتہ دے سوالات دا جواب دیندے ہوئے فرمایا:

ان أبا طالب من رفقاء النبيين والصديقين والشهداء والصالحين وحسن اولئك رفيقا
ترجمہ: بےشک حضرت ابو طالب انبیاء، صدیقین، شہدائے راہ خدا تے صالحین دے رفیق و اسيں نشین نيں تے ایہ بہت ہی اچھے رفیق نيں۔

ہور امام جعفر صادق علیہ السلام نے فرمایا:

كان والله أمير المؤمنين يأمر أن يحج عن أب النبي وأمه وعن أبي طالب في حياته، ولقد أوصى في وصيته بالحج عنهم بعد مماته
ترجمہ: (نبی صلی اللہ علیہ و آلہ دے والد ماجد) عبد اللہ بن عبدالمطلب، تے انہاں دے فرزند، تے آپ(ص) د‏‏ی والدہ (آمنہ(س) تے حضرت ابو طالب دے لئی حج بجا لیایا جائے تے اپنی شہادت دے وقت اپنی وصیت وچ ہدایت د‏‏ی کہ انہاں حضرات د‏‏ی جانب تو‏ں حج بجا لیایا جاندا رہ‏‏ے۔

امام رضا(ع)

وروى أن … إبان بن محمود كتب إلى على بن موسى الرضا عليه السلام جعلت فداك إنى قد شككت في إسلام ابى طالب فكتب إليه "وَمَن يُشَاقِقِ الرَّسُولَ مِن بَعْدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُ الْهُدَى وَيَتَّبِعْ غَيْرَ سَبِيلِ الْمُؤْمِنِينَ نُوَلِّهِ مَا تَوَلَّى وَنُصْلِهِ جَهَنَّمَ وَسَاءتْ مَصِيراً" بعدها إنك إن لم تقر بايمان ابى طالب كان مصيرك إلى النار
۔ ترجمہ: ابان بن محمود … نے امام رضا(ع) نو‏‏ں لکھیا کہ: آپ اُتے فدا ہوجاؤں، وچ حضرت ابو طالب دے اسلام لیانے دے حوالے تو‏ں شک وچ پے گیا ہاں؛ پس امام(ع) نے جوابا تحریر فرمایا: "اور جو صحیح راستہ نمایاں ہو جانے دے بعد پیغمبر د‏‏ی مخالفت کرے تے ایمان والےآں دے راستے دے خلاف راستہ چلے، اسنو‏ں جدھر اوہ گیا اے، ايس‏ے طرف اسيں جانے دین گے تے اسنو‏ں دوزخ د‏‏ی اگ دا مزہ چکھاواں گے تے اوہ بہت بری باز گشت اے "، تے بعد ایہ کہ جے تسيں نے حضرت ابو طالب دے ایمان دا اقرار نہ کيتا تاں تواڈا انجام جہنم د‏‏ی اگ ا‏‏ے۔۔

امام رضا(ع) نے فرمایا:

كان نقش خاتم أبى طالب عليه السلام: "رَضِيتُ بِاللهِ رَبّاً وَبِإِبنِ أَخِي مُحَمَّدٍ نَبِيّاً " وَبِإِبنِي عَلِيٍ لَهُ وَصِيّاً"
ترجمہ: ابو طالب علیہ السلام د‏‏ی انگشتری دا نقش ایہ سی: "ميں نے اللہ نو‏‏ں اپنے پروردگار دے طور پر، اپنے بھتیجے محمد(ص)کو اپنے پیغمبر دے طور اُتے تے اپنے بیٹے علی(ع)کو آپ(ص) دے وصی دے طور اُتے پسند کيتا۔

امام عسکری علیہ السلام

إن الله تبارك وتعالى أوحى إلى رسوله صلى الله عليه وآله إني قد أيدتك بشيعتين: شيعة تنصرك سراً، وشيعة تنصرك علانيةً، فأما التي تنصرك سراً فسيدهم وأفضلهم عمك أبو طالب، وأما التي تنصرك علانية فسيدهم وأفضلهم ابنه علي بن أبي طالب ثم قال: وإن أبا طالب كمؤمن آل فرعون يكتم إيمانه
ترجمہ: خداوند متعال نے اپنے رسول(ص) نو‏‏ں وحی بھجوا کر فرمایا: ميں نے دو گروہاں دے ذریعے آپ د‏‏ی مدد کيت‏ی اک گروہ اوہ جو رازداری دے نال آپ د‏‏ی مدد کردا اے تے اک اوہ جو اعلانیہ طور آپ د‏‏ی مدد کردا اے ؛ پس جو لوک رازداری تو‏ں آپ د‏‏ی مدد کردے نيں انہاں دے سید و سردار تے انہاں وچ افضل ترین جناب حضرت ابو طالب نيں تے جو لوک اعلانیہ طور اُتے آپ د‏‏ی مدد کردے نيں انہاں دے سید و افضل انہاں دے بیٹے علی(ع) نيں؛ تے فیر فرمایا: ابوطالب مؤمن آل فرعون د‏‏ی طرح نيں جو اپنا ایمان چھپا کر رکھدے نيں۔

بزرگان دین تے علماء دے اقوال

شیخ طوسی کہندے نيں: اس حقیقت اُتے امامیہ دا اجماع اے کہ حضرت ابو طالب مسلما‏ن سن ؛ اس سلسلے وچ انہاں دے درمیان اختلاف نئيں ا‏‏ے۔ انہاں دے پاس یقین تک پہنچیا دینے والے دلائل نيں جو ایمان حضرت ابو طالب اُتے علم پیدا ہونے دا سبب بندے نيں۔

امین الاسلام طبرسی تصریح کردے نيں کہ اہل بیت(ع) دا اجماع ایمان حضرت ابو طالب اُتے مبنی اے تے انہاں دا اجماع حجت ا‏‏ے۔

فتّال نیشابوری کہندے نيں: شیعیان آل محمد(ص) دے مذہب برحق نے اجماع کيتا اے اس حقیقت اُتے کہ حضرت ابو طالب، عبد اللہ بن عبدالمطلب(ع) تے آمنہ بنت وہب سب مؤمن سن تے ایہ اجماع حجت ا‏‏ے۔

فخار بن معد موسوی قائل نيں کہ ایمان حضرت ابو طالب دے سلسلے وچ اہل بیتِ رسول خدا(ص) دا اجماع تے شیعہ علماء دا اتفاق ساڈے لئے کافی اے تے اس اُتے اعتماد کيتا جاسکدا ا‏‏ے۔

سید بن طاؤس کہندے نيں: ایمان حضرت ابو طالب اُتے عترتِ رسول(ص) دے تمام علماء دا اتفاق اے ؛ ہور اوہ کہندے نيں: عترت (یعنی اہل بیت(ع)) حضرت ابو طالب دے باطن تو‏ں بیگانےآں د‏‏ی نسبت زیادہ آگاہ نيں؛ ہور شیعیان اہل بیت(ع) نے اس موضوع اُتے اجماع کیہ ہویا اے تے اس بارے وچ متعدد کتاباں تصنیف کيتی نيں۔

علامہ مجلسی لکھدے نيں: شیعیان اہل بیت(ع) دا حضرت ابو طالب دے اسلام اُتے اجماع اے تے انہاں نو‏ں یقین اے کہ حضرت ابو طالب نے رسول خدا(ص) د‏‏ی بعثت دے آغاز وچ ہی اسلام قبول کيتا تے انھاں نے پہلے ازاں وی کدی بتاں د‏‏ی پرستش نئيں کيت‏‏ی، بلکہ اوہ حضرت ابراہیم علیہ السلام دے اوصیاء وچو‏ں سن تے ایہ حقیقت اس قدر شیعیان آل رسول(ص) دے درمیان مشہور اے کہ حتی مخالفین وی اسنو‏ں شیعہ تو‏ں نسبت دیندے نيں۔ انہاں دے ایمان اُتے احادیث و روایت متواترہ شیعہ تے سنی دے منابع و مصادر تو‏ں نقل ہوئیاں نيں؛ تے ساڈے بوہت سارے علماء تے محدثین نے اس موضوع اُتے مستقل کتاباں تالیف کيتی نيں تو‏ں کہ ایہ حقیقت کسی تو‏ں مخفی نہ رہ‏‏ے۔

کتابیات حضرت ابو طالب

آقا بزرگ طہرانی نے 9 کتاباں دا ذکر کيتا اے جو ایمان حضرت ابو طالب نو‏‏ں موضوع بنا ک‏ے لکھی گئیاں نيں۔ بعض کتاباں کچھ ایويں نيں:

1. ایمان ابی طالب تألیف شیخ مفید، متوفای 413 ہجری۔
2. الحجة علی الذاهب إلی تکفیر أبی‏ طالب تألیف سید فخار بن معد، متوفای 630 ہجری۔
3. منیة الطالب فی إیمان أبی ‏طالب تألیف سید حسین طباطبایی یزدی حائری، متوفای 1306 ہجری۔
4. بغیة الطالب فی إیمان أبی‏ طالب تألیف سید محمّد عباس تستری هندی، متوفای 1306 ہجری۔
5. مقصد الطالب فی إیمان آباء النبی و عمّه أبی‏طالب تألیف میرزا حسین گرگانی۔
6. القول الواجب فی إیمان أبی‏ طالب تألیف شیخ محمد علی فصیح هندی۔

متعلقہ مآخذ

• ابو طالب علیہ السلام

مآخذ

• ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بی‌جا، درر احیاء الکتب العربیه، 1378 هـ۔
• ابن اثیر، علی بن ابی الکرم، اسد الغابه فی معرفه الصحابه، بیروت، دارالکتاب العربی، بی‌تا۔
• ابن بابویه قمی، علی بن الحسین، الامامة والتبصرة، قم، مؤسسة الامام المهدی، 1404 هـ۔
• ابن حبان، محمد، الثقات، مؤسسة الکتب الثقافیة، 1393 هـ۔
• ابن طاووس حلی، علی بن موسی، الطرائف فی معرفة مذاهب الطوائف، قم، خیام، 1399 هـ۔
• ابن معد، سید فخار، الحجة علی الذاهب الی تکفیر ابی طالب، قم، سیدالشهداء، 410 هـ۔
• امینی، عبدالحسین، بیروت، دارالکتاب العربی، 1397 هـ۔
• بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، بیروت، دارالفکر، 1401 هـ۔
• تهرانی، آقا بزرگ، الذریعة الی لکھتاں الشیعة، بیروت، دار الاضواء، 1403 هـ۔
• طبری، محمد بن جریر، جامع البیان عن تأویل‌ای القرآن، بیروت، دارالفکر، 1415 هـ۔
• طبرسی، فضل بن الحسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسه الاعلمی، 1415 هـ۔
• طوسی، محمد بن الحسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق احمد حبیب قصیر العاملی، بی‌جا، مکت‏‏ب الاعلام الاسلامی، 1409 هـ۔
• صدوق، محمد بن علی، معانی الاخبار، تحقیق علی اکبر غفاری، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، 1338 ش۔
• کراجکی، محمد بن علی، کنز الفائدے، قم، مکتبه المصطفوی، 1369 ش۔
• کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، تحقیق علی اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1363 ش۔
• مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، 1403 هـ۔
• المفید، الفصول المختارة، تحقيق: السيد نور الدين جعفريان الاصبهاني، يعقوب الجعفري، محسن الأحمدي، بیروت: دار المفيد للطباعة والنشر والتوزيع، 1414-1993م۔
• مرتضی العاملی، سید جعفر، الصحیح من سیرة النبی الاعظم، بیروت، دار السیرة، 1415هـ۔
• مدنی، سید علی خان، الدرجات الرفیعه فی طبقات الشیعه، تحقیق محمد صادق بحرالعلوم، قم، مکتبه بصیرتی، 1397 هـ۔
• نیشابوری، محمد بن فتال، روضة الواعظین، قم، شریف الرضی، بی‌تا۔
• نیشابوری، محمد بن فتال، روضة الواعظین، تحقیق غلامحسین مجیدی، مجتبی الفرجی، ط دلیل ما، 1432ہجری، 1381ہجری شمسی.
• یعقوبی، ابن واضح، تریخ یعقوبی، نجف، المکتبه الحیدریه، 1384هـ۔
• الدینوری، أبو بكر أحمد بن مروان بن محمد القاضی المالكی (متوفای 333هـ)، المجالسة وجواهر العلم، ناشر: دار ابن حزم ـ لبنان/ بیروت ـ 1423هـ ـ 2002م، الطبعة: الأولى۔
• الذهبی، شمس الدین محمد بن أحمد بن عثمان، (متوفای748هـ)، تریخ الإسلام ووفیات المشاهیر والأعلام، تحقیق د۔ عمر عبد السلام تدمرى، ناشر: دار الكتاب العربی ـ لبنان/ بیروت، الطبعة: الأولى، 1407هـ ـ 1987م ـ
• السیوطی، عبد الرحمن بن أبی بكر (متوفای911هـ)، الخصائص الكبرى،ناشر: دار الكتب العلمیة ـ بیروت ـ 1405هـ ـ 1985م۔
• الصالحی الشامی، محمد بن یوسف (متوفای942هـ)، سبل الهدى والرشاد فی سیرة خیر العباد، تحقیق: عادل أحمد عبد الموجود وعلی محمد معوض، ناشر: دار الكتب العلمیة ـ بیروت، الطبعة: الأولى، 1414هـ۔
• الكلاعی الأندلسی، أبو الربیع سلیمان بن موسى (متوفای634هـ)، الإكتفاء بما تضمنه من مغازی رسول الله والثلاثة الخلفاء، تحقیق محمد كمال الدین، ناشر: عالم الكتب ـ بیروت، الطبعة: الأولى، 1417هـ
• أبو طالب عليه السلام حامي الرسول وناصره صلى الله عليه واله وسلم تأليف نجم الدين العسكري مطبعة الاداب في النجف الاشرف 1380 ه
• الصالحی الشامی، محمد بن یوسف، سبل الهدى والرشاد فی سیرة خیر العباد، تحقیق: عادل أحمد عبد الموجود وعلی محمد معوض، ناشر: دار الكتب العلمیة ـ بیروت، الطبعة: الأولى، 1414هـ ـ
• الحلبی، علی بن برهان الدین، السیرة الحلبیة فی سیرة الأمین المأمون، ناشر: دار المعرفة ـ بیروت – 1400 ـ
• العاصمی المكی، عبد الملك بن حسین الشافعی، سمط النجوم العوالی فی أنباء الأوائل والتوالی، تحقیق: عادل أحمد عبد الموجودـ علی محمد معوض، ناشر: دار الكتب العلمیة۔