فضل بن حسن طبرسی
| فضل بن حسن طبرسی | |
|---|---|
 |
|
| جم | سنہ 1073 |
| وفات | سنہ 1153 (79–80 سال)[۱][۲][۳]
|
| رہائش | مشهد |
| شہریت |  ایران
|
| عملی زندگی | |
| پیشہ | لکھاری ، فقیہ ، محدث ، مفسر قرآن |
| پیشہ ورانہ زبان | فارسی ، عربی |
| شعبۂ عمل | فقہ ، علم حدیث ، تفسیر قرآن |
ترمیم  | |
فضل بن حسن بن فضل طبرِسی (468 یا 469ھ-548ھ) دی کنیت ابو علی تے لقب امین الاسلام اے۔ آپ معروف شیعہ عالم دین، مفسّر، محدّث، فقیہ، متکلّم، ادیب، لغت دان تے ماہر ریاضیات نيں۔ چھیويں صدی ہجری دے معروف ترین شیعہ علما وچوں منے جاندے نيں۔ تفسیر مجمع البیان انہی دی لکھی ہوئی تالیف اے تے تفاسیر دے مآخذاں وچوں گنی جاندی اے۔ طبرسی تفرش توں منسوب اے تے اس دا تلفظ طَبرسی اے جو تَفرشی دے وزن اُتے اے کیونکہ جے ایہ طبرستان توں منسوب ہُندا تو اسنوں طبرسی نئيں بلکہ طبری ہونا چاہئے سی ہور انہاں دے معاصر بیہقی نے اپنی کتاب تاریخ بیہقی وچ انہاں نوں تفرش دے رہائشی قرار دتا اے۔
تعارف
سودھوطبرسی سنہ 468ھ یا 469ھ نوں مشہد وچ پیدا ہوئے۔ان دے بیٹے ابونصر حسن بن فضل بن حسن طَبرِسی، مکارم الأخلاق نامی کتاب دے مصنف نيں تے انہاں دے پوتے ابوالفضل علی بن حسن بن فضل طبرسی نثر اللئالی تے مشکاة الانوار دے مصنف نيں جو کتاب مکارم الاخلاق دی تکمیل دی غرض توں لکھی گئی۔
تلفظی اختلاف
سودھواس لفظ دے تلفظ وچ اختلاف منقول اے ۔بعض نے اسنوں طبرستان توں اسم منسوب دی بنا اُتے طَبَرسی پڑھا اے۔ میرزا عبداللہ افندی نے ریاض العلماء تے محمدباقر خوانساری نے روضات الجنات وچ اس اُتے زیادہ تاکید دی اے۔ لیکن اکثر نے کہیا اے کہ جے ایہ طبرستان توں منسوب ہُندا تو طبرسی دی بجائے طبری یا طبرانی یا طبرستانی ہونا چاہئے سی ۔
صاحب مجمع البیان دے مصنف دا نام عربی وچ طَبْرسی اے جسنوں تَفرِشی توں تبدیل کیتا گیا اے ۔تفرش نام دا اک شہر ایران وچ قم تے اراک دے قریب واقع اے تے فضل بن حسن طبرسی اسی شہر توں منسوب نيں۔[۴][۵]
وفات
سودھو
مشہور قول دی بنا اُتے فضل بن حسن طبرسی نے اپنی عمر دے آخری 25 سال سبزوار وچ گزارے تے سنہ 548ھ وچ وفات پائی۔
آفندى اصفہانی تے محمد باقر خوانسارى نےان دی شہادت دی تصریح دی اے۔ حاجى نورى نے لکھیا اے: جنہاں نے انہاں دے حالات زندگی لکھے انہاں نے انہاں دی شہادت دی کیفیت بیان نئيں دی اے۔ شاید انہاں نوں زہر توں شہید کیتا گیا۔ اسی وجہ توں اوہ شہید دے عنوان توں معروف نئيں ہوئے۔[۶] انہاں دی وفات دے بعد انہاں دے پیکر نوں مشہد وچ حضرت امام رضاؑ دے حرم وچ اسی جگہ منتقل کیتا گیا جواس زمانے وچ قتلگاہ دے نام توں معروف سی ۔اج کل حرم رضوی دی شمالی جانب اک سڑک انہاں دے مقبرے دے قریب توں لنگھدی اے جو انہاں دی نسبت توں خیابان طبرسی دے نام توں مشہور اے۔
مشائخ
سودھوامین الاسلام طبرسی نے انہاں بزرگان توں روایت نقل کيتی اے:
شاگرد
سودھوجن علما نے انہاں توں روایت نقل کيتی اے انہاں دے اسما درج ذیل نيں:
- انہاں دے بیٹے ابونصر حسن بن فضل مشہور کتاب مکارم الاخلاق دے مصنف
- رشید الدین ابوجعفر محمد بن علی بن شہرآشوب
- شیخ منتجب الدین مؤلف الفہرست
- قطب راوندی مؤلفِ کتاب الخرائج و الجرائح
- سید فضل الله راوندی
- سید ابو الحمد مہدی بن نزار حسینی قائنی
- سید شرف شاه بن محمد بن زیاده افطسی
- شیخ عبدالله بن جعفر دورستی
- شاذان بن جبرئیل قمی[۸]
تالیفات
سودھوطبرسی بہت سی کتاباں دے مصنف نيں۔انہاں وچوں بعض مشہور نيں:
- مجمع البیان،10جلداں وچ لکھی گئی ایہ تفسیر شیعہ تفاسیر دے اصلی ماخذاں وچوں سمجھی جاندی اے ۔خود مصنف نے اس تفسیر دے مقدمے وچ لکھیا اے کہ اس دی تالیف وچ شیخ طوسی دی التبیان توں استفادہ کیتا اے۔
دوسری چند تصنیفات دے نام:
- جامع الجوامع یا جوامع الجامع: اس دے متعلق مصنف نے مقدمے وچ کہیا: مجمع البیان دے تمام مطالب اُتے مشتمل اے تے کشاف دا خلاصہ اے۔
- الوافی: ایہ کتاب وی تفسیر قرآن اے
- اعلام الوری باعلام الہدیٰ
- اعلام الہدیٰ فی فضائل الائمہؑ 2 جلداں
- تاج الموالید
- الآداب الدینیہ
- النور المبین
- الفائق
- غنیہ العابد
- کنوز النجاح
- عدۃ السفر و عمدۃ الحضر
- معارج السؤال
- أسرار الأئمہ
- مشکاۃ الانوار[۹]
- رسالۃ حقائق الأمور
- العمدۃ فی اصول الدین و الفرائض و النوافل
بعض علما احتجاج نوں وی انہی دی تصنیف شمار کردے نيں مگر ابن شہر آشوب نے معالم العلماء وچ تصریح دی اے کہ ایہ درست نئيں اے بلکہ احتجاج احمد بن علی بن ابی طالب طبرسی دے آثار وچوں اے۔[۱۰]
عجیب واقعہ
سودھوصاحب ریاض العلماء توں منقول اے:
- طبرسی دی حرکت قلب بند ہو گئی تو لوگاں نے گمان کیتا کہ وفات پا گئے نيں لہذا انہاں نے طبرسی نوں دفن کر دتا۔ طبرسی نوں ہوش آیا تو خود نوں قبر وچ پایا۔ انہاں نے اوتھے نذر دی کہ جے خدا نے انہاں نوں اس مصیبت توں نجات دی تو اوہ اک تفسیر قرآن لکھياں گے۔ اتفاقا اک کفن چور نے کفن چوری کرنے دی نیت توں انہاں دی قبر کھودی تے طبرسی نے کفن چوری کردے ہوئے اس شخص دے ہتھوں نوں پکڑ لیا۔ اوہ شخص ڈر گیا۔ طبرسی نے اسنوں اپنی سرگزشت سنائی۔ لہذا اس کفن چور نے آپ نوں کندھے اُتے اٹھا کر انہاں دے گھر پہنچایا۔ طبرسی نے اپنا کفن تے مال اسنوں ہدیہ کر دتا۔اس کفن چور نے اپنے اس گھناؤنے فعل توں توبہ کر لی۔ پھر امین الاسلام نے مجمع البیان تالیف کيتی۔[۱۱]
متعلقہ صفحات
سودھوحوالے
سودھو- ↑ سرو ویاپک ادھکار شناختی: https://d-nb.info/gnd/102415722 — اخذ شدہ بتاریخ: ۱۶ اکتوبر ۲۰۱۵ — اجازت نامہ: Creative Commons CC0 License
- ↑ https://libris.kb.se/katalogisering/0xbdfxqj028gwrv — اخذ شدہ بتاریخ: ۲۴ اگست ۲۰۱۸ — ناشر: National Library of Sweden — شائع شدہ از: ۲۶ مارچ ۲۰۱۸
- ↑ فرینس دا ببلیوٹیک نیشنل آئی ڈی: https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb15551862r — subject named as: al-Faḍl ibn al-Ḥasan Abū ʿAlī al- Ṭabarsī — مصنف: Bibliothèque nationale de France — عنوان : اوپن ڈیٹا پلیٹ فارم — اجازت نامہ: Open License
- ↑ طبرسی دی شہرت تے تلفظ دے متعلق بعض نے نہایت تفصیل توں گفتگو دی اے۔ رجوع کرن: جوامع الجامع چاپ رحلی اُتے آیت اللہ شہید قاضی طباطبائی دا مقدمہ ، میرزا محمدباقر مازندرانی دی شرح شواہد مجمع البیان تألیف میرزا طاہر قزوینی، ڈاکٹر حسین کریمان دی كتاب طبرسی و مجمع البیان ، و ڈاکٹر ابوالقاسم گرجی دا جوامع الجامع چاپ دانشگاه تہران دا مقدمہ۔
- ↑ فصلنامہ پژوہش ہای قرآنی Archived 2014-08-01 at the وے بیک مشین۔
- ↑ ترجمہ الآداب الدینیہ،ص206-207۔
- ↑ سید محسن امین، ج8، ص398 – 399۔
- ↑ سید محسن امین، ج8، ص399۔
- ↑ اسی نام توں انہاں دے پوتے فضل بن حسن طبرسی نے کتاب لکھی اے اوہ کتاب زیادہ مشہور ہوئی۔
- ↑ سید محسن امین، ج8، ص399-400۔
- ↑ سید محسن امین، ج8، ص400۔
مآخذ
سودھو- سید محسن امین، اعیان الشیعہ، تحقیق: سید حسن امین، دارالتعارف للمطبوعات بیروت 1406ھ۔
- فصلنامہ پژوہش ہای قرآنی Archived 2014-08-01 at the وے بیک مشین