آمنہ بنت وہب
| آمنہ بنت وہب | |
|---|---|
| (عربی وچ: آمنة بنت وهب)،(عربی وچ: آمنة بنت وهب بن عبد مناف)[۱] | |
| جم | 550ء کی دہائی |
| وفات | سنہ 575 (24–25 سال)[۱] |
| طرز وفات | طبعی موت |
| شریک حیات | عبداللہ بن عبدالمطلب (۲۳ جولائی ۰۵۷۰–۱ جنوری ۰۵۷۱)[۳][۴] |
| اولاد | محمد |
| والد | وہب بن عبد مناف |
| والدہ | برہ بنت عبد العزیٰ |
| عملی زندگی | |
| پیشہ | شاعر |
| پیشہ ورانہ زبان | عربی |
ترمیم  | |
آمنہ بنت وہب (پیدائش: 557ء– وفات: 23 مئی 577ء) پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی والدہ محترمہ نيں۔
| شناختی معلومات | |
|---|---|
| مکمل نام | آمنہ بنت وہب |
| میلاد/مولد | 76 سال قبل از ہجرت/ 63 سال قبل از بعثت/23 سال قبل از عام الفیل، مکہ |
| مسکن | مکہ |
| نسب | قریشیہ |
| نامور اقرباء | عبداللہ بن عبدالمطلب (زوجہ)، پیغمبر اکرم (ص) (فرزند) |
| تاریخ و مقام وفات | سنہ 7 عامل الفیل، مکہ تے مدینہ دے درمیان بمقام ابواء |
| سبب وفات | علالت |
| مدفن | منطقۂ ابواء |
| دینی معلومات | |
| اعتقادی کیفیت | صاحب ایمان |
| کردار | |
| پیغمبر اسلام (ص) دی والدہ | |
آمِنہ بنت وَہْب (وفات 46 قبل از ہجرت/576 ء)، رسول خدا (ص) دی والدہ، عبداللہ بن عبدالمطلب دی زوجہ تے قریش دی محترم خاتون نيں۔ ہجرت توں 54 یا 53 سال پہلے عبداللہ بن عبدالمطلب نال شادی ہوئی تے انہاں دے بطن توں حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ دی ولادت ہوئی۔ سنہ 7 عام الفیل وچ اپنے فرزند محمد (ص) نوں انہاں دے والد دے قبر دی زیارت تے عبد اللہ دے مامواں نال ملاقات دے لئی، جنہاں دا تعلق قبیلہ بنی نجار توں سی، مدینہ لے گئياں۔ اس سفر توں واپسی وچ مدینہ دے پاس ابواء نامی مقام اُتے آمنہ نے وفات پائی تے اوتھے دفن ہوئیاں۔
علمائے شیعہ آمنہ تے اجداد پیغمبر (ص) دے ایمان دے سلسلہ وچ اتفاق نظر رکھدے نيں تے منکرین ایمان دے بارے وچ تاریخی گزارشات توں استناد کردے نيں۔ انہاں دے مطابق، آنحضرت (ص) ابواء وچ اپنی والدہ دی قبر دی زیارت دے لئی جایا کردے سن ۔
کتاب ام النبی بنت الشاطی دی تالیف اے جو حضرت آمنہ دی سوانح حیات اُتے مشتمل اے۔ ایہ کتاب عربی بولی وچ اے جس دا فارسی ترجمہ آمنہ مادر پیامبر دے نام توں ہويا اے ۔
نسب
سودھوآمنہ قبیلۂ قریش توں سن جنہاں دے والد وہب قریش دی اک وڈی شاخ بنی زہرہ دے بزرگ سن ۔ انہاں دی والدہ برہ بنت عبد العزی ہور قرشی سن۔[۵]
سوانح حیات
سودھونقل ہويا اے کہ آمنہ مکہ وچ متولد ہوئیاں۔ اس دے علاوہ عبداللہ بن عبد المطلب نال شادی توں پہلے دی زندگی دے متعلق کوئی معلومات مذکور نئيں اے۔[۶] ہجرت توں ۵۴ یا ۵۳ سال پہلے آمنہ دی عبداللہ بن عبدالمطلب نال شادی ہوئی۔[۷] ازدواج توں پہلے بعض عورتاں جداں نوفل بن اسد دی بیٹی، فاطمہ بنت مر تے لیلی عدویہ نے حضرت عبداللہ نوں اس ازدواج دی تجویز دتی سی۔[۸] اس شادی دی تقریبات دو تن دن تک جاری رہیاں تے اس مدت دے دوران قبیلے وچ رائج رسم دے مطابق عبداللہ نے آمنہ دے گھر قیام کیتا۔[۹]
آپ دے والد دا نام وہب بن عبد مناف سی آپ دا تعلق قبیلہ بنو زہرہ نال سی جو قریش ہی دا اک ذیلی قبیلہ سی آپ دا سلسلہ نسب حضور صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے جدِ امجد عبد مناف بن قصی نال ملدا اے۔ محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے والد عبد اللہ بن عبد المطلب شادی دے کچھ عرصہ بعد حضور صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی پیدائش توں تقریباً چھ ماہ پہلے وفات پا گئے۔ اس دے بعد آپ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم آمنہ دے زیرِ پرورش رہے۔ آمنہ مکہ تے یثرب (مدینہ) دے درمیان اک سفر دے دوران ابواء دے مقام اُتے وفات پا گئياں۔ ایہ 577ء سی تے آمنہ حضور صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نوں یثرب (مدینہ) لے جا رہی سن تاکہ اوہ اپنے ماموں نال ملن تے اپنے والد عبد اللہ دی قبر دی زیارت وی کرن۔
آپ اپنے قبیلہ وچ سیرت النساء دے نام توں مشہور سن۔[۱۰]
وفات شوہر
سودھوآمنہ نال شادی دے چند روز بعد عبداللہ آمنہ دے ہمراہ تجارتی سفر اُتے گئے جس توں واپسی دے دوران عبد اللہ دی یثرب وچ وفات ہو گئی۔[۱۱] عبداللہ نال شادی دا واقعہ عبد اللہ دے ذبح دے اک سال بعد دا اے۔[۱۲] معاصر مصری مصنفہ بنت الشاطی واقعہ ذبح وچ عبد اللہ دے زندہ بچ جانے تے انہاں دی جلد موت نوں تقدیر دا فیصلہ سمجھدے ہوئے کہندی نيں کہ ایہ تقدیر دا فیصلہ سی کہ عبد اللہ تے آمنہ دی شادی ہوئے تے آمنہ دے بطن توں رسول اللہ ؐ دی ولادت ہوئے۔[۱۳] جدوں کہ بعض ہور تاریخی روایات دے مطابق عبد اللہ دی وفات رسول خدا دی ولادت دے کچھ عرصہ بعد ہوئی۔[۱۴]
ولادت رسول خدا تے حلیمہ سعدیہ
سودھوآمنہ نے رسول خدا صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی ولادت دے بعد انہاں نوں حلیمہ سعدیہ دے حوالے کیتا۔[۱۵] شیعہ مکتب وچ مشہور قول دی بنا اُتے 17 ربیع الاول عام الفیل، نوں آمنہ دے ہاں پیامبرؐ دی ولادت ہوئی جدوں کہ اہل سنت دے نزدیک آپ دی ولادت 12 ربیع الاول نوں ہوئی۔[۱۶] ابن ہشام (متوفی ۲۱۳ یا ۲۱۸ ھ) دی السیرۃ النبویہ دے مطابق چونکہ حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم یتیم سن تے کوئی انہاں دی سرپرستی قبول نئيں کر رہیا سی اسی وجہ توں حلیمہ نے وی شروع وچ اس توں عذر خواہی کیتی لیکن جدوں اسنوں کوئی ہور بچہ نئيں ملیا تو رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نوں قبول کیتا۔[۱۷] حلیمہ دو سال دے بعد رسول اللہ نوں آمنہ دے پاس لیائی تے آپ ؐ توں برکات دے آثار دے مشاہدہ دی بنا اُتے حضرت آمنہ توں کچھ عرصہ تے اپنے پاس رکھنے دی درخواست کيتی۔[۱۸] اس لحاظ توں حلیمہ نے عام الفیل دے بعد پنج سال تے دو دن اپنے پاس رکھنے دے بعد آپ نوں آمنہ دے حوالے کیتا۔[۱۹]
وفات
سودھوحضرت آمنہ عام الفیل دے ستويں سال دے بعد اپنے بیٹے رسول اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ نوں انہاں دے والد دی قبر دی زیارت تے عبداللہ بن عبدالمطلب دے بنی نجار دے رشتے داراں نال ملاقات دے لئی مدینہ لے گئياں۔ مشہور قول دی بنا اُتے مدینہ توں واپسی دے دوران ابواء دے مقام اُتے حضرت آمنہ اس دنیا توں رخصت ہوئیاں[۲۰] تے اوتھے دفن ہوئیاں۔[۲۱] اک قول دے مطابق مکہ وچ وفات دے بعد شعب دُب (قبرستان معلاۃ) وچ مدفون نيں۔ ابن اثیر اسنوں زیادہ صحیح سمجھدا اے۔[۲۲] تیسری صدی ہجری دے مؤرخ یعقوبی نے وفات دے وقت آپ دی عمر ۳۰ برس ذکر کيتی اے۔[۲۳]
محمد بن عمر واقدی (متوفا ۲۰۷ یا ۲۰۹ ھ) دے مطابق قریش نے بدر دے اپنے مقتولاں دی خونخواہی وچ مدینہ دا ارادہ کیتا تو ابوا دے مقام اُتے پہنچ کے انہاں دے اک گروہ نے آمنہ دی نبش قبر دا ارادہ کیتا لیکن ابوسفیان دے ہور بزرگاں نال مشورے دے بعد اس کم توں ہتھ کھچ لیا۔[۲۴]
دوسری جانب مکہ وچ قبرستان حجون وچ انہاں توں منسوب اک قبر اے۔[۲۵] ہور تاریخی روایات وچ مکہ دے راستے وچ وی اک قبر دی طرف اشارہ اے لیکن اہل سنت عالم ابن سعد اسنوں درست نئيں سمجھدا اے۔[۲۶] کہیا گیا اے کہ حکومت عثمانی دے دور وچ مکہ دے راستے وچ موجود تے ابواء وچ موجود قبراں بقعہ اُتے مشتمل سن مگر اسنوں بعد وچ خراب کر دتا گیا۔[۲۷]
ایمان
سودھومعاصر تاریخ دان محمد ابراہیم آیتی (۱۳۴۳ شمسی) دے بقول آمنہ، ابو طالب، عبداللہ بن عبدالمطلب ہور حضرت محمد دے حضرت آدم(ع) تک دے اجداد دے صاحب ایمان اُتے ہونے اُتے شیعہ علما دا اجماع اے۔[۲۸] اسی طرح الکافی وچ مذکور روایت دے مطابق اجداد پیامبر، انکے والد والدہ تے جس نے انہاں دی کفالت کیتی یعنی ابو طالب اُتے آتش جہنم حرام اے۔[۲۹]
اہل سنت دے عقیدے دے مطابق پیغمبر دے والدین تے اجداد مشرک سن ۔ نویں صدی ہجری دے مفسر جلالالدین سیوطی سورہ توبہ دی آیت ۱۱۳ مَا کانَ لِلنَّبِی وَالَّذِينَ آمَنُواْ أَن يسْتَغْفِرُواْ لِلْمُشْرِکينَ وَلَوْ کانُواْ أُوْلِی قُرْبَی مِن بَعْدِ مَا تَبَيَّنَ لَہُمْ أَنَّہُمْ أَصْحَابُ الْجَحِيمِ [نوٹ ۱] تے ۱۱۴ دی آیت وَمَا کانَ اسْتِغْفَارُ إِبْرَاہِيمَ لِأَبِيہِ إِلاَّ عَن مَّوْعِدَۃٍ وَعَدَہَا إِياہُ فَلَمَّا تَبَيَّنَ لَہُ أَنَّہُ عَدُوٌّ لِلّہِ تَبَرَّأَ مِنْہُ إِنَّ إِبْرَاہِيمَ لأوَّاہٌ حَلِيمٌ [نوٹ ۲] دے شان نزول وچ مروی دو احادیث توں استناد کردے ہوئے رسول خدا دی والدہ دے مشرک ہونے دی طرف اشارہ کردا اے۔[۳۰]
علامہ امینی امام علی (ع) توں منقول شان نزول دی بنا اُتے انہاں آیات دے شان نزول نوں انہاں اصحاب توں متعلق سمجھدے نيں جو اپنے مشرک والدین دے لئی استغفار کردے سن تے ایہ آیت ابو طالب یا آمنہ نال کسی قسم دا تعلق نئيں رکھدی اے۔[۳۱] اسی طرح علامہ امینی نے کہیا اے کہ بعض مفسرین جداں طبری[۳۲] نے انہاں آیات وچ استغفار دی تفسیر مردہ اُتے نماز میت پڑھنے نال دتی اے۔[۳۳] ہور علامہ امینی نے انہاں روایات دے جعلی و ساختگی تے راویاں دے موثق نہ ہونے دا ذکر کیتا اے۔[۳۴]
شیخ عباس قمی سورہ توبہ دی آیت نمبر ۸۴ وَلَا تُصَلِّ عَلَىٰ أَحَدٍ مِّنْهُم مَّاتَ أَبَدًا وَلَا تَقُمْ عَلَىٰ قَبْرِهِ ۖ إِنَّهُمْ كَفَرُوا بِاللَّـهِ وَرَسُولِهِ وَمَاتُوا وَهُمْ فَاسِقُونَ ﴿٨٤﴾ [نوٹ ۳] توں استناد کردے ہوئے کہندے نيں کہ خدا نے رسول نوں مشرکاں تے کافراں دی نماز پڑھنے تے انہاں دے سرہانے کھڑے ہونے توں منع کیتا اے تے دوسری جانب رسول اللہ اپنے چچا تے والدہ دی قبر دی زیارت دے لئی جاندے سن لہذا آپ دے چچا تے والدہ دی نسبت شرک دا موضوع منتفی اے۔[۳۵]
نبی پاک دا زیارت قبر والدہ
سودھوآخری حج دے دوران آنحضرت صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے انہاں دی قبر مبارک دی زیارت کیتی تے انہاں نوں یاد کرکے روئے۔ ایہ جگہ اک پتھریلا علاقہ اے جو اک پہاڑی دا ہموار حصہ اے۔
رسول اکرم ابواء وچ اپنی والدہ دی قبر دی زیارت کردے سن ۔[۳۶] انہاں واقعات وچوں اک واقعہ حدیبیہ دا اے جس دے موقع اُتے اپنی والدہ دی قبر اُتے آپ دا حاضر ہونا تے گریہ کرنا نقل ہويا اے۔[۳۷]
مونوگراف
سودھوکتاب ام النبیؐ: عربی بولی وچ حضرت آمنہ دے حالات زندگی اُتے لکھی گئی کتاب اے جس دی مؤلفہ مصر دی رہنے والی عائشہ بنت الشاطی (متولد ۱۳۳۱ ھ/۱۹۱۳ ء) اے۔[۳۸] مذکورہ کتاب تراجم سیّدات بیت النبوۃ دے مجموعے دا حصہ اے اسنوں بنت الشاطی نے خاندان پیامبر دی خواتین دے متعلق تالیف کیتا اے۔[۳۹] سید محمد تقی سجادی نے اس کتاب نوں آمنہ مادر پیامبر دے نام توں ترجمہ کیتا اے جو سال ۱۳۵۹ شمسی وچ طبع ہوئی اے۔[۴۰]
متعلقہ صفحات
سودھوحوالے
سودھو- ↑ ۱.۰ ۱.۱ ۱.۲ ۱.۳ ۱.۴ full work available at URL: https://archive.org/details/ZIR2002ARAR — مصنف: Khayr al-Din al-Zirikli — عنوان : الأعلام — : اشاعت 15 — جلد: 1 — صفحہ: 26 — ناشر: Dār al-ʿIlm lil-Malāyīn
- ↑ https://islamansiklopedisi.org.tr/ebva
- ↑ عنوان : Абдуллах ибн Абд аль-Мутталиб — شائع شدہ از: Islamskiy enciklopedicheskiy slovar
- ↑ عنوان : Амина бинт Вахб — شائع شدہ از: Islamskiy enciklopedicheskiy slovar
- ↑ مقریزی، امتاع الاسماع، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۵-۶.
- ↑ بنت الشاطی، آمنہ مادر پیامبر، ۱۳۷۹ش، ص۷۴.
- ↑ ابن ہشام، السیرۃ النبویۃ، ۱۳۷۵ق، ج۱، ص۱۵۶.
- ↑ دیکھیاں: ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۸.
- ↑ نویری، نہایۃ الارب، دار الکتب و الوثایق القومیہ، ج۱۶، ص۵۷.
- ↑ البدایۃ والنہایۃ از ابن کثیر جلد دوم۔ اردو ترجمہ شائع کردہ از نفیس اکیڈمی کراچی۔ صفحہ 156
- ↑ زرقانی، شرح المواہب اللدنیۃ، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۰۷-۲۰۶.
- ↑ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۹.
- ↑ بنت الشاطی، آمنہ مادر پیامبر، ۱۳۷۹ش، ص۱۲۸
- ↑ دیکھیاں: آیندی، تاریخ پیامبر اسلام، ۱۳۷۸ش، ص۴۱.
- ↑ ابن ہشام، السیرۃ النبویۃ، ۱۳۷۵ق، ج۱، ص۱۶۲-۱۶۳.
- ↑ نگاہ کنید بہ: آیتی، تاریخ پیامبر اسلام، ۱۳۷۸ش، ص۴۳.
- ↑ ابن ہشام، السیرۃ النبویۃ، ۱۳۷۵ق، ج۱، ص۱۶۲-۱۶۳.
- ↑ ابن ہشام، السیرۃ النبویۃ، ۱۳۷۵ق، ج۱، ص۱۶۴-۱۶۳
- ↑ ابن عبد البر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۲۹.
- ↑ دیکھو: ابن عبد البر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۰.
- ↑ مقریزی، امتاع الاسماع، ۱۴۲۰ ق، ج۱، ص۱۳.
- ↑ ابن اثیر، اسد الغابہ، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲۲.
- ↑ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۱۰.
- ↑ واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲۰۶.
- ↑ کردی، التاریخ التقویم، ج۱، ص۷۴: بنقل از جعفریان، آثار اسلامی مکہ و مدینہ، ۱۳۸۲ش، ص۳۹۲.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۹۴.
- ↑ کردی، التاریخ التقویم، ج۱، ص۷۴: بنقل از جعفریان، آثار اسلامی مکہ و مدینہ، ۱۳۸۲ش، ص۳۹۲.
- ↑ آیندی، تاریخ پیامبر اسلام، ۱۳۷۸ش، ص۴۲.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۸۸ق، ج۱، ص۴۴۶.
- ↑ سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۰۴ق، ج۳، ص۲۸۳ و ۲۸۴.
- ↑ امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۸، ص۲۷.
- ↑ دیکھو: طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۱۱، ص۳۳.
- ↑ امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۸، ص۲۷.
- ↑ امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۸، ص۱۸-۱۹.
- ↑ محدث قمی، سفینۃ البحار، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۱۷۱.
- ↑ محدث قمی، سفینۃ البحار، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۱۷۱.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۹۴.
- ↑ سجادی، آمنہ مادر پیامبر، ۱۳۷۹ش، مقدمہ چاپ سوم
- ↑ تراجم سيدات بيت النبوۃ - تراجم سیدات بیت النبوۃ
- ↑ سجادی، آمنہ مادر پیامبر، ۱۳۷۹ش، مقدمہ چاپ سوم
مآخذ
سودھو- قرآن کریم، اردو ترجمہ: سید علی نقی نقوی (لکھنوی)۔
- آیندی، محمدابراہیم، تاریخ پیغمبر اسلام، تجدید نظر و اضافات از: ابوالقاسم گرجی، انتشارات دانشگاہ تہران، تہران، 1378 ہ ش
- ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، دار صار، بیروت.
- ابن عبدالبر، یوسف بن عبداللہ، الاستیعاب فی معرفۃ الاصحاب، تحقیق علی محمد بجاوی، دارالجیل، بیروت.
- ابن کثیر، ابو الفداء اسماعیل، السيرۃ النبويۃ لابن کثیر، مصطفیٰ عبدالواحد، دارالمعرفۃ، بیروت لبنان ۔ 1396 ہ / 1987 ع
- ابن ہشام، أبو محمد عبد الملك، السیرۃ النبویۃ، محقق: ابراہیم ابیاری، مصطفیٰ سقاء، عبدالحفیظ شبلی، دارالمعرفۃ، بیروت.
- الآلوسي، السید محمود البغدادی، روح المعاني فی تفسير القرآن العظیم و...، المحقق: شکری الآلوسی، دار إحیاء التراث العربی، بیروت لبنان
- الأمینی، عبد الحسین، الغدیر، ترجمہ اکبر ثبوت، چاپ پنجم، بنیاد بعثت، تہران، 1391 .
- الرازی، محمد فخرالدین بن ضیاء الدین عمر (544-604 ہ)، تفسیر مفاتیح الغیب (المعروف بـ التفسیر الکبیر)، دارالفکر بیروت 1401 ہ / 1981 ع
- الراوندي، قطب الدین ابوالحسین سعید بن عبد اللہ بن حسین بن ہبۃ اللہ الکاشانی (متوفای 573 ہ)، الخرائج والجرائح، تحقيق: مؤسسۃ الامام المہدي عليہ السلام قم المقدسۃ 1408 ہ
- السہيلي، عبد الرحمن بن عبد اللہ الخثعمي، الروض الأنف في تفسير السيرۃ النبويۃ لابن ہشام، المحقق: مجدي بن منصور، دار الكتب العلميۃ، بیروت ـ لبنان 1967 ہ
- القسطلاني، أحمد بن محمد (851 – 923 ہ)، المواہب اللدنيۃ بالمنح المحمديۃ، المحقق : مأمون بن محي الدين الجنان، بیروت: دار الكتب العلميۃ، الطبعۃ : الأولى ، 1416 ہ / 1996 ع.
- السیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر، الدر المنثور فی التفسیر بالماثور، کتابخانہ آیت اللہ مرعشی نجفی، قم.
- الصالحي الشامي، محمد بن يوسف، سبل الہدى والرشاد في سيرۃ خير العباد، ت عادل احمد عبد الموجود ـ علي محمد معوض، دار الكتب العلميۃ بيروت - لبنان الطبعۃ الأولى 1414 ہ / 1993 ع
- الطبرسي، الفضل بن الحسن، مجمع البيان في تفسير القران، تحقیق: السيد محسن الامين العاملي، منشورات مؤسسۃ الاعلمي للمطبوعات بيروت - لبنان 1415 ہ / 1995 ع
- الطبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن (تفسیر طبری)، دارالمعرفۃ، بیروت.
- بنت الشاطئ، عائشۃ عبدالرحمن، آمنہ مادر پیغمبر (ص)، ترجمہ: سید محمدتقی سجادی، چاپ سوم، موسسہ انتشارات نبوی، تہران، 1379 ہ ش
- النيسابوري، نظام الدين القمي، تفسير غرائب القرآن ورغائب الفرقان، بيروت محقق: شیخ زكریا بيروت، دار الكتب العلميۃ
- نویری، احمد بن عبدالوہاب، نہایۃ الارب فی فنون الادب، دارالکتب و الوثایق القومیہ، قاہرہ.
أبو نعيم الأصبہاني، احمد بن عبد اللہ بن احمد بن اسحق بن مہران المہرانی، دلائل النبوۃ، المحقق: محمد رواس قلعہ جي و عبد البر عباس، دار النفائس، بیروت، 1406 ہ / 1986 ع
- الصدوق (المتوفی 381 ہ)، الامالي: قم، البعثہ، 1417 ہ
- المقريزي (المتوفی 845 ہ)، امتاع الاسماع، تحقیق: محمد عبدالحميد، بيروت، دار الكتب العلميہ، 1420 ہ
- ابن سعد (المتوفی 230 ہ)، الطبقات الكبري، تحقیق: محمد عبدالقادر، بيروت، دار الكتب العلميہ، 1418 ہ
- ابن عساكر (المتوفی 571 ہ)، تاريخ مدينۃ دمشق،، تحقیق: علي شيري، بيروت، دار الفكر، 1415 ہ
- ابن شہر آشوب (المتوفی 588 ہ)، مناقب آل ابيطالب، تحقیق: گروہي از اساتيد، نجف، المكتبۃ الحيدريہ، 1376 ہ
- المجلسي (المتوفی 1110 ہ)، بحار الانوار: بيروت، دار احياء التراث العربي، 1403 ہ
- البكَری، احمد بن عبداللہ، الأنوار ومفتاح السرور والافكَار فی ذكَر الرسول، انتشارات: شریف رضی قم.
- البكري، عبداللہ (المتوفی 526 ہ)، الانوار في مولد النبي محمد صلي اللہ عليہ و آلہ، تحقیق: فضال، رضي، قم، 1411 ہ
- البيہقي (المتوفی 458 ہ)، دلائل النبوۃ، تحقیق: عبدالمعطي، بيروت، دار الكتب العلميۃ، 1405 ہ
- الطبري (المتوفی 310 ہ)، تاريخ طبري (تاريخ الامم و الملوك)، تحقیق: گروہي از علما، بيروت، اعلمي، 1403 ہ
سائیٹ غلطی: <ref> ٹیگ اک ٹولی جیدا ناں "نوٹ" اے ہیگے نیں، پر کوئی <references group="نوٹ"/> ٹیگ نا لبھیا۔