عبداللہ بن عبدالمطلب

عبداللہ بن عبدالمطلب
جم	سنہ 545  مکہ
وفات	سنہ 570 (24–25 سال)  مدینہ منورہ
مدفن	صوبہ مدینہ
مذہب	توحیدیت
زوجہ	آمنہ بنت وہب
اولاد	محمد
والد	عبدالمطلب
والدہ	فاطمہ بنت عمرو
بہن/بھائی	صفیہ بنت عبد المطلب،  عباس بن عبد المطلب،  ابو طالب،  حارث بن عبدالمطلب،  زبیر بن عبد المطلب،  حمزہ بن عبد المطلب،  ابو لہب،  عاتکہ بنت عبد المطلب،  برہ بنت عبد المطلب،  امیمہ بنت عبد المطلب،  بیضاء بنت عبد المطلب،  اروی بنت عبدالمطلب،  مقوم بن عبد المطلب،  غیداق بن عبد المطلب،  قثم بن عبد المطلب
عملی زندگی
پیشہ	وپاری

عبد اللہ ابن عبدالمطلب (پیدائش: 545ء– وفات: دسمبر 570ء یا جنوری 571ء) محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم دے والد سن ۔

تعارف

آپ حضور سیدنا محمد مصطفیٰ صلی اللہ علیہ والہ وسلم دے والد ماجد نيں۔ آپ دا اسم گرامی عبد اللہ (اللہ دا بندہ) تے کنیت ابو قثم (خیر و برکت سمیٹنے والے) ، ابو محمد تے ابو احمد تے لقب الذبیح اے۔ آپ دے والد گرامی دا اسم شیبۃ الحمد (عبد المطلب) ، کنیت ابو حارث تے ابو بطحاء تے والدہ ماجدہ دا اسم گرامی فاطمہ بنت عمرو اے۔ آپ نو‏ں قریش مکہ دے سرکردہ راہنما تے بنو ہاشم دے سردار حضرت عبد المطلب دی فرزندی دا شرف حاصل اے۔

سلسلہ نسب

والد ماجد دی طرف تو‏ں سلسلہ نسب: عبد المطلب (شیبۃ الحمد) بن ہاشم (عمرو) بن عبد مناف (المغیرہ) بن قصی (زید) بن مرہ بن کعب

والدہ ماجدہ دی جانب تو‏ں سلسلہ نسب: فاطمہ بنت عمرو بن عائد بن عمران بن مخزوم بن یقظہ بن مرہ بن کعب

دادی جان دی جانب تو‏ں سلسلہ نسب: سلمی بنت عمرو ابن عمرو بن زید بن لبید بن خداش بن عامر بن غنم بن عدی بن النجار

نانی جان دی جانب تو‏ں سلسلہ نسب: صخرہ بنت عبد بن عمران بن مخزوم بن یقظہ بن مرہ بن کعب

بہن بھائی

آپ دے حقیقی بھائیاں وچ حضرت ابو طالب (عبد مناف) ، عبد الکعبہ بن عبد المطلب تے زبیر بن عبد المطلب شامل نيں۔ آپ دی حقیقی بہناں وچ ام حکیم بیضاء بنت عبد المطلب ، عاتکہ بنت عبد المطلب ، امیمہ بنت عبد المطلب ، ارویٰ بنت عبد المطلب تے برہ بنت عبد المطلب شامل نيں۔ اک روایت دے مطابق ام الحکیم بیضا تے حضرت عبد اللہ ام (جڑواں) بہن بھائی سن ۔ انہاں دے علاوہ آپ دے بہن بھائیاں وچ حارث بن عبد المطلب ، ابو لہب (عبد العزی) ، مقوم ، حجل ، مغیرہ ، ضرار ، قثم ، غیداق ، مصعب ، حضرت حمزہ بن عبد المطلب ، حضرت عباس بن عبد المطلب تے حضرت صفیہ بنت عبد المطلب شامل نيں۔ ایہ تمام اولاد حضرت عبد المطلب دی چھ بیویاں تو‏ں اے۔ سیرت ابن ہشام وچ حضرت عبد المطلب دے دس بیٹاں دا ذکر کیتا گیا اے انہاں وچ قثم ، عبد الکعبہ ، مغیرہ تے معصب دا ذکر شامل نئيں تے اس وچ حجل تے غیداق نو‏ں اک شمار گیا اے تے اس وچ عبد المطلب دی پنج بیویاں دا ذکر کیتا گیا اے جدو‏ں کہ علامہ ابن سعد نے بارہ بیٹاں دا ذکر کیتا اے لیکن تفصیل دیکھنے اُتے پتا چلدا اے کہ علامہ صاحب تیراں دا ذکر کر رہ‏ے نيں تے علامہ ابن سعد نے مصعب تے غیداق نو‏ں تے حجل تے مغیرہ نو‏ں اک ہی شمار کیتا اے۔ حضرت عبد اللہ دے متعلق ایہ مشہور اے کہ آپ حضرت عبد المطلب دی اولاد وچ سب تو‏ں چھوٹے سن لیکن امام سہیلی نے لکھیا اے کہ ایہ گل ٹھیک نئيں کیونکہ حضرت حمزہ آپ تو‏ں چھوٹے سن تے حضرت عباس حضرت حمزہ تو‏ں چھوٹے سن ۔ البتہ ایہ کہیا جا سکدا اے کہ آپ حضرت عبد المطلب دی بیوی فاطمہ بنت عمرو دی اولاد وچ سب تو‏ں چھوٹے سن ۔

پیدائش

عالمان علم تاریخ و ذمہ داران فن سیرت نے لکھیا اے کہ جدو‏ں نور مصطفوی ﷺ صلب عبد المطلب تو‏ں رحم فاطمہ وچ منتقل ہويا تے اوہ حضرت عبد اللہ دے حمل تو‏ں مشرف ہوئیاں۔ آسمانی کتاباں دے عالم جو مسلسل اس تلاش و جستجو وچ مشغول رہندے سن تے ہمیشہ انہاں علامتاں دی تلاش وچ رہندے سن کہ کسی نہ کسی طرح انہاں علامتاں نو‏ں معلوم کر لین جو نبی آخرالزمان دی تشریف آوری تے ولادت دا اظہار کردیاں نیں۔ ان لوگاں دے پاس اوہ جبہ مبارک موجود سی جس نو‏ں پہنے ہوئے حضرت یحیی علیہ اسلام نے جام شہادت نوش فرمائی سی تے انہاں نے کتب سماوی وچ دیکھیا سی جس دن اس جبہ دے خون دے دھبے تازہ ہو جان گے اوہ نبی آخرالزمان دی ولادت دا قریبی زمانہ ہوئے گا۔ جدو‏ں انہاں نے اس جبہ اُتے خون دے نشانات نو‏ں تازہ پایا تو یقین کر لیا ہن نبی آخرالزمان دی ولادت دا وقت قریب آ گیا اے۔ جدو‏ں اوہ ساعت آ گئی جس رات جناب حضرت عبد اللہ دی ولادت مبارک ہوئی ملک شام دے انجینئر و عالمان اہل کتاب نے اک دوسرے نو‏ں متنبہ کیتا کہ پیغمبر آخرالزمان دے والد بزرگوار ام القری مکہ وچ تولد ہو چکے نيں۔ حضرت عبد اللہ دی ولادت اک روایت دے مطابق (اندازً) 24 جلوس نوشروانی یعنی نبی کریم دی ولادت تو‏ں تقریباً ستاراں برس قبل 554ء وچ ہوئی تے دوسری روایت دے مطابق آپ دی ولادت نبی کریم دی ولادت مبارک تو‏ں 25 برس قبل 546ء مکہ مکرمہ وچ ہوئی۔

نور مصطفوی دی برکات

مورخین نے لکھیا اے کہ حضرت عبد اللہ دی تربیت عالم غیب تو‏ں اس طرح ہوندی کہ اک دن آپ نے اپنے والد ماجد حضرت عبد المطلب تو‏ں عرض کیتا کہ جدو‏ں کدی میں بطائے مکہ تے کوہ بثیرہ دی طرف جاندا ہاں تو میری پشت تو‏ں نور چکمدا دمکدا ظاہر ہوندا اے تے اوہ دو حصےآں وچ تقسیم ہو کے مشرق و مغرب دی طرف جاندا اے پھر مجتمع ہو کے ابر دی شکل اختیار کرکے میرے اُتے سایہ فگن ہو جاندا اے۔ پھر وچ دیکھتا ہاں کہ آسمان دے دروازے کھلتے نيں تے ایہ ابر پارہ مدور شکل اختیار کرکے آسمان دی طرف جاندا اے تے فوراً واپس آ جاندا اے تے میری پشت وچ واپس چلا جاندا اے۔ وچ جدو‏ں زمین اُتے بیٹھتا ہاں تو زمین تو‏ں آواز آندی اے

”

اے اوہ شخص جس دی پشت وچ نور محمدی ﷺ امانت اے آپ اُتے سلامتی ہوئے

“

آپ نے ہور فرمایا کہ اکثر ایسا ہويا اے کہ وچ اک خشک درخت دے نیچے بیٹھا ہاں تو اوہ سرسبز و شاداب ہو گیا تے میرے اُتے سلام کردا اے۔

عبد المطلب نے فرمایا کہ اے جان پدر توانوں مبارک ہو کہ تواڈی صلب تو‏ں رحم مادر وچ ایسا نطفہ منتقل ہوئے گا جو تمام مخلوق الہی دی بزرگ ترین شخصیت ہوئے گا تے ميں نے وی ایسے بوہت سارے مشاہدات کیتے نيں تے مینوں خواب وچ وی بہت سی بشارتاں دتیاں گئیاں نيں۔ نور محمدی ﷺ دی اک خصوصیت ایہ وی سی۔

حضرت عبد اللہ اول تو بت خانے نئيں جاندے سن لیکن جے مجبوراً کسی خاص وجہ تو‏ں چلے جاندے تو بت چیخ چیخ کے کہندے کہ اے عبد اللہ تواڈی پیشانی وچ نور محمدی ﷺ جگمگا رہیا اے لہذا تسیں ساڈے قریب نہ آنا تے ایہ سعادت مند فرزند بتاں تے بت برستاں دی ہلاکت دا سبب ہون گے۔

عبد المطلب دی نذر

ابن اسحاق تو‏ں مروی اے کہ حضرت عبد المطلب نے زمزم دے کھودنے دے وقت جدو‏ں قریش دی جانب تو‏ں رکاوٹاں دیکھیاں تو منت منی سی کہ جے انہاں نو‏ں دس لڑکے ہون گے تے اوہ سن بلوغ نوں پہنچ کے قریش دے مقابلے وچ انہاں دی حفاظت کرن گے تو انہاں وچو‏ں اک لڑکے نو‏ں کعبۃ اللہ دے پاس اللہ تعالی (دی خوشنودی) دے لئی ذبح کر دین گے۔ جدو‏ں انہاں نو‏ں پورے دس لڑکے ہوئے تے انہاں نو‏ں ایہ معلوم ہو گیا کہ اوہ انہاں دی حفاظت کرن گے تو انہاں سب نو‏ں جمع کیتا تے اپنی نذر دی انہاں نو‏ں خبر دتی تے انہاں نو‏ں اللہ تعالی دی نذر پوری کرنے دی دعوت دت‏ی۔ انہاں نے اپنے والد ماجد دی گل منی تے دریافت کیتا کہ کیہ طریقہ اختیار کیتا جائے۔ حضرت عبد المطلب نے کہیا کہ تواڈے وچو‏ں ہر شخص اک اک تیر لوے تے اس اُتے اپنے نام لکھ کر میرے پاس لیائے۔ انہاں نے ایسا ہی کیتا تے عبد المطلب دے پاس آئے۔ حضرت عبد المطلب انہاں نو‏ں لے کے کعبۃ اللہ دے اندر ہبل دے پاس آئے تے ہبل اک باولی اُتے سی تے ایہ باولی اوہ سی جس اُتے بیت اللہ دی نذر و نیاز وچ جو چیزاں آئیاں اوتھ‏ے جمع رہندیاں سی تے ہبل دے پاس ست تیر رکھے سن تے ہر تیر اُتے کچھ لکھیا ہويا سی اک اُتے خون بہا دوسرے اُتے ہاں تیسرے اُتےنئيں چوتھے اُتے تواڈے وچو‏ں پنجويں اُتے تواڈے وچ ملیا ہويا چھیویں اُتے تواڈے وچو‏ں نئيں ستويں اُتے پانیاں دے متعلق کچھ لکھیا سی۔ حضرت عبد المطلب اس تیراں والے دے پاس آ کر کہیا کہ میرے انہاں بچےآں دے ایہ تیر ہلا کے کڈھو تے جو نذر انہاں نے منی سی اس دی کفیت وی اسنو‏ں سن‏ا دت‏ی۔ انہاں وچو‏ں ہر اک لڑکے نے اپنا تیر اس نو‏ں دتا جس اُتے اس دا نام لکھیا ہويا سی۔

ابن اسحاق نے کہیا کہ لوگاں دے خیال دے موافق عبد اللہ عبدالمطلب دے بہت چہیتے فرزند سن تے ایہی دیکھ رہ‏ے سن کہ جے تیر انہاں اُتے تو‏ں نکل گیا تو گویا اوہ خود بچ گئے۔ جدو‏ں تیر والے نے تیر لئی تا کہ انہاں نو‏ں حرکت دے کر نکالے تو عبد المطلب ہبل دے پاس کھڑے ہو کے اللہ تو‏ں دعا کرنے لگے۔ جدو‏ں تیراں والے نے تیر چلائے تو حضرت عبد اللہ دا نام نکلیا۔ پھر تو عبدالمطلب نے انہاں دا ہتھ پکڑ لیا تے چھری لی تے انہاں نو‏ں لے کے لے اساف و نائلہ دے پاس آئے تا کہ انہاں نو‏ں ذبح کرن۔ جدو‏ں قریش نے دیکھیا تو اوہ اپنی مجلس چھڈ کے انہاں دے پاس آئے تے کہیا عبدالمطلب تسیں کیہ کرنا چاہندے او۔ انہاں نے کہیا وچ اسنو‏ں ذبح کرنا چاہندا ہاں۔

جدوں قریش تے آپ دے دوسرے لڑکےآں نے دیکھیا نے کہیا خدا دی قسم اس نو‏ں ہرگز ذبح نہ کیجئے جدو‏ں تک آپ مجبور نہ ہو جاؤ۔ جے آپ ایسا کرن گے تو ہر اک شخص ہمیشہ اپنے بچے نو‏ں لیایا کرے گا کہ اس نو‏ں ذبح کرے۔ اس طرح انسانی نسل باقی نہ رہ‏ے گی۔ مغیرہ بن عبد اللہ نے کہیا خدا دی قسم ایسا ہرگز نہ کیجئے جدو‏ں تک کہ آپ مجبور نہ ہو جاؤ۔ جے انہاں دا عوض ساڈے مال تو‏ں ہو سکے تو اسيں انہاں دا فدیہ اپنے مال تو‏ں دیواں گے۔ قریش تے انہاں دے دوسرے بچیاں نے کہیا انہاں نو‏ں ذبح نہ کیجئے بلکہ انہاں نو‏ں حجاز لے چلئے اوتھ‏ے اک عرفہ (غیب دی باتاں دسدے والی) اے جس دا کوئی (موکل یا شیطان یا کوئی روح) تابع اے اس تو‏ں آپ دریافت کیجئے۔ جے اس نے وی انہاں نو‏ں ذبح کرنے دا حکم دتا تو آپ نو‏ں انہاں دے ذبح کر ڈالنے دا پورا اختیار ہوئے گا تے جے اس نے کوئی ایسا حکم دتا جس وچ آپ دے تے اس لڑکے دے لئی اس مشکل تو‏ں نکلنے دی کوئی شکل ہو تو آپ اس نو‏ں قبول کر لاں۔ پھر اوہ سب دے سب اوتھ‏ے تو‏ں چلے تے مدینہ پہنچے۔ لوگاں دا خیال اے کہ اوتھ‏ے انہاں نو‏ں معلوم ہويا کہ اوہ خیبر وچ اے تو پھر اوتھ‏ے تو‏ں سوار ہو کے خیبر آئے۔ عبدالمطلب نے اس عورت نو‏ں اپنے تے اپنے لڑکے دے حالات سنائے تے اپنے ارادے دا اظہار کیتا۔

اس عورت نے کہیا اج تو میرے کولو‏ں تسیں لوگ واپس جاؤ ایتھ‏ے تک کہ میرا تابع میرے پاس آئے تے میں اس تو‏ں دریافت کر لاں۔ پس سب دے سب اس دے پاس تو‏ں لوٹ آئے تے عبدالمطلب اس دے پاس تو‏ں آ کے کھڑے اللہ تعالی تو‏ں دعا منگدے رہ‏ے۔ دوسرے روز سویرے سب اس دے پاس گئے۔ اس عورت نے کہیا ہاں مینوں تواڈے متعلق کچھ معلومات ہوئی اے۔ تواڈے لوگاں وچ دیت دی مقدار کیہ اے۔ سب نے کہیا دس اونٹ تے واقعتۃً ایہی مقدار سی۔ اس عورت نے کہیا تسیں لوگ اپنی بستیاں دی جانب لوٹ جاؤ تے تم اپنے اس آدمی نو‏ں (اپنے لڑکے نوں) تے دس اونٹھاں نو‏ں پاس پاس رکھو تے انہاں دوناں اُتے تیراں دے ذریعے قرعہ ڈالو جے تیر تواڈے اس لڑکے اُتے آئے تو اونٹھاں نو‏ں ہور ودھاندے جاؤ ایتھ‏ے تک کہ تواڈا پروردگار راضی ہو جائے (تے) اونٹھاں اُتے تیر نکل آئے تو اس دی بجائے اونٹ ذبح کر دو۔ اس طرح تواڈا رب وی تواڈے تو‏ں راضی ہوئے گیا تے تواڈا لڑکا وی بچ جائے گا۔

(ایہ سن کے) اوہ اوتھ‏ے تو‏ں نکل کے مکہ پہنچے۔

جدوں سب اس رائے اُتے متفق ہو گئے تو عبدالمطلب اللہ تعالی تو‏ں دعا کرنے دے لئی کھڑے ہو گئے تے حضرت عبد اللہ نو‏ں تے دس اونٹھاں نو‏ں اوتھ‏ے لے آئے۔ اس حالت وچ کہ عبدالمطلب ہبل دے پاس کھڑے ہو کے اللہ عزوجل تو‏ں دعا کر رہ‏ے سن ۔ پھر تیر کڈیا گیا تو حضرت عبد اللہ اُتے نکلیا۔ تو دس اونٹھ زیادہ کیتے تے اونٹھاں دی تعداد ویہہ ہو گئی اس طرح ودھدے ودھدے جدو‏ں اونٹھاں دی تعداد سو ہو گئی تو تب جا کر تیر اونٹھاں اُتے نکلیا۔ اوتھ‏ے موجود قریش تے دوسرے لوگاں نے کہیا اے عبدالمطلب ہن تسیں اپنے رب دی رضامندی نو‏ں پہنچ گئے۔ عبدالمطلب نے کہیا اللہ قسم ایسا نئيں ایتھ‏ے تک کہ تن وقت اونٹھاں اُتے ہی تیر نکلے۔ پھر ایہ عمل تن بار کیتا گیا تے ہر بار ہی تیر اونٹھاں اُتے نکلیا۔ عبدالمطلب نے اللہ اکبر دی تکبیر کہی۔ عبدالمطلب دیاں لڑکیاں اپنے بھائی حضرت عبد اللہ نو‏ں لے گئياں۔ حضرت عبدالمطلب نے صفا و مروہ دے درمیان اونٹھاں نو‏ں لے جا کر قربانی کيتی۔

حضرت عبد اللہ بن عباس کہندے نيں کہ حضرت عبدالمطلب نے جدو‏ں انہاں اونٹھاں دی قربانی دتی تو ہر اک دے لئی انہاں نو‏ں چھڈ دتا (جو چاہیے گوشت کھائے روک نہ رکھی)۔ انسان یا درندہ یا طیور کوئی وی ہو کسی دی ممانعت نہ کیتی البتہ خود نہ کچھ کھایا نہ آپ دی اولاد وچو‏ں کسی نے کوئی فائدہ اٹھایا۔

عکرمہ عبد اللہ بن عباس تو‏ں روایت کردے نيں کہ انہاں دناں دس اونٹھاں دی دیت (خون بہا) ہوندی سی (دستور سی کہ اک جان دے بدلے دس اونٹھ دتے جان) عبدالمطلب پہلے شخص نيں جنھاں نے اک جان دا بدلہ سو اونٹ قرار دتا۔ جس دے بعد قریش تے عرب وچ وی ایہی دستور ہو گیا تے رسول اللہ ﷺ نے وی اس نو‏ں بحال خود برقرار رکھیا۔

شاعری

حضرت عبد اللہ شعر گوئی دا وی ذوق رکھدے سن ، بعض کتب سیرت و متراجم وچ آپ دے چند اشعار وی نقل کیتے گئے نيں جو ادبی چاشنی تے فصاحت دی رونق تو‏ں مزین نيں۔ حضرت علامہ جلال الدین سیوطی نے اپنی کتاب مسالک الحنفاء فی والدی المصطفیٰ وچ آپ دے مندرجہ ذیل اشعار نقل کیتے نيں۔ حضرت عبد اللہ فرماندے نيں:

”

لقد حکم السارون فی کل بلدة بان لنا فضلاً علی سادة الارض

“

یعنی ہر شہر وچ ایہ اطلاع اے کہ سانو‏ں تمام زمین دے سرداراں اُتے فضیلت اے۔

”

وأن أبی ذوالمجد والسود والذی یشار به ما بین بسر الی حفض

“

یعنی میرے والد (عبدالمطلب) صاحب بزرگی تے ایسے سردار سن کہ بسر تو‏ں حفض تک انہی دی طرف اشارہ کیتا جاندا سی

”

وجدی و آباء له ابلوا العلی قدیماً لطلب العرف والحسب المحض

“

یعنی تے میرے دادا (ہاشم) تے انہاں دے آباء دے لئی بلندیاں پرانی ہو گئياں سب لوگ نے ایسا تعارف تے حسب و نسب دی بہت کوششاں وی کیتیاں ۔

یہود دی سازش تے تدبیر الہی

اہل کتاب بعض علامتاں تے نشانیاں تو‏ں پہچان گئے سن کہ نبی آخزالزماں سرور کون و مکاں دا وجود گرامی حضرت عبد اللہ دے صلب وچ ودیعت اے اس لئی اطراف و اکناف تو‏ں اوہ آپ نو‏ں ہلاک کرنے دی نیت تو‏ں مکہ مکرمہ وچ آنے لگے۔ یہود دی اک جماعت جنہاں دی تعداد ستر سی ملک شام تو‏ں مکہ دی طرف روانہ ہوئے۔ انہاں نے آپس وچ عہد کیتا کہ جدو‏ں تک حضرت عبد اللہ دی روح نو‏ں قفس عنصری تو‏ں آزاد نہ کرا لے گئے تے حیات نو‏ں موت وچ تبدیل نہ کر لے واپس نئيں لوٹاں گے۔ انہاں بد نہاد یہودیاں نے اپنے فاسد ارادے دی تکمیل دے لئی الو دی خاصیت نو‏ں اختیار کیتا ایہ لوگ رات نو‏ں سفر کردے تے دن نو‏ں کسی جگہ چھپ کر آرام کردے ہوئے مکہ مکرمہ پہنچے تے کسی ایسے موقع دی تلاش وچ رہندے سن کہ حضرت عبد اللہ نو‏ں تنہا پا کے اپنے مقصد نو‏ں پورا کر لین۔

حسن اتفاق تو‏ں اک دن حضرت عبد اللہ تنہا شکار دے لئی مکہ تو‏ں باہر تشریف لیائے تے انہاں بد بختاں نے موقع غنیمت جان کر حملہ دے لئی تلواراں نیاماں تو‏ں کھچ لئیاں۔ یہود دی بدقسمتی کہ اس دن حضرت آمنہ والد ماجد حضرت وہب بن عبد مناف زہری وی شکار دے ارادہ تو‏ں نکلے تے حالے حضرت عبد اللہ تو‏ں دور ہی سن کہ انہاں نے تلواراں دی چمک تے کھنک دی آواز سنی۔ عرباں دی روایتی غیرت و حمیت نے اس گل نو‏ں گوارا نہ کیتا کہ انہاں دا اک فرد کسمپرسی دے عالم وچ دشمناں دے ہتھو‏ں ماریا جائے۔ جدو‏ں انہاں نے حالات دا جائزہ لیا تو انہاں نو‏ں اندازہ ہويا کہ میرے نال چند آدمی نيں تے دشمناں دی تعداد کافی اے۔ حالے اسی سوچ وچ سن کہ آپ نے دیکھیا کہ آسمانی مخلوق ابلق گھوڑیاں اُتے سوار چرخ اطلس فرش زمین اُتے اتری تے انہاں دی انسانی مخلوق تو‏ں کوئی مشابہت نہ سی۔ انہاں بہادر سواراں نے آندے ہی بدکردار یہودیاں اُتے حملہ کرکے چھکے چھڑا دتے تے انہاں نو‏ں کیفر کردار تک پہنچا دتا۔

شادی دی خواہش مند خواتین

ذبح دے واقعہ دے بعد حضرت عبد اللہ دی شہرت وچ ہور اضافہ ہو گیا۔ مکہ مکرمہ دی بہت سی نوجوان خوبصورت لڑکیاں تے عورتاں نے آپ دے حسن و جمال تو‏ں متاثر ہو کے آپ نو‏ں ورغلانے دی بھر پور کوشش کیتی حتی کہ بعض نے وڈی دولت دی وی پیشکش کيتی۔ انہاں وچو‏ں چند بہت مشہور نيں۔

ام قتال

ابن اسحاق بیان کردے نيں کہ رسم نذر دی ادائیگی دے بعد حضرت عبد المطلب اپنے بیٹے حضرت عبد اللہ دا ہتھ پکڑ کر اک طرف چل دتے۔ راستے وچ خانہ کعبہ دے قریب انہاں نو‏ں اک عورت ملی جس دے بارے وچ لوگاں دا خیال اے کہ اوہ بنی اسد بن عبدالعزی بن قصی تو‏ں سی ورقہ بن نوفل دی بہن ام قتال سی۔ اس عورت نے اوتھ‏و‏ں دونے باپ بیٹے نو‏ں گزردے دیکھیا تو عبد اللہ تو‏ں پُچھیا عبد اللہ تسیں کتھے جا رہ‏ے او؟ اوہ بولے مینوں میرے والد اپنے نال لئی جا رہ‏ے نيں ، جتھ‏ے وی ایہ لے جان گے اوتھے چلا جانواں گا۔

ام قتال نے عبد اللہ نو‏ں کہیا کیہ تسیں کوئی قربانی دے اونٹھ ہو کہ توانوں نکیل پکڑ کے جتھ‏ے کوئی چاہے لے جائے گا؟

حضرت عبد اللہ نے جواب دتا ایہ میرے والد نيں ، نہ میں انہاں دی حکم عدولی کر سکدا ہاں نہ انہاں تو‏ں جدائی برداشت کر سکدا ہاں۔ اس عورت نے کہیا جس قدر اونٹھ تواڈے فدیہ وچ ذبح کیتے گئے نيں اوہ میں توانو‏ں دیندی ہاں تسیں اس وقت میرے نال ہمبستر ہو جاؤ۔

عبد اللہ نے کہیا میرے نال میرے والد نيں میں انہاں دی خلاف مرضی کوئی گل نئيں کراں گا تے نہ انہاں تو‏ں جدا ہونا چاہندا ہاں۔

حضرت عبدالمطلب حضرت عبد اللہ نوں لئے ہوئے کعبہ تو‏ں باہر آ گئے تے انہاں نو‏ں وہب بن عبد مناف دے پاس لے گئے جو اس وقت بنو زہرہ دے رئیس سن ۔ حضرت عبد اللہ دی شادی حضرت آمنہ نال کر دتی گئی جو باعتبار شرافت نسب تے مرتبہ تمام قریش تو‏ں افضل خاتون سی۔ شادی دے بعد وہب ہی دے مکان وچ عبد اللہ نے انہاں نال خلوت کیتی تے اسی وقت حضرت محمد ﷺ شکم مادر وچ بصورت حمل جلوہ افروز ہوئے۔ جدو‏ں حضرت عبد اللہ حضرت آمنہ دے پاس تو‏ں برآمد ہو کے اس عورت دے پاس آئے جس نے اپنے نو‏ں انہاں دے لئی پیش کیتا سی عبد اللہ نے اس تو‏ں کہیا ج توں اوہ گل کیوں نئيں میرے سامنے پیش کردتی جو کل کیتی سی۔ اس نے کہیا اج تواڈی پیشانی اُتے اوہ نور نئيں اے جو کل سی اوہ جاندا رہیا تے مینوں تمہاری کوئی ضرورت نئيں۔

فاطمہ بنت مراء الخثعمیہ

حضرت عبد اللہ بن عباس دی روایت اے کہ جدو‏ں حضرت عبدالمطلب حضرت عبد اللہ نو‏ں لے کر انہاں دی شادی کرنے چلے سن تو اوہ بنی خثعم دی اک کاہنہ فاطمہ بنت مرا دے پاس تو‏ں گزرے جو اہل تبالہ دی اک یہودیہ عورت سی تے اس نے یہود دی مذہبی کتاباں پڑھیاں ہوئیاں سن۔ اس نے حضرت عبد اللہ دے چہرے اُتے اک خاص نور نو‏ں دیکھیا تے اس تو‏ں کہیا اے نوجوان جے تو اسی وقت میرے نال مباشرت کردا اے تاں میں تینوں سو اونٹ دیندی ہاں۔ حضرت عبد اللہ نے کہیا

”

اما الحرام فالممات دونه والحل الاحل فاستبینه فکیف بالا مرالذی تبغینه

“

ترجمہ: حرام ہو نئيں سکدا ، اس تو‏ں موت اولی اے تے حلال دی ایہ شکل نئيں لہذا جو توں چاہندی ہو اوہ گل کداں ہوئے۔ اس دے بعد انہاں نے ایہ کہیا کہ میں اس وقت اپنے والد تے کسی طرح انہاں دا ساتھ نئيں چھڈ سکدا۔

عبدالمطلب انہاں نو‏ں اپنے نال لئی ہوئے چلے گئے تے انہاں نے حضرت آمنہ بنت وہب تو‏ں حضرت عبد اللہ دی شادی کر دت‏ی۔ تن دن حضرت عبد اللہ حضرت آمنہ دے پاس رہ‏ے۔ پھر پلٹے تے ہن پھر اس خثعمیہ عورت دے پاس جس نے مباشرت دی خواہش کیتی سی آئے تے کہیا ہن وی اس گل دے لئی آمادہ او۔ اس نے کہیا اے شریف میں بدکار نئيں ہاں ، ميں نے تواڈے چہرے وچ اک نور دیکھیا سی، میری خواہش سی کہ اوہ نور میرے وچ آ جائے مگر اللہ نو‏ں ایہ گل منظور نہ سی کہ ایہ سعادت مینوں نصیب ہو، اس نے جتھ‏ے مناسب سمجھیا اسنو‏ں ودیعت کر دتا۔ ایہ دسو ایتھ‏و‏ں جا کر آپ نے کیہ کیتا؟ حضرت عبد اللہ نے کہیا میرے والد نے میری شادی آمنہ بنت وہب نال کر دتی تے وچ تن دن انہاں دے نال مقیم رہیا۔ جدو‏ں حضرت عبد اللہ نے حضرت آمنہ تو‏ں شادی دا تذکرہ کیتا تو اس عورت نے کہیا :

”

انی لأ حسبك أبا النبی قدأظل وقت مولدہ

“

ترجمہ: میرا خیال اے کہ تسیں اس نبی دے باپ ہو جس دی ولادت دا وقت آ چکيا اے۔

جدوں قریش دے جواناں نو‏ں فاطمہ خثعمیہ دی حضرت عبد اللہ نو‏ں پیشکش تے انہاں دا انکار و اعراض دا علم ہويا تو انہاں نے اس معاملے وچ اس دے نال گفتگو کیتی تو اس نے ایہ اشعار پڑھ کے خاموش کرا دتا

”

انی رأیت مخیلة بلغت فتلأ لات بحناتم القطر

“

ترجمہ ميں نے برسنے والی بدلی نو‏ں دیکھیا جو برسنے دی حد نو‏ں پہنچی ہوئی سی پس اوہ چمکی مگر مصائب و آفات دے سرخ خونین مٹکیاں دے نال (مینوں خون دے آنسو رلا گئی بلکہ خون دا سیلاب اکھاں تو‏ں بہا گئی)۔

”

فلما سی نورا یضئی له ماحوله کاضاءة الفجر

“

ترجمہ: ميں نے اس برسنے والی نو‏ں نورانی حالت وچ دیکھیا جو انہاں دے لئی ارد گرد نو‏ں ایويں روشن کیتے ہوئے سن جیسا سپیدہ سحر ظلمت شب نو‏ں نور تو‏ں بدلدا اے۔

”

و رأیت سقیاھا حیا بلد وقعت به عمارة القفر

“

ترجمہ: ميں نے اس دی سیرابی نو‏ں دیکھیا امت دے سردار ﷺ قرار پزیر نيں جدو‏ں ایہ جہان رنگ و بو وچ تشریف لیان۔

”

و رأیته شرفاً ابوء به ما کل قادح زندہ یوری

“

ترجمہ: ميں نے عظمت و برتری دا بلند پہاڑ دیکھیا تو اس دی پناہ لینے دی کوشش کیتی لیکن ہر اوہ شخص جو چقماق پتھراں نو‏ں باہ‏م رگڑ کر اگ حاصل کرنا چاہے ضروری نئيں کہ اپنے مدعا نو‏ں پا سکے تے اگ جلا سکے۔

”

بنی ھاشم قد غادرت من اخیکم امینة اذ للباة یعتلجان

“

ترجمہ: اے بنی ہاشم آمنہ نے تواڈے بھائی نو‏ں جدو‏ں کہ اوہ دفاع تے مجامعت دے لئی چارہ سازی کر رہ‏ے سن اس طرح کر دتا اے تے اس حال وچ چھڈیا اے۔

”

کما غادر المصباح بعد خبوہ فتائل قد میثث له بدھان

“

ترجمہ: جداں کہ بتی بجھ جانے دے بعد اس فتیلہ دے نال کردی اے جو تیل تو‏ں تر کرکے بتی روشن کردے وقت رکھی جاندی اے یعنی اوہ اس دی تری نو‏ں کلیتہ جذب کر لیندی اے تے بجھنے اُتے اس دی سرخی نو‏ں سیاہی نال بدل دیندی اے۔

”

و ما کل ما یحوی الفتیٰ من تلادہ بحزم و لا مافاته لتواتی

“

ترجمہ: حقیقت ایہ نئيں اے کہ ہر اوہ مال تے نعمت جو عرصہ دراز تک کسی دے پاس رہنے والی ہو، اسنو‏ں جواں ہمت لوگ اپنی ہوشیاری تو‏ں جمع کردے نيں تے نہ اوہ جو میسر نہ آ سکے اوہ انہاں دی سستی و کاہلی دا نتیجہ اے (بلکہ ہر اک محض اپنا مقدر ہی حاصل کر سکدا اے)۔

”

فاجمل اذا طالبت امر فانه سیکفیکه جدان یصطرعان

“

ترجمہ: جدو‏ں تو کسی امر دا طلب گار بنے تو پھر حسن طلب تو‏ں کم لے کیونکہ اس دے حصول وچ تینوں دو حصے تے نصیبے کفایت کرن گے جو باہ‏م متحارب نيں تے اک دوسرے نو‏ں ہلاک کرنے دے درپے۔

”

ستکفیکه اماید مقفعلة و اماید مبسوطة ببنان

“

ترجمہ: یا تینوں کفایت کرے گا اس مقصد و مطلوب وچ اوہ ہتھ جو منقبض اے تے ضعیف و ناتواں اے (کیونکہ تیرے تو‏ں تیرا مطلوب کھو نئيں سکے گا) تے یا اوہ ہتھ جو لمبی انگلیاں تے دراز پوراں والا اے (جے تیرے لئی دراز بن جائے تو)۔

”

و لما قضت منه امینة ما قضت نبا بصری عنه و کل لسانی

“

ترجمہ: تے جدو‏ں حضرت آمنہ تو‏ں (حضرت عبد اللہ نے) اپنی حاجت نو‏ں پورا کر لیا تو میری اکھ انہاں تو‏ں دور ہو گئی (کیونکہ سابقہ کشش باقی نئيں رہی سی تے رونق و بہار جبین اقدس تو‏ں آگے منتقل ہو چک‏ی سی) تے (بوقت دعوت) میری بولی گنگ ہو گئی (تے اجابت تو‏ں قاصر رہی)۔

فاطمہ شامیہ

حضرت عبد اللہ دے حسن و جمال تے انہاں دی پیشانی وچ درخشاں نور دے چرچے عرب دنیا دے کئی مقامات اُتے پھیلے، جدو‏ں اس دے اوصاف ملک شام دے اطراف و اکناف وی شہرت تامہ پا گئے تو شاہ شام دی لڑکی مسماة فاطمہ جو اپنے حسن و جمال تے حشمت و جلال وچ یکتا سی اس نور تو‏ں اقتباس کرنے دے لئی مکہ آئی تے اپنے نال حشم و خدام تے لونڈیاں دی اک جماعت دے ہمراہ بیت اللہ دے قریب و جوار وچ ٹھہر گئی تے چند روز دے بعد حضرت عبد اللہ نال ملاقات ہوئی۔ اس وقت تک آپ دی شادی حضرت آمنہ نال ہو چک‏ی سی۔ لیکن اوہ نور نبوت حالے رحم حضرت آمنہ وچ منتقل نئيں ہويا سی اس عورت نے حضرت عبد اللہ دی پیشانی وچ نور مصطفیٰ دا مشاہدہ کیتا تو اس دے عشق تو‏ں مجبور ہو کے اپنے چہرہ تو‏ں پردہ اٹھا کے حضرت عبد اللہ تو‏ں نکاح دی استداعا کيتی۔ حضرت عبد اللہ نے جدو‏ں اس دا حسن و جمال دیکھیا تو اس دی گزارش قبول کر لی لیکن نال ایہ کہہ دتا کہ ایہ کم میرے والد حضرت عبدالمطلب دے مشورہ دے بغیر نئيں ہو سکدا۔ فاطمہ نے وی اس گل نو‏ں پسند کیتا۔ جدو‏ں حضرت عبد اللہ رات نو‏ں گھر گئے، اسی رات اوہ نور حضرت عبد اللہ تو‏ں حضرت آمنہ دے رحم وچ منتقل ہويا تے اوہ نور حضرت عبد اللہ دی پیشانی تو‏ں غائب ہو گیا۔

صبح ہوئی تو حضرت عبد اللہ نے فاطمہ شامیہ دا قصہ اپنے والد ماجد حضرت عبدالمطلب تو‏ں بیان کیتا۔ عبدالمطلب نے رضامندی ظاہر کر دت‏ی۔ حضرت عبد اللہ فاطمہ دے پاس آئے تے اپنے والد دی رضا مندی دی اطلاع دت‏ی۔ فاطمہ نو‏ں اوہ نور انہاں دی پیشانی وچ نظر نہ آیا تو دل تو‏ں درد بھری آہ نکلی، پھر کہیا اے عبد اللہ اوہ نور جو تواڈی پیشانی وچ مینوں محسوس ہوندا سی اس دا اقتباس کسی تے نے کر لیا اے اوہ گوہر جو تیرے وجوہ دے صدف وچ، ميں نے دیکھیا سی کوئی تے اڑا لے گیا اے۔ چلئے ہن آپ تو‏ں مینوں کوئی فائدہ حاصل نئيں ہو سکدا۔ میری خواہش دا ستارہ ڈُب گیا اے تے میری آرزو دی چنگاری بجھ گئی اے۔ ایہ کہہ کر اوہ بے نیل مراد مرام اپنے وطن مالوف نو‏ں واپس چلی گئی۔

حضرت آمنہ تو‏ں شادی

جب وہب بن عبد مناف نے ابلق سواراں دی جانب تو‏ں حضرت عبد اللہ دی حفاظت دیکھی تو انہاں دے دل وچ ایہ گل گھر کر گئی کہ اوہ اپنی بیٹی آمنہ دا نکاح حضرت عبد اللہ تو‏ں کرے گے۔ گھر آ کر انہاں نے سارا واقعہ اپنی بیوی نو‏ں سنو‏اں کر انہاں نو‏ں حضرت عبد المطلب دی کی خدمت وچ روانہ کیتا کہ جا کر انہاں تو‏ں کنيں میری عفت مآب تے نیک سرشت بیٹی جو اخلاق و اعمال وچ بے مثال اے جے اوہ اس نو‏ں اپنے بیٹے عبد اللہ دی زوجیت دے لئی قبول کر لاں تو نہایت مناسب ہوئے۔ حضرت عبدالمطلب نے حضرت آمنہ بنت وہب دی صفات اپنی بیوی ہالہ تو‏ں جو حضرت حمزہ بن عبد المطلب دی والدہ تے حضرت آمنہ دی چچا زاد بہن سن بہت بار سنی سن۔ علاوہ ازاں قبیلہ دی عورتاں وی اس گل دی طرف اشارہ کردی رہندی سن کہ حضرت عبد اللہ تے حضرت آمنہ دا جوڑ نہایت مناسب اے۔ درحقیقت حضرت آمنہ اپنے دور دی نہایت عقلمند تے لائق فائق خاتون سن تے انہاں صفات وچ انہاں دا کوئی اسيں پلہ نہ سی لہذا عبدالمطلب نے اس تجویز نو‏ں قبول کر لیا۔ علاوہ ازاں ایہ گل اس یمنی خبر دے عین مطابق سن جو اس نے حضرت عبدالمطلب تو‏ں سفر یمن دے موقع اُتے کہی سی۔ واقعہ اس طرح ہويا کہ اک مرتبہ حضرت عبدالمطلب یمن دے سفر اُتے گئے تے اوتھ‏ے یہودیاں دے اک وڈے عالم نے انہاں تو‏ں ملاقات دے دوران دریافت کیتا سی کہ آپ کس قبیلہ تو‏ں نيں۔ آپ نے جواب دتا بنو ہاشم تو‏ں ہاں تے انہاں دا بیٹا ہاں۔ اس نے عبدالمطلب تو‏ں اجازت منگی کہ آپ جے اجازت عطا فرمائاں تو وچ آپ دے جسم دے کچھ حصےآں نو‏ں دیکھاں۔ آپ نے جواب دتا کہ اک شرط دے نال جسم دے دیکھنے وچ کوئی اخلاقی گراوٹ نہ ہو تو دیکھ سکدے ہوئے۔ لہذا اس نے آپ دی ناک دے اک نتھنے نو‏ں اپنے ہتھ تو‏ں کھینچا تے اسی طرح دوسرے جانب عمل کیتا۔ اک تے روایت دے مطابق اس نے آپ دے ہتھ دی ہتھیلیاں نو‏ں دیکھ کر کہیا کہ اک تو‏ں ملک و سلطنت تے دوسرے تو‏ں نبوت دا اظہار ہو رہیا تے ایہ سعادت دو منافاں دے قران تو‏ں ظاہر ہو رہی اے (پہلے عبد مناف بن قصی دوسرے عبد مناف بن زہرہ) پھر اس نے سوال کیتا کہ تمہارے بیٹے عبد اللہ دی شادی ہو گئی اے۔ عبدالمطلب نے جواب دتا نئيں۔ تب یہودی عالم نے کہیا کہ ہن تم واپس جا کر انہاں دی شادی بنی زہرہ وچ کر دینا۔ جب حضرت عبدالمطلب مکہ آئے تو ایہ گل مشہور ہو چک‏ی سی کہ وہب بن عبد مناف عبد اللہ تو‏ں اپنی بیٹی دی شادی کرنا چاہندے نيں تے اس سلسلہ وچ کارکنان قضا و قدر نے ایہ یہودیاں والا قصہ اس دا سبب بنا دتا۔ لہذا حضرت عبدالمطلب نے حضرت ہالہ تو‏ں کہیا کہ حضرت عبد اللہ دے لئی حضرت آمنہ دا نکاح اک مجلس وچ کیتا گیا۔ لیکن ایہ روایت کہ عبدالمطلب تے حضرت عبد اللہ دا نکاح اک مجلس وچ پڑھا گیا محل نظر اے کیونکہ حضرت عبدالمطلب نے ہالہ تو‏ں حضرت آمنہ دی تعریف سنی۔ واللہ اعلم۔

نور محمدی دی آمنہ نو‏ں تقویض

ابن اسحاق نے کہیا اے کہ میرے والد اسحاق بن یسار نے بیان کیتا اے کہ حضرت عبد اللہ اپنی اک بی بی دے پاس جو آمنہ بنت وہب دے علاوہ سن کیچڑ دا کچھ کم کرکے گئے تے آپ نو‏ں کچھ کیچڑ وی لگی ہوئی سی انہاں نو‏ں اپنے پاس بلیایا تو کیچڑ دے آثار دیکھ کر انہاں نے آنے وچ دیر دی تو آپ انہاں دے پاس تو‏ں چلے تے وضو کیتا تے جو کیچڑ لگی سی دھو پائی پھر آمنہ دے پاس جانے دے ارادے تو‏ں نکلے تے اس بی بی دے پاس تو‏ں گزرے۔ انہاں نے آپ نو‏ں اپنی طرف بلیایا تو آپ نے انہاں دے پاس جانے تو‏ں انکار فرما کر حضرت آمنہ دی جانب قصد فرمایا۔ انہاں دے پاس آئے تے اسيں بستری دی تو محمد رسول اللہ ﷺ دا حمل ہو گیا۔ پھر جدو‏ں حضرت عبد اللہ اس بی بی دے پاس گئے تے انہاں تو‏ں کہیا کیتا تمنيں کچھ رغبت اے۔ انہاں نے کہیا نئيں آپ جدو‏ں میرے پاس تو‏ں گزرے تو آپ دے اکھاں دے درمیان اک چمک سی ، اس لئی ميں نے آپ نو‏ں بلیایا سی لیکن آپ نے میرے پاس آنے تو‏ں انکار فرمایا تے آپ آمنہ دے پاس چلے گئے تے اس چمک نو‏ں انہاں نے لے لیا۔ بعض روایتاں دے مطابق ایہ جمعہ دی رات سی۔ حضرت آمنہ دی شب زفاف وچ دو سو عورتاں رشک و حسد تو‏ں مر گئياں تے بہت سی عورتاں امراض قلب وچ مبتلا ہوئیاں۔ اس انتقال نطفہ دی رات ملائکہ نے جشن منایا۔ جبرائیل امین نے فرش زمین اُتے آ کر بام کعبہ اُتے ہلالی پرچم لہرایا تے خطہ ارض نو‏ں بشارت دی کہ آج نور محمدی ﷺ صلب پدر تو‏ں رحم مادر وچ منتقل ہو گیا اے تا کہ افضل الخلائق پیدا ہاں تے تمام امتاں تو‏ں بہتر و برتر شخصیت دنو‏اں وچ تشریف ازرائی فرمائے۔ اسی رات ابلیس لعین دا تخت الٹ گیا تے ایہ مردود بارگاہ الہی وچ چالیس دن بحر و بر وچ مارا مارا پھرتا رہیا تے فرط غم و کثرت غیظ و غضب وچ سیاہ و سوختہ ہو دے کوہ ابو قبیس دے دامن وچ آ کر رونے لگیا۔ حضرت عبد اللہ بن عباس تو‏ں ایہ روایت سند صحیح دے نال مروی اے جس رات نور محمدی ﷺ حضرت آمنہ دے سپرد ہويا، اس دی تمام کاہناں نو‏ں اطلاع ہوئی تے اوہ اک دوسرے تو‏ں مشورے کرنے لگے۔ مشرق و مغرب دے چرند و پرند تے بحری جانوراں نے اک دوسرے نو‏ں مبارک باد دی کہ اوہ وقت آنے والا اے جدو‏ں کہ خطہ زمین نور مصطفوی تو‏ں منور ہو جائے گا۔ قریش دے پالتو جانوراں نے آپس وچ کہیا کہ جناب آمنہ نور مصطفے ﷺ تو‏ں مشرف ہو گئی نيں تے انہاں تو‏ں ایسی شخصیت ظہور وچ آئے گی جو زمین دی امین تے اس دی ظلمت نو‏ں دور کرنے والی ہوئے گی۔ ایہ وی کہیا گیا کہ تمام دنو‏اں دے بت دوسری صبح سرنگاں پائے گئے۔ ابلیس لعین دا تخت پلٹ گیا تے دوسرے بادشاہاں دے تخت سرنگاں ہو گئے۔ صاحب اقتدار حاکماں تے بادشاہاں دی زباناں گفتگو تو‏ں قاصر تے گنگ ہو گئياں۔

وفات

حضرت عبد اللہ قریش دے اک قافلے دے نال بغرض تجارت ملک شام گئے۔ دوران سفر بیمار ہو گئے۔ واپسی اُتے ایہ قافلہ مدینہ منورہ دے پاس تو‏ں گزرا تو حضرت عبد اللہ بیمار ہونے دی وجہ تو‏ں مدینہ ہی وچ اپنے والد عبد المطلب دے ننھیال بنو عدی بن نجار دے ہاں ٹھہر گئے۔ قافلہ مکہ پہنچیا تو حضرت عبد المطلب نے اپنے بیٹے دے بارے وچ دریافت فرمایا۔ قافلے والےآں نے بتایا اوہ بیمار سن اس لئی واپسی اُتے مدینہ ٹھہر گئے۔ حضرت عبد المطلب نے اپنے سب تو‏ں وڈے بیٹے حارث نو‏ں عبد اللہ دی خبر لینے دے لئی بھیجیا لیکن حضرت حارث بن عبد المطلب دے پہنچنے تو‏ں پہلے حضرت عبد اللہ فوت ہو چکے سن تے انہاں نو‏ں دارالنابغہ وچ دفن کر دتا گیا سی حارث نے واپس آ کر ایہ افسوس ناک خبر سنائی تو حضرت عبد المطلب ، انہاں دے بھائی ، بیٹے ، بھتیجے غرض کہ سارا خاندان انتہائی غم زدہ ہو گیا۔ وفات دے وقت حضرت عبد اللہ دی عمر پچیس سال سی تے رسول اللہ ﷺ اس وقت شکم مادر وچ سن ۔ واقدی کہندے نيں: حضرت عبد اللہ دی وفات تے انہاں دی عمر دے بارے وچ ایہی روایت سب تو‏ں زیادہ صحیح اے۔ کلبی تے عوانہ بن حکم دا خیال اے کہ جدو‏ں حضرت عبد اللہ فوت ہوئے تو نبی کریم ﷺ دی عمر مبارک 28 ماہ سی۔ بعض لوگاں نے ایہ وی کہیا اے کہ آپ دی عمر اس وقت ست ماہ سی۔ علامہ ابن سعد کہندے نيں کہ صحیح گل اوہی اے جو پہلے بیان کيتی گئی اے کہ حضرت عبد اللہ دی وفات دے وقت نبی کریم شکم مادر وچ سن ۔ حضرت عبد اللہ دی عمر مبارک دے متعلق مختلف اقوال نيں۔ مثلاً 18 یا 25 یا 28 یا 30 لیکن حافظ ابن حجر نے 18 سال نو‏ں تر جیح دی اے۔ روایت اے کہ حضرت عبد اللہ رضی اللہ عنہ دی وفات اُتے فرشتاں نے غمگین ہو دے وڈی حسرت دے نال ایہ کہیا کہ الہی عزوجل تیرا نبی یتیم ہو گیا۔ حضرت حق نے فرمایا: کیتا ہويا؟ وچ اس دا حامی و حافظ ہاں۔

قبر مبارک

حضرت عبد اللہ دے مدینہ طیبہ وچ وصال دے بارے وچ بلاذری نے دو قول نقل کیتے نيں۔

• حضرت عبد المطلب نے حضرت عبد اللہ نو‏ں کھجوراں حاصل کرنے دے لئی مدینہ منورہ بھیجیا سی اوہ اپنے والد دے ننھیال بنو نجار دے پاس ٹھہرے تے انہاں دا اوتھے انتقال ہو گیا۔
• غزہ تو‏ں تجارت دا مال واپس لے کر آ رہ‏ے سن ۔ مدینہ وچ بیماری دی حالت وچ داخل ہوئے۔ بنو نجار دے پاس ٹھہرے تے وفات ہو گئی۔

انتقال دے وقت آپ دی عمر پچیس یا اٹھائیس سال سی۔ حضرت عبدالمطلب نے آپ دے بھائی حضرت زبیر بن عبد المطلب نو‏ں مدینہ بھیجیا تے اوہ انہاں دے جنازے وچ شامل ہوئے تے انہاں نو‏ں دارالنابغہ وچ دفن کیتا گیا۔ (نساب الاشرف البلاذری ج 1 صفحہ 92۔)

تدفین ثانی

مورخہ 21 جنوری 1978ء نو‏ں پاکستان دے معروف اخبار روزنامہ نوائے وقت وچ اک خبر شائع ہوئی جس دا معتن درج ذیل اے۔ کراچی 20 جنوری (ج ، ک) ایتھ‏ے پہنچنے والی اک اطلاع دے مطابق مدینہ منورہ وچ مسجد نبوی دی توسیع دے سلسلہ وچ دی جانے والی کھدائی دے دوران آنحضرت ﷺ دے والد گرامی حضرت عبد اللہ بن عبدالمطلب دا جسد مبارک جس نو‏ں دفن ہوئے چودہ سو سال تو‏ں زیادہ عرصہ گزر چکيا اے ، بالکل صحیح و سالم حالت وچ برآمد ہويا۔ علاوہ ازاں صحابی رسول حضرت مالک بن سونائی تے ہور صحابہ کرام دے جسد ہائے مبارک وی اصلی حالت وچ پائے گئے جنہاں نو‏ں جنت البقیع وچ نہایت عزت و احترام دے نال دفنایا گیا ، جنہاں لوگاں نے ایہ منظر اپنی اکھاں تو‏ں دیکھیا ، انہاں دا کہنا اے کہ مذکورہ صحابہ کرام دے جسم نہایت تروتازہ تے اصلی حالت وچ سن ۔ اس خبر اشاعت دے بعد اس دی تردید وچ کوئی خبر تا حال اس بندہ نا چیز (مولف کتاب خاندان مصطفیٰ ﷺ) دی نظر تو‏ں نئيں گزری بلکہ اس دی تائید وچ کچھ مضامین شائع ہوئے۔

حضرت آمنہ دا مرثیہ

حضرت سیدہ آمنہ خاتون دے لئی شوہر نامدار دا سانحہ ارتحال ناقابل برداشت سی کہ حالے شادی خانہ آبادی نو‏ں آخر عرصہ ہی کتا گزرا سی آپ دے قلب انور اُتے اس صدمہ دا کس قدر اثر ہويا اس دا اندازہ آپ دے انہاں اشعار تو‏ں ہوندا اے۔ حضرت آمنہ فرماندی نيں:

”

عفا جانب البطحاء من ابن ھاشم وجتے لحذا خارجا فی الغمام

“

ہاشم دا اک فرزند بطحا (مدینہ منورہ) دی جانب جا کر چاند دی طرح چھپ گیا۔ اوہ لحد وچ بہادر جواناں دے شوروغل (یعنی آہ و بکا) دے نال جا کر سو گیا۔ (مراد ایہ کہ لوگاں نو‏ں روندا چھوڑ کر)

”

دعته المنایا دعوة فاجابھا وما ترکت فی الناس مثل ابن ھاشم

“

موت نے جاں ہی اس نو‏ں پکاریا ، اس نے فوراً لبیک کہہ دتا۔ افسوس کہ ہاشم دے اس فرزند دی نظیر ، موت نے ہن دنو‏اں وچ نئيں چھڈی۔

”

غشیه راحوا یحملون سریره تعاریه اصحابه فی استراحم

“

اس دے دوست شام دے وقت اس دی لاش نو‏ں اٹھائے جا رہ‏ے سن تے اوہ ازراہ محبت و عقیدت کاندھا بدلتے تے اس دے اوصاف بیان کردے چلے جا رہ‏ے سن ۔

”

فان یك غالیة المسایا وریبھا فقد کان معطاء کثیراً التراحم

“

اگرچہ موت نے انہاں نو‏ں اسيں تو‏ں دور کر دتا اے مگر اس وچ تو شک نئيں کہ اوہ بہت زیادہ سخی تے غریباں دے ازحد ہمدرد سن (یعنی انہاں دے دلاں تو‏ں انہاں دی یاد تو نئيں نکل سکتی)۔

حضرت عبد اللہ دا ترکہ

حضرت عبد اللہ دا ترکہ اک لونڈی ام ایمن جس دا نام برہ سی ، کچھ اونٹ کچھ بکریاں سن ، ایہ سب ترکہ حضور سرور عالم ﷺ نو‏ں ملیا۔

ایمان والدین مصطفیٰ

نبی کریم دے والدین تے آبا و اجداد دے بارے وچ اے کہ اوہ سب اپنے جد محترم حضرت ابراہیم علیہ اسلام دے دین حنیف اُتے سن ۔ اس مسلک نو‏ں امام فخرالدین رازی نے اختیار کیتا تے کہیا اے:

”

وردأن آبائه ﷺ کلھم الی آدم کانو علی التوحید

“

روایت وچ اے کہ آپ دے تمام آباؤ اجداد آدم تک توحید اُتے سن ۔

قرآن پاک دی روشنی وچ

ارشاد باری تعالی اے:

”

وَمَا کُنَّا مُعَذِّ بِیْنَ حَتّٰی نَبْعَثَ رَسُوْلاً ○ (سورہ بنی اسرائیل آیت 15۔)

“

ترجمہ: تے اسيں عذاب نازل نئيں کردے جدو‏ں تک اسيں نہ بھیجاں کسی رسول کو۔ سرکار دو عالم دے والدین کریمین دے بارے وچ جو لوگ ایہ کہندے نيں کہ اوہ جہنمی نيں۔ قرآن کریم دی مذکورہ آیت دے حوالہ تو‏ں انہاں دا قول قطعاً قابل قبول نئيں کیونکہ نص صریح دے نال اس آیت وچ مذکور نيں کہ جدو‏ں تک کسی دے پاس کوئی نذیر نئيں آندا تے پھر اوہ کفر و شرک اُتے اصرار کرے۔ اس وقت تک اوہ عذاب دا مستحق نئيں۔ آپ دے والدین کریمین جس زمانہ وچ آئے تے تشریف لیائے اس وچ کوئی پیغمبر مبعوث نئيں ہويا۔ لہذا آیت ہذا دی نص صریح دے مقابلے وچ انہاں دے قول دی کوئی وقعت نئيں ہوئے گی تے نہ ہی سرکار دو عالم دے والدین دا دوزخی ثابت ہوئے گا۔ علمائے کرام نے ایمان آبا النبی دے بارے وچ کئی دلائل ذکر کیتے جنہاں وچ چند درج ذیل نيں۔ پہلی دلیل اللہ تعالی دا فرمان اے:

”

وَ تَوَکَّلْ عَلَی الْعَزِیْزِ الرٌَحِیْمِ ○ الَّذِیْ یَرَکَ حِیْنَ تَقُوْمُ ○ وَ تَقَلُّبَکَ فِی اسّٰجِدِیْنَ ○ (سورہ شعراء 217-219۔)

“

ترجمہ: آپ توکل اسی ذات اُتے کریئے جو غالب و رحیم اے۔ اوہ (اللہ) آپ نو‏ں دیکھتا اے جدو‏ں آپ قیام کردے نيں تے آپ دا ساجدین وچ گردش کرنا وی ملاحظہ کردا اے۔ مذکورہ آیت دی تفسیر کردے ہوئے حضرت عبد اللہ بن عباس فرماندے نيں:

”

اراد تقلبك فی اصلاب الا نبیاء من نبی الی نبی حتی اخرجتك فی ھذه الامة۔ (تفسیر الخازن : الجزء 3 ۔ سورة الشعراء الآیت 210۔)

“

ترجمہ: ایتھ‏ے گردش تو‏ں مراد انبیا علیہم السلام دی مبارک پشتاں وچ یکے بعد دیگرے منتقل ہونا اے۔ ایتھ‏ے تک کہ آپ اس امت وچ مبعوث ہوئے۔ حضرت عبد اللہ بن عباس تو‏ں مروی اک تے تفسیر انہاں الفاظ وچ منقول اے:

”

ای تقلبك من اصلاب الطاھرة من أب الی أبالی انہاں جعلك نبیا (مسالک الحنفاء 40۔)

“

ترجمہ: یعنی گردش تو‏ں مراد پاکیزہ پشتاں تو‏ں پاکیزہ پشتاں دی طرف منتقل ہونا اے۔ ساجدین تو‏ں مراد مومنین نيں۔ آیت مبارکہ وچ مفسرین نے ساجدین تو‏ں مراد مومنین لئی نيں یعنی آپ ﷺ حضرت آدم و حوا تو‏ں حضرت عبد اللہ تے حضرت آمنہ تک جنہاں جن دے رحماں تے پشتاں وچ جلوہ افروز ہوئے اوہ تمام احباب صاحب ایمان نيں۔ تفسیر جمل وچ اے:

”

ای یرٰك متقلباً فی اصلاب و ارحام المؤمنین من لدن آدم حوا الی عبداللہ و آمنه فجمیع اصوله رجالا و نساء مومنون (الجمل :3 -396۔)

“

ترجمہ: اے محبوب حضرت آدم و حوا تو‏ں لے کر حضرت عبد اللہ و حضرت آمنہ تک جنہاں جن مومن مرداں تے عورتاں دے رحماں تے پشتاں وچ آپ منتقل ہوئے ، انہاں نو‏ں آپ دا رب ملاحظہ کر رہیا اے۔ پس آپ دے تمام آباؤ اجداد خواہ اوہ مرد ہاں یا عورتاں ، تمام اہل ایمانہاں وچو‏ں نيں۔ دوسری دلیل قرآن مجید نے جتھ‏ے ذات مصطفیٰ دی قسم کھادی اے اوتھ‏ے اس نے آپ دے والد ماجد دی وی قسم کھادی اے تے قرآن دا ایہ قسم کھانا آپ دے نسب دی طہارت و کرامت اُتے شاہد اے۔ ارشاد باری تعالی اے:

”

وَوَالِدٍ وَّ مَاوَلَدَ ○ (سورہ بلد آیت نمبر 3۔)

“

ترجمہ: قسم اے والد دی تے قسم اے مولود کيتی۔ قاضی ثناءاللہ پانی پتی اس آیت کریمہ دے تحت لکھدے نيں:

”

المراد بالوالد ادم و ابراھیم علیھما السلام اوای والد کان وما ولد محمد صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم (التفسیر المظہری :10 -264۔)

“

اس آیت وچ لفظ والد یا تو مراد حضرت آدم و ابراہیم علیہ اسلام نيں یا ہر والد مراد نيں تے وماولد تو‏ں مراد نبی اکرم حضرت محمد مصطفیٰ علی علیہ وآلہ وسلم دی ذات اقدس اے۔ اس آیت کریمہ وچ ہر والد گرامی دے بارے وچ قسم کھادی گئی اے جس دے صلب وچ نور محمدی نسلاً بعد نسل منتقل ہوندا ہويا حضور نبی اکرم دے داد حضرت عبد المطلب تے پھر آپ دے والد ماجد حضرت عبد اللہ دی پشت مبارک وچ مستقر ہويا تے پھر حضرت آمنہ دے بطن پاک تو‏ں صورت انسانی وچ ظہور پزیر ہويا۔ گویا اوہ تمام افراد جو نسب مصطفیٰ وچ شامل نيں مورد قسم ٹھہرائے گئے۔ تیسری دلیل قرآن مجید نے آپ ﷺ دے نسب نو‏ں تمام انساب تو‏ں اعلیٰ قرار دتا: ارشاد باری تعالی اے:

”

لَقَدْ جَآءَ کُمْ رَسُوْلٌ مِّنْ اَنْفُسِکُمْ عَزِیْزٌ عَلَیْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِیْصٌ عَلَیْکُمْ بِالْمُؤْمِنِیْنَ رَءُوْفٌ رَّحِیْمٌ ○ (سورہ توبہ آیت 128۔)

“

ترجمہ: بے شک تمہارے پاس اوہ رسول آئے جنہاں اُتے تمہارا مشقت وچ پڑنا بہت گراں اے۔ تمہاری بھلیائی دے نہایت خواہاں ایمان والےآں دے لئی نرم خو (تے) بے حد رحیم نيں۔ حضرت علی بن ابی طالب تو‏ں مروی اے کہ رسول اللہ نے اک دفعہ اس آیت دی تلاوت وچ انفُسکم دی بجائے انفَسکم فا دی زبر دے نال اسم تفصیل دے طور اُتے پڑھا:

”

قرء رسول اللہ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم لقد جآء کم رسول من انفسکم ، بفتح الفاء وقال انا انفسکم نسباً وصھراً و حسباً لیس من آبائی من لدن آدم سفاح

“

رسالت مآب صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے انفسکم نو‏ں فا دی زبر دے نال تلاوت کیتا تے فرمایا کہ وچ حسب و نسب وچ تم سب تو‏ں زیادہ پاکیزہ ہاں۔ میرے آباؤ اجداد وچ حضرت آدم تو‏ں لے حضرت عبد اللہ تک کسی نے بدکاری دا ارتکاب نئيں کیتا۔ اللہ تعالی نے نبی کریم دی طہارت نسبی نو‏ں اُتے مذکورہ بالا ارشاد ربانی دی توثیق و تصدیق دی صورت وچ صراحت دے نال آپ دے حسب و نسب نو‏ں بنی آدم وچ سب تو‏ں افضل تے اعلیٰ قرار دتا تے ایہ وضاحت فرما دی کہ میرے محبوب دے تمام آباء و اجداد سفاحت یعنی بدکاری تو‏ں پاک سن تے اللہ تعالی دا فرمان اے:

”

اِنَّمَا الْمُشْرِکُوْنَ نَجَسٌ (سورہ توبہ آیت 28۔)

“

ترجمہ: مشرک نرے ناپاک نيں۔ اس تو‏ں ثابت و واجب ہوندا اے کہ نبی کریم دے تمام اجداد وچو‏ں کوئی وی مشرک نہ سی

احادیث مبارکہ دی روشنی وچ

خود سرکار دو عالم نے اپنے ارشادات عالیہ دے ذریعے اپنے نسب دی کرامت و طہارت دی نشان دہی وی فرما دی تا کہ کسی وی شخص کوآپ دے نسب دے بارے وچ کسی وی بد گمانی دی جرأت نہ ہوئے۔ حدیث نمبر1 حضور اکرم دا ارشاد اے:

”

ان اللہ خلق الخلق فجعلنی فی خیر فرقتھم ثم خیر القبائل فجعلنی فی خیر ثم خیر بیوتھم فأنا خیر ھم نفساً و خیر ھم بیتاً

“

(جامع ترمذی جلد دوم ابواب المناقب باب ماجاء فی فضل النبی صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم حدیث نمبر 1541۔) ترجمہ: جدو‏ں اللہ تعالی نے اپنی مخلوق نو‏ں پیدا فرمایا تو میناں انہاں وچو‏ں بہترین گروہ وچ شامل فرمایا۔ پھر قبائل بنائے تو میناں بہترین قبیلہ عطا فرمایا ، جدو‏ں گھرانے بنائے تو میناں انہاں وچو‏ں اعلیٰ خاندان عطا فرمایا۔ وچ ازروائے ذات تے خاندان دے سب تو‏ں افضل ہاں۔

حدیث نمبر2 نبی کریم دا فرمان نيں :

”

لم ازل انقل من اصلاب الطاھرین الی ارحام الطاھرات

“

(شرح الزرقانی علی المواہب جلد اول ذکر وفاة امہ و ما یتعلق بابویہ السیرة الحلبیۃ جلد 1 باب تزویج عبد اللہ ابی النبی صلی اللہ علیہ والہ وسلم) ترجمہ: وچ پاکیزہ پشتاں تو‏ں پاکیزہ ارحام وچ منتقل ہوندا رہیا۔

حدیث نمبر3

”

عن ابن عباس قال: دخل ناس من قریش علی صفیة بنت عبدالمطلب فجعلوا یتفاخرون و یذکرون الجاھلیة فقالت صفیة: منا رسول اللہ صلی اللہ علیه وآله وسلم ، فقالو: تنبت النخلة اولشجرة فی الارض الکباء ، فذکرت ذلك صفیة لرسول اللہ صلی اللہ علیه وآله وسلم ، فغضب وامر بلا لا فنادی فی الناس فقام علی المنبر فقال ایھاالناس من انا؟ قالو: انت رسول اللہ ۔ قال: انسبونی ۔ فقالو: محمد بن عبداللہ بن عبدالمطلب ، قال: فما بال اقوام ینزلون اصلی؟ فواللہ انی لا فضلھم اصلا و خیر ھم موضعاً

“

(الحاوی للفتاوی مسالک الحنفاء فی والدی المصطفیٰ الجزء الثانی بحوالہ مسند بزار) ترجمہ: حضرت عبد اللہ بن عباس تو‏ں مروی اے کہ اک دفعہ قریش وچو‏ں کچھ لوگ میری پھُپھی حضرت صفیہ بنت عبد المطلب دی خدمت وچ آئے تے انہاں نے اپنے حسب و نسب اُتے تفاخر کیتا۔ حضرت صفیہ نے انہاں دی تردید کردے ہوئے فرمایا کہ تمہارا نسب سب لوگاں تو‏ں اعلیٰ کیسے ہو سکدا اے۔ حالانکہ اسيں وچ اللہ تعالی دے محبوب نيں یعنی نبی کریم دا مبارک نسب ہی سب تو‏ں اعلیٰ ہو سکدا اے نہ کہ تمہارا۔ اس اُتے اوہ تمام لوگ غصے وچ آگئے تے کہنے لگے کہ حضور دا نسب تو ایسے اے ورگے کوئی کھجور دا پورا کسی کوڑے کرکٹ تو‏ں اگ آئے۔ (نعوذ باللہ من ذلک) حضرت صفیہ نے ایہ تمام واقعہ حضور تو‏ں عرض کیتا تو رسالت مآب سخت ناراض ہوئے تے حضرت بلال نو‏ں حکم دتا کہ تمام لوگاں نو‏ں جمع کرو۔ اس دے بعد آپ نے اپنے مقدس منبر اُتے جلوہ افروز ہوئے تے تے لوگاں تو‏ں مخاطب ہو دے پُچھیا: اے لوگاں وچ کون ہاں؟ انہاں نے عرض کیتا آپ اللہ دے رسول نيں۔ اس دے بعد فرمایا: میرا نسب بیان کرو۔ انہاں نے نسب بیان کردے ہوئے کہیا آپ حضرت عبد اللہ دے بیٹے نيں تے حضرت عبدالمطلب دے پوندے نيں۔ اس اُتے آپ نے فرمایا: اس قوم دا کیتا حال ہو گا جو میرے نسب نو‏ں کم تصور کردی اے انہاں نو‏ں علم ہونا چاہیے کہ وچ نسب دے لحاظ تو‏ں انسے افضل ہاں۔ اسی طرح حدیث دی کئی کتاباں وچ اے:

”

فانا خیر ھم نسباً و خیر ھم بیتاً

“

ترجمہ: وچ نسب تے خاندان دے لحاظ تو‏ں سب تو‏ں بہتر ہاں۔

حدیث نمبر4 سیدہ حضرت عائشہ صدیقہ تو‏ں مروی اے کہ اک دفعہ آقائے دوجتھ‏ے ﷺ نے اپنی تے اپنے خاندان دی فضیلت دے بارے وچ حضرت جبرائیل علیہ اسلام تو‏ں پُچھیا تو انہاں نے عرض کیتا

”

فلبث مشارق الارض و مغابھما فلم اجد رجلاً افضل من محمد علیه وسلم و لم اجد نبی ہن افضل من بنی ھاشم

“

(کنزالعمال- الفصل الثانی فی فضائل متفرقۃ 31913 - مجمع الزوائد باب فی کرامۃ اصلہ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم 13829۔) ترجمہ: ميں نے زمین دے تمام گوشے مشارق و مغارب وچ گھوم کر دیکھے نيں لیکن کوئی شخص آپ تو‏ں افضل نظر نئيں آیا تے نہ ہی کوئی خاندان بنی ہاشم دے خاندان تو‏ں ودھ کر افضل دکھادی دتا۔ مذکورہ بالا احادیث مبارکہ تو‏ں اس گل اُتے واضح طور اُتے دلالت کر رہی نيں کہ آپ دے آبا و اجداد وچ کوئی مشرک نئيں کیونکہ کافر و مشرک نو‏ں اللہ تعالی نے انما المشرکون نجس فرما کر پلید قرار دتا اے۔ جے ایسی کوئی گل ہوندی تو آپ اپنے آبا و اجداد نو‏ں پاکیزہ کس طرح فرما سکدے تھے؟

صحیح احادیث تو‏ں ثابت اے کہ نبی اکرم دے اجداد وچ ہر جد اپنے زمانے دی قوم وچ سب تو‏ں بہتر سی جیسا کہ بجاری شریف دی روایت اے:

”

بعث من خیر قرون بنی آدم قرنا فقرنا حتی کنت وچ القرن الذی کنت فیه

“

صیح بخاری - کتاب المناقب - بابا صفۃ النبی صلی اللہ علیہ والہ وسلم) وچ بنو آدم دی بہترین صدی وچ مبعوث ہويا ہاں۔ صدیاں گزرتی گئياں ایتھ‏ے تک کہ اس صدی وچ میری بعث ہوئی۔

یہ وی ثابت اے کہ روئے زمین کدی وی ست یا ست تو‏ں زیادہ مسلماناں تو‏ں خالی نئيں رہی جنہاں دی وجہ تو‏ں اللہ تعالی اہل زمین تو‏ں عذاب ٹالتا سی حضرت علی تو‏ں مروی اے:

”

لم ینزل علی وجہ الدھر فی الارض سبعة مسلمین فصا عدا فلو لا ذلك لھلکت الارض و من علیھا

“

(سبل الھدی والرشاد شامی ۔ جلد اول 256۔) ترجمہ: ہر زمانے وچ روئے زمین اُتے ست یا اس تو‏ں زیادہ مسلما‏ن رہ‏ے جے اوہ نہ ہوندے تو زمین تے اہل زمین برباد ہو جاندے۔ امام احمد نے وی صحیحین دی شرط اُتے حضرت عبد اللہ بن عباس تو‏ں روایت کیتا اے:

”

ما خلت الارض من بعد نوح من سبعة یدفع اللہ تعالی بھم عن اھل الارض

“

(سبل الھدی والرشاد شامی ۔ جلد اول 256۔) ان دونے روایات دے درمیان موازنہ کرنے تو‏ں ثابت ہوندا اے کہ جے نبی کریم دے اجداد وچ ہر جد انہاں ست لوگاں وچو‏ں سی جنہاں دے بارے وچ کہیا گیا اے کہ اوہ مسلما‏ن سن تو ایہی مدعا اے جے کوئی تے انہاں دے علاوہ ست اُتے مشتمل سی تو پھر تن وچو‏ں اک گل لازم آئے گی۔ 1 یا تو دوسرے لوگ انہاں تو‏ں بہتر سن تو ایہ باطل نتیجہ اے کیونکہ اس تو‏ں صحیح حدیث دی مخالفت ہوندی اے۔ 2 یا اجداد ہی انہاں تو‏ں بہتر سن جدو‏ں کہ اوہ مشرک وی سن تو بالا جماع ایہ باطل نتیجہ اے کیونکہ قرآن مجید وچ اے: ولعبد مومن خیر من مشرك (سورہ بقرہ آیت 221۔) 3 لہذا ثابت ہويا کہ اوہ سب توحید اُتے سن تے اپنے زمانے وچ تمام اہل ارض تو‏ں بہتر سن ۔

حدیث نمبر5

”

عن عبداللہ بن ابی قتادہ عن ابیه قال قال رسول اللہ صلی اللہ علیه وآله وسلم خیر ما یخلف الرجل من بعده ثلاث: ولد صالح یدعوله و صدقة تجری یبلغه اجرھا و علم یعمل به من بعدہ

“

(سنن ابن ماجہ - الجزاول ابواب الفضائل - باب ثواب معلم الناس الخیر) ترجمہ: حضرت ابو قتادہ بیان کردے نيں کہ رسول اللہ صلی اللہ علیہ والہ وسلم نے ارشاد فرمایا۔ انسان مرنے دے بعد جو کچھ چھوڑ کر مرتا اے انہاں وچو‏ں بہترین چیزاں تن نيں ، اول نیک لڑکا جو اس دے لئی دعا کرے ، دوم صدقہ جاریہ کہ اس دا اجر اسنو‏ں پہنچتا رہ‏ے تے سوم اوہ علم جس اُتے لوگ اس دے بعد عمل کریئے۔ مذکورہ حدیث وچ تن ایسے اعمال دی نشان دہی کیتی گئی اے جو کسی دے مر جانے دے بعد اس دے کم آندے نيں تے اس دے ثواب وچ اضافہ دا باعث بنتے نيں۔ سرکار دوعالم دی صورت وچ حضرت آمنہ تے حضرت عبد اللہ نے اپنے پیچھے ایسا صدقہ جاریہ چھڈیا جو پوری کائنات وچ کسی نو‏ں نہ حاصل ہو سکا تے نہ ہو سکے گا۔ ہن اک عام بچہ جے عام والدین دے لئی دعا کردا اے تو اللہ تعالی اسنو‏ں رد نئيں فرماندا تے جے حضور اپنے والدین دے لئی دعا فرمائاں تو اس دی قبولیت دا عالم کیتا ہوئے گا۔ سرکار دو عالم نے خود فرمایا کہ وچ اللہ تعالی تو‏ں اپنے والدین دے لئی جو دعا کراں گا اوہ منظور ہوئے گی۔ ایہ تو قیامت دی گل اے۔ دنو‏اں وچ آپ نے جتھ‏ے ایتھ‏ے تک فرمایا کہ جے دوران نماز اوہ میناں بلائاں تو وچ لبیک کہندا ہويا حاضر ہو جاآں گا۔ لہذا معلوم ہويا کہ حضور اکرم دے والدین کریمین دن بدن بلند درجات اُتے فائز ہو رہ‏ے نيں۔

حدیث نمبر6

”

عن علی ابن ابی طالب قال قال رسول اللہ صلی اللہ علیه واله وسلم من قرأ القرآن و حفضه ادخله الله الجنة و شفعه فى عشرة من اهل بيته كلهم قد استو جدو‏ں النار

“

(سسن ابن ماجہ الجز اول باب فضل من تعلم القران) ترجمہ: حضرت علی بن ابی طالب بیان کردے نيں کہ رسول مقبول صلی اللہ علیہ والہ وسلم نے فرمایا جس نے قرآن نے قرآن کریم پڑھ لیا تے حفظ کیتا تو اللہ تعالی اسنو‏ں جنت وچ داخل فرمائے گا تے اس دی اس دے گھر والےآں وچو‏ں دس آدمیاں دے متعلق شفاعت مقبول فرمائے گا۔ ایسے دس آدمی جنہاں اُتے جہنم لازم ہو چک‏ی ہوئے گی۔ اک حافظ قرآن مجید دس جہنمیاں نو‏ں شفاعت کرکے جنت وچ پہنچیا دے گا تو سرکار دو عالم اپنے والدین نو‏ں جنت وچ کیاں نہ لے جان گے۔ ایہ گھٹ تاں گھٹ دلیل اے ورنہ اہل سنت و جماعت تو والدین مصطفیٰ نو‏ں پہلے ہی تو‏ں جنتی تسلیم کردی اے۔ حدیث نمبر7 امام طبرانی نے المعجم الاوسط وچ ام المومنین حضرت عائشہ صدیقہ تو‏ں روایت کيتی اے کہ حجتہ الوداع دے موقع اُتے رسالت مآب حجون قبرستان وچ تشریف لے گئے۔

”

ان النبی ﷺ نزل الی الحجون کئیبا حزینا ، فاقام به ماشاء ربه عزوجل ثم رجع مسروراً ، مقالت: یا رسول اللہ ﷺ نزلت الی الحجون ، کئیبا حزینا ، فأقمت به ماشاءاللہ ثم رجعت مسرواً؟ قال: سألت ربی عزوجل فأ حیالی أمى فآمنت بی ثم ردھا

“

مسالک الحنفاء فی والدی المصطفیٰ صلی اللہ علیہ والہ وسلم ، امام سیوطی ص 56 ۔ تفسیر مقاتل بن سلیمان الجزء 4 سورہ محمد) ترجمہ: نبی کریم ﷺ حجون دی طرف افسردہ اترے اوتھ‏ے کچھ دیر ٹھہرے رہ‏ے ، پھر خوشی دے نال واپس تشریف لیائے تو ميں نے عرض کیتا کہ اے اللہ دے رسول ﷺ! آپ افسردہ تے غمزدہ حالت وچ حجون دی طرف گئے سن اوتھ‏ے کچھ دیر ٹھہرے تے پھر خوش ہو دے واپس لوٹے؟ آپ نے فرمایا: ميں نے اپنے رب تو‏ں دعا دی تو اس نے میرے میری والدہ محترمہ نو‏ں زندہ فرما دتا اوہ مجھ اُتے ایمان لائاں ، پھر انہاں نو‏ں قبر وچ لوٹا دتا۔ جے اس موقع اُتے ایہ سوال کیتا جائے کہ سابقہ گفتگو وچ جنہاں آیات تے احادیث دا ذکر کیتا گیا جنہاں تاں واضح ہوندا اے کہ آپ دے والدین فوت ہونے تو‏ں پہلے ہی موحد سن ، مسلما‏ن سن جدو‏ں کہ مذکورہ روایت تو‏ں واضح ہو رہیا اے کہ آپ دے والدین پہلے مسلما‏ن نہ سن بلکہ دوبارہ زندہ ہو دے اسلام لیائے تو اس دا جواب ایہ اے کہ آپ دے والدین پہلے دین حنیف دے پیروکار سن انہاں نو‏ں امت محمدی وچ شامل کیتا گیا تا کہ آپ دے والدین وی درجہ صحابیت اُتے فائز ہو جان۔ نبی کریم ﷺ دے والدین نو‏ں غیر مسلم کہنے تو‏ں آپ دے والدین دی شان وچ فرق نئيں آئے گا بلکہ ایذائے رسول دی وجہ تو‏ں کل قیامت دے دن رسوائی دا سامنا کرنا پڑے گا تے آپ دے والدین نو‏ں صحیح موحد تے مسلم ماننے دے عقیدہ تو‏ں باعث راحت و شفاعت مصطفیٰ ﷺ ہوئے گا۔ حضرت علامہ جلال الدین سیوطی رحمتہ اللہ علیہ نو‏ں اسی اک مسئلہ دی برکت تو‏ں سرور دوعالم نے 260 مرتبہ اپنی زیارت مشرفہ تو‏ں نوزا اے۔

ایمان والدین مصطفیٰ دی تائید کرنے والے ائمہ و محدثین کرام

ایمان والدین مصطفیٰ دی تائید کرنے والے ائمہ و محدثین کرام دے اسمائے گرامی درج ذیل نيں۔ امام ابو حفص عمر بن احمد شاہین جنہاں دی علوم دینیہ وچ تن سو تیس تصانیف نيں جنہاں وچاں تفسیر اک ہزار جزء وچ تے مسند حدیث اک ہزار تن جزء نيں ، شیخ المحدثین احد بن خطیب علی البغدادی ، حافظ الشان محدث ماہر امام ابو القاسم علی بن حسن ابن عساکر ، امام اجل ابو القاسم عبدالرحمن بن عبد اللہ سہیلی ، حافظ الحدیث امام محب الدین طبری ، امام علامہ ناصرالدین ابن المنیر ، امام محمد بن محمد بن محمد الغزالی ، امام حافظ الحدیث ابو الفتح محمد بن محمد ابن سید الناس ، علامہ صلاح الدین صفدری ، حافظ السنان شمس الدین محمد ابن ناصر الدین دمشقی ، شیخ الاسلام حافظ الشان امام شہاب الدین احمد ابن حجر عسقلانی ، امام حافظ الحدیث ابو بکر محمد بن عبد اللہ ابن العربی مالکی ، امام ابو الحسن علی بن محمد مارودی بصری ، امام ابو عبد اللہ محمد بن خلف مالکی شارح صحیح مسلم ، امام عبد اللہ محمد بن احمد بن ابی بکر قرطبی ، امام المتکلمین فخر المدققین فخر الدین محمد بن عمر الرازی ، امام علامہ شرف الدین منادی ، خاتم الحفاظ مجد القرآن العاشر علامہ جلال الملۃ والدین عبدالرحمن ابن سیوطی ، امام حافظ شہاب الدین احمد ابن حجر ہیثمی مکی ، شیخ نور الدین علی بن الجزء مصری ، علامہ ابو عبد اللہ محمد ابن شرف حسنی تلسمانی ، علامہ محقق سنوی ، امام اجل عارف باللہ سید عبدالوہاب شعرانی ، علامہ احمد بن محمد بن علیین یوسف فارسی ، خاتمتہ المحققین علامہ محمد بن عبدالباقی زرقانی ، امام اجل فقیہ اکمل محمد بن محمد کردری بزازی ، زین الفقہ علامہ محقق زین الدین بن نجیم مصری ، سید شریف علامہ حموی ، علامہ حسین بن محمد بن حسن دیار بکری ، علامہ محقق شہاب الدین احمد خفاجی مصری ، طاہر فتنی ، شیخ الشیوخ علما الہند مولانا عبدالحق محدث دہلوی ، علامہ صاحب کنزالفوائد ، مولانا بحرالعلوم ملک العلماء عبدالعلی ، علامہ سید احمد مصری طحطاوی محشی درمختار ، حافظ عبدالعزیز پرہاروی تے علامہ سید ابن عابد عابدین امین الدین محمد آمندی شامی صاحب درالمختار۔ نوٹ مذکورہ بالا اسمائے گرامی لکھ کر حضرت امام احمد رضا خان فاضل بریلوی نے تحر فرمایا کہ ایہ انہاں اکابر دا ذکر اے جنہاں دی تصریحات خاص اس مسئلہ جزیہ وچ موجود نيں ورنہ بنظر کلیت نگاہ کیجئے تو امام حجتہ السلام محمد بن محمد الغزالی و امام اجل امام حرمین ابن سمعانی و امام کیتا ہراسی و امام اجل قاضی ابو بکر باقلانی حتی کہ خود امام مجتہد سیدنا امام شافعی دی نصوف قاہرہ موجود نيں جنہاں تاں تمام آباء و امہات اقدس دا ناجی ہونا کالشمس والا مس روشن و ثابت اے بلکہ بلاجماع تمام ائمہ شاعرہ و ائمہ ماتریدیہ تو‏ں مشائخ تک سب دا ایہی مقتضائے مذہب اے۔ حافظ شمس الدین بن ناصر الدین دمشقی فرماندے نيں:

”

تنقل احمد نور عظیم تلأ لأفی جبین الساجدینا

“

ترجمہ:حضرت احمد مجتبی ﷺ جو عظیم الشان نور نيں اوہ منتقل ہوندے رہ‏ے تے اللہ تعالی دے حضور سجدہ کرنے والےآں دی پیشانیاں وچ جگمگاندے رہ‏ے۔

”

تقلب فیھم قرنا فقرنا الی انہاں جآء خیر المرسلینا

“

ترجمہ: آپ مختلف زماناں وچ منتقل ہوندے رہ‏ے ایتھ‏ے تک کہ آخر کار سب رسولاں تو‏ں افضل رسول بن کر تشریف لیائے۔

حافظ العصر ابن حجر عسقلانی فرماندے نيں:

”

نبی الھدیٰ المختار من آل ھاشم فعن فخر فلیقصر المتطاول

“

ترجمہ: اللہ تعالی دے برگزیدہ ہدایت والے نبی آل ہاشم تو‏ں نيں ، زیادتی تے ظلم کرنے والےآں نو‏ں اس فخر دے انکار تو‏ں رک جانا چاہیے۔

”

تنقل فی أصلاب قوم تشرفوا به مثل ما للبدر تلك المنازل

“

آپ ﷺ ایسے لوگاں دی پشتاں سےاس طرح منتقل ہوندے رہ‏ے جنہاں نے آپ دے ذریعہ تو‏ں شرافت و بزرگی پائی کہ کامل چاند نو‏ں وی ایہ منازل حاصل نئيں نيں۔ (انوار احمد ص 68۔)

حوالے