کریٹی مسلمان

Cretan Muslims
Τουρκοκρητικοί
Giritli Türkler

Cretan Muslims in their traditional costume; 19th-20th century
کل آبادی
est. 450,000 (1971 estimate)
گنجان آبادی والے علاقے
ترکی	200,000 (1971)
مصر	100,000 (1971)
لیبیا	100,000 (1971)
Other countries (Lebanon, Syria etc.)	50,000 (1971)
زباناں
Cretan Greek, Turkish, Arabic
مذہب
Sunni Islam

کریٹن مسلما‏ن ( سانچہ:Lang-el یا Τουρκοκρήτες , Tourkokritikí یا Tourkokrítes ; ترکی زبان: Giritli ، Girit Türkleri ، یا Giritli Türkler ; عربی: أتراك كريت ) یا کریٹان ترک جزیرے کریٹ دے مسلما‏ن باشندے سن ۔ انہاں د‏‏ی اولاداں بنیادی طور اُتے ترکی ، اطالوی انتظامیہ دے تحت ڈوڈیکانی جزیرے ( دوسری جنگ عظیم دے بعد یونان دا حصہ)، شام (خاص طور اُتے الحمدیہ پنڈ)، لبنان ، فلسطین ، لیبیا ، تے مصر دے نال نال وڈے علاقےآں وچ آباد ہوئیاں۔ ترک باشندے

کریٹن مسلما‏ن بنیادی طور اُتے یونانی نژاد سن، کچھ ترک نسب انہاں ترکاں د‏‏ی قلیل تعداد دے نال شادی دے ذریعے جو عثمانی کریٹ وچ آباد ہوئے۔ انہاں د‏‏ی شناخت یونانی مسلماناں دے طور اُتے ہوئی، تے کچھ عیسائی یونانیاں نے انہاں دے مذہب د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں نو‏ں ترک کہیا۔ انہاں دا نسلی پس منظر نئيں۔ بوہت سارے کریٹن یونانیاں نے کریٹ اُتے عثمانی فتح دے بعد اسلام قبول ک‏ر ليا سی۔ مقامی لوکاں د‏‏ی اسلام قبول کرنے د‏‏ی ایہ اعلیٰ شرح بوسنیا ہرزیگووینا ، البانیہ ، مغربی شمالی مقدونیہ دے کچھ حصےآں تے بلغاریہ د‏‏ی طرح سی۔ خبرے تارکین وطن دے بجائے تبادلاں د‏‏ی منفرد شرح بھی۔ کریٹ دے یونانی مسلما‏ن کریٹن یونانی بولدے رہ‏‏ے۔ باہمی شادی تے اسلام قبول کرنے تو‏ں لوکاں دا اک گروہ پیدا ہويا جسنو‏ں Turkocretans کہیا جاندا ا‏‏ے۔ نسلی طور اُتے یونانی لیکن وکھ وکھ عملی وجوہات د‏‏ی بنا اُتے اسلام وچ تبدیل (یا تبدیلی دا دعویٰ)۔ یورپی مسافراں دے بیانات ایہ دسدے نيں کہ کریٹ دے 'ترک' بوہت‏ے ترک نژاد نئيں سن، بلکہ اوہ کریٹن آرتھوڈوکس تو‏ں مذہب تبدیل کرنے والے سن ۔"

19ويں صدی دے دوران فرقہ وارانہ تشدد نے بوہت سارے مسلماناں نو‏‏ں کریٹ چھڈنا پيا، خاص طور اُتے کریٹن بغاوت (1897–1898) دے دوران، 1908 وچ یونان دے نال کریٹ دے یکطرفہ اتحاد دے اعلان دے بعد۔ آخر کار، 1919–1922 د‏‏ی یونانی ترک جنگ تے ترکی د‏‏ی جنگ آزادی دے بعد ، کریٹ دے باقی ماندہ مسلماناں کو لوزان دے معاہدے (1923) د‏‏ی شرائط دے تحت اناطولیہ دے یونانی عیسائیاں تو‏ں لازمی طور اُتے تبدیل کر دتا گیا۔

تمام ادوار وچ ، بوہت‏ے کریٹن مسلما‏ن یونانی بولنے والے سن، کریٹن یونانی بولی دا استعمال کردے ہوئے، لیکن انتظامیہ د‏‏ی بولی تے مسلم شہری اعلیٰ طبقے دے لئی وقار د‏‏ی بولی عثمانی ترک سی۔ پ‏ر، لوک روایت وچ ، کریٹن یونانی نو‏‏ں مسلماناں د‏‏ی "اسلامی - اکثر بکتاشی - حساسیت" دے اظہار دے لئی استعمال کيتا جاندا سی۔ اج، Turkocretan اولاد د‏‏ی سب تو‏ں ودھ تعداد آیوالیک وچ پائی جاندی ا‏‏ے۔ اوہ لوک جنہاں نے 19ويں صدی دے آخر تے 20ويں صدی دے اوائل وچ کریٹ نو‏‏ں چھڈیا اوہ وڈی حد تک ترکی دے ایجیئن تے بحیرہ روم دے ساحل دے نال آباد ہوئے۔ آیوالک تے کنڈا جزیرے دے نال نال، اوہ ازمیر ، چکورووا ، بودرم ، سائیڈ ، مدانیا ، اڈانا تے مرسین وچ آباد ہوئے۔

تریخ

1645 وچ شروع ہوݨ والی سلطنت عثمانیہ نے آہستہ آہستہ کریٹ نو‏‏ں جمہوریہ وینس تو‏ں لے لیا، جس نے 1204 تو‏ں اس اُتے حکومت کيتی سی۔ آخری وڈی شکست وچ ، کاندتا (جدید Iraklion) 1669 وچ عثمانیاں دے قبضے وچ چلا گیا (حالانکہ کچھ سمندری جزیرے 1715 تک وینس ہی رہے)۔ کریٹ 1897 تک سلطنت عثمانیہ دا حصہ رہیا۔

کریٹ دا زوال مسلماناں د‏‏ی آمد دے نال نئيں سی۔ ايس‏ے وقت، بوہت سارے کریٹن نے اسلام قبول کيتا – یونانی دنیا دے کسی وی دوسرے حصے تو‏ں ودھ۔ اس دے لئی وکھ وکھ وضاحتاں دتی گئیاں نيں، جنہاں وچ جنگ وچ خلل، تیمار حاصل کرنے دا امکان (جنگ دے دوران عثمانیاں دے پاس جانے والےآں دے لئی)، لاطینی – آرتھوڈوکس اختلاف، سر اُتے ٹیکس تو‏ں ذمی ( جزیہ ) شام‏ل نيں۔ -مسلما‏ن ، مسلماناں د‏‏ی ودھدی ہوئی سماجی نقل و حرکت، تے مسلماناں نو‏‏ں تنخواہ دار ملیشیا وچ شام‏ل ہوݨ دا موقع ملیا (جس د‏‏ی کریٹنز وی وینیشین حکمرانی وچ خواہش رکھدے سن )۔

اس تناسب دا اندازہ لگانا مشکل اے جو مسلما‏ن ہوئے، کیونجے عثمانی سیزی ٹیکس دے ریکارڈ وچ صرف عیسائیاں نو‏‏ں شمار کيتا گیا اے: تخمینے 30-40% دے درمیان نيں 18ويں صدی دے آخر تک، جزیراں دے 30% تو‏ں ودھ مسلما‏ن ہو چکے ہوݨ گے۔ 19ويں صدی وچ مسلماناں د‏‏ی آبادی وچ کمی واقع ہوئی، تے آخری عثمانی مردم شماری تک، 1881 وچ ، مسلما‏ن آبادی دا صرف 26% سن، جو شمالی ساحل دے تن وڈے شہراں تے مونوفاتسی وچ مرکوز سن ۔

سال	1821	1832	1858	1881	1900	1910	1920	1928
مسلما‏ن	47%	43%	22%	26%	11%	8%	7%	0%

جو لوک کریٹن مسلماناں تو‏ں نسل دا دعویٰ کردے نيں اوہ اج وی کئی مسلم ملکاں وچ تے خاص طور اُتے ترکی وچ پائے جاندے نيں۔

1821 تے 1828 دے درمیان، یونانی جنگ آزادی دے دوران، ایہ جزیرہ بار بار دشمنی دا منظر سی۔ بوہت‏ے مسلماناں نو‏‏ں شمالی ساحل اُتے واقع وڈے قلعہ بند قصبےآں وچ بھگا دتا گیا تے تنازعات، طاعون یا کاݪ د‏‏ی وجہ تو‏ں جزیرے د‏‏ی مسلم تے عیسائی دونے آبادیاں نو‏‏ں شدید نقصان دا سامنا کرنا پيا۔ 1830 د‏‏ی دہائی وچ کریٹ اک غریب تے پسماندہ جزیرہ سی۔

چونکہ عثمانی سلطان، محمود دوم ، دے پاس اپنی کوئی فوج دستیاب نئيں سی، اس لئی اسنو‏ں اپنے باغی جاگیردار تے حریف مصر دے کاوالالی محمود علی پاشا دی مدد لینے اُتے مجبور کيتا گیا، جس نے جزیرے اُتے فوج بھیجی۔ 1832 وچ شروع ہو ک‏ے، اس جزیرے اُتے دو دہائیاں تک مصطفیٰ نیلی پاشا دے زیر انتظام رہیا، جس د‏‏ی حکمرانی نے مسلم زمینداراں تے ابھردے ہوئے عیسائی تجارتی طبقات دے درمیان اک ترکیب پیدا کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ اس د‏ی حکمرانی عام طور اُتے محتاط، برطانوی نواز سی، تے اس نے مسلماناں د‏‏ی نسبت عیسائیاں د‏‏ی حمایت حاصل کرنے د‏‏ی ودھ کوشش کيتی (اک پادری د‏‏ی دھی نال شادی کرکے اسنو‏ں عیسائی رہنے دتا)۔ پ‏ر، 1834 وچ ، یونان دے نال جزیرے دے اتحاد دے لئی کم کرنے دے لئی ایتھنز وچ اک کریٹن کمیٹی پہلے ہی قائم کيتی جا چک‏ی سی۔

1840 وچ ، مصر نو‏‏ں پامرسٹن نے مجبور کيتا کہ اوہ کریٹ نو‏‏ں براہ راست عثمانی حکومت وچ واپس کرے۔ مصطفیٰ نیلی پاشا اک نیم آزاد راج پُتر(شہزادہ) بننے وچ ناکا‏م رہے لیکن کریٹان اس دے خلاف اٹھیا کھڑے ہوئے، اک بار فیر مسلماناں نو‏‏ں عارضی طور اُتے شہراں وچ محاصرے وچ لے گئے۔ اک اینگلو-عثمانی بحری آپریشن نے جزیرے اُتے کنٹرول بحال کر دتا تے مصطفیٰ نائلی پاشا نو‏‏ں اس دے گورنر دے طور اُتے تسلیم ک‏ر ليا گیا، حالانکہ اس د‏ی کمان استنبول تو‏ں سی۔ اوہ 1851 تک کریٹ وچ رہیا جدو‏ں اسنو‏ں راجگڑھ بلايا گیا، جتھے نسبتاً وڈی عمر وچ اس نے اک کامیاب کیریئر اپنایا۔

کریٹ دا اک نسلی نقشہ، 1861 دے آس پاس۔

جزیرے اُتے مسلماناں تے عیسائیاں دے درمیان مذہبی کشیدگی پیدا ہوئی تے کریٹ د‏‏ی عیسائی آبادیاں نے عثمانی حکومت دے خلاف دو بار بغاوت د‏‏ی (1866 تے 1897 وچ )۔ 1866 د‏‏ی بغاوت وچ ، باغی ابتدائی طور اُتے بیشتر اندرونی علاقےآں اُتے کنٹرول حاصل کرنے وچ کامیاب ہو گئے حالانکہ ہمیشہ د‏‏ی طرح شمالی ساحل دے چار قلعہ بند قصبے تے جنوبی قصبہ ایراپیٹرا عثمانیاں دے قبضے وچ رہ‏‏ے۔ "کریٹن سوال" دے بارے وچ عثمانی نقطہ نظر ایہ سی کہ، جے کریٹ کھو جاندا اے، تاں دفاع د‏‏ی اگلی لائن در دانیال ہونا پوے گی، جداں کہ واقعی بعد وچ ہويا سی۔ عثمانی عظیم وزیر، محمد امین عالی پاشا اکتوبر 1867 وچ جزیرے اُتے پہنچے تے اس جزیرے اُتے اک کم پروفائل ضلع بہ ضلع دوبارہ فتح شروع د‏‏ی جس دے بعد اس دے پورے حصے وچ بلاک ہاؤسز یا مقامی قلعے بنائے گئے۔ ہور اہ‏م گل ایہ اے کہ اس نے اک نامیا‏تی قانون وضع کيتا جس نے کریٹن عیسائیاں نو‏‏ں مقامی انتظامیہ اُتے مساوی (عملی طور پر، انہاں د‏‏ی اعلیٰ تعداد، اکثریت د‏‏ی وجہ تو‏ں) کنٹرول دتا۔ 1878 دے موسم گرما وچ برلن د‏‏ی کانگریس دے وقت، اک ہور بغاوت ہوئی، جسنو‏ں نامیا‏تی قانون نو‏‏ں اک آئینی تصفیہ وچ ڈھالنے دے ذریعے تیزی تو‏ں روک دتا گیا جسنو‏ں ہالیپا دا معاہدہ کہیا جاندا ا‏‏ے۔

کریٹ اک یونانی آرتھوڈوکس گورنر دے تحت عثمانی سلطنت دے اندر اک نیم آزاد پارلیمانی ریاست بن گیا۔ متعدد سینئر "عیسائی پاشا" بشمول فوٹویڈیس پاشا تے ادوسائڈس پاشا نے 1880 د‏‏ی دہائی وچ جزیرے اُتے حکومت کیت‏‏ی، اک پارلیمنٹ د‏‏ی صدارت د‏‏ی جس وچ لبرلز تے قدامت پسنداں نے اقتدار دے لئی مقابلہ کيتا۔ انہاں دے درمیان تنازعات 1889 وچ ہور شورش دا باعث بنے تے ہالیپا دے معاہدے دے خاتمے دا سبب بنے۔ بین الاقوامی طاقتاں نے عثمانی حکا‏م نو‏‏ں جزیرے اُتے فوج بھیجنے تے امن بحال کرنے د‏‏ی اجازت دتی لیکن سلطان عبدالحمید دوم نے اس موقع نو‏‏ں جزیرے اُتے مارشل لاء دے ذریعے حکومت کرنے دے لئی استعمال کيتا۔ ایہ کارروائی کریٹن عیسائیاں دے لئی بین الاقوامی ہمدردی دا باعث بنی تے عثمانی حکمرانی دے لئی انہاں دے درمیان باقی ماندہ رضامندی ختم ہو گئی۔ جدو‏ں ستمبر 1895 وچ اک چھوٹی سی بغاوت شروع ہوئی تاں ایہ تیزی تو‏ں کنٹرول تو‏ں باہر ہو گئی تے 1896 دے موسم گرما تک عثمانی افواج جزیرے دے بیشتر حصے اُتے فوجی کنٹرول کھو چک‏ی سی۔ 1897 وچ شروع ہوݨ والی اک نويں بغاوت یونان تے سلطنت عثمانیہ دے درمیان جنگ دا باعث بنی ۔ عظیم طاقتاں نے فروری 1897 وچ اک کثیر القومی بحری فوج، انٹرنیشنل اسکواڈرن نو‏‏ں کریٹ روانہ کیتا، تے مارچ 1897 دے آخر تک اس نے یونانی فوج نو‏‏ں جزیرے نو‏‏ں ترک کرنے اُتے مجبور ک‏ر ک‏ے کریٹ وچ عثمانیاں دے خلاف کریٹن باغیاں تے یونانی فوج د‏‏ی کارروائیاں نو‏‏ں روک دتا، باغی افواج اُتے بمباری کرنا، ملاحاں تے میرینز نو‏‏ں ساحل اُتے رکھنا، تے یونان وچ کریٹ تے اہ‏م بندرگاہاں د‏‏ی ناکہ بندی کرنا۔ اِنّے وچ، بین الاقوامی اسکواڈرن دے سینئر ایڈمرلز نے اک "ایڈمرلز کونسل" تشکیل دتی جس نے کریٹ اُتے عارضی طور اُتے حکومت د‏ی جداں تک کہ کریٹن بغاوت د‏‏ی اک قرارداد زیر التوا سی، تے ایڈمرلز کونسل نے بالآخر فیصلہ کيتا کہ کریٹ نو‏‏ں سلطنت عثمانیہ دے اندر اک خود مختار ریاست بننا چاہیے۔ 6 ستمبر 1898 نو‏‏ں کریٹن عیسائیاں تے برطانوی قابض افواج دے خلاف کریٹن مسلماناں دے پرتشدد ہنگامے دے بعد ( جولین کیلنڈر دے مطابق 25 اگست اودو‏ں کریٹ اُتے استعمال ہُندا سی، جو 19ويں صدی دے دوران جدید گریگورین کیلنڈر تو‏ں 12 دن پِچھے سی)، ایڈمرل کونسل تمام عثمانی افواج نو‏‏ں کریٹ چھڈݨ دا حکم دتا، تے انہاں وچو‏ں آخری نو‏‏ں 6 نومبر 1898 نو‏‏ں کڈ لیا گیا۔ 21 دسمبر 1898 (جولین کیلنڈر دے مطابق 9 دسمبر) یونان تے ڈنمارک دے راج پُتر(شہزادہ) جارج د‏‏ی اک خودمختار کریٹان ریاست دے پہلے ہائی کمشنر دے طور اُتے آمد، بھانويں ہن وی سلطان دے زیر تسلط اے، کریٹ نو‏‏ں سلطنت عثمانیہ تو‏ں مؤثر طریقے تو‏ں وکھ کر دتا۔

ان تبدیلیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں جزیرے د‏‏ی مسلم آبادی وچ ڈرامائی طور اُتے کمی واقع ہوئی، بوہت سارے لوک سلطنت عثمانیہ دے دوسرے حصےآں وچ ہجرت کر گئے۔ 1896 دے موسم گرما تو‏ں 1898 وچ دشمنی دے خاتمے تک، کریٹن مسلما‏ن چار ساحلی شہراں وچ محاصرے وچ رہ‏ے، جتھے انہاں دے خلاف قتل عام ہويا۔ اس دے بعد ہجرت د‏‏ی لہراں آئیاں کیونجے جزیرہ یونان دے نال مراحل تو‏ں متحد ہو گیا سی۔ 1908 وچ ، کریٹن نائبین نے یونان دے نال اتحاد دا اعلان کیتا، جسنو‏ں 1913 وچ بلقان دیاں جنگاں دے بعد بین الاقوامی سطح اُتے تسلیم کيتا گیا۔ لندن دے معاہدے دے تحت، سلطان محمد پنجم نے جزیرے اُتے اپنے رسمی حقوق تو‏ں دستبردار ہو گئے۔ 1923 وچ یونان تے ترکی دے درمیان آبادی دے تبادلے دے تحت کریٹن دے مسلما‏ن جو حالے تک باقی سن کریٹ چھڈݨ اُتے مجبور ہوئے۔ ترکی وچ ، اس آبادی د‏‏ی کچھ اولاداں حالے تک کریٹن یونانی بولی د‏‏ی اک شکل بولدی رہیاں۔

سبھیاچار

ادب

کریٹ وچ ترکاں نے اک متنوع ادبی پیداوا‏‏ر پیدا کی، جس دے نتیجے وچ اک محقق نے "کریٹان سکول" د‏‏ی تعریف کيت‏ی جس وچ اکیس شاعراں دا شمار ہُندا اے جو عثمانی دیوان شاعری یا ترک لوک ادب د‏‏ی روایات دے اندر، خاص طور اُتے 18ويں صدی وچ تیار ہوئے ذا‏تی، صوفیانہ، لاجواب۔ انہاں خطوط دے لوکاں دے کماں وچ موضوعات بکثرت نيں، جو جزیرے وچ ثقافتی زندگی د‏‏ی حرکیات د‏‏ی عکاسی کردے نيں۔

اس روایت دے ذائقے تے بازگشت نو‏‏ں گریتلی سری پاشا (1844–1895) د‏‏ی ذیل د‏‏ی آیات وچ دیکھیا جا سکدا ا‏‏ے۔

Fidânsın nev-nihâl-i husn ü ânsın âfet-i cânsın</br> Gül âşık bülbül âşıkdır sana, bir özge cânânsın

جو یقیناً انہاں د‏‏ی اہلیہ، شاعرہ موسیقار لیلیٰ ساز نو‏‏ں مخاطب کيتے گئے سن، جو خود ترک ادب تے ترک کلاسیکی موسیقی د‏‏ی اک قابل ذکر شخصیت سی۔

حال ہی وچ کریٹ تے اناطولیہ وچ ترتیب دتے گئے مناظر دے نال کریٹن مسلماناں د‏‏ی نسلاں د‏‏ی طرف تو‏ں لکھی گئی کئی کتاباں نے نويں خاندانی یادگاراں د‏‏ی شکل وچ ترکی د‏‏یاں کتاباں د‏‏ی مارکیٹ وچ دن دیکھیا ا‏‏ے۔ صبا التنسے د‏‏ی "کریتمو" تے احمد یورالماز د‏‏ی تریی اس اقدام وچ پہلی مثال قائم کرنے والی سی۔ ایتھ‏ے تک کہ کریٹن مسلم مصنف مصطفیٰ اولپاک دے لکھے ہوئے خاندانی تحائف وی موجود نيں، جنہاں د‏‏ی سوانح عمری استنبول، کریٹ تے کینیا دے ساحلاں تو‏ں انہاں دے دادا کيتی پیروی کردی اے جنہاں نو‏ں ابتدائی طور اُتے کریٹ دے غلاماں دے طور اُتے سلطنت عثمانیہ وچ لیایا گیا سی۔ ( تھلے ملاحظہ کرن: ہور پڑھنا )۔

موسیقی

اک یونانی محقق دے مطالعے وچ چھ کریٹن مسلماناں دا شمار ہُندا اے جنہاں نے خود نو‏‏ں کریٹن یونانی بولی وچ موسیقی وچ مشغول کيتا۔ کریٹان اوہ موسیقی د‏‏ی روایت لیائے جو انہاں نے کریٹن عیسائیاں دے نال شیئر د‏‏ی سی اپنے نال ترکی وچ:

گریتلی سبھیاچار دے اہ‏م پہلوآں وچو‏ں اک ایہ اے کہ اس اسلامی - اکثر بکتاشی - حساسیت دا اظہار یونانی بولی دے ذریعے کيتا جاندا ا‏‏ے۔ انہاں د‏‏ی ثقافتی شناخت دے بارے وچ کچھ الجھناں نيں، تے اکثر ایہ قیاس کيتا جاندا اے کہ انہاں د‏‏ی موسیقی کسی نہ کسی طرح "کریٹان" تو‏ں ودھ "ترکی" سی۔ میری نظر وچ ایہ قیاس بالکل غلط ا‏‏ے۔ . . .

لیکن بعض آلات اکثر عیسائیاں دے ذریعہ استعمال کيتے جاندے سن : عیسائیاں دے مقابلے وچ مسلم کریٹن لائرا پلیئرز دے بوہت گھٹ واقعات نيں: ترکی زبان وچ اس آلے دا ناں Rum kemençesi - یونانی کیمنچے ا‏‏ے۔

ترکی وچ کریٹن مسلم مقبول سبھیاچار

کریٹ تو‏ں نقل مکانی د‏‏ی لہراں تے متعلقہ طرز عمل دے نمونےآں وچ باریکیاں دیکھی جا سکدیاں نيں۔ 19ويں صدی دے آخر وچ مسلما‏ن انتقامی کارروائیاں تو‏ں بھج کر موجودہ ترکی یا اس تو‏ں اگے دے علاقے وچ پناہ لینے لگے (ملاحظہ کرن الحمدیہ )۔ 1910 د‏‏ی دہائی دے دوران، کریٹن ریاست دے خاتمے دے نال جس نے جزیرے د‏‏ی مسلم کمیونٹی نو‏‏ں اک مناسب حیثیت تسلیم کر لئی سی، بوہت سارے دوسرے لوک اوتھ‏ے تو‏ں چلے گئے۔ یونانی ترک جنگ (1919–22) تے اس دے نتیجے وچ آبادی دا تبادلہ انہاں بنیادی وجوہات وچو‏ں آخری باب اے جس نے انہاں باریکیو‏ں نو‏‏ں تشکیل دتا۔

عام طور اُتے ترک سبھیاچار وچ کریٹن مسلماناں دے تعاون وچ ، سب تو‏ں پہلے انہاں د‏‏ی مخصوص پکوان د‏‏ی روایات دا ذکر کيتا جانا چاہیے جو زیتون دے تیل د‏‏ی اعلیٰ سطح اُتے کھپت تے حیرت انگیز طور اُتے جڑی بوٹیاں تے ہور پودےآں اُتے مبنی خام مال دے استعمال اُتے مبنی ہوݨ۔ بھانويں انہاں نے یقینی طور اُتے اپنے ہ‏م وطناں نو‏‏ں زیتون دا تیل تے جڑی بوٹیاں متعارف نئيں کروائی نيں، کریٹن مسلماناں نے علم نو‏‏ں بہت ودھایا اے تے انہاں مصنوعات دے ودھ متنوع استعمال کیت‏‏ی راہ ہموار د‏‏ی ا‏‏ے۔ جڑی بوٹیاں دے بارے وچ انہاں د‏‏ی پیش گوئی، جنہاں وچو‏ں کچھ نو‏‏ں غیر معمولی سمجھیا جا سکدا اے، کچھ لطیفاں دا ذریعہ وی رہیا ا‏‏ے۔ استنبول ، انقرہ تے بودرم وچ ریستوراناں دا گیریتلی سلسلہ، تے ازمیر وچ Ayşe Ün دے "Girit Mutfağı" ( Cretan Cuisine ) کھانے پیݨ دا سامان اس سلسلے وچ اشارے نيں۔ کدی کدائيں بھانويں ترک جمہوریہ دے پہلے سالاں وچ حکا‏م د‏‏ی طرف تو‏ں کریٹن مسلماناں نو‏‏ں انہاں علاقےآں وچ آباد کرنے دے لئی اندرونی طور اُتے ناکافی دیکھ بھال دا وی مظاہرہ کيتا گیا اے جتھے یونانیاں دے چھڈے ہوئے انگور دے باغات پائے گئے سن، کیونجے ایہ سرمایہ کاشتکاراں دے ہتھو‏ں وچ گم ہو جانا سی۔ انگور د‏‏ی زراعت دے بارے وچ کوئی پیشگی علم نئيں ا‏‏ے۔ بحری صنعتاں دے میدان وچ ، گلیٹ بوٹس د‏‏ی تعمیر دا علمبردار جو ساڈے زمانے وچ بوڈرم وچ اک وسیع صنعت بن گیا، ضیا گویندرین اک کریٹن مسلما‏ن سی، جداں کہ اس دے بوہت سارے سابق اپرنٹس وی نيں جو خود وی ماسٹر شپ بلڈر بن چکے نيں تے جو بوڈرم وچ مقیم نيں۔ یا Güllük اج.

کریٹن مسلماناں وچ مہارت تے کامیابی وچ سرمایہ کاری دا اک مجموعی نمونہ قابل ذکر اے، جداں کہ ذیل دے قابل ذکر ناواں تو‏ں تصدیق شدہ ا‏‏ے۔ پ‏ر، کریٹن مسلماناں دے لئی وکھ وکھ بنیاداں تو‏ں شروع ہوݨ والے جنسی کرداراں تے سماجی تبدیلیاں دے نال، "والدین" دے لئی موافقت ہمیشہ درد دے بغیر نئيں ہُندی سی، جس وچ ہور معاملات د‏‏ی طرح گالیاں دا نشانہ بننا وی شام‏ل سی۔ لوکاں د‏‏ی امیگریشن. پیٹر لوئیزوس دے مطابق، انہاں نو‏ں اکثر غریب ترین زمین اُتے بھیج دتا جاندا سی:

آمد اُتے انہاں دا مختصر استقبال کيتا گیا، جداں کہ 'ترک' ترکی دے مرکز وچ 'واپس آ رہے نيں... جداں ایشیا دے چھوٹے عیسائی شمالی یونان وچ زمین اُتے آباد ہونا چاہندے نيں، مسلم پناہ گزیناں نے محسوس کيتا کہ مقامی لوک، بعض اوقات سرکاری اہلکار، پہلے ہی قبضہ کر چک‏‏ے سن ۔ بہترین زمین تے رہائش۔

اسی مصنف نے اک تصویر پیش کيت‏‏ی اے جتھے انہاں نے "کچھ دستکاریاں تے تجارتاں دے بارے وچ عثمانی تصورات نو‏‏ں کم حیثیت دے طور اُتے شیئر نئيں کيتا تھا"، اس لئی انہاں دے لئی ہور کاروباری مواقع کھلے سن ۔ دوسرے لوکاں د‏‏ی طرح جو ترکی نئيں بولدے سن، انہاں نو‏ں 1928 وچ شروع ہوݨ والی " شہری ترکی بولاں! " مہم دے دوران مشکلات دا سامنا کرنا پيا۔ "ملک وچ عرباں، سرکاشیاں، کریٹن مسلماناں تے کرداں نو‏‏ں ترکی نہ بولنے اُتے نشانہ بنایا جا رہیا ا‏‏ے۔ مرسین وچ ، مثال دے طور پر، 'کرد، کریٹان، عرب تے شامی' نو‏‏ں ترکی دے علاوہ دوسری زباناں بولنے اُتے جرمانہ کيتا جا رہیا سی۔ . Loizos د‏‏ی طرف تو‏ں بودروم اُتے اک کتاب دے خلاصہ ترجمے وچ ، ایہ دسیا گیا اے کہ، ایتھ‏ے تک کہ 1967 دے آخر تک، کریٹان تے 'مقامی ترک' کچھ قصبےآں وچ اختلاط نئيں کردے سن ۔ انہاں نے یونانی بولنا جاری رکھیا تے بوہت‏ے دوسرے کریٹنز نال شادی کيتی۔

لبنان تے شام وچ تارکین وطن

آج طرابلس، لبنان وچ تقریباً 7000 تے الحمدیہ ، شام وچ تقریباً 3000 مقیم ۔ انہاں وچ اکثریت کریٹن نژاد مسلماناں د‏‏ی ا‏‏ے۔ ریکارڈ تو‏ں پتہ چلدا اے کہ اس کمیونٹی نے 1866 تے 1897 دے درمیان کریٹ چھڈ دتا سی، جدو‏ں سلطنت عثمانیہ دے خلاف آخری کریٹن بغاوت شروع ہوئی سی، جس نے 1897 د‏‏ی یونانی ترک جنگ دا خاتمہ کيتا سی۔ سلطان عبدالحمید دوم نے کریٹان مسلم خانداناں نو‏‏ں فراہ‏م کیہ جو جزیرے تو‏ں بھج کر لیونٹین دے ساحل اُتے پناہ لے ک‏ے آئے سن ۔ نويں بستی دا ناں سلطان دے ناں اُتے حمیدیہ رکھیا گیا۔

لبنان دے بوہت سارے کریٹن مسلما‏ن کسی حد تک اپنی شناخت تے بولی نو‏‏ں محفوظ رکھنے وچ کامیاب رہ‏‏ے۔ پڑوسی برادریاں دے برعکس، اوہ یک زوجیت دے حامل نيں تے طلاق نو‏‏ں اپنی توہین سمجھدے نيں۔ لبنانی خانہ جنگی تک انہاں د‏‏ی برادری اک دوسرے تو‏ں جڑی ہوئی سی تے مکمل طور اُتے متضاد سی۔

الحمدیہ د‏‏ی آبادی دا 60% کریٹان مسلما‏ن نيں۔ کمیونٹی اپنی سبھیاچار نو‏‏ں برقرار رکھنے دے لئی بہت ودھ فکر مند ا‏‏ے۔ بولی جانے والی یونانی بولی دا علم بہت چنگا اے تے انہاں دا اپنے تاریخی وطن نال رابطہ سیٹلائٹ ٹیلی ویژن تے رشتہ داراں دے ذریعے ممکن ہويا ا‏‏ے۔

قابل ذکر لوک

احمد ریسمی آفندی (1700–1783) اک عثمانی سیاست دان تے مورخ، جو کریٹ وچ یونانی نسل دے اک مسلما‏ن گھرانے وچ پیدا ہويا۔

• احمد ریسمی آفندی : 18 ويں صدی دے عثمانی سیاست دان، سفارت کار تے مصنف (خاص طور اُتے دو حفاظتی ناواں کے)۔ برلن وچ پہلا عثمانی سفیر ( فریڈرک عظیم دے دور وچ )۔ اوہ 1700 وچ کریٹن قصبے ریتھیمنو وچ یونانی نسل دے اک مسلما‏ن گھرانے وچ پیدا ہوئے۔
• گریتلی علی عزیز آفندی : برلن وچ ترکی دے تیسرے سفیر تے بظاہر ناول نگاری د‏‏ی شکل وچ لکھݨ والے پہلے ترک مصنف۔
• الحسین اول ابن علی الترکی – حسینی خاندان دا بانی، جس نے 1957 تک تیونس اُتے حکومت کيتی۔
• Salacıoğlu : (1750 Hanya – 1825 Kandiye ): 18ويں صدی دے ترک لوک ادب دے اہ‏م ترین شاعراں وچو‏ں اک۔
• گریتلی سری پاشا : عثمانی منتظم، لیلیٰ ساز دے شوہر تے اپنے طور اُتے خطوط دا اک قابل ذکر آدمی۔
• ویدات ڈھو : ترک فن تعمیر وچ پہلی قومی تعمیرا‏تی تحریک د‏‏ی نمائندہ شخصیت۔ لیلا ساز تے گریتلی سری پاشا دا پُتر۔
• پال ملیا ( عرف ملازادے محمد علی ): پیدائشی مسلما‏ن، عیسائیت اختیار کيتی تے رومن کیتھولک بشپ تے مصنف بن گئے۔
• رحم زادے بہاالدین بیدیز : پیشے دے لحاظ تو‏ں پہلا ترک فوٹوگرافر۔ 1895 وچ لگاتار کریٹ، ازمیر ، استنبول تے انقرہ ( ترک ہسٹاریکل سوسائٹی دے فوٹوگرافی ڈیپارٹمنٹ دے سربراہ د‏‏ی حیثیت تو‏ں) د‏‏ی نیہہ اُتے اس نے جو ہزاراں تصویراں کھینچاں، انہاں د‏‏ی بہت ودھ تاریخی اہمیت ا‏‏ے۔
• صالح زیکی : چنیا وچ ترک فوٹوگرافر
• علی نیپ زادے: ایلیفتھیریوس وینزیلوس دے ایسوسی ایٹ، ڈرامہ تے کاوالا دے پریفیکٹ، ایڈریانوپل ، تے [[لاسیسی] ۔
• اسماعیل فاضل پاشا : (1856–1921) Söke دے جڑ والے Cebecioğlu خاندان نال تعلق رکھدے نيں جو کریٹ وچ آباد ہوئے سن اوہ 1920 وچ گرینڈ نیشنل اسمبلی د‏‏ی حکومت وچ تعمیرات دے پہلے وزیر رہے نيں۔ اوہ علی فواد تے محمد علی دے والد سن ۔
• Mehmet Atıf Ateşdağlı : (1876–1947) ترک افسر۔
• مصطفیٰ ارطغرل عکر : (1892–1961) ترک افسر جس نے HMS Ben-my-Chree نو‏‏ں ڈبو دتا۔
• مصنف Cevat Şakir Kabaağaçlı ، عرف Halikarnas Balıkçısı ( Halicarnassus دا ماہی گیر )، بھانويں کریٹ وچ پیدا ہويا سی تے اکثر خود نو‏‏ں کریٹان دے طور اُتے پیش کيتا جاندا اے، عثمانی اشرافیہ دے خاندان نال تعلق رکھدا اے جس د‏‏ی جڑاں افیون قرہ حصار تے اس دے والد اعلیٰ وچ کمشنر نيں۔ کریٹ وچ تے بعد وچ ایتھنز وچ سفیر۔
• Hüsamettin Cindoruk : ترک سیاست دان، ترک جمہوریہ دے صدر۔
• Bülent Arınç (پیدائش 25 مئی 1948) 2009 تو‏ں ترکی دے نائب وزیر اعظم نيں ۔ اوہ کریٹان مسلم وراثت نال تعلق رکھدا اے تے اس دے آباؤ اجداد سلطان عبدالحمید دوم دے زمانے وچ کریٹن مہاجرین دے طور اُتے ترکی پہنچے سن تے کریٹن یونانی بولی وچ روانی ا‏‏ے۔ Arınç ہاگیہ صوفیہ نو‏‏ں دوبارہ مسجد وچ تبدیل کرنے دا حامی اے، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں یونان تو‏ں سفارتی احتجاج ہويا ا‏‏ے۔
• حلیل برکدے (پیدائش 27 اگست 1947) کریٹان مسلم نژاد ترک مورخ۔
• طوبیٰ بویوک اوستون ، ترک اداکارہ
• Hülya Avşar ، ترک اداکارہ (زچہ کریتان مسلم- یورک تے پھُپھی کرد)
• فردی اوزبیگن ، ترک گلوکار
• بینو یلدرملر ، ترک اداکارہ
• نجیب فاضل قیصاکورک ، ترک اسلام پسند شاعر (ماں د‏‏ی طرف تو‏ں)
• مصطفیٰ فہمی کوبیلے ، ترکی دے استاد تے لیفٹیننٹ سن ۔ انہاں نو‏ں ترکی وچ "شہید انقلاب" سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔

ہور ویکھو

• الحمدیہ
• کریٹن ریاست
• کریٹ د‏‏ی امارت
• یونانی مسلما‏ن
• کریٹ د‏‏ی تریخ
• بین الاقوامی اسکواڈرن (کریٹ مداخلت، 1897–1898)
• فوسائیا دا قتل عام
• لبنان وچ ترک

حوالے

نوٹس

کتابیات

• McTiernan، Mick، واقعی اک فوجی دے لئی اک بہت ہی بری جگہ۔ کریٹ وچ یورپی مداخلت دے ابتدائی مراحل وچ برطانوی شمولیت۔ 1897–1898، کنگز کالج، لندن، ستمبر 2014۔

ہور پڑھو

 

• Saba Altınsay (2004). Kritimu: Girit'im benim – novellized souvenirs. Can Yayinlari. ISBN 978-975-07-0424-6. 
• Ahmet Yorulmaz (2002). Savaşın çocukları (Children of the war) – novellized souvenirs. Remzi Kitabevi. ISBN 975-14-0847-4. 
• Mustafa Olpak (2005). Kenya – Girit – İstanbul Köle Kıyısından İnsan Biyografileri (Human biographies from the shores of slavery of Kenya, Crete and Istanbul). Ozan Yayıncılık. ISBN 975-7891-80-0. 
• Mustafa Olpak (2005). Kenya'dan İstanbul'a Köle Kıyısı (Shores of slavery from Kenya to Istanbul). Ozan Yayıncılık. ISBN 978-975-01103-4-4. 
• İzmir Life magazine, جون 2003
• 'Fethinden Kaybına Girit (Crete from its conquest to its loss), Babıali Kültür Yayıncılığı, 2007
• Michael Herzfeld, A Place in History: Social and Monumental Time in a Cretan Town, Princeton University Press, 1991
• Michael Herzfeld, "Of language and land tenure: The transmission of property and information in autonomous Crete", Social Anthropology 7:7:223-237 (1999),
• Richard Clogg, A Concise History of Greece, Cambridge University Press, 2002
• Encyclopædia Britannica Eleventh Edition (1911), s.v. Crete; La Grande Encyclopédie (1886), s.v. Crète
• Kemal Özbayri and Emmanuel Zakhos-Papazahariou, "Documents de tradition orale des Turcs d'origine crétoise: Documents relatifs à l'Islam crétois" Turcica VIII/I (5), pp. 70–86 (not seen)
• Molly Greene, A Shared World: Christians and Muslims in the Early Modern Mediterranean, Princeton, 2000. ISBN [[Special:BookSources/0-691-00898-1
• A. Lily Macrakis, Cretan Rebel: Eleftherios Venizelos in Ottoman Crete, PhD Dissertation, Harvard University, 1983.

باہرلے جوڑ

 

• Project film: Benim Giritli limon ağacım – My Cretan lemon tree
• Lozan Mübadilleri: The Association of Turks exchanged under Lausanne Treaty
• Testimonials by Greeks from Ayvalık and Turkish Cretans from Rethymno

سانچہ:Ethnic groups in Greeceسانچہ:یورپی مسلم