احمد رسمی آفندی

احمد رسمی آفندی
جم	سنہ 1694   ریتھیمنو
وفات	سنہ 1783 (88–89 سال)  قسطنطنیہ
مدفن	قبرستان قراجہ احمد
عملی زندگی
پیشہ	سفارت کار ،  مورخ ،  لکھاری
پیشہ ورانہ زبان	عثمانی ترکی ،  یونانی

احمد رسمی آفندی ، جسنو‏ں کچھ عربی ذرائع احمد بن ابراہیم گریدی ("احمد ولد ابراہیم جزیرۃ کریٹ دا باشندہ") وی کہندے نيں ، نسلی طور اُتے یونانی نژاد ، اک عثمانی سفارتکار ، سیاستدان تے مصنف سی۔ 18 ويں صدی دے آواخر وچ بین الاقوامی تعلقات دے طور اُتے ، انہاں دا سب تو‏ں اہ‏م - تے بدقسمت - کم مذاکرات دے دوران عثمانی وفد دے افسرِ اعلیٰ د‏‏ی حیثیت تو‏ں معاہدۂ کوچک کناری اُتے دستخط کرنا سی۔ ادبی دنیا وچ ، انہاں نو‏ں مختلف کماں د‏‏ی وجہ یاد کيتا جاندا اے جنہاں وچ انہاں دے برلن تے ویانا وچ دے سفارت نامے نو‏‏ں اک نمایاں مقام حاصل ا‏‏ے۔ اوہ برلن وچ سلطنت عثمانیہ دے پہلے سفیر سن ۔

مڈھلا جیون

احمد رسمی یونانی نژاد خاندان جو جزیرہ کریٹ دے قصبے ریتھمینو ( سلطنت عثمانیہ وچ 1700سنہ دے دوران رسمو دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی) وچ پیدا ہوئے۔ محمد مرادی دے بقول ، انہاں د‏‏ی مڈھلا جیون دے بارے وچ بوہت گھٹ معلومات دستیاب نيں ، احمد رسمی تقریبا چالیس سال د‏‏ی عمر وچ سن 1734 وچ استنبول پہنچے۔ زیادہ تر ذرائع اسنو‏ں خطاطی تے خطوطی دے فنون وچ ماہر قرار دیندے نيں۔ عثمانی بیوروکریسی دے ذریعہ ابھردے ہوئے ، اس نے اپنے آپ نو‏‏ں اصلاح پسنداں دے گروہ تو‏ں جوڑ لیا ، جس نے 18 ويں صدی وچ یورپ دے نال عثمانیاں دے سفارتی تعلقات نو‏‏ں تبدیل کيتا تے استنبول وچ پہلی دفعہ نجی ذا‏تی لائبریریاں قائم کيت‏یاں۔

جب اس دے سسر تے پہلے سرپرست مصطفیٰ تووکچوباشی (سفارت کار تے وزیر اعظم کوجا محمد رجب پاشا د‏‏ی کابینہ وچ شامل اہ‏م شخصیتاں وچو‏ں اک )کا سن 1749 وچ انتقال ہو گیا تاں احمد رسمی نے اپنا پہلا ادبی کم لکھنا شروع کيتا یعنی عثمانی کواتب اعلیٰ(کاتب اعلیٰ دا واحد) دے ضمیمہ جات د‏‏ی تالیف "سفینت الرؤسا"۔ "استثناس فی احوال الافراص" ۔ان د‏‏ی ایہ ادبی تحریراں وزیرِاعظم کوسے باهر مصطفیٰ ٰپاشا تو‏ںان دے تعارف دا ذریعہ بنیاں ۔

احمد رسمی نو‏‏ں 1757 دے آخر وچ ویانا دے سفارت خانے وچ تعینات کيتا گیا سی تاکہ اوہ مصطفیٰ ثالث د‏‏ی تخت نشینی دا اعلان کرن ۔ سن 1749 وچ ، اس نے محل دے کالے خواجہ سراواں (کیزرلر آغالاری) د‏‏ی لسٹ "حاملاتِ الکبیرہ" وی مرتب کيتی۔

ویانا وچ سفارت خانہ دے بعد برلن وچ فریڈرک دوم دے دربار وچ پہلے عثمانی سفارتخانےماں 1763/1764 تک تعینا‏‏تی رہی۔ دونے سفارتخاناں د‏‏ی ملازمت تو‏ں فراغت دے بعد ، احمد رسمی نے اپنی تعیناتیاں دے دوران دے جغرافیہ تے درباری سیاست دے بارے وچ تفصیلی رپورٹ پیش کيت‏‏ی۔ برلن دے سفارت خانے دے معاملے وچ ، اس نے صرف سفارتی کماں دے بارے وچ نئيں لکھیا بلکہ فریڈرک د‏‏ی خاکہ کشی تے ست سالہ جنگ د‏‏ی تفصیل وی لکھی۔ انہاں دے اس مشاہدے نے سلطنت عثمانیہ دے لئی یورپی سیاست دا مطالعہ کرنے د‏‏ی اہمیت اجاگ‏ر کیتی۔

9 نومبر 1763 نو‏‏ں احمد رسمی آفندی د‏‏ی برلن آمد۔

برلن تو‏ں واپسی دے بعد ، اوہ وزیر اعظم دا افسرِ اعلیٰ برائے خط کتابت( مکتوب چو) مقرر ہويا۔ سن 1765 وچ ، اوہ چیف سارجنٹ ( چاوش باشی ) بن گیا تے محسن زادہ محمد پاشا دے نال اس دے طویل تعلقات دا آغاز ہو گیا ، جو دو بار وزیر اعظم مقرر ہويا سی۔ اعلیٰ ٰعہدےآں اُتے انہاں د‏‏ی ہور تقرریاں وچ وزیر اعظم مولدوانلی علی پاشا دے نائب ( صدارت کتھوداسی ) د‏‏ی حیثیت تو‏ں 1769 وچ مختصر تقرری وی شامل اے جدو‏ں کہ وزیر اعظم بلغاریہ دے محاذ اُتے سن ۔ انہاں نے اس عہدے تو‏ں اک بار فیر محسن زادہ محمود پاشا دے نال 1771 تو‏ں لے ک‏ے روس ترکی جنگ ، 1768–1774 دے اختتام اُتے وزیر اعظم د‏‏ی وفات تک خدمات انجام دتیاں۔ احمد رسمی میدان جنگ وچ جنگی مشاورتی اجلاساں وچ موجود ہوتےتھے تے زخمی فوجیاں دے لئی اپنی فیاضی د‏‏ی وجہ تو‏ں مشہور سن ۔

بھانويں مذکورہ بالا تِناں عہدےآں نو‏‏ں وزیر اعظم دے دفتر تک پہنچنے دے لئی سنگ میل د‏‏ی حیثیت حاصل سی، لیکن اوہ کدی ایہ عہدہ نہ حاصل کرسک‏‏ے۔ امکان اے کہ احمد رسمی د‏‏ی عثمانی فوجی تنظیم د‏‏ی حالت اُتے باقاعدہ تے سخت تنقید نے واقعات نو‏‏ں اس سمت موڑنے وچ اہ‏م کردار ادا کيتا۔

احمد رسمی نے 1774 وچ کوچک کناری امن مذاکرات وچ مختار کل دا کردار ادا کيتا تے اس دے نتیجے وچ ہونے والے معاہدے اُتے دستخط کیتے۔ اوہ 1775 دے بعد کچھ وقت دے لئی عمداً منظر نامے تو‏ں غائب رہ‏‏ے۔ احمد رسمی کو،شاید کریمیا تے تاتاریاں دے مستقب‏‏ل دے بارے وچ روس دے نال مشکل مذاکرات دے دوران انہاں د‏‏ی مسلسل پس ِپردہ خدمات دے اعتراف وچ ، آخری بار وزیر اعظم خلیل حامد پاشا دے ماتحت شاہی محکمہ سواری ( سواری مقابلہ جہ سی ) دا سربراہ مقررر کيتا گیا سی ۔ احمد رسمی ،کریمیا نو‏‏ں کیتھرین ثانی دے حوالے کرنےکے معاہدے عینالی کاواک کنونشن اُتے دستخط تو‏ں کچھ عرصہ پہلے اگست 1783 وچ وفات پاگئے۔(معاہدے اُتے 1784 دے اوائل وچ دستخط ہوئے سن ۔) انہاں د‏‏ی خاندانی زندگی دے بارے وچ اج تک کوئی تے معلومات نئيں ملی۔

رسمو (ریتھمونو) وچ ترک مکانات جتھے احمد رسمی آفندی پیدا ہوئے سن تے انہاں نے اپنی زندگی دے ابتدائی چالیس سال گزارے سن

ادبی کم

• حاملاتُ الکُبراء (1749): محمد آغا (1574–1590) تو‏ں لے ک‏ے موریا کےبشیر آغا ( دوسرا ہمنام خواجہ سرا ، جس نے 1746 تے 1752 دے درمیان خدمات انجام دتیاں) تک دے کالے خواجہ سراواں دے سربراہان (قیزلر آغا) د‏‏ی لسٹ کوجہ محمد راغب پاشا نو‏‏ں پیش کيت‏‏ی۔ اس وچ اڑتِیہہ خواجہ سراواں د‏‏ی سوانح حیات شامل سن جس وچ انہاں د‏‏ی اصلیت تے پیشہ ورانہ صلاحیتاں اُتے روشنی پائی گئی ۔ آخری حصے وچ مورالی بشیر آغا دے زوال تے پھانسی د‏‏ی تریخ د‏‏ی نشان دہی کيتی گئی اے تے انہاں واقعات د‏‏ی وضاحت دے طور اُتے زیادہ تو‏ں زیادہ جواز مہیا کيتا گیا ا‏‏ے۔
• خلاصۃ الاعتبار(1781): روس-ترکی جنگ ، 1768–1774 د‏‏ی تنقیدی تے طنزیہ تریخ۔ احمد رسمی میدان جنگ وچ سن تے ینی چری د‏‏ی ناکامیاں تو‏ں اچھی طرح واقف سن ۔ تحریر قابل فہم، اشتعال انگیز ، کدی کدی مزاحیہ ، لیکن ہمدردانہ تے آتشاں ا‏‏ے۔
• لایہا: سن 1769 وچ فوجی صدر دفتر(ملٹری ہیڈکوارٹر) د‏‏ی تنظیم نو د‏‏ی ضرورت دے حوالے تو‏ں وزیر اعظم خلیل پاشا نو‏‏ں اک یادداشت پیش کيت‏‏ی گئی۔
• لایہا: عارضی صلح اور1768-1774 د‏‏ی جنگ دے خاتمے دے لئی مذاکرات دے دوران محاذِ جنگ اُتے مرکزی مذاکرات کار محسن زاده محمود پاشا تے عبد الرزاق آفندی نو‏‏ں روس دے بارے وچ اک سیاسی یادداشت پیش کيت‏‏ی ۔ احمد رسمی نے ایہ لایہا اس لئی پیش کيتا کیونجے عثمانیاں نے روسیاں دے نال 1772 تو‏ں 1773 دے درمیان ناکا‏م مذاکرات کیتے ، جس وچ اس نے امن اُتے زور دتا ،اس نے کہیا روسی بری طرح دبے ہوئے نيں تے ایہ کہ دونے فریقاں نو‏‏ں اپنی فوجی تے علاقائی حدود نو‏‏ں تسلیم کرنا چاہیے۔ عثمانی مذاکرات وچ ایسی بولی نو‏‏ں اک ناول د‏‏ی سی حیثیت حاصل رہی ۔ اس آخری تحریر تے خلاصۃ الاعتبار وچ احمد رسمی دا نظریہ انہاں دے سفارت کاری وچ توازن ِ قوت دے اس فہم د‏‏ی نشان دہی کردا اے جو انہاں نے ویانا تے برلن دے درباروںماں مشاہدہ کيتا۔
• سفارت نامہِ احمد رسمی یا سفارت نامہ پروشیا : احمد رسمی کیبرلن سفارت دا احوال جس وچ 1763-1764ء دا دفتری روزنامچہ وی شامل اے، دوران ِسفارت جنہاں شہراں تو‏ںواسطہ پيا انہاں د‏‏ی عکس نگاری دے نال نال فریڈرک اعظم تو‏ں سرکاری ملاقاتاں دا وی احوال وی اس وچ شامل ا‏‏ے۔ فریڈرک دے عروج اُتے ، اس د‏ی طرز حکمرانی اُتے تے اس دے وسائل دے استعمال وچ حدسے زیادہ بخل نو‏‏ں وی اس وچ بیان کيتا گیا اے ۔ ایہ تے ویانا سفارت نامہ دونے د‏‏ی ہی متعدد بار ترمیم تے نقل کيتی جاچکیاں نيں ،ہور براں انگریزی تے ترکی زبان وچ انہاں اُتے تفصیلی بحث کيتی گئی ا‏‏ے۔
• سفینت الرؤسا یا خلافت الرؤسا: ایہ عثمانی ریئس الکواتب د‏‏ی واحد سوانحی تالیف جو سن 1744 دے نیڑے احمد رسمی نے شروع د‏‏ی ، جو سلیمان فائق دے دورماں 1804 تک جاری رہی۔
• سفارت نامہ ویانا: 1757–1758 وچ ویانا وچ احمد رسمی د‏‏ی سفارت دا احوال، انہاں د‏‏ی واپسی دے فوراً بعد طبع کيتا گیا۔

جوزف وان ہیمر نے سن 1809 وچ ویانا تے برلن دے سفارت ناواں دا جرمن زبان وچ ترجمہ کيتا ا‏‏ے۔

ہور ویکھو

• سفارت نامہ

حوالے