قازق خانیت
قازاق حاندىعى | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ۱۴۵۶–۱۸۴۷ | |||||||||
 خانیت قازاق دا مبینہ پرچم | |||||||||
Motto: Alash! | |||||||||
 | |||||||||
| دار الحکومت | ترکستان (شہر) | ||||||||
| عام زباناں | قازق | ||||||||
| مذہب | اسلام | ||||||||
| حکومت | اسلامی بادشاہت | ||||||||
| خان | |||||||||
• ۱۴۶۵–۱۴۸۰ | جانی بیگ تے کیرے خان (اول) | ||||||||
| تاریخ | |||||||||
• قیام | ۱۴۵۶ | ||||||||
• موقوفی نطام | ۱۸۴۷ | ||||||||
| آیزو 3166 رمز | [[آیزو 3166-2:|]] | ||||||||
| |||||||||
خانیتِ قازاق (قازاق: قازاق حاندىعى) اک ایسی ریاست اے جو ۱۴۶۵ توں ۱۸۴۷ تک موجودہ جمہوریہ قازقستان تے پڑوسی علاقےآں وچ رہندی سی۔ قازق خانات نے وولگا توں لے کے یورال تک، سریدریا تے آمو دریا دریاواں دے درمیان، تے خراسان تک دے علاقے دا احاطہ کيتا۔
قازق خانات دا ریاستی ڈھانچہ اک بادشاہت اُتے مبنی اے جس دی بنیاد میدانی جمہوریت اُتے اے۔ ریاست دا سربراہ خان سی، جو سیاسی طور اُتے حکومت کردا سی۔ انہاں دا انتخاب اہل سلطنت دے درمیان انتخاب دی بنیاد اُتے کيتا گیا سی۔
قازق خانات دا پہلا خان کیری سی، آخری خان کینیسری کاسیمووچ سی۔
قازاق خانیٹ ۱۴۵۶ء توں ۱۷۳۱ء تک قائم رہن آلی اک قازاق ریاست سی ، جسدا علاقہ تقریبا اج دے قازقستان تے مشتمل سی ۔
خانان قازاق ، جانی بیک خان تے کیریے خان نے ۱۴۵۶ء -۱۴۶۵ء چ اج دے قازقستان دے دکھنی علاقے چ دریائے زیتی سو ( ست پانی یعنی ست دریا) کنارےآں تے قائم کیتی سی ۔ خانان قازاق دے قیام نال قازاق قومیت نوں تشخص ملئیا ۔
کیری تے جانیبیک خان
سودھو۱۴-۱۵ صدیاں وچ قازقستان دی سرزمین اُتے قازق خانات دا ظہور۔ موجودہ سماجی، اقتصادی تے نسلی سیاسی عمل توں پیدا ہونے والا اک فطری واقعہ۔ پیداواری قوتاں دی ترقی، خانہ بدوش اشرافیہ دی معاشی طاقت وچ وادھا، آزادی دے لئی جاگیردارانہ گروہاں دی خواہش، ايسے بنیاد اُتے ابوالخیر تے مغلستان دے خاناں دے درمیان تنازعات وچ وادھا، ۱۵ويں صدی وچ سماجی تنازعات دی شدت۔ . دوسرے نصف وچ ، ایہ ریاستاں دے خاتمے دا باعث بنی۔
ابوالخیر دی عظیم خانت (۱۴۲۸-۱۴۶۸) جوچی-شیبان-دولت-شیخ اوگلان خاص طور اُتے بری سی۔ اس دا علاقہ مغرب وچ یورال توں مشرق وچ جھیل بلخاش تک پھیلا ہويا اے، جنوب وچ سیر دریا تے بحیرہ ارال دے نچلے حصے تک، شمال وچ توبول تے ارتیش دے درمیانی حصے تک پھیلا ہويا اے۔ اک مرکز دے ماتحت کوئی ریاست نئيں سی۔ کئی نسلی گروہاں وچ تقسیم۔ انہاں دے سر اُتے مختلف شاخاں نال تعلق رکھنے والے چنگیز خاندان دی اولاد، خانہ بدوش قبیلے دے حکمران سن ۔ ابوالخیر دے دور وچ لوک لڑائی تے جنگ توں تھک چکے سن ۔ ۳۰ اس نے توبول دے نیڑے شیبانی دی نسل نال تعلق رکھنے والے محمود کوزخان نوں شکست دتی۔ سیر دریا دے نال میدان وچ اس نے جوچی خاندان دے محمود خان تے اخمت خان (ٹوکا تیمر خاندان) نوں شکست دتی۔
۱۴۴۶ وچ ، ابوالخیر تیمر دی اولاد تے وائٹ ہارڈ دے خاناں نے سیر دریا تے کراتاو دی ڈھلواناں دے نال والے شہراں نوں فتح کيتا - سیگانک، سوزاک، اککورگن، ازجینٹ، آرکوک۔
۱۴۵۷ از تیمر نوں ترکستان دے علاقے وچ اورات (چراگاہاں دی تلاش) دے ہتھوں شکست ہوئی۔ اورات نے اک مشکل معاہدہ کيتا تے شو دے ذریعے اپنی زمیناں نوں روانہ ہوگئے۔ دوسری طرف ابوالخیر اپنے بیٹے اُتے سخت نظم و ضبط نافذ کرنے لگدا اے۔ اس توں لوکاں وچ اس دے لئی نفرت وچ ہور وادھا ہويا۔ نتیجے دے طور پر، نصف آبادی مشرقی دشتی کیپچک توں ترکستان دے میدانی علاقےآں تے کراتاو دے دامن توں سیمیریچی دے مغربی حصے وچ منتقل ہو گئی۔ اس دی سربراہی جانیبیک تے کیری کر رہے سن ۔
دشتی کپچک تے سیمیریچے دے خانہ بدوش عوام جاگیردارانہ استحصال تے جنگاں دی شدت دے خلاف احتجاج وچ خاناں تے جاگیرداراں دی حکمرانی وچ چلے گئے۔ اس طرح، ۱۵ ويں صدی وچ . ۵۰-۷۰ دی دہائی، یعنی ۱۴۵۹ دی دہائی۔ اوہ ابوالخیر خاندے توں سمیرچی دے مغرب وچ ایسن بوگا خان دے زیر کنٹرول دریاواں شو تے تالاس دے میدانی علاقےآں وچ چلا گیا۔ انہاں دی ہجرت دی اک وجہ چنگیز خاندان دے کیری خان تے جانیبیک خان دے قازق عوام دی اک آزاد ریاست دے قیام دے لئی اقدامات تے سرگرمیاں سی، جو اس دی آزاد سیاسی تے اقتصادی ترقی نوں یقینی بناندی سی۔ سیمیریچی قبیلے تے قبیلے ریاستی اتحاد دا مرکز بن گئے۔ انہاں دی تعداد ۲۰۰ ہزار تک پہنچ گئی۔ مغل خان اپنی شمالی سرحد دی حفاظت دے نال نال اپنی مغربی سرحد نوں یونس دے حملے توں بچانے دے لئی ایسنبو دا استعمال کرنا چاہندا سی، جس دی حمایت اس دے بھائی تیمورد ابو سعید نے کيتی۔ جانیبیک بارک خان دا بیٹا اے، جس نے قازق خانات دے پہلے شنیراک دی پرورش کی، تے کیری اپنے بھائی بولات خان دا بیٹا اے۔ ایہ فطری گل اے کہ انہاں دا بیٹا تے پوتا آزاد قازق ریاست دے لئی جدوجہد جاری رکھن گے، جس دا آغاز بارک وچ ہويا سی۔ مرزا محمد حیدر دولدی نے قازق خانات دے قیام دی تریخ ۸۷۰ ہجری (۱۴۶۵-۱۴۶۶) دسی اے۔
کیری نوں پہلا قازق خان (۱۴۵۸-۱۴۷۳) قرار دتا گیا۔ فیر جانیبیک قازق خان (۱۴۷۳-۱۴۸۰) نوں منتخب کيتا گیا۔ اس عرصے دے دوران، ۱۴۶۲ وچ مغل خان ایسنبو دی موت دے بعد، سیمیریچے دے لوکاں نے اوتھے تنازعات دے ودھنے دی وجہ توں باہمی یکجہتی نوں مضبوط کرنے وچ اپنا کردار ادا کيتا۔ ابوالخیر خاندے دے تارکین وطن نے زانی جانیبیک تے کیری دے قازق خانات نوں مضبوط کيتا۔ جانیبیک تے کیری، جنہاں دی سیمیریچی وچ وڈی فوجی موجودگی تے مضبوط دفاع سی، مشرقی دشتی کیپچک دی حکمرانی دے لئی جوچی خاندان دے سلطاناں دی جدوجہد وچ شامل ہوئے۔ ایہ جدوجہد ۱۴۶۸ وچ شروع ہوئی۔ ابوالخیر دی موت دے بعد ایہ فیر توں بھڑک اٹھی۔ قازق خاناں دے اصل دشمن ابوالخیر دے وارث سن - انہاں دے بیٹے شیخ حیدر تے پوتے محمد شیبانی تے سلطان محمود۔
سیر دا علاقہ تے کراتاو مغربی سیمیریچی وچ قازق خاناں دی ملکیت دے سب توں نیڑے سن ۔ خان جانیبیک تے کیری نے سیر دریا دے نال والے شہراں وچ اپنے حقوق قائم کرنے دی کوشش کيتی، جو تجارتی تے اقتصادی تعلقات دے اہم مراکز تے مضبوط گڑھ سن ۔ سیر دریا دے زیريں تے وسطی علاقےآں دی زمیناں وی قازق خانہ بدوش قبیلے دے لئی موسم سرما دی چراگاہاں سی۔
۷۰ دی دہائی وچ سوزاک دے نیڑے سوران وچ وڈی لڑائیاں ہوئیاں۔ آسی (ترکستان) تے سیگانک اُتے قازق خان تے محمد شیبانی دا قبضہ سی۔ انہاں وچوں اک لڑائی وچ ، مرونڈیک، شاندار کمانڈر کیری دا بیٹا، ماریا گیا۔ اوہ ۱۴۸۰ توں خان اے۔ نتیجے دے طور پر، ۱۵ ويں صدی وچ . ۷۰ دی دہائی وچ قازق خانات دی سرحداں پھیل گئياں۔ جنوبی قازقستان دے شہراں دے لئی، شیبانی خاندان دے نال جنگاں برونڈیک خان (۱۴۸۰-۱۵۱۱) دے دور حکومت وچ ختم نئيں ہوئیاں، جس نے زنیبیک خان دے بعد قازق خانیت اُتے حکومت کیتی۔ مغربی سیمیرچی وچ اپنے جنوبی شہراں (سوزاک، سیگاناک، سوران) اُتے انحصار کردے ہوئے، پہلے قازق خاناں نے دشتی کیپچک وچ اقتدار دا دعویٰ کرنے والے تمام خاناں نوں شکست دتی تے اپنی ملکیت نوں ودھیا دتا۔ دشتی کیپچک وچ قازق خاناں دی حکمرانی دے قیام نے محمد شیبانی نوں مجبور کيتا کہ اوہ دشتی کپچک دے کچھ قبیلے نوں چھڈ کے مورینہر چلے جاواں۔ ایتھے اس نے لوہے دے خاندان دے درمیان تنازعہ دا فائدہ اٹھاندے ہوئے اقتدار اُتے قبضہ کر ليا۔
اس طرح، قازق خانیت دے قیام دی وجوہات سیاسی تے نسلی عمل سن ۔ مرکزی مرحلہ خانہ بدوش ازبک رہنما ابوالخیر توں مغلستان دے مغرب دی طرف اپنے ماتحتاں سمیت کیری تے جانیبیک دی روانگی سی۔ ایتھے اہم گل ایہ اے کہ کیری تے جانیبیک دے حامیاں نوں ازبک قازق کہیا جاندا سی، تے فیر صرف قازق۔ ابوالخیر دی موت دے بعد، کیری تے جانیبیک ازبک الوس دے پاس آئے تے اقتدار اُتے قبضہ کر ليا۔ نويں ریاستی انجمن قازقستان بن گئی۔
قاسم خان دا دور
سودھو۱۶ ويں-۱۷ ويں صدی قازق خانیت مضبوط ہو گئی تے اس دی سرحداں نمایاں طور اُتے پھیل گئياں۔ زنیبیک دا بیٹا قاسم، انہاں ممتاز خاناں وچوں اک سی جنہاں نے فوری طور اُتے "زمین دے اتحاد" دے عمل نوں انجام دتا۔ قاسم خان (۱۵۱۱-۱۵۲۳) دے دور وچ قازق خانیت دی سیاسی تے معاشی صورتحال مضبوط ہوئی۔ اس دی حکمرانی دے سالاں دے دوران، قازق لوکاں دی موجودہ دور دی بستی قائم ہوئی۔ جنوب مشرق وچ اس نے زیادہ تر سیمیریچی (شو، تالاس، کراتل، ایلی علاقےآں) دا احاطہ کيتا۔ قاسم خان دے دور وچ وسطی ایشیا، وولگا ریجن تے سائبیریا دے نال تجارتی تے سفارت خانے دے تعلقات قائم ہوئے۔ روسی ریاست دے نال رابطے سن ۔ ایہ گرینڈ ڈیوک واسیلی ۳ (۱۵۰۵-۱۵۳۳) دے دور وچ ماسکو دی ریاست سی۔ مغربی یورپ نے وی اس وقت قازق خانیت نوں تسلیم کيتا سی۔
قازق قوانین روايتی اصولاں دی بنیاد اُتے بنائے گئے سن "قاسم خان دا کاس دا دا راستہ"۔
پر، قاسم خان دے دور وچ ، قازق خانیت مرکزی ریاست نئيں سی۔ ایہ قاسم دی موت دے فوراً بعد محسوس ہويا۔ انہاں دے درمیان جھگڑا ہوگیا۔ قازق حکمراناں دے خلاف مغل تے ازبک خاناں دا اتحاد قائم ہويا۔
قاسم خان دا بیٹا تے وارث مماش جھگڑے دے دوران ہلاک ہو گیا۔ قاسم خان دا بھتیجا طاہر (۱۵۲۳-۱۵۳۲) خان بن گیا۔ اس دے پاس سفارت خانہ یا فوجی مہارت نئيں سی۔ منگیت تے اورات دے خاناں دے نال فوجی جھڑپاں شروع ہوئیاں۔ ایہ جنگاں قازقاں دے لئی کامیاب نئيں سی۔ قازق خانات نے جنوب تے شمال مغرب وچ اپنے علاقے دا کچھ حصہ کھو دتا، تے اس دا اثر و رسوخ صرف سیمیریچی وچ ہی رہیا۔ طاہر خان دے بھائی بیداش (۱۵۳۳-۱۵۳۴) دے دور وچ وی جاگیردارانہ جھگڑے تے جنگاں بند نئيں ہوئیاں۔
حق نذر خان دا دور
سودھو۱۶ ويں صدی ۲ سال قاسم خان دے بیٹے حقنزار (۱۵۳۸-۱۵۸۰) نے کمزور خاناں نوں متحد کرنے وچ اہم کردار ادا کيتا۔ اس نے کامیابی دے نال نوگئی ہورڈ وچ تقسیم دا فائدہ اٹھایا تے دریائے یورال دے کھبے کنارے دی زمین نوں اپنے نال ملیا لیا۔ اس دے دور حکومت وچ ، مغل خان عبدالرشید دے خلاف اک عقلی جدوجہد کيتی گئی، جو سیمیریچے تے تیان شان نوں فتح کرنا چاہندے سن ۔ حقنزار نے ازبک خان عبداللہ دی حمایت وچ سیر دریا (سوران، ترکستان) دے نال نال شہراں نوں فتح کيتا۔ عبداللہ نال تعلق دے خوف توں تاشقند دے حکمران بابا سلطان نے مردہ دے ذریعے حقنزار نوں زہر دے کے قتل کر دتا۔
قاسم خان دے بیٹے حقنزار خان (۱۵۳۸-۱۵۸۰) دے دور وچ قازق خانات نوں دوبارہ متحد تے ترقی دتی گئی۔ اس نے شاہی اقتدار نوں مضبوط تے مستحکم کرنے دے لئی سخت محنت کيتی۔ اس نے قازق خانات نوں دوبارہ ملایا، جو پہلے منقسم سی۔ ہاکنزار نے قازق-کرغیز اتحاد نوں ہور مضبوط کیتا، جس نے تاریخی ذرائع وچ اسنوں "قازق تے کرغیز دا بادشاہ" کہیا اے۔ اس قازق-کرغیز اتحاد دی بنیاد پر، اس نے مغل خاناں دی سیمیریچی تے اسیک-کول دے طاساں نوں فتح کرنے دی کوششاں نوں ناکام بنا دتا۔ ہاکنزار خانات دے قیام دے دوران، قازق خانیت دے بیرونی ماحول وچ وڈے تاریخی واقعات رونما ہوئے۔ ملک دے شمال وچ ، روس نے نمایاں طور اُتے اپنی ملکیت قازق میداناں وچ منتقل کر دتی اے۔ قازان تے استراخان دی فتح دے بعد دریائے وولگا دی پوری وادی روس دے قبضے وچ آگئی۔ بشکر تے سائبیرین خانات دے روس دا حصہ بننے دے بعد، نوگئی نے قازق خانات دے شمال مشرق دی طرف جانا شروع کيتا۔ اوہ وولگا توں ارٹیش چلے گئے۔ بشکیر تے سائبیرین تاتار دونے نے قازق سرزمین اُتے حملہ کرنا بند نئيں کيتا۔ قراقلپک سردریا دے تھلے آنے لگے۔
نوگائی اردو، جو وولگا تے یورال دے درمیان دے علاقے وچ آباد سی، ٹوٹنا شروع ہو گیا۔ نوگئی یونین ٹُٹ گئی تے اسنوں شدید بحران دا سامنا کرنا پيا۔ اس دے کچھ خانہ بدوش قبیلے قازق خانات وچ شامل ہو گئے۔ ہاکنزار نے نوگائی ہورڈ دے بوہت سارے بیٹےآں نوں پھڑ لیا (انہاں وچوں بوہت سارے قازق لیزر زوز - الشین یونین دے ممبر سن )۔ تاریخی طور پر، ہاکنزار نوں "قازق تے نوگئی دا خان" کہیا جاندا سی۔ اس طرح، ۱۷ صدی دے ۶۰ دی دہائی وچ ، نوگائی ہورڈ بکھر گیا، تے قازق قبیلے تے انہاں دا نسلی علاقہ، جو پہلے اس نال تعلق رکھدے سن، قازق خانیت وچ ضم ہو گئے۔ سرائیشیک شہر، جو پہلے نوگائی ہورڈے دا راجگڑھ سی، وی قازق خانات وچ چلا گیا۔ اس صورت حال نے قازق خانیت دے شمال مغرب تے شمال وچ صورتحال نوں بدل دتا۔ نوگائی ہورڈ دا ٹوٹنا، جس نے روسی ریاست تے قازق خانات دے درمیان اک وڈے علاقے اُتے قبضہ کر ليا، جس دا کچھ حصہ قازق خانات وچ شامل ہو گیا تے اس دا کچھ حصہ روسی زار دے ماتحت کر دتا گیا، پھیلدی ہوئی روسی ریاست دی سرحداں نوں نیڑے لے آیا۔ قازق خانات۔
کشم خان، جو ۱۵۶۳ وچ سائبیرین خانات وچ برسراقتدار آئے، نے قازق خانات دے خلاف مخالفانہ پالیسی اپنائی۔ اس دے علاوہ منگول حکمراناں تے قازق خاناں دے درمیان تنازعات وی ہوئے۔ ایداں دے مشکل حالات وچ ، ہاکنزار خان نے قازق خانات دی خارجہ پالیسی نوں بدل دتا۔ اس دے پیشرو، قازق خاناں نے ماورناہر وچ شیبانی خاندان دے نال اتحادی تعلقات قائم کرنے دی کوشش کيتی، جو ہمیشہ جنگ وچ رہیا سی۔ اس طرح شیبانی نے بخارا خان عبداللہ دوم دے نال اتحاد دا معاہدہ کيتا۔ دشمنی ختم ہوئی، امن قائم ہويا، قازقستان دے وسطی ایشیا دے لوکاں دے نال تجارتی تے اقتصادی تعلقات ودھے۔ اس توں قازق خانات دی داخلی صورت حال نوں بہتر بنانے، معاشی زندگی نوں بہتر بنانے وچ مدد ملی۔ قازق خانیت مضبوط ہو گئی۔ پر، ۱۵۸۰ وچ ، حقنزار خان نوں عبداللہ خان دے حریف، تاشقند دے حکمران بابا سلطان نے قتل کر دتا۔ قادرگلی زالایر دے مطابق، "ان دی شہرت تے وقار دے بارے وچ بہت کچھ کہیا جاندا اے۔ پر، جھڑپاں وچ حق نذر خان ماریا گیا۔"
رسک خان دی دور
سودھوہاکنزار دا وارث بوڑھا شیگئی (۱۵۸۰-۱۵۸۲) سی، جو زادک دا بیٹا تے زنیبک خان دا پوتا سی۔ اوہ تے اس دا بیٹا توکیل (۱۵۸۶-۱۵۹۸ خان) بابا سلطان دے خلاف جدوجہد وچ بخارا خان عبداللہ دے پاس آئے۔ عبداللہ نے خجند شہر نوں چیگئی دے سامنے پیش کيتا تے بابا سلطان دے خلاف الیٹاؤ مہم وچ اس دا نال دتا۔ اس مہم دے دوران شائیگئی دی موت ہو گئی۔ قازق خانات دی ملکیت ہن خطرے وچ پڑ گئی اے۔
۱۵۸۲ وچ چیگئی خان دی موت دے بعد، توکیل (۱۵۸۲-۱۵۹۸) تخت اُتے بیٹھیا۔ توکیل خان نے بخارا خان عبداللہ دے نال معاہدہ توڑ دتا تے قازق تے ازبک حکمراناں دے درمیان دوبارہ لڑائی شروع کر دتی۔ توکیل خان دی طرف توں عبداللہ خان دے نال اتحاد نوں مسترد کرنے دی وجہ ایہ سی کہ پہلی وجہ ایہ سی کہ عبداللہ نے شروع وچ چار شہر ترکستان وچ رکھنے توں انکار کر دتا سی تے دوسری ساڈی رائے وچ اس دی بنیادی وجہ ایہ سی کہ عبداللہ توکل خان دے وقار، بہادری تے جرأت توں خوفزدہ سی۔ اک زمانے وچ پورا مورنہر رسک دی مدد توں شیبانی ریاست دی حکومت وچ متحد سی۔ جوچی دی اولاد دے طور پر، توکیل خان نوں پورے وسطی ایشیا اُتے حکومت کرنے دا پورا حق حاصل سی۔
اپنی خارجہ پالیسی وچ ، رسک خانیٹ دے جنوب وچ واقع شہراں وچ طاقت نوں مستحکم کرنے دی کوشش کردا اے۔ ہن اوہ عبداللہ دے نال سیر دے شہراں دے لئی لڑنا شروع کر دیندا اے۔
۱۵۸۶ وچ اس نے تاشقند اُتے قبضہ کرنے دی کوشش کيتی۔ عبداللہ دی اہم فوجاں موریناہر دے شمال وچ مرکوز سی۔ ایہ جان کے توکل خان نے ماورینہر دے جنوبی علاقےآں اُتے حملہ کر دتا۔ اس دے حملےآں توں ترکستان، تاشقند تے سمرقند دے شہراں نوں خطرہ اے۔ لیکن تاکیل خان دی تاشقند اُتے قبضہ کرنے دی پہلی مہم ناکام ہوگئی۔
تاوکیل خان نے قازق خانیت دی خارجہ پالیسی نوں مضبوط بنانے دے لئی روسی ریاست دے نال سفارتی تعلقات نوں تیز کيتا۔ قازق خان خارجہ پالیسی وچ اس دی حمایت دے لئی اتحادیاں دی تلاش وچ سی۔
۱۵۹۴ وچ ، توکیل خان نے قازق خانات دا پہلا سرکاری سفارت خانہ کل محمد دی سربراہی وچ اک دوستانہ معاہدے دے لئی روس بھیجیا سی۔ توکیل خان دا مقصد روسی ریاست دی مدد توں عبداللہ دے خلاف جدوجہد نوں تیز کرنا، سائبیرین خان کشم دے خلاف اتحاد بنانا تے سلطان دے بیٹے اپنے بھتیجے اوراز محمد نوں رہیا کرنا سی، جسنوں ۱۵۸۸ وچ روسی فوجاں نے پھڑ لیا سی۔ مشہور قازق تریخ دان قادرگلی ژالیر انہاں دے نال سن ۔
۱۵۹۵ وچ ، سفیر نوں روسی زار توں جواب ملا۔ اس وچ ، روسی زار نے توکیل خان توں وعدہ کيتا کہ اوہ قازق خانات اُتے "قبضہ" کرے گا تے "آتشاں اسلحہ" بھیجے گا۔ اس نے ایہ وی مطالبہ کیا: "کیونجے اسيں اپنی بادشاہی دے ماتحت نيں، تے ساڈے شاہی حکم دے مطابق، تسيں بخارا دے بادشاہ تے سائبیریا دے بادشاہ کشم توں لڑو گے، جس نے سانوں دھوکہ دتا سی، تے تسيں ساڈی عظیم الشان راہنمائی کرو گے۔ بادشاہ۔" بھانويں روسی ریاست نے قازق خانات دے نال فوجی اتحاد بنانے توں انکار کر دتا سی، تاوکیل خان نے روسی ریاست دے نال سفارتی تعلقات منقطع نئيں کيتے سن ۔ ۱۵۹۵ وچ ماسکو توں روسی سفیر ویلیامین سٹیپانوف قازق خانات وچ آیا۔ اس دے نتیجے وچ دونے ملکاں دے درمیان تجارتی تعلقات بحال ہوئے۔ اس وقت اورات دا کچھ حصہ توکل خان اُتے منحصر سی۔ اس لئی، ماسکو نوں لکھے گئے خط وچ ، اس نے خود نوں "قازقاں تے کالمیکس دا بادشاہ" کہیا۔
۱۵۹۷ وچ ، بخارا خانات وچ اک اندرونی تنازعہ شروع ہويا، جہاں، بااثر لوکاں دی حمایت توں، عبداللہ دے بیٹے عبد المومن نے اپنے والد دے خلاف بغاوت کيتی۔ اس دا فائدہ اٹھاندے ہوئے رسک نے تاشقند دے نیڑے عبداللہ خان دی فوج نوں شکست دتی۔ مارچ ۱۵۹۵ وچ عبداللہ خانہاں دا انتقال ہويا تے عبد المومن خان بن گیا۔ اس دا فائدہ اٹھاندے ہوئے توکل خان نے لکھاں فوج دے نال ماورناہر اُتے حملہ کيتا تے احسی، اندیجان، تاشقند تے سمرقند دے شہراں اُتے قبضہ کر ليا۔ پر، بخارا دے محاصرے دے دوران، توکیل خان شدید زخمی ہو کے تاشقند واپس آ کے مر گیا۔ اس طرح اس نے اپنے ملک دی شمال مغربی سرحد تے وسطی ایشیا وچ شیبانی دی تقسیم توں فائدہ اٹھاندے ہوئے، جس دی جگہ اشترخانیاں دے نويں خاندان نے لے لی سی، اس نے سردریا دے شہراں دے لئی اک طویل جدوجہد کامیابی توں مکمل کيتی۔ عبداللہ دی اولاد دی اقتدار دی کشمکش دے نتیجے وچ شیبانی خاندان دا وجود ختم ہو گیا۔
وسطی ایشیا وچ مہم دا خطرہ نہ صرف مسلح افواج اُتے بلکہ وسطی ایشیا دے لوکاں دے بعض سماجی گروہاں اُتے وی منحصر سی۔ خاص طور اُتے توکل خان نوں پادریاں دی حمایت حاصل سی۔ سکندر منشی نے ایہ وی کہیا کہ رسک آرمی وچ "میدان وچ ترکستانی قبیلے تے ازبک" دے جنگجو شامل سن ۔ عام طور پر، ایہ کہنا محفوظ اے کہ وسطی ایشیا دے لوکاں دی اکثریت نے، شیبانی خاندان دے تنازعات توں تنگ آکے رسک خان دی حمایت کيتی۔ اس دی وجہ ایہ اے کہ جوچی دی اولاد، شیبانی خاندان نال تعلق رکھدی سی، شیبانی خاندان دی جگہ ماورناہر وچ قازق خاناں دے خاندان نوں لیانا چاہندے سن ۔ بدقسمتی توں، ماورناہر مکمل طور اُتے قازق خاناں دے ہتھ وچ نئيں آیا۔ پر، تاشقند تے اس دا علاقہ ۲۰۰ سال تک قازق خانیت دا حصہ سن ۔ ترکستان دا شہر قازق خانات دا مرکز بن گیا۔
جانی بیک خان تے کیریے خان (۱۴۶۵ءتوں ۱۴۸۰ء)
سودھو
اگرچہ جانی بیک خان تے کیریے خان دونہاں نوں قازاق خانیٹ دے بانی حکمران آکھئیا جاندا اے ۔ پر ایہہ کیریے خان سی جس نے شروع چ بوہتی طاقت حاصل کیتی ۔ کیریے خان دی موت ۱۴۷۰ء چ جانی بیک خان با اختیار حکمران بن گئیا ۔ خانان قازاق دے ابتدائی سال ازبک رہنما محمد شیبانی دے خلاف گیاہستان (سٹیپ) دا اقتدار حاصل کرن دی جدوجہد چ لنگھے ۔ ۱۴۷۰ء چ قازاقاں نے محمد شیبانی نوں حضرت ترکستان چ شکست دتی تے ازبک دکھن چ سمرقند تے بخارا ول چلے گئے ۔
| قازاق خانات | |
| ۱۴۵۶ء توں ۱۸۴۷ء | |
|
| |
| خانان قازاق دا جھنڈا | |
| قائم رہن دا ویلا |
۱۲۴۰ء دی دہائی توں ۱۵۰۲ء |
| راجگھر | حضرت ترکستان |
| بولی | قازق بولی |
| مذہب |
اسلام |
| طرز حکومت | موروثی بادشاہت |
| خان | |
| ۱۴۶۵ء توں ۱۴۸۰ء | جانی بیک خان تے کیریے خان |
| تریخ | |
| قیام | ۱۴۵۶ء |
| خاتمہ | ۱۸۴۷ء |
قازق خانات عاصم خان دے ماتحت
سودھوعصيم خان (حکومت ۱۵۹۸-۱۶۲۸ (۱۶۴۵)) عاصم خان شیگائیولی (۱۶۲۸-۱۶۴۵) - قازق خانات دا خان، شیگائی خان دا بیٹا، مشہور توکیل خان دا بھائی۔ عاصم خان دے بارے وچ کئی افسانے، کہانیاں تے نظماں نيں۔ اسنوں لوک اک "لمبے آدمی" دے طور اُتے عزت دیندے نيں۔
عصيم خان اپنے بھائی توکیل دی موت دے بعد اقتدار وچ آئے۔ اس وقت، قازق خانات دے مشرق وچ صورت حال خطرے دے دناں دی نسبت بہت زیادہ پیچیدہ سی۔ اوریت قبیلے دے اتحاد دا عمل ایتھے ہويا سی۔ اس لئی اس نے اپنے پڑوسیاں اُتے گہری نظر رکھی تے انہاں دے اختلافات نوں دور کرنے دی کوشش کيتی۔
اک طرف ایمبا، یورال تے وولگا ندیاں اُتے نوگئی دے نال اوریٹس دی تصادم تے دوسری طرف روسی قلعےآں دی چھاؤنیاں نے عاصم خان دی پالیسی دی تاثیر وچ اہم کردار ادا کيتا۔ آخرکار، اورات دے حکمراناں نے ایہ محسوس کيتا کہ تن جہتی جنگ انہاں دے لئی قتل و غارت دا باعث بنے گی، عاصم خان دے غلبے نوں تسلیم کرنے، اچھی ہمسائیگی وچ رہنے تے ایلچی بھیجنے دی پیشکش کرنے اُتے مجبور ہوئے۔
عاصم خان، جس نے اس طرح خاندے دے مشرق وچ حالات نوں اپنے حق وچ حل کیتا، اوہ جنوب دے بارے وچ نئيں بھولتا۔
ایتھے وی اس نے ڈھٹائی توں خانیت دی سرحداں نوں پھیلانے دی پالیسی اپنائی۔ حالات مدد کر سکدے نيں۔ اس دی وجہ ایہ اے کہ بکی محمد خان، جو اس وقت فوت ہو گئے سن، انہاں دی جگہ اس دے بھائی اولی محمد تے ایمان کلی، دین محمد دے بیٹے، ہرات-خراسان دے حکمران سن ۔ عاصم خان نے اس کشمکش توں فائدہ اٹھانے وچ وڈی مہارت دکھادی اس نے پہلے اولی محمد دی مدد کرنے دا وعدہ کیتا، تے فیر ایمان کلی دا رخ کيتا۔ نتیجے دے طور پر، اس نے اس دے نال شمولیت اختیار کيتی، اولی محمد نوں قتل کیتا، ایمان کلی دے نال اتحاد قائم کیتا، تے ايسے سال ایمان کلی دے خلاف بغاوت دی تے سمرقند دی طرف فوج بھیج دی۔
اس وقت ایمان کلی عاصم توں لڑنے دے قابل نئيں سی۔ اس لئی، اس دے نال اک معاہدے اُتے دستخط کرکے، اوہ باضابطہ طور اُتے تسلیم کردا اے کہ تاشقند تے اس دا ماحول مکمل طور اُتے قازقاں دی ملکیت اے۔
اس دے بعد عاصم خان نے مغل خان عبدراہیم دی بیٹی پادشاہ نال شادی کيتی، اپنے بھائی کشک نوں سلطان دی بیٹی عبدراہیم نوں دے دتا، اسنوں اپنا حلیف بنایا، تے اس دی مدد توں ترسین خان نوں شکست دتی، جس نے اسنوں دھوکہ دتا سی، تے واحد اقتدار حاصل کر ليا۔
یہ معلوم اے کہ عاصم خان (۱۵۹۸-۱۶۴۵) دے دور وچ لوکاں دی یاد وچ اک آئینی دستاویز موجود سی، جس نے رسم و رواج دے اصول بنائے سن جسنوں "پرانا راستہ" کہیا جاندا سی۔ اسنوں "نام دا قانون" سمجھنا چاہیے۔ پر، ایہ نئيں بھولنا چاہیدا کہ ایہ آسمان توں نئيں لیا گیا سی، ایہ ايسے "قاسم سالگن کسکا زول" دا اک نسخہ اے جسنوں عاصم خان تے اس دے مشیراں نے اپنے وقت دے حالات تے تقاضاں دے مطابق تیار کيتا تے اس دی تکمیل کيتی۔ آخر وچ لفظ "نام رکھنے دا پرانا طریقہ" دے معنی عاصم خان دے دور وچ بنائے گئے حکمت دے قوانین توں متعلق نيں۔ رہائش، جائیداد، تے انسانی تعلقات اُتے تنازعات دے حل دے بعد فرق کيتا گیا تھا.
یہ بعد وچ ٹاؤکے دے مشہور "چارٹر آف دتی سیون" دی بنیاد بن گیا تے اس نے قازق لوکاں دی ثقافتی، روحانی تے روایات دی صداقت نوں مضبوط کرنے وچ مدد کيتی۔ خانہ بدوش ریاست دے خاناں دی طرح عام طور پر، عاصم خان اک منفرد شخصیت سن، جو تخت اُتے تے گھوڑے اُتے سوار سن ۔ ایہ سچ معلوم ہُندا اے کہ اس دی وفات دا سال ۱۶۴۵ سی، مشہور خان دا سال سی، جسنوں اس دے لوک "ینسگی بوائے ایر عاصم" دے ناں توں جاندے نيں۔
عاصم خان دی موت دے بعد، زنگیر خان (۱۶۵۳-۱۶۵۲) قازق خانات دے تخت اُتے بیٹھیا۔ ملک دے لئی انہاں دی بہادری اُتے لوکاں نے انھاں "سلام جھانگیر" کہیا۔ ترکستان وچ خان دے لشکر دا قبضہ زنگیر خان دے دور وچ شروع ہويا۔
عاصم خان قازق تریخ وچ "اک لمبے آدمی دا نام" دے ناں توں جانیا جاندا اے، جو اسنوں ۱۵۹۸ وچ اپنے بھائی تاوکیل خان دے نال موریناہر دی مہم دے دوران دتا گیا سی۔ عاصم خان شگئی خان دا بیٹا اے جو ترکستان وچ قازق خانات دے خاناں وچ رہندا سی۔ تخت اُتے چڑھنے دے بعد، خان نے بخارا دے نال اک معاہدہ کيتا تے وسطی ایشیا دے شہراں دے نال پرامن تے اقتصادی تعلقات قائم کرنے دی کوشش کيتی۔ اوہ قازق خانیت نوں اک مرکزی ریاست دے طور اُتے بنانا چاہندا سی۔ انہاں نے "عاصم خان دا پرانا راستہ" دے ناں توں اک قانون تیار کيتا۔ عاصم خان دی قازقاں نوں مرکزیت دینے دی پالیسی دی مخالفت کردے ہوئے، سلطاناں نے قازق خانات نوں تقسیم کرنے دی کوشش کيتی۔
تاشقند دے قازق خانات دا حصہ بننے دے بعد، اس اُتے ترسین محمد سلطان دی حکومت سی، جو زانیبیک خان دے پوتے، ذلیم سلطان دے بیٹے سن ۔ اس نے جلد ہی اک آزاد خان بننے دی کوشش کيتی۔ ایتھے تک کہ اس نے اپنی طرف توں پیسہ وی جمع کيتا تے "ڈیوٹی تے ٹیکس" وی جمع کيتا۔ اس طرح، قازق خانیت نوں دو حصےآں وچ تقسیم کيتا گیا: عصم خان، جس نے ترکستان دے شہر نوں مرکز بنایا، تے ترسین خان، جس نے تاشقند شہر نوں مرکز کيتا۔ انہاں دے درمیان جنگاں ہوئیاں۔ دونے فریقاں نے اویغور، کرغیز تے قراقلپاک حکمراناں وچ اتحادیاں دی تلاش شروع کيتی۔ عاصم خان دے گروپ نے عبدالرحیم خان دے نال اتحاد کیتا، جس نے یارکنٹ خانات دے خلاف ترپن اُتے حکومت کیتی۔ ترسین محمد خان دا فریق یارکنٹ دے حکمران شازئی احمد دا حامی سی۔ عبدالرحیم تے احمد، جنہاں نے انہاں دے نال اتحاد کیتا، وی حریف سن ۔ عصم خان نے یارکنت خان عبدراہیم دے نال کڈان دے تعلقات قائم کيتے تاکہ اس دی حمایت دی جا سکے۔
عصم خان نے عبدراہیم دی بیٹی پاشا خانم نال شادی کيتی تے اپنے بھائی پپی سلطان دی بیٹی عبدالرحیم نوں دے دی۔ عصیم خان تے ترسین خان دے درمیان جدوجہد جاری رہی، ۱۶۲۷ وچ عصم خان نے ترسین خان نوں قتل کر کے قازق خانات نوں متحد کر دتا۔ جاگیردارانہ تقسیم اُتے قابو پانے تے قازق خانات نوں متحد کرنے دے لئی عصم خان دی جدوجہد قازق تاریخی گیت "ینسیگی بوئی ایر ایسم" دا مرکزی مقام سی۔ عصم خان رات نوں خفیہ طور اُتے تاشقند شہر وچ داخل ہويا، خان دے محل دے محافظاں نوں بنھ کر اس نے ترسین خان نوں اس وقت قتل کر دتا جدوں اوہ سو رہیا سی، فیر عصیم خان دے نیڑے ٹولیگن (مارکاس دا) نے اسنوں تھلے لکھے گانے دے نال جگایا:
- "اے کاتاگن، خان ترسین نوں جانے دو!
- جس نے قسم کھادی
- بے گناہاں دے لئی رونا،
- آپ زمین دے دیوتا نيں۔
- تم خان نئيں بھیڑیے ہو
- تم کالے شیر ہو!
- ایتھے تک کہ جے آپ سونے دی پلیٹ اُتے لیٹتے نيں۔
- یہ اکتوبر اے، آپ حیران نيں!
- اک لمبے لمبے آدمی دا نام،
- یہ آپ دے دروازے اُتے اے،
- بہت خون اے،
- اپنی جان لے لو،
- آپ جلد ہی اوتھے پہنچ جاواں گے!”
عاصم خان نے ترسین خان دا سر قلم کر دتا جو ڈر کر جاگ اٹھے۔
بحیر الاسرار دے مصنف محمود ابن ولی دے مطابق یسم خانہاں دا انتقال ۱۶۲۸ وچ ہويا۔ قازق سوویت انسائیکلو پیڈیا دے مطابق انہاں دا انتقال ۱۶۴۵ وچ ہويا۔
توکے خان دی دور
سودھو۱۶۸۰ زنگیر دا بیٹا توکے (۱۶۸۰-۱۷۱۸) خان بن گیا۔ اس دے دور حکومت وچ ، "ست چارٹر" نامی قوانین دا اک مجموعہ تیار کيتا گیا۔ ست چارٹر خانہ بدوشاں دا قانون نيں۔ اس دے مرکزی مضامین دا مواد ایہ اے: خون لینا، یعنی جے کوئی ماریا جائے تاں اسنوں شوہر دی قیمت ادا کرو (اک مرد دے لئی ۱۰۰۰ بھیڑاں، عورت دے لئی ۵۰۰)؛ چوری، ڈکيتی، تشدد دی سزا موت اے، زمین دی قیمت ادا کرکے سزا کم کيتی جاسکدی اے۔ جسمانی نقصان دی صورت وچ ، قیمت ايسے دے مطابق ادا کيتی جاندی اے (انگوٹھا ۱۰۰ بھیڑ، کپ ۲۰ بھیڑاں)؛ جے کوئی عورت اپنے شوہر نوں قتل کر دے تاں اسنوں سزائے موت دتی جاندی اے (اگر اس دے بھائی اسنوں معاف کر دیؤ تاں اوہ صرف فدیہ دے کے ہی رہیا ہو سکدی اے ؛ جے کوئی عورت دو بار ایسا جرم کرے تاں اسنوں سزا توں رہائی مل جاندی اے )۔ جج تے مالک دی قیمت نومبر دے مقابلے وچ ۷ گنیازیادہ ادا کيتی جاندی اے۔ جے شوہر بیوی نوں ماردا اے تاں بیوی قیمت ادا کردی اے۔
قازق خانات ابیلائی خان دے ماتحت
سودھو
۲۰ اگست ۱۷۴۲ نوں تے شہر وچ روس دے نمائندےآں، زنگاراں تے قراقلپکاں، قازقاں، کم عمراں، درمیانی تے عظیم زوز دی شرکت توں مذاکرات ہوئے۔ اس وچ روسی نمائندے نے قازقاں تے زنگاراں دے درمیان تنازعہ نوں جواز فراہم کرنے دی کوشش کيتی۔ لیکن زنگراں نے اس دی اک نہ سنی۔ انہاں نے روسی قلعےآں تے قازق بستیاں دے نیڑے ۲۰٬۰۰۰ فوجیاں نوں حراست وچ لیا تے قازقاں نوں ہراساں کرنا بند نئيں کيتا۔ ہن قازقاں نوں صرف اپنی طاقت اُتے یقین کرنا ہوئے گا۔ ابلائی خان نے اس نظریہ نوں قائم کرنے دی بھرپور کوشش کيتی۔
۱۷۱۱ وچ پیدا ہونے والے ابی لئی اولیولی دا پہلا ناں ابیلمنصور سی۔ اوہ چھوٹی عمر وچ یتیم ہو گیا۔ ۱۷۳۱ وچ اوہ زنگراں دے نال جنگ ماں مشہور ہويا۔
زنگرین خان کلدان سیرن دا انتقال ۱۷۴۵ وچ ہويا، تے اس دے وارث تخت دے لئی لڑے۔ اس مقام پر، کن سلطنت نے اسنوں چھونا شروع کيتا۔ ابلائی نے اس موقع توں فائدہ اٹھایا۔ اوہ سیر دریا دے نال نال شہراں نوں آزاد کرنے دے لئی نکلیا۔ اس نے قازق فوج نوں تن گروہاں وچ تقسیم کيتا۔ اس دے پہلے گروپ دی قیادت کنزیگالی بوگنبے تے امبیٹی زائراؤ کر رہے سن ۔ بوگن بائی دی قیادت وچ ۱۰٬۰۰۰ فوجیاں نوں ترکستان دے شمالی حصے، سوزاک قلعے تک پہنچنا سی۔
دوسرے ہتھ دی قیادت جانیبیک باتیر کر رہے سن ۔ تاتیکارا زائراؤ اس دے نال شامل ہوئے۔ اوہ سائر دے چھوٹے بھائی دے پاس گئے۔ تیسرے اہم بازو دی قیادت خود ابلائی نے کيتی۔ مارچ کرنے والے شیلی تے ژانکورگن دے نال نال ترکستان دے مغرب وچ چلے گئے۔ اس گروپ وچ کبانبے، بیان، سریمبیٹ، ملائیسری، زانوزاک شامل سن ۔
تسیون دورجی، کلدان سیرن دا درمیانی بیٹا، جس نے زنگر فوج دی کمان کی، نے وی اپنی فوج نوں تن حصےآں وچ تقسیم کيتا۔ اس نے اپنی کوششاں ابلائی اُتے مرکوز کر دتیاں۔ اس دے پاس اک بندوق سی تے ۱۵ توپاں اونٹھ اُتے سوار سی۔ قازق فوجی دستےآں، کلباں تے کماناں توں لیس سن ۔
تسیون دورجی اپنا بھاری ہتھ لے کے ابلائی دی فوجاں دے سامنے آیا تے ژانکورگن اُتے قبضہ کر ليا۔ ابلائی نے کبانبے نوں ژانکورگن قلعہ لینے دی ہدایت کيتی۔ سریمبیٹ فوج دے سجے بازو پر، بیانڈی نوں کھبے بازو اُتے رکھیا گیا سی۔ انہاں دے باہر، تن ہزار ہتھوں دے نال ملائیسری، اورازیمبیٹ نے ہیروز دی فوج جمع کيتی۔
یہ جنگ دو ماہ تک جاری رہی۔ قازق فوجیاں نے ژانکورگن تے شمکنت نوں دشمن توں پاک کر دتا۔ ترکستان پہنچ گئے۔ بوگن بائی دی قیادت وچ دستےآں نے سوزاک تے سائرام نوں آزاد کرایا۔ باتیر بیان دریائے طلاس اُتے گیا۔ جانیبیک باتیر دی فوجاں نے قراقلپک دی سرزمین نوں آزاد کرایا تے کالمیکس نوں سر دے اعلیٰ ترین معیار تک پہنچیا دتا۔ تھک ہار کر، تسیون ڈورجی نوں ابلائی نال جنگ بندی دا مطالبہ کرنے اُتے مجبور کيتا گیا۔
معاہدے دے مطابق سوزاک، سائرام، مانکینٹ تے شیم کنٹ دے شہر ابیلممبیٹ نوں منتقل کر دتے گئے۔ ترکستان دا مسئلہ بعد وچ حل ہو جائے گا۔ ابلائی نے اس فتح نوں زنگر خانات دے خاتمے دا آغاز سمجھیا۔ ۱۷۴۵ دی جنگ ختم ہو چکی سی۔
۱۷۵۰ وچ ، ابلائی دی قیادت وچ قازق فوجیاں نے دزگرین گیٹ دے نیڑے دشمن نوں شکست دتی تاکہ قازق سرزمین نوں کالمیکس توں مکمل طور اُتے پاک کر دتا جائے۔
۱۷۵۵ وچ ، زنگار کئی چھوٹے اسٹیٹس وچ تقسیم کيتا گیا تھا. فیر، ۱۷۵۸ وچ ، زنگرین ریاست منہدم ہو گئی۔ ۱۷۵۸ کن چینیاں نے مشرقی ترکستان وچ جو ہن ژن جیان اے اسنوں فتح کيتا۔ کن سلطنت دی مغربی سرحد قازق سرزمین توں ملدی سی۔ چینیاں نے بار بار قازقاں اُتے حملہ کيتا۔ ابلائی نے لوکاں نوں اک معاہدے تک پہنچنے دے لئی بیجنگ بھیجیا۔ اس طرح انہاں نے چین دے نال تجارتی تے اقتصادی تعلقات قائم کرنے دی راہاں تلاش کیتیاں۔ اس نے روس دے نال وی تعلقات استوار کيتے۔
۱۷۷۱ وچ ابلمبیت خان دی موت دے بعد، ابلائی نوں ترکستان وچ مشرق زوز دا خان منتخب کيتا گیا۔ اک سال بعد، ۱۷۷۲ وچ ، وائس چانسلر ایم ایل وورونٹسوف دے فرمان دے مطابق دریائے ایشم دے نیڑے ژانگیزٹوبی وچ ابلائی دے لئی اک لکڑی دا گھر بنایا گیا سی۔ ابلائی دا انتقال تاشقند وچ مئی ۱۷۸۰ وچ ۶۹ سال دی عمر وچ ہويا۔ اس دی جگہ ولی نوں منتخب کيتا گیا۔
قازق لوکاں دی دوسرے قبیلے دے نال جدوجہد
سودھواورات دے خلاف قازق عوام دی جدوجہد
سودھو۱۶ ويں صدی دے آخر وچ ، اوریٹس (کالمیکس) چار قبائلی انجمناں اُتے مشتمل سن ۔ اوہ تورگوئیت سن، جنہاں نے تربگتائی توں مشرق تک دے علاقے اُتے قبضہ کیتا، ڈربیٹس جو ارتیش دے اوپری حصے وچ آباد ہوئے، موجودہ دیہويا شہر دے نیڑے کھوشوت، تے دریائے الی دے اوپری حصے اُتے شوراس۔
قازق تے اورات دے درمیان چراگاہاں دے لئی جدوجہد ۱۵ ويں صدی وچ شروع ہوئی۔ ۱۶ ويں صدی آخر وچ ، اورات دا اک چھوٹا جہا حصہ قازق خان رسک دے ماتحت کر دتا گیا۔ ۱۶۳۵ دزگیرین خانات نوں کھونتاشی باتور دی قیادت وچ قائم کيتا گیا سی۔ باتور خونتاشی (۱۶۳۴-۱۶۵۴) دے دور وچ قازق-زونگر تعلقات کشیدہ ہو گئے۔ بعد وچ دزنگر خاناں (سینگے، خلدان) نے جنوبی قازقستان نوں فتح کرنے دی کوشش کيتی، اوہ شہر جنہاں دے ذریعے اہم تجارتی راستے گزردے سن ۔
زنگاراں دے خلاف قازق عوام دی جدوجہد
سودھو۱۷۱۸ وچ توکے خانہاں دا انتقال ہويا تے اس دی جگہ بولات خان نے لے لئی۔ اس دے دور حکومت وچ ، قازق سرزمین اُتے کالمک حملے وچ شدت آئی۔ انہاں مہمات دی کامیابی اُتے سویڈن دے آرٹلری سارجنٹ جوہان گستاو رینات دا بہت اثر سی۔ ۱۷۰۹ وچ ، پولٹاوا دے دامن وچ ، رینات نوں توبول شہر وچ جلاوطن کر دتا گیا، جتھے اسنوں ۱۷۱۵ وچ کیریکو قصبے دے نیڑے کالمکس نے ارٹیش دے نال نال بوچھولز دی مہم دے اک حصے دے طور اُتے پھڑ لیا۔ ۱۷۳۳ تک ایہ کلمیکس دے ہتھ وچ سی۔ اس نے کالمکس نوں توپاں بنانے، پرنٹنگ ہاؤس بنانے تے خط لکھنے دا طریقہ سکھایا۔
۱۷۱۰-۱۷۱۱ وچ جامع فوجی تربیت دے نال زنگار. قازق سرزمین اُتے حملہ کيتا تے جنگ چھیڑ دی۔ ۱۷۱۷ دے موسم گرما وچ ، انہاں نے دریائے ایاکوز دے کنارے ۳۰٬۰۰۰ قازق فوجاں نوں شکست دتی۔ اگلے سال، زنگاراں نے بُگن، شایان تے آریس ندیاں دے نال دوبارہ قازقاں دا قتل عام کيتا۔
اکتابان بکھر گیا اے، الککول سیلاب اے
سودھو۱۷۲۳ دے ابتدائی موسم بہار وچ ، زنگر دوبارہ لڑنے دے لئی قازق سرزمین اُتے آئے۔ شونا ڈابو نامی کالمیک دی قیادت وچ جنگ دو سمتاں وچ ہونی سی۔ پہلا راستہ کراتاو نوں عبور کر کے دریائے شو تے تالاس تک پہنچنا سی تے دوسرا راستہ قازقاں نوں مار دے دریائے شرشیک تک پہنچنا سی۔ اس منصوبے نوں عملی جامہ پہنانے دے لئی، فوجیاں نوں ست گروپاں وچ تقسیم کيتا گیا سی، جنہاں وچوں اک نوں چار دریاواں دے نال جوڑا گیا سی جو سمیرچی الاتاؤ دے دامن وچ جھیل بلخش وچ بہندے سن ۔ ۷۰٬۰۰۰ آدمیاں دا اک دوسرا گروپ، جس دی قیادت عظیم کالمیک کمانڈر امرسانہ نے کی، دریائے الی دے کنارے، دریائے کیگن دے شمالی کنارے پر، دریائے نارین دے مشرق وچ ماؤنٹ کیٹپین دی ڈھلوان اُتے آباد ہويا۔
لاتعلق قازقاں نوں بے رحمی توں ماریا گیا۔ زنگار نے سیمیریچی تے زبردست جوز نوں تباہ کر دتا، تے عظیم جوز تے کم جوز دی سرزمین تک پہنچ گئے۔ آبادی افغانستان دی طرف بھاگی۔ عظیم زوز تے درمیانی زوز دے قازق سمرقند تے خجند دی طرف بھجے۔ کم زُوز دے قازق لوک خیوا تے بخارا آئے۔ بوہت سارے مہاجرین سیر دریا دے کھبے کنارے اُتے الکول دے نیڑے جمع ہوئے۔ لوک اس دور نوں "اکتبان شبیرندی، الکاول سلمہ" کہندے سن ۔ گیت "ایلیم-عی" پیدا ہويا سی۔
عوام نے بالآخر متحد ہونے دی ضرورت سمجھی۔ ۱۷۲۸ وچ ، ابوالخیر دی قیادت وچ ینگر زوز، تلک بطیر تے سوریک بطیر دے دستےآں نے ضلع ارجیز دے جنوب مشرقی حصے وچ دریائے بلانٹی دے کنارے واقع "کالی گائے" اُتے کلمیکس اُتے حملہ کيتا۔
۱۷۳۰ دے موسم بہار وچ جھیل بلخش دے نیڑے اک ہور جنگ چھڑ گئی۔ بوگین بائی، کبان بائی، نوریز بائی جداں ہیروز دی قیادت وچ قازق فوجاں نے زنگاراں نوں اک بے رحم دھچکيا پہنچایا۔ اس جگہ نوں بعد وچ "انیراکائی" کہیا گیا۔ شونو ڈابو دی قیادت وچ کالمیکس دریائے ایلی دے نال مشرق دی طرف بھاگنے اُتے مجبور ہوئے۔ قازق سرزمین دی آزادی دے لئی جنگ نوں فتح دے نال ختم کرنے دے لئی، تن زوز دے دستے شمکنت دے نیڑے اورداباسی وچ جمع ہوئے۔ ابوالخیر تے بوگن بائی کمانڈر منتخب ہوئے۔
اس وقت ٹاؤکے خان دا بیٹا بولات خان جو کہ عظیم لشکر دا مالک سی، وفات پا گیا۔ تخت دی جنگ شروع ہو گئی۔ بولات خان دا بھائی، مڈل زوز سمیک دے خان (شاہ محمد) تخت دے لئی امیدوار سن ۔ ابوالخیر، چھوٹے زوز دا خان، جس نے کلمیکیا دے قتل عام وچ وڈی جرات دا مظاہرہ کیتا، وی تخت نشین ہويا۔ پر، بولات دا تیسرا بیٹا ابیلمبیت سب توں وڈا خان منتخب ہويا۔ ابوالخیر اس توں مطمئن نئيں ہويا تے اپنی فوج نوں اگلے مورچاں توں واپس بلا لیا۔ سمیک وی اپنی فوج نوں شو دے نال بیتپکدالہ لے گئے۔ زنگراں دے خلاف جنگ کمزور پڑنے لگی۔ عظیم زوز دے خان، ٹائیگر، نوں زنگراں دے نال صلح کرنے اُتے مجبور کيتا گیا۔
اس دے نال ہی ہر غزوہ دے اندر جاگیرداراں دی ٹُٹ پھوٹ تیز ہُندتی گئی۔ چھوٹے زوز بطیر تے نورالی (ابوالخیر دے بیٹے) دے سلطاناں نے ملک اُتے حکومت کیتی۔ مڈل ژوز وچ کتے تے برق دے سلطاناں دے پاس وی اپنی ملکیت سی۔ قازق خانات دے بخارا تے خیوا دے نال تعلقات وی خراب سن ۔ دریائے وولگا دے نال نال، کالمیکس تے بشکراں نے لیزر زوز دی سرزمین اُتے حملہ کيتا تے مستقل خطرہ لاحق رہے۔
قازق خانات دی سیاسی تے سماجی صورتحال
سودھوقازقاں دے درمیان سیاسی تعلقات
سودھو۱۶ ويں صدی وچ ، قازق خانٹے شمالی سائبیرین خانیٹ (مرکز ٹیومن) توں متصل سن ۔ ۱۵۶۳ وچ ، شیبانی خاندان تے تبوگی قبیلے دے درمیان طویل جدوجہد دے بعد، سائبیرین خانات دا شیبانی خاندان کشم خان دے ہتھ وچ چلا گیا۔
سائبیرین خانات دے لوک چالیس ترک بولنے والے قبیلے تے اوگر قبیلے اُتے مشتمل سن ۔ خانٹے دی مرکزی آبادی ترک بولی بولنے والے "سائبیرین تاتار" دے ناں توں مشہور ہوئی۔ سائبیرین خانات نے قازقستان دے نال سیاسی تے تجارتی تعلقات برقرار رکھے۔
۱۵۵۲ قزان اُتے روسی فتح دے بعد، ایہ سائبیرین خانات دا پڑوسی بن گیا۔ ۱۵۸۱ یرمک دی سائبیریا دی مہم شروع ہوئی۔ بھانويں کشم خان نوں شکست ہوئی سی، لیکن ارمک ۱۵۸۴ وچ اپنی فتح نوں دوبارہ گننے توں قاصر سی۔ مر گیا. لیکن سائبیرین خانیٹ نئيں اٹھی۔ اس طرح ۱۵۹۸ وچ ایہ روس دا حصہ بن گیا۔
۱۷ صدی ۲ سال قازق خانات دی حالت خراب سی۔ زنگاراں نے، جنہاں نے تنازعہ دا فائدہ اٹھایا، سیمیریچی دا کچھ حصہ فتح کيتا تے قازقاں تے کرغیزاں نوں فتح کيتا جو اس علاقے وچ ہجرت کر گئے سن ۔ جدوں بخارا دی فوج نے تاشقند اُتے قبضہ کيتا تے قازقاں نوں بے دخل کرنا شروع کيتا تاں قازق خاناں وچوں اک زنگیر نے بخارا دے حکمران نوں زنگاراں توں لڑنے دے لئی اک فوجی اتحاد بنانے اُتے آمادہ کيتا۔ ۱۶۵۲ وچ جھانگیر زنگراں دے خلاف مہم دے دوران۔ مر گیا. ۱۷ صدی ۹۰ دی دہائی وچ قازق سرزمین اُتے زنگر حملے دی رفتار کم ہو گئی۔ اس وقت، قازق خانات دی مضبوطی، کرغیز تے قازقاں دے درمیان اتحاد تے اس توں قراقلپکاں دا الحاق مضبوط سی۔
قازق خانات دا سیاسی تے سماجی دور
سودھوجاگیردارانہ استحصال نے کئی قسم دے ٹیکس متعارف کرائے ۔ چرواہے توں زکوٰۃ تے کسان توں رشوت لی جاندی سی۔ سب توں زیادہ حکمران خان سن ۔ اوہ صرف چنگیز دی اولاد توں آئے سن ۔ جاگیردارانہ مشروط زمین دی مدت، زمین دی ملکیت دی مستقل شکلاں تشکیل دتیاں گئیاں، خاص طور اُتے قازقستان دے جنوبی علاقےآں وچ ، سیر دریا دے نال شہراں دے علاقے وچ ۔ انہاں وچ سویورگل، اقتا، دُدھ، وکوف ورگی انواع سی۔ ترکھان توں خان دا حق حاصل کرنے دے بعد، تحفہ اراضی دے مالکان اوتھے رہنے والے کساناں تے کاریگراں توں اپنے حق وچ ٹیکس وصول کردے سن ۔ قازق معاشرے دی سماجی تے طبقاتی گروہاں وچ تقسیم فلاح دی بجائے سماجی بنیاداں اُتے سی۔ اشرافیہ دے اشرافیہ گروپ وچ خان، سلطان، شہزادے تے چنگیز خاندان دے سردار شامل سن ۔ دوسرے لوکاں نوں انہاں دی خیریت دے باوجود بلیک لسٹ کر دتا گیا۔
قازق خانات دے خان
سودھوخاناں نوں منتخب کرنے دی روایت ===
سلطاناں تے اشرافیہ دی اکثریت دی رضامندی حاصل کرنے دے بعد، خانیت دے سب توں زیادہ بااثر سلطاناں تے ججاں نے اسنوں اک پتلی سفید فیلٹ اُتے بٹھایا، فیلٹ دے کنارے نوں تن بار پھڑیا تے بار بار کہنے لگے: "خان! خان صاحب! خان!” اس نے چلایا. جداں ہی سفید رنگ نے میدانی گھاہ نوں چھوا، بوہت سارے لوکاں نے اسنوں بار بار آسمان دی طرف اٹھا لیا۔ اس دے بعد جمع ہونے والے لوکاں نے خان دے تخت اُتے محسوس کيتا تے اسنوں بطور گواہ تے اس تاریخی واقعہ وچ اس دی شرکت اُتے خراج تحسین پیش کيتا۔ فیر شادی شروع ہوئی تے کئی دناں تک چلی۔ خان دی پرورش دے لئی آنے والے بوہت سارے لوکاں نے ایتھے چند دن آرام کیتا، نال ہی نال نامور سیاستدان بھی۔ اہم امور اُتے مشاورت کيتی۔ نويں خان نوں ملکی صورتحال توں آگاہ کيتا گیا۔
قازق خانات دی ۵۵۰ ويں سالگرہ
سودھوسالگرہ دی لاگت تقریباً ۲۳ بلین ٹینگ ($۱۲۴٫۱۹ ملین) متوقع اے۔ قازق خانات دی ۵۵۰ ويں سالگرہ قازقستان دے تمام علاقےآں وچ منائی جاندی اے۔ زمبیل دے علاقے تراز وچ ستمبر وچ اہم تقریبات منعقد دی جاواں گی۔ خیال کيتا جاندا اے کہ اس علاقے وچ خانات دی بنیاد رکھی گئی سی۔ تراز وچ ہونے والی تقریبات اُتے ۱۳٫۴۷ ارب روپے خرچ ہون گے۔ پر، بعض مورخین نے برسی دے منصوبے اُتے تنقید کردے ہوئے کہیا اے کہ ریاست زنی بیک تے کیری خان دا مرکز الماندی دے نیڑے سی۔ قازق خاندے دی سالگرہ دی تقریبات دے اک حصے دے طور پر، ۱ بلین ٹینگے دے لئی ۱۰ قسطاں اُتے مشتمل سیریز "قزاق ایلی" تے ۳۷۵ ملین ٹینج دے لئی ايسے ناں دی اک اینی میٹڈ سیریز دی شوٹنگ کيتی جائے گی۔ قازق خانات دے بارے وچ اک دستاویزی فلم دی تیاری دے لئی ۲۵۰ ملین ٹینگے مختص کيتے جاواں گے۔ الیاس ایسنبرلن دی تریی "خانہ بدوش" دی اشاعت دے لئی ۱۰۶٫۶ ملین ٹینگے مختص کيتے جاواں گے۔ تراز وچ ۵۰۶٫۸ ملین ٹینج دی لاگت توں اک تھیٹر پرفارمنس دا انعقاد کيتا جائے گا۔ "ابدی ملک" دے سی اُتے اک آئٹیس ہوئے گی۔ ۵۵۰ ويں سالگرہ دے اعزاز وچ اک یادگار تعمیر کيتی جائے گی (۵۰۱٫۸ ملین ٹینج)۔ اک نمائش "طرز - صدیاں دا گواہ" دا انعقاد کيتا جائے گا۔ قازق کشتی تے ہور قومی کھیلاں وچ اک بین الاقوامی ٹورنامنٹ دا انعقاد کيتا جائے گا۔ ہور اخراجات: فلم "اولی کوش" (۱۵۰ ملین ٹینج) دی شوٹنگ، اسٹیٹ ہسٹوریکل اینڈ کلچرل ریزرو میوزیم "تمگالی" (۱۰۰ ملین ٹینج) دی تعمیر، پرفارمنس دا اسٹیج "کیری-زانی بیک"، "قازق ایلی" تے "قزاق خاندے" » (۶۸ ملین ٹینج)، ہوجا احمد یاسوی دے مقبرے دی بحالی (۲۰٫۴ ملین ٹینج)۔
ہور ویکھو
سودھوحوالے
سودھو- خانان قازاق دا تذکرہ محمد حیدر دوغلت دی تریخ رشیدی (۱۵۴۱ء - ۱۵۴۵ء) قادر علی کوسینولی جلائر دی ضمیغی التواریخ (۱۵۹۸ء - ۱۵۹۹ء) ورگی تریخی کبتاباں چ اے ۔
سلطنت عثمانیہ · سلجوق سلطنت · سلطنت روم · خوارزم شاہی سلطنت · مغلیہ سلطنت · وولگا بلغاریہ · خانان بخارا · خانان خیوا · خانان سائبیریا · خانان قوقند · خانان قازان · قریم یورتی · خانان کاراخانی · خانان کاراخیتان · خانان چغتائی · ایل خانی سلطنت · خانان قاسم · آق قویونلو · قرہ قویونلو · سلطنت غزنویہ · گوک ترک · ہن سلطنت · طلائی اردو · لہندی ترک خاگانیٹ · ریاست ادیل یورال · مملوک · سلطنت دلی · جلائر · رمضان اوغلو · پرانا عظیم بلغاریہ · ایغور خاگانیٹ · تیموری سلطنت