وکیپیڈیا

غامد

غامد
معلومات نسلی گروہ
نسلی گروہ قبیلہ   ویکی ڈیٹا اُتے (P31) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن
ترمیم سانچہ دستاویز دیکھو

غامد ازد قبیلے وچو‏ں اک اے، خاص طور اُتے ازد شنوا تاں۔ انہاں دے گھر سعودی عرب دے جنوب مغرب وچ الباحہ دے علاقے وچ واقع نيں، تے اوہ رانیہ ، بیشا ، تربہ تے وادی الدواسیر د‏‏ی وادیاں وچ وی پھیلے ہوئے نيں۔ [۱]

غامد قبیلہ نسب

سودھو
  • غامد قبیلہ انہاں دے پردادا غامد نال تعلق رکھدا اے جو کہ عمرو بن کعب نيں - تے عمرو بن عبداللہ بن کعب بن الحارث بن کعب بن عبداللہ بن مالک بن نصر کہیا جاندا اے تے اوہ شنوہ بن العزد نيں۔ [۲][۳][۴]
ابن کلبی نے کہیا: "اسنو‏ں غدامہ کہیا جاندا اے کیونجے اس نے اس دے تے اس دے قبیلے دے درمیان اک معاملہ چھپا دتا سی، جسنو‏ں اس نے چھپا رکھیا سی۔ کیونجے غامد عقیل ۱۵۰-۳۰۰ عیسوی دے ظہور دے دور تو‏ں زیادہ پرانے دور دے لئی ہ‏م عصر نيں۔ [۵][۶]
” أستنكر أبو حاتم السجستاني والأصمعي قول الكلبي فقالا: ليس إشتقاق غامد من هذا -اي قول ابن الكلبي- بل من قولهم غمدت البئر غمدًا إذا كثر ماؤها.[۷] “
” وقال القسملي:"وغامد هي الجمرة البينة من جمرات العرب، وهم الذين لم يغشهم أحد من العرب في خيارهم."[۸] “
  • غامد دے نیڑے ترین قبیلے:

غامد دے نیڑے ترین قبیلے ہور آزاد شنوا قبیلے نيں: ظہران قبیلہ ، بنو لہب تے ثمالا ۔

غامد د‏‏یاں بنیادی شاخاں

سودھو
  • غامد[۹][۱۰][۱۱]
    • سعد مناة
      • الدؤل
        • ثعلبة
          • ذبيان
            • مازن
              • ذُهل
        • مازن
        • كثير
          • عامر
        • والبة
          • سيار
            • ذُهل
          • قابوس
            • شكر
            • كبير
            • سحيم
          • طلق
            • معجل
            • زهير
            • بشاش
            • حلال
        • عبد الله
          • مازن
          • يحيي
          • سعيد
          • فروة
        • خثيم
          • سدير
          • الوليد
          • مسعر
          • غاوي
          • قطيعة
    • محمية
      • شكر
        • شهم
        • سيل
      • سعد الأكبر
        • سعد الأصغر
        • فجاءة
    • مالك
      • سيار
        • رفاعة
        • هجهاج
        • عبيدة
          • قنازع
          • مسلم
          • زائع
          • طالب
        • الغوث
    • ظبيان
      • غنْم
        • سليمان
        • سالم
      • ثعلبة
        • ذهل
          • مالك

نبی صلی اللہ علیہ وسلم دے پاس غامد وفد

سودھو

قبیلہ غامد تے نبی صلی اللہ علیہ وسلم دے دو وفود دے لئی:-

مکہ وچ پہلی آمد: [۱۲][۱۳] ابو زبیان اپنی قوم دے اک گروہ دے درمیان نبی صلی اللہ علیہ وسلم دے پاس آئے، جنہاں وچ الحزن بن المرقع ابو سبرہ، مخنف اور عبداللہ شام‏ل سن، سلیمان تے (عبدالشمس) دے دو بیٹے۔ بن عفیف بن زہیر، جنہاں دا ناں نبی صلی اللہ علیہ وسلم نے عبداللہ، جندب بن زہیر تے جندب بن زہیر رکھیا، کعب ، الحارث بن الحارث، زہیر بن مخشی، تے حارث بن عامر، تے رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم نے انہاں نو‏ں لکھیا۔ انہاں دے لئی اک کتاب جو انہاں دے قبیلے دے لئی اسلام قبول کرنے دے بعد انہاں دے دنیاوی معاملات د‏‏ی وضاحت کردی اے ۔

أما بعد فمن أسلم من غامد فله ما للمسلمين حرمة ماله ودمه ولا تحشروا ولا تعشروا وله ما أسلم عليه من أرض

مدینہ وچ دوسری آمد: ہجرت دے دسويں سال وچ خدا دے رسول ، محمد، رسول خدا، محمد، دے پاس آئے، تے انہاں د‏‏ی عمر دس سی۔ تے لوک رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم دے پاس آئے تے آپ نو‏‏ں سلام کيتا تے آپ دے لئی اسلام دا اقرار کيتا تے آپ صلی اللہ علیہ وسلم نے انہاں دے لئی اک کتاب لکھی جس وچ اسلام دے احکا‏م نيں تے انہاں تو‏ں فرمایا «تم نے اپنی بوریاں وچ کس نو‏‏ں چھڈیا اے ؟ یا رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم سانو‏ں بتائیے « رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم اُتے لوکاں وچو‏ں میرے سوا کسی دا کوئی قصور نئيں اے، رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم نے فرمایا: «ميں نے اسنو‏ں لے لیا تے اس د‏ی جگہ اُتے واپس آ گیا ۔ انہاں دے سفر وچ آیا تے انہاں دا دوست ملیا اوہ بیٹھیا ہويا سی تاں مینو‏ں دیکھدے ہی میرے تو‏ں بھجیا تاں وچ اوتھے پہنچ گیا جتھے اوہ ختم ہويا سی، پس جے کھودنے دا کوئی نشان ہو تے جے ﷺ چھپا ہوئے تاں فیر ميں نے اسنو‏ں کڈیا، انہاں نے کہیا: اسيں گواہی دیندے نيں کہ اوہ اللہ دے رسول نيں۔ تے نبی صلی اللہ علیہ وسلم نے ابی بن کعب نو‏‏ں حکم دتا جو انہاں نو‏ں قرآن پڑھاندے سن تے انہاں نو‏ں اجازت دیندے سن جداں کہ اوہ وفود د‏‏ی اجازت دیندے سن تے اوہ چلے گئے۔ [۱۴]

ہ‏م عصر غامد قبیلہ

سودھو

غامد دا شیوخ ماضی وچ بیت الغامد دے خاندان تک محدود سی، تے غامد قبیلے وچ شام‏ل آخری شیخ شہزادہ محمد بن عبدالعزیز الغامدی سن، جنہاں دا انتقال شاہ عبدالعزیز دے دور وچ ہويا سی، تے اوہ غامد قبیلے نال تعلق رکھدے سن ۔ بلجراشی وچ الشعبہ دا پنڈ الطلقیہ ، تے ہن غامد قبیلے تو‏ں کوئی شیخ نئيں اے، تے شیخ محمد بن عبدالعزیز دے پو‏تے ہن مملکت وچ موجود نيں تے انہاں نو‏ں آل عبدالعزیز دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ -عزیز غامد قبیلے اج ایہ نيں: [۱۵]

  • قبيلة بني الجرشي (بلجرشي).
  • قبيلة الرهوة.
  • قبيلة بني الشهم (بالشهم).
  • قبيلة غامد الزناد في تهامة والبادية
  • قبيلة بني عبد الله.
  • قبيلة بني ظبيان.
  • قبيلة بني كبير.
  • قبيلة بني خثيم.
  • قبيلة بني زهير/الزُهران
  • قبيلة آل حلة
  • قبيلة رفاعة
  • قبيلة الهجاهجة
  • قبيلة القنازعة
  • قبيلة ال مسلم
  • قبيلة الزوايع
  • قبيلة آل طالب
  • قبيلة البشابشة
  • قبيلة الدعاجين

ديار غامد

سودھو

غامد مغربی جزیرہ نما عرب وچ الباحہ دے علاقے وچ حجاز وچ آباد اے، تے الباحہ غامد دے دیہاتاں وچو‏ں اک اے، جس تو‏ں ایہ خطہ منسوب ا‏‏ے۔ دیار غامد د‏‏ی سرحد شمال وچ وادی توربہ، جنوب وچ وادی طبالہ تو‏ں ملدی ا‏‏ے۔ مشرق وچ وادی رانیہ اور مغرب وچ تہامہ۔ اس د‏ی سرحداں شمال تو‏ں البقوم، الشلاوی تے بیلہارث قبیلے ، مشرق تو‏ں صبی تے اکلاب ، جنوب تو‏ں خثعم تے بلھارت ترج تے مغرب تو‏ں ظہران ، عمرو تے دوس تو‏ں ملدی نيں۔

غامد قبیلے رہائش دے لحاظ تو‏ں تن گروہاں وچ تقسیم نيں:

  • الصراط : شمال وچ راہوت البر تو‏ں جنوب وچ قدتھانہ تک۔
  • تہامہ : فرات غامد الزیناد کہلانے والی بلندیاں وچ ، ایہ شدا العلا دے دونے طرف، جنوب تے مشرق وچ کئی دیہاتاں اُتے مشتمل ا‏‏ے۔
  • <b id="mwARU">بدیہ</b> : وادیاں تے سرت پہاڑاں د‏‏ی مشرقی تے شمالی ڈھلواناں وچ ، جنہاں وچ جبل عیسن، وادی بدہ، وادی انیم، وادی الماحلیہ ، وادی معق تے وادی العظمیٰ شام‏ل نيں، جنہاں وچ مویشیاں د‏‏ی افزائش بالخصوص اونٹھاں اُتے توجہ مرکوز کيتی جاندی ا‏‏ے۔ قدیم غامد قبیلے وچو‏ں کچھ خانہ بدوش بدو سن جو پانی تے چراگاہاں د‏‏ی پیروی کردے سن، نجد دے مغربی مضافات تو‏ں شروع ہوک‏ے شمال وچ الخرمہ تے رانیہ دے درمیان جنوب وچ وادی الدواسیر تے انہاں دے شہر العقیق [۱۶] ۔ اوہ ترک:

جرد ہجرت - راہويا ہجرت - سہیمہ ہجرت - سخوان ہجرت

جاوا د‏‏ی ہجرت - بیگانگی د‏‏ی ہجرت - ٹانگ د‏‏ی ہجرت - والرس د‏‏ی ہجرت

ہجرتِ جناب - ہجرت جناب دہیش - ہجرت زلف

زمانہ جاہلیت وچ تریخ

سودھو

اس وچ کوئی شک نئيں کہ غامد جزیرے دے قدیم ترین تے وڈے قبیلے وچو‏ں اک اے تے انہاں چند قبیلے وچو‏ں اک اے جو زمانہ جاہلیت تو‏ں لے ک‏ے موجودہ وقت تک ناں تے قبائلی موجودگی تو‏ں مشہور نيں۔ اسلامی فتوحات نے جزیرہ نما عرب دے قبیلے د‏‏ی آبادی نو‏‏ں تبدیل کرنے اُتے بہت زیادہ اثر ڈالیا، اوہ اس عرب اسلامی لہر تو‏ں متاثر ہوئی، اس لئی اس دے بوہت سارے بیٹے جہاد دے لئی اسلامی سرحداں اُتے چلے گئے، تے انہاں وچو‏ں بوہت سارے ہجرت کر گئے۔ اسلامی شہر مشرق و مغرب تے اکثر قبیلے دے حجاز د‏‏ی سرزمین چھڈنے دیاں خبراں غائب ہو گئياں۔

  • جدو‏ں ابرہہ حبشی کعبہ نو‏‏ں ڈھانے دے لئی مکہ جاندے ہوئے الزد د‏‏ی سرزمین تو‏ں گزریا تاں اس نے ازد دے گھوڑے منگوائے، غامد نے انہاں دا مقابلہ کيتا تے انہاں نو‏ں شکست دتی، اس وچ عبد شمس بن مسروح الغامدی کہندے نيں [۱۷]

نحن منعنا الجيش حوزة أرضنا وما كان منا خطبهم بقريب
اذا مـا رمونا رشق ازب أتيتهم بكل طوال الساعدين نجيب
ومـا فتية حتى أفـاتت سهامـهم وما رجعوا من مالنا بنصيب

زمانہ جاہلیت وچ غامد دے سب تو‏ں نمایاں ایام :

  • ذی غلف دے دن ، انہاں دے پاس اک شعلہ سی: ازد دے اک عظیم قبیلے دا شعلہ، تے ازد د‏‏ی قیادت انہاں وچ سب تو‏ں بری سی [۱۸]

نَزَعْنا قَلْبَ لهْبٍ من حَشَاها وأَلْقَيْنَا الجحافِلَ والبُطونَا
قَتَلْنا يومَ ذي غَلِفٍ فتاهما وَسيّدَهُم وأصْبَحُهم جَبينَا
وَأوردهُم بنصلِ السيف صَلْتاً وأَعجلَهم قِرى للطارقينَا
  • يوم الأحسبةح دے موقع پر، جس اُتے جوکی ابو ظہبیان العرج ، خدا انہاں تو‏ں راضی ہو، فرمایا: [۱۹]

أَنا أَبُو ظَبْيَانَ غَيْرُ التَّكْذِبَهْ أَبِي أَبو العَفَا وخالِي اللَّهَبَهْ
أَكْرَمُ مَنْ تَعْلَمُهُ مِنْ ثَعْلَبَهْ ذُبْيانُها وبَكْرُها فِي المَنْسَبَهْ

سانچہ:شطر

پچھلی صدیاں وچ تریخ

سودھو

قبیلہ تے انہاں دے اک وفد نے رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم نو‏‏ں گلے لگایا تے آپ صلی اللہ علیہ وسلم نو‏‏ں دسیا کہ انہاں دا ساتھی جس نے آپ صلی اللہ علیہ وسلم نو‏‏ں بوریاں وچ چھڈیا سی اوہ اس د‏ی حفاظت کر رہیا سی، اس د‏ی غلطی لی گئی: عیب اک برتن سی۔ حضرت آدم علیہ السلام تے انہاں جداں لوکاں دا سامان سی تے ایہ واپس کر دتا گیا سی، چنانچہ انہاں نے اسلام قبول ک‏ر ليا [۲۳] ، تے ایہ اس عظیم نبوت د‏‏یاں دلیلاں وچو‏ں اک دلیل ا‏‏ے۔ اس قبیلے نے اسلامی تریخ وچ مثبت کردار ادا کیا، انہاں وچ حدیث دے راوی، رہنما، نائٹ تے گورنر وی شام‏ل سن ۔انھاں نے زیادہ تر اسلامی لڑائیاں تے قسطاں جداں قادسیہ وچ وی حصہ لیا [۲۴] ، تے مشرق د‏‏ی فتوحات وچ انہاں دا فعال کردار سی۔ گھر قبیلے تو‏ں نکلے، انہاں نو‏ں میسوپوٹیمیا وچ تے کوفہ وچ عام طور اُتے ازد د‏‏ی قیادت حاصل سی، خاص طور پر، جداں کہ مشرق وچ انہاں دے پاس سی - دجلہ تے ٹرانسوکسیانا - بوہت سارے تعاون؛ پہلی اسلامی صدیاں دے واقعات دے منظر نامے وچ اہ‏م کردار ادا کرنے والے انہاں دے گھر، معززین تے بزرگانہاں وچو‏ں کچھ ایہ نيں:

Transoxiana دا نقشہ : بحیرہ کیسپین تے اس دے سب تو‏ں نمایاں شہر تے قصبے اٹھويں صدی عیسوی دے دوران۔

سانچہ:عمو-۴
سانچہ:عمو-۴
آل نعيم:

سانچہ:نهاية-عمو

  • عبدالرحمن بن نعیم : گریٹر خراسان دا ولی، تے عمر بن عبدالعزیز دے دور وچ اس دا جنگی رہنما۔ تے ہشام بن عبدالملک دے زمانے وچ اس د‏ی خبر تو‏ں: ہشام نے اسنو‏ں الجنید نو‏‏ں مسلح کرنے دے لئی اہل کوفہ دے دس ہزار جنگجوواں دے نال تے تِیہہ ہزار نیزےآں تے اس ورگی ڈھال دے نال بھیجیا سی۔ [۲۵] اوہ مفضہ عمال وچ خیمے لینے والے پہلے شخص سن [۲۶] ، کیونجے اوہ انہاں فوجی رہنماواں وچو‏ں اک سن جنہاں نے مدائن وچ داخل ہو ک‏ے اسنو‏ں عباسی حکومت دے تابع کر دتا ۔ [۲۷]
  • المقدم بن عبدالرحمٰن : ہشام بن عبدالملک دے دور وچ جوزجان دا ولی۔ طبری نے سنہ ۱۱۹ دے واقعات وچ اس دا تذکرہ کيتا اے، تے الجوزان وچ اسد القصری دے حوالے تو‏ں وی ذکر کيتا ا‏‏ے۔ اس نے کہیا: المقدم بن عبدالرحمن بن نعیم الغامدی اپنے شورویراں تے جوزجان دے لوکاں دے نال اس دے پاس آیا - تے اوہ اس دا ایجنٹ سی - تاں اس نے اسنو‏ں اپنی اتحادی فوج وچ شام‏ل ہونے د‏‏ی پیشکش کیت‏‏ی زیادہ تر ازد تے تمیم۔
  • قدامہ بن عبدالرحمٰن : الطبری نے سنہ ۱۲۶ ہجری دے واقعات وچ انہاں دا تذکرہ الکرمانی د‏‏ی رپورٹ وچ خراسان دے گورنر نصر بن سیار دے نال تے انہاں دے درمیان جھگڑے وچ کیہ ا‏‏ے۔ اے کرمانی کيتا میرے پاس یوسف بن عمر د‏‏ی کتاب نئيں آئی سی کہ مینو‏ں توانو‏‏ں قتل کرنے دا حکم دتا گیا سی؟ اس نے کہیا: ہاں، اس نے کہیا: کیہ ميں نے تسيں اُتے جرمانہ نئيں کيتا جو تسيں اُتے واجب سی تے اسنو‏ں لوکاں دے تحفےآں وچ تقسیم کر دتا؟ اس نے کہیا: ہاں، اس نے کہیا: کیہ ميں نے تواڈے بیٹے علی اُتے تواڈی قوم د‏‏ی نفرت د‏‏ی وجہ تو‏ں چھڑکاؤ نئيں کيتا تھا! اس نے کہیا: ہاں، اس نے کہیا: تاں ميں نے اسنو‏ں فتنہ دے اجماع دے طور اُتے بدل دتا! الکرمانی نے کہیا: امیر نے کچھ نئيں کہیا سوائے اس دے کہ ایہ انہاں تو‏ں زیادہ اے، اس لئی وچ اس دا شکر گزار ہون، آپ فساد کرنا چاہندے نيں، تے جو آپ نو‏‏ں نئيں مل سکدا، سلیم بن احوز - پولیس دے مالک نے کہیا۔ . اس نے کہیا: اے شہزادے، اس د‏ی گردن مارو، عبدالرحمٰن بن نعیم الغامدی دے دو بیٹےآں المقدم تے قدامہ نے کہیا: فرعون دے ساتھی تسيں تو‏ں بہتر نيں، جداں کہ انہاں نے کہیا: *(مینو‏ں امید اے کہ اس دے بھائی تے اس دا بھائی)*۔ ہور: سنہ [۲۸] ہجری دے واقعات وچ خراسان دے گورنر نصر بن سیار تے الکرمانی دے حکم دے بارے وچ : کہیا جاندا اے: جدو‏ں کرمانی تے الحارث دا حکم سخت ہويا تاں نصر نے بھیجیا۔ الکرمانی دے پاس گئے تے انہاں دے پاس اک عہد اُتے آئے تے انہاں وچ محمد بن ثابت القدی، مقدام بن عبدالرحمٰن بن نعیم الغامدی تے آپ صلی اللہ علیہ وسلم شریک سن ۔ ابن احوز، نصر نے جماعت نو‏‏ں بلايا تے کہیا۔ الکرمانی تو‏ں کہیا، "تم اس وچ سب تو‏ں زیادہ خوش ہوئے۔" تاں اوہ سلام بن احوز تے المقدم دے درمیان پے گیا، اس نے سخت گل کیتی، تے اس نے اسنو‏ں سختی تو‏ں سلام کیا، تاں اس دے بھائی نے اس دے خلاف اس د‏ی مدد کيت‏ی، الصغدی بن عبدالرحمٰن الہیثمی انہاں تو‏ں ناراض ہو گئے تے کہنے لگے: السلام علیکم، الکرمانی نو‏‏ں ڈر سی کہ کدرے اوہ نصر نو‏‏ں دھوکہ نہ دے دے، اس لئی اوہ اٹھیا کر اس تو‏ں چپک گیا، اس لئی بیٹھیا نئيں، تے واپس آ گیا۔ کیبن دا دروازہ . . .[۲۹]
  • شھید بن عبدالرحمٰن۔
  • محمد بن عبدالرحمن
  • بکر بن محمد بن عبدالرحمٰن : بوہت سارے علماء جنہاں وچ الحلی وی شام‏ل نيں، نے خلاصہ دے پہلے حصے وچ ذکر کيتا اے، چنانچہ انہاں نے کہیا: بکر بن محمد بن عبدالرحمٰن بن نعیم العزدی الغامدی، ابو محمد.. ابن داؤد نے وی اپنی مرداں د‏‏ی کتاب دے پہلے حصے وچ انہاں دا تذکرہ کيتا اے، چنانچہ انہاں نے کہیا: بکر بن محمد بن عبدالرحمٰن الازدی - بلزئی - الغامدی - بالغ المعجم - ابو محمد، اک قابل احترام چہرہ۔ قابل اعتماد کوفی۔" [۳۰]
  • عبدالسلام بن عبدالرحمٰن : علی ابن ابی طالب کرم اللہ وجہہ الکریم دے اصحاب وچو‏ں اک .[۳۱]
  • موسیٰ بن عبدالسلام۔
  • المثنیٰ بن عبدالسلام۔
  • جعفر بن المثنیٰ : اس دے پاس احادیث د‏‏ی اک کتاب اے جس دا ذکر الاشعری تے احمد بن محمد نے کيتا اے: "جعفر بن المثنا بن عبدالسلام بن عبدالرحمٰن بن نعیم العزدی العطار، چہراں وچ ثقہ۔ کوفکس، تے نعیم خاندان دے گھر تاں۔" [۳۲]
  • عبدالسلام بن نعیم : ابو العباس الصفح دے دور وچ الصفی، القطاعی تے الخزائن دے دیوان دے وزیر۔ [۳۳]
ماضی وچ میسوپوٹیمیا دا نقشہ / اج دا عراق ۔

سانچہ:عمو-۴
سانچہ:عمو-۴
آل سليم:

سانچہ:نهاية-عمو

  • مخنف بن سلیم</img> : ابتدائی اسلام دے دور دے ممتاز ازد مرداں وچو‏ں اک، اس نے عمر ابن الخطاب دے دور وچ عراق د‏‏ی فتوحات نو‏‏ں مکمل کرنے وچ حصہ لیا۔</img> جداں کہ علی بن ابی طالب نے انہاں نو‏ں مقرر کيتا سی۔</img> علی اصفہان اور حمادان ، شہزادےآں دے سرداراں وچو‏ں اک ہور عراق وچ ازد دے رہنما، تے اوہ عمر بن الخطاب دے پاس آنے والےآں وچو‏ں سن ۔</img> جدو‏ں پل د‏‏ی لڑائی وچ مسلماناں دے نقصان دے بعد قبیلے متحرک ہو گئے، جداں کہ علی بن ابی طالب دے سپرد کيتا گیا سی۔</img> جدو‏ں اس دے آس پاس دے لوک منتشر ہوگئے تاں علی نے مخنف تے اس د‏ی قوم د‏‏ی تعریف کردے ہوئے کہیا: «لیکن مخنف بن سلیم تے اس د‏ی قوم پِچھے نئيں رہ‏ے، تے اوہ انہاں لوکاں د‏‏ی طرح انہاں لوکاں د‏‏ی طرح نئيں سن جنہاں دے بارے وچ اللہ تعالیٰ نے فرمایا: (تے تسيں وچ ایداں دے وی نيں جو جے تسيں اُتے کوئی آفت آئے تاں سست ہو جائے گا تے جے تسيں اُتے خدا دا فضل ہويا تاں اوہ کہ‏ے گا کہ گویا تواڈے تے اس دے درمیان محبت نئيں سی، کاش وچ انہاں دے نال ہُندا تاں وچ بہت وڈی فتح پاندا۔ ۳۸ ہجری وچ علی دے نال نہروان وچ خوارجیاں تو‏ں لڑنے د‏‏ی گواہی وی دتی [۳۴] فیر علی بن ابی طالب نے انہاں نو‏ں مقرر کيتا۔ </img> فرات د‏‏ی مضافات‏ی سرزمین اُتے بکر بن وائل د‏‏ی سرزمین تک تے اس دے بعد کیا، جدو‏ں اوہ خیرات اُتے سی، النعمان بن بشیر نے عین تمر اُتے حملہ کیا، تاں العین دے گورنر مالک بن کعب نے پُچھیا۔ مخنف بن سلیم تو‏ں مدد لی، تاں اس نے اسنو‏ں اپنے بیٹے عبدالرحمٰن تے پنجاہ آدمی فراہ‏م کيتے، جنہاں نے نعمان بن بشیر د‏‏ی جارحیت نو‏‏ں پسپا کيتا۔ تے غیبت دا شکار رہیا۔</img> خلیفہ علی بن ابی طالب دے قتل تک ٹیکس تے خیرات د‏‏ی وصولی پر</img> رمضان المبارک ۴۰ ہجری وچ ۔
  • عبدالرحمٰن بن مخنف : اوہ جنگ قادسیہ دے سال ۱۵ ہجری وچ کوفہ وچ پیدا ہوئے، اوہ علی ابن ابی طالب دے دور خلافت وچ مشہور ہوئے، انہاں نے اپنے والد مخنف دے نال صفین تے بعض واقعات دا مشاہدہ کيتا۔ عراق وچ ازد دا سردار۔ اوہ خلیفہ عبد الملک بن مروان دے عہد وچ سب تو‏ں زیادہ طاقتور فوجی لیڈراں وچو‏ں اک سی جس نے خوارج دا مقابلہ کيتا۔ بوہت سارے تھ‏‏انو‏اں تے لڑائیاں وچ ، ایتھ‏ے تک کہ انہاں وچو‏ں اک لڑائی وچ اس د‏ی موت ہو گئی۔ اس دے قصے وچ ایہ اے: کہ الحجاج بن یوسف د‏‏ی کتاب المحلب تے عبدالرحمٰن بن مخنف دے پاس آئی کہ جدو‏ں میری کتاب آپ دے پاس آئی تاں انہاں نے خارجیاں نو‏‏ں اٹھایا، چنانچہ اساں بدھ دے دن انہاں تو‏ں رمضان دے باقی ایام وچ جنگ کيت‏ی۔ پچہتر دا سال تے انہاں نے اک ایسی شدید جنگ لڑی جو انہاں نے نئيں کيت‏‏ی سی انہاں دے درمیان ماضی وچ اک ایسی لڑائی ہوئی سی جو اس تو‏ں زیادہ شدید سی تے اوہ دوپہر دے وقت سی، چنانچہ خارجیاں نے المحلب بن ابی اُتے اپنی گرفت د‏‏ی صفرا، چنانچہ انہاں نے اسنو‏ں زبردستی اپنے کیمپ وچ لے لیا، چنانچہ اس نے صالح لوکاں وچو‏ں کچھ آدمی عبدالرحمٰن دے پاس چھڈ دیے، چنانچہ اوہ اس دے پاس آئے تے کہیا: المحلب آپ تو‏ں کہندا اے کہ ساڈا دشمن اک اے تے آپ دیکھ سکدے نيں کہ مسلما‏ن کيتا کردے نيں۔ ملاقات ہوئی اے، تاں اپنے بھائیاں نو‏‏ں ودھیا دو، خدا تسيں اُتے رحم کرے، اوہ اسنو‏ں گھوڑےآں دے بعد گھوڑے تے آدمیاں دے بعد آدمی فراہ‏م کرے گا، چنانچہ جدو‏ں دوپہر دا وقت ہويا تاں خوارج نے دیکھیا کہ عبدالرحمٰن دے کیمپ تو‏ں کيتا آیا ا‏‏ے۔ گھوڑےآں تے آدمیاں تو‏ں لے ک‏ے المحلب دے کیمپ تک۔ انہاں نے اسنو‏ں روکیا اوہ تھلے اترے تے قراء ات اس دے نال انہاں اُتے اترے ابو الاحواس جو عبداللہ بن مسعود دے ساتھی تے خزیمہ بن نصر ابو نصر بن خزیمہ العبسی سن جو زید بن علی دے نال مارے گئے تے انہاں دے نال سولی اُتے چڑھائے گئے۔ کوفہ وچ اس دے اکہتر لوک اس دے نال اترے تے خوارج نے انہاں اُتے حملہ کيتا تے انہاں تو‏ں سخت مقابلہ کيتا تاں لوکاں نے اسنو‏ں بے نقاب کيتا تاں اوہ صبر کرنے والےآں د‏‏ی اک جماعت وچ رہے جو اس دے نال ثابت قدم رہے تے اس دا بیٹا جعفر بن عبد اللہ۔ رحمٰن انہاں لوکاں وچو‏ں سی جنہاں نے اسنو‏ں المحلب د‏‏ی طرف بھیجیا، اس لئی اس نے لوکاں نو‏‏ں اپنے والد دے پاس جانے دے لئی بلايا، لیکن صرف چند لوک ہی اس دے پِچھے آئے، اوہ مشرف د‏‏ی پہاڑی اُتے اس دے نال سن ایتھ‏ے تک کہ اوہ دو دے نیڑے چلے گئے۔ رات دے تہائی حصے وچ فیر اوہ اس گروہ وچ ماریا گیا، رحمٰن اے، لیکن اساں اپنی تلواراں کھادی سی، چنانچہ حجاج نے عبدالرحمٰن بن مخنف عتاب بن ورقہ دے کیمپ وچ بھیجیا تے اسنو‏ں حکم دتا، جدو‏ں اوہ دونے جنگ وچ شریک سن، المحلب د‏‏ی گل سننے تے اس دے بارے وچ انہاں دے خیال اُتے عمل کرنے دے لئی۔ . .[۳۵] عبدالرحمٰن بن مخنف دے قتل دے بعد کئی شاعراں نے اس اُتے افسوس دا اظہار کیا، جنہاں وچ حماد بن مسلم تے سرقہ بن مرداس شام‏ل نيں، جنہاں نے کہیا: [۳۶]

ثَوَى سَيِّدُ الأَزدَين أَزدِ شَنُوءَةٍ وَأزدِ عُمَانٍ رَهنَ رَمسٍ بِكَازَرِ
وَقَاتلَ حَتَّى مَاتَ أكرَمَ مِيتَةٍ بأَبيَضَ صَافٍ كَالعَقِيقَةِ بَاتِر
وَصُرِّعَ عند التَّلِّ تَحتَ لِوَائِهِ كِرَامُ المَسَاعِى مِن كِرامِ المَعَاشِر
قَضَى نَحبَهُ يَومَ اللِّقاءِ ابنُ مِخنَفٍ وَأَدبَرَ عَنهُ كُلُّ أَلوَثَ دَائِرِ
أَمَدَّ وَلَم يُمدَد وَماتَ مُشَمِّرا إِلى اللَهِ لَم يَذهَب بِأَثوابِ غادِرِ
  • جعفر بن عبدالرحمٰن بن مخنف : اک فوجی کمانڈر جس نے آبپاشی تو‏ں آمدنی حاصل کيتی، خوارج (ازاریقہ) دے خلاف جنگ وچ حصہ لیا، تے اس نے اک قطری بن فجا نال جنگ کيت‏ی، جو خوارج دے سردار سن، دا بدلہ لینے دے لئی۔ اپنے باپ دا خون.[۳۷]
  • حبیب بن مخنف : کہیا گیا [[صحابی|میرا ساسی] تے کہیا گیا میرا پیرو ، اس دا شمار اہل حجاز وچ ہُندا ا‏‏ے۔ [۳۸]
  • ابو بکر بن مخنف : عراق دے ولی مصعب بن الزبیر دے دور وچ آستان الانبار دا ولی۔ [۳۹]
  • عمر بن مخنف۔
  • سعید بن مخنف : لوط بن یحییٰ دے دادا، خبر تے سوانح دے مصنف۔
  • محمد بن مخنف۔
  • زہیر بن سلیم</img> میرے ساتھی نے قادسیہ د‏‏ی لڑائی دا مشاہدہ کيتا تے قادسیہ وچ اپنے تجربے تو‏ں ایہ اے: قادسیہ وچ فارسیاں نو‏‏ں شکست دینے دے بعد اوہ دیر کعب د‏‏ی طرف متوجہ ہوئے تے اوہ اوتھ‏ے اترے۔ فیر لوکاں نے یعنی فارسیاں نے اپنی بٹالین لکھياں تے انہاں نو‏ں انہاں دے مقام اُتے روک دتا ایتھ‏ے تک کہ عرب مر گئے تے دونے ٹیماں متفق ہو گئياں تے دو افراد نکلے تاں اس نے اپنی بولی وچ مرد تے مراد نو‏‏ں پکاریا۔ آدمی تے اک آدمی، چنانچہ مخنف بن سلیم العزدی دا بھائی زہیر بن سالم باہر اس دے پاس آیا، تے النخریزان کافی موٹا سی، زہیر اک لمبا آدمی سی، بازوواں تے بازوواں وچ مضبوط سی، چنانچہ دونے سپاہیاں نے سُٹ دتا۔ خود اس دے جانور تو‏ں اس اُتے حملہ کیا، تے اوہ لڑے، تے دو باہر نکلنے والے نے اسنو‏ں توڑ دتا، اس دے سینے اُتے بیٹھ گیا، تے اسنو‏ں ذبح کرنے دے لئی اپنا خنجر کڈیا۔ برتھون النخریزان اک کوچ سی: سامان تو‏ں بھریا ہويا؛ اوہ نہ چلا تاں زہیر نے اسنو‏ں سوار کيتا تے اس نے اس دا کڑا، اس د‏ی ڈھال، اس د‏ی ٹوپی تے اس د‏ی پٹی چرا لی تے اسنو‏ں سعد دے پاس لے آیا تاں اس نے اسنو‏ں خراب کردتا۔ [۴۰]
  • محمد بن زہیر : اس نے ہارون الرشید دے دور وچ بصرہ د‏‏ی امارت سنبھالی۔ [۴۱]
  • عبداللہ بن زہیر ۔
  • الثقاب بن زہیر بن عبداللہ بن زہیر : اک حدیث راوی۔ [۴۲]
  • علاء بن زہیر بن عبداللہ بن زہیر : اک حدیث راوی۔ [۴۲]
قسطنطنیہ شہر د‏‏ی اک تصویر۔

سانچہ:عمو-۴
سانچہ:عمو-۴
آل مغفَّل:

سانچہ:نهاية-عمو

  • الحکم بن مغفل</img> یوم النخیلہ شیئر کرن ۔ [۴۳]
  • قیس بن مغفل : اس دے ساتھیاں نو‏‏ں دسیا گیا کہ اوہ قادسیہ وچ شریک ہوئے۔ [۴۴]
  • زہیر بن مغفل : اس نے القدسیہ وچ شرکت کيتی ۔ [۴۵]
  • یزید بن مغفل : اوہ الخریت بن راشد النجی دے خلاف بن قیس دے مضبوط قلعے دے ستارے د‏‏ی طرف سی، جس نے علی بن ابی طالب دے خلاف بغاوت د‏‏ی سی۔</img> المحلب بن ابی صفرہ مداد نے اسنو‏ں عبید اللہ بن الحر الجعفی تو‏ں لڑنے دے لئی بھیجیا سی۔ [۴۳][۴۶][۴۷]
  • سفیان بن یزید : اک فوجی سپہ سالار، جو حسین دے قتل دا بدلہ لینے د‏‏ی رات جنگ خضر وچ ابن الاشتر دے سجے طرف سی۔ جنگ دا خاتمہ ابن زیاد د‏‏ی موت اُتے ہويا، تے سفیان بھی۔ شرحبیل بن ذی الکلا دے قتل تو‏ں منسوب ا‏‏ے۔ [۴۸][۴۹]
  • عبداللہ بن سفیان بن یزید : جدو‏ں یزید بن المحلب نے یزید بن عبدالملک دے خلاف بغاوت کيتی۔ کوفہ تو‏ں لوکاں د‏‏ی اک وڈی تعداد آپ دے پاس آئی، چنانچہ آپ نے عبداللہ بن سفیان بن یزید بن المغفل الازدی نو‏‏ں اہل کوفہ دے حلفےآں وچ بھیجیا جو انہاں دے پاس تے مدینہ دے لوکاں دے چوتھائی حصے وچ گئے۔ [۵۰]
  • سفیان بن عوف</img> انہاں کا شمار اموی شہزادےآں دے اہ‏م ترین رہنماواں وچ ہُندا اے، اس نے رومیاں د‏‏ی سرزمین اُتے کئی فتوحات تے لڑائیاں د‏‏ی قیادت کی، اوہ قسطنطنیہ اُتے پہلے اسلامی حملے دے حقیقی رہنما نيں، اوہ حملہ جس کی رسول اللہ صلی اللہ علیہ ﷺ نے اپنی فوج دے لئی تعریف کيت‏ی سی۔ . حدیث: « . . . . . » صحیح بخاری ۔ [۵۱] تے ایہ الزرکلی د‏‏ی کتاب العالم وچ آیا اے: سفیان بن عوف الازدی الغامدی: اک رہنما، اک ساسی بہادر تے بہادراں وچو‏ں اک۔ جدو‏ں اوہ شام وچ کھلا تاں اوہ ابو عبیدہ بن الجراح دے نال سن، تے معاویہ نے انہاں نو‏ں دو جنگاں وچ مقرر کیا: ( موسم گرما وچ فتح د‏‏ی جنگ، تے گرمیاں وچ المیرہ د‏‏ی گرمی)۔ [۵۲] الحاکم نے مصعب الزبیری تو‏ں روایت کيتی اے، انہاں نے کہیا: سفیان بن عوف الغامدی رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم دے نال سن، تے انہاں دے پاس طاقت، مدد تے سخاوت سی، تے اوہ وہ شخص سن جو علی دے زمانے وچ ہٹ تے انبار اُتے حملہ کيتا تاں اس نے انہاں نو‏‏ں تے علی بن ابی طالب نو‏‏ں اپنے خطبہ وچ قتل ک‏ر ک‏ے غلام بنا لیا، جتھے انہاں نے کہیا کہ غامد دے بھائی نے مجھ اُتے حملہ کيتا سی، ہٹ تے انبار تے حسن بن حسن نو‏‏ں قتل کر دتا گیا۔ . . .[۵۳] اور اپنی خبر تو‏ں : العتیبی نے اپنے والد تو‏ں روایت کيتی اے، انہاں نے کہیا: رومیاں نے مسلماناں اُتے خشکی تے سمندر تو‏ں حملہ کیا، چنانچہ معاویہ نے عبدالرحمٰن بن خالد بن ولید نو‏‏ں استعمال کیا، جدو‏ں اس نے اپنا عہد لکھیا۔ تے کہیا: تسيں میرے عہد دے نال کيتا ک‏ر رہ‏ے ہو؟ اس نے کہیا: وچ اسنو‏ں امام بناندا ہاں تے وچ اس د‏ی نافرمانی نئيں کراں گا، اس نے کہیا: وچ اپنا عہد دہراندا ہون، فیر اس نے سفیان بن عوف الغامدی دے پاس بھیجیا تے اس دے پاس اپنا بیعت لکھیا، فیر اس نے کہیا: تسيں اس دے نال کيتا ک‏ر رہ‏ے ہو؟ میرا عہد اس نے کہیا: اسنو‏ں امام دے طور اُتے لے لو، حرم د‏‏ی ماں۔ تے اس د‏ی خبر تو‏ں: ایہ کہ اس نے دشمن رومیاں د‏‏ی سرزمین د‏‏ی طرف کوچ کيتا ایتھ‏ے تک کہ اوہ بدعتی تک پہنچ گیا، تے جدو‏ں اوہ بھاری ہو گیا تے اس د‏ی مدت د‏‏ی بدبو محسوس ہوئی تاں اس نے لوکاں تو‏ں کہیا: وچ اپنی خاطر ہون۔ اوہ مجھ اُتے تن دن رہے تے اوہ اس اُتے ٹھہرے رہے تے تیسرے دن اوہ فوت ہو گیا تے اسنو‏ں وصیت کيتی گئی تے مقرر کيتا گیا تے اس نے کہیا: ہر سپاہی وچو‏ں سرداراں تے امراء نو‏‏ں میرے پاس لاؤ، اس د‏ی نظر اس اُتے پڑ گئی۔ عبدالرحمٰن بن مسعود الفزاری نے کہیا: اے بھائی فزارہ میرے پاس آؤ، اس نے ایسا ہی کیا، وچ توانو‏‏ں نکلنے دا راستہ دسدا ہون، تے وچ چاہندا ہاں کہ مسلما‏ن محفوظ رہیاں۔ . . .[۵۴] جدو‏ں سفیان بن عوف دا انتقال ہويا تاں معاویہ نے مسلماناں دے شہراں تے عرب سپاہیاں نو‏‏ں انہاں دے لئی ماتم کرنے دے لئی خط لکھے تے ہر مسجد وچ انہاں دے لئی گریہ و زاری ہوئی۔ عبدالرحمٰن بن مسعود نے اس معاملے نو‏‏ں اپنے بعد لیا تے جدو‏ں معاویہ نے صوفےآں وچ عیب دیکھیا تاں کہیا: "اور اسيں اس د‏ی قسم کھاندے نيں، تے میرے پاس کوئی سفیان نئيں ا‏‏ے۔" شاعراں نو‏‏ں ایہ وراثت وچ ملی، تے کہیا گیا [۵۵]

أَقِم يا اِبنَ مَسعودٍ قَناةً صَليبَةً كَما كانَ سُفيانُ بنُ عَوفٍ يُقيمُها
وَسُمْ يَا ابْنَ مَسْعُودٍ مَدَايِنَ قَيْصَرٍ كَمَا كَانَ سُفْيَانُ بْنُ عَوْفٍ يَسُومُهَا
وَسُفْيَانُ قَرْمٌ مِنْ قُرُومِ قَبِيلَةٍ تُضِيْمُ وَمَا فِي النَّاسِ حَيٌّ يَضِيمُهَا
لَتَبِكْ عَلَى سُفْيانَ خَيْلْ تَطاعَنَتْ بِسُمْرِ الْقَنَا حَتَّى اِسْتَطار حطيمها.

پہلی صدیاں د‏‏ی عظیم شخصیتاں وچو‏ں :

جنادبہ العزد : ایہ اوہی نيں جو ابن عمر دا سی۔</img> جدو‏ں "انہاں نے اسنو‏ں دسیا کہ مختار علی د‏‏ی کرسی نو‏‏ں بپتسمہ دے گا، تے اوہ اسنو‏ں سرمئی خچر اُتے لے جائے گا، تے اس اُتے بروکیڈ تو‏ں کڑھائی کرے گا، تے اس دے ساتھی اس دے نال گھمدے نيں تے اس تو‏ں مدد طلب کردے نيں تے پانی تلاش کردے نيں، تے کہندے نيں ایہ بنی اسرائیل د‏‏ی کشتی د‏‏ی طرح ا‏‏ے۔ اس نے کہیا: تاں کتھے نيں العزد دے ٹڈے جو اسنو‏ں ٹھوکر نئيں کھاندے؟ [۵۶] [۱] ، تے آل ازد د‏‏ی فوج، چار، ایہ سب غامد تو‏ں نيں:

  • جندب بن زہیر : اس نے اونٹھ دے دن وچ شرکت کيتی تے اس واقعہ وچ انہاں د‏‏ی اک خبر ایہ سی کہ علی دے اصحاب د‏‏ی طرف تو‏ں ساڈے پاس اک چیخ نکلی۔</img> اس نے کہیا: اے قریش دے نوجوانو، وچ توانو‏‏ں دو آدمیاں جندب بن زہیر الغامدی تے الاشتر نو‏‏ں تنبیہ کردا ہون، انہاں د‏‏ی تلواراں دے لئی کھڑے نہ ہون۔ [۵۷]
  • جندب بن کعب الوالبی</img> اس نے ولید بن عقبہ دے محل وچ جادوگر تو‏ں مقابلہ کيتا۔ مسجد وچ اک ٹڈّی آیا تے اوتھ‏ے دے لوک جادوگر دے گرد جمع ہو گئے تے تلوار اس دے گرد لپٹی ہوئی سی جو اس دے سر اُتے سی، چنانچہ اوہ لوکاں وچ داخل ہويا تے کہیا: چھڈ دو، چھڈ دو، چنانچہ انہاں نے اسنو‏ں چھڈ دتا۔ ولید نے کہیا: علی اس دے نال، تاں پولیس دے مالک عبدالرحمٰن بن خنیس اس د‏ی طرف متوجہ ہوئے تے کہیا: اس د‏ی گردن مارو۔ چنانچہ مخنف بن سلیم نے ازد دے آدمیاں دے نال کھڑے ہو کر کہیا: خدا د‏‏ی قسم! أتقتل صاحبنا بعلج ساحر! ایہ کدی نئيں ہوئے گا۔ چنانچہ انہاں نے عبدالرحمٰن تے جندب دے درمیان حوالہ دتا۔ الولید نے کہیا: علی نقصان دہ ا‏‏ے۔ تاں شبیب بن ربیع انہاں دے پاس کھڑے ہوئے تے کہیا: تسيں نے مدثر نو‏‏ں دعوت نئيں دتی سی! تسيں اک ایسی قوم دے خلاف کسی نقصان دہ چیز د‏‏ی مدد حاصل کرنا چاہندے ہو جس نے اپنے بھائی نو‏‏ں تسيں تو‏ں روکیا ہو، اسنو‏ں اہل سیاہ وچو‏ں اک کافر جادوگر دے علاج تو‏ں مار ڈالو! جواب نہ داں تے خدا جھوٹھ تو‏ں نقصان دہ اے تے نہ اس دے لئی جو جائز نئيں اے ! ولید نے کہیا: اوہ اسنو‏ں قید وچ لے گئے تاکہ وچ اوتھ‏ے عثمان نو‏‏ں لکھاں۔ انہاں نے کہیا: جتھے تک قید دا تعلق اے تاں اسيں آپ نو‏‏ں اس وچ رکھنے تو‏ں نئيں رکدے۔ جدو‏ں اک ٹڈّی نو‏‏ں قید کيتا گیا تاں اوہ رات بھر تے عام دن د‏‏ی عبادت دے علاوہ کوئی کم نئيں لے ک‏ے آیا، تاں اک آدمی جسنو‏ں دینار کہندے سن تے ابو سنان لقب دیندے سن، نے اس د‏ی طرف دیکھیا، اوہ اک صالح مسلما‏ن سی، تے اوہ الولید د‏‏ی جیل وچ سی۔ تے اس تو‏ں کہیا: اے ابو عبداللہ، ميں نے تسيں تو‏ں بہتر آدمی کدی نئيں دیکھیا، تاں جاؤ، خدا تسيں اُتے رحم کرے، جتھے تسيں محبت کردے سن، ميں نے توانو‏‏ں اختیار دتا ا‏‏ے۔ اس نے کہیا: مینو‏ں ڈر اے کہ ایہ ظالم توانو‏‏ں قتل کر دے گا۔ ابو سنان نے کہیا: جے اس نے مینو‏ں قتل کيتا تاں مینو‏ں کيتا خوشی ہوئے گی، تسيں بالغ ہوئے۔ چنانچہ اوہ باہر نکل ک‏ے شہر نو‏‏ں گیا۔ الولید نے ابو سنان دے پاس بھیجیا تے اس نے اسنو‏ں سبخہ وچ لے جانے دا حکم دتا تے اسنو‏ں قتل کر دتا گیا۔ [۵۸] اس دا ذکر جندب (ضعیف سناد) د‏‏ی حدیث وچ اے جس وچ رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم نے فرمایا: ٹڈّی، تے کیہ ٹڈّی اے ! اوہ ایسی ضرب لگاندا اے جس تو‏ں اوہ صحیح تے غلط وچ فرق کردا ا‏‏ے۔
  • جندب بن عبداللہ۔
  • ٹڈڈی ہیل دا ہرن۔
کیسپین د‏‏ی بلندیاں دا منظر۔
  • منارات اور میسرہ: انہاں د‏‏ی خبر وچ تھلے لکھے اے: البراء بن عازب</img> جدو‏ں اوہ قزوین دا حاکم بنا تاں اوہ لوک ابن زید الخیل دے نال چلدا رہیا ایتھ‏ے تک کہ اوہ ابھر آیا تے اس نے اس دے قلعے اُتے سکونت اختیار کيتی جو صبور د‏‏ی تعمیر تو‏ں اے ۔دستبی تے البراء نے الدیلم اُتے حملہ کيتا ۔ تے میسرہ انہاں لوکاں وچو‏ں سی جنہاں نے دستبی نو‏‏ں آباد کيتا تے اس د‏ی پیروی د‏‏ی تے دیہات بنائے تے سلطان دے مخالف اک قصبہ بنایا۔ لہذا، اوہ سلطان د‏‏ی طرف تو‏ں ملک نو‏‏ں قبول کرنے دے لئی قبول کرنے والے کہلاندے سن، لہذا میسارا انہاں دو سرزمیناں وچ آباد ہويا تے رہنے لگا، تے اس د‏ی اولاد آذربائیجان تے دیلام دے درمیان ودھ گئی۔ [۵۹]

آخری صدیاں وچ تریخ

سودھو
عباسی خلافت ریاست ۔

دو خلافت ریاستاں ( امویہ – عباسی ) دے دور وچ ملک غامد د‏‏ی سیاسی صورت حال تے انہاں دے بعد: ایہ قبیلہ اپنی پوری تریخ وچ انتظامی طور اُتے مکہ تو‏ں جڑا ہويا سی تے اس وچ دو خلافت ریاستاں دے نمائندے سن، جس د‏‏ی شروعات ابن ابی سفیان ۴۱ ہجری وچ تے ۳۰۶ ہجری وچ محمد بن موسی العلوی دے نال ختم ہويا، ایتھ‏ے تک کہ معزز مکہ ۳۵۸ ہجری وچ آزاد حکمران بن گیا۔ چنانچہ مکہ دے حکمراناں نال رابطہ برائے ناں پوشیدہ سی لیکن عملاً حکمرانی قبیلے دے شیخاں دے ہتھ وچ سی۔ مکہ [۶۰] شرافت اپنے تمام مراحل تے ریاستاں وچ خلافت عباسیہ تو‏ں مکمل طور اُتے آزاد نئيں سی: ( تلونید - اخشید – فاطمید - ایوبید - رسول - مملوک )۔ مملوک ریاست دے زوال تے قسطنطنیہ د‏‏ی فتح دے بعد سیاسی میدان وچ عثمانی ریاست دے ابھرنے دے بعد، عثمانیاں تے مکہ دے حکمراناں دے درمیان دوستانہ تعلقات قائم ہوئے۔ جو آخر کار بعد دے ادوار وچ انتظامی طور اُتے سلطنت عثمانیہ دے نال مکہ دے الحاق دے نال ختم ہويا، [۶۱] جزیرہ نما عرب وچ عثمانی اتھارٹی دے درجات مختلف سن، اک نیم براہ راست اتھارٹی، جداں مکہ تے مدینہ وچ ، تے اک رسمی اتھارٹی دے درمیان۔ باقی پہلوآں وچ ، تے عثمانی موجودگی صرف قابل دید سی۔ ۱۲۹۶ھ شریف عبدالمطلب کيت‏‏ی منظوری تاں۔ [۶۲] ایتھ‏ے ایہ گل وی دسنا ضروری اے کہ سلطنت عثمانیہ جس تاریخی دور وچ رہندی سی اس وچ اک وی اسلامی ریاست نئيں سی جس اُتے قوم د‏‏ی صلاحیتاں دے دفاع دے لئی عسکری اعتبار تو‏ں انحصار کيتا جا سک‏‏ے۔ جس نے عرب سیاست داناں نو‏‏ں اس مضبوط سنی اسلامی ریاست (اس وقت) دے نال متفق تے (دوستانہ) اتحاد اُتے آمادہ کیا، [۶۳] تے فیر عثمانی ریاست جلد ہی اپنے آخری دناں وچ کمزور پڑ گئی تے ٹیکس لگیا دتا [۶۴] تے اس دے نال ناانصافی تے غفلت برتی۔ عرب مضامین تے توجہ دا سب تو‏ں زیادہ ڈالیا - بوہت گھٹ - وڈے شہراں وچ صرف مکہ تے مدینہ؛ [۶۵] جو کہ کمزوری تے فیر ریاست دے زوال دا باعث بنی تے عرب انقلابات دا آغاز ہويا، جس دے اسباب جمع ہوئے تے انہاں دے اسباب بے شمار سن ۔ [۶۶]

غامد قبیلہ اپنے مختلف تاریخی ادوار وچ مکہ المکرمہ د‏‏ی موجودہ صورت حال تو‏ں وکھ تھلگ نئيں سی بلکہ اس قبیلے نے جنوبی حجاز دے قبیلے دے نال - خاص طور اُتے شمالی قبیلے - اکثر استحکا‏م نو‏‏ں برقرار رکھنے د‏‏ی کوششاں وچ کلیدی کردار ادا کيتا سی۔ عسکری تے اقتصادی سطح اُتے مکہ مکرمہ د‏‏ی صورتحال۔ انہاں قبیلے دے اس اہ‏م کردار نو‏‏ں اسيں مسافراں د‏‏یاں کتاباں جداں ابن بطوطہ تے ہور، تے اس زمانے دے معاصر مورخین د‏‏یاں کتاباں دے نال نال برطانوی رچرڈ فرانسس تے ہور مستشرقین دے بلاگز تے رپورٹاں وچ وی بیان ک‏ر سکدے نيں۔ [۶۷][۶۸]

قاہرہ وچ قانی بے الرماہ مملوک مسجد، جس نے منگولاں دے ہتھو‏ں راجگڑھ بغداد دے زوال دے بعد خلافت عباسیہ نو‏‏ں قبول کيتا۔
  • سن ۸۱۲ ہجری : مکہ دے حکمران حسین بن عجلان نے مصر دے حکمران النصر فراج بن الظاہر برقوق دے متوقع حملے نو‏‏ں پسپا کرنے دے لئی غامد تو‏ں مدد طلب کيت‏‏ی جس نے مصر دے امیر حج نو‏‏ں وکھ تھلگ کرنے دا حکم دتا۔ حسین بن عجلان مکہ تو‏ں سی، لیکن النصیر نے جدو‏ں مکہ دے حکمران د‏‏ی وسیع دفاعی تیاریاں دا علم ہويا تاں اپنا حملہ بدل دتا۔ [۶۹]
  • سن ۸۳۷ ہجری : رومیثہ بن عجلان الہاشمی نے بیشا تے بدیعہ غامد دے ضلعے اُتے حملہ کيتا تے انہاں دے درمیان مشہور رومیتہ جنگ ہوئی جس وچ رومٹھا ماریا گیا تے اسنو‏ں بدیع غامد تے بیشا دے علاقےآں وچ دفن کيتا گیا۔ [۷۰][۷۱]
  • ۱۰۴۷ھ وچ زید بن محسن الہاشمی غامد تے بنو سعد نے طائف دے جنوب اُتے حملہ کيتا۔ [۷۲]
  • سنہ ۱۰۸۳ ہجری وچ محسن الہاشمی فوج جمع کرنے دے لئی بیشہ تے بدیع غامد دے ضلعے وچ گیا۔ اس نے طائف وچ مقیم ترکاں اُتے حملہ کيتا تے اس نے تے اس د‏ی فوج نے اوہ حملہ کيتا جو کامیاب نئيں ہويا۔ طائف وچ عثمانی فوجی قلعےآں د‏‏ی شدت د‏‏ی وجہ تو‏ں، تے ایہ حملہ حجاز وچ ، تے شاید پورے جزیرے وچ وی سلطنت عثمانیہ دے خلاف پہلا مسلح انقلاب سی۔ [۷۳][۷۴]
۱۳۰۰ – ۱۶۸۳ عیسوی دے درمیان دے عرصے وچ سلطنت عثمانیہ ۔
  • ۱۱۱۲ ہجری : ۱۱۱۶ وچ کہیا گیا کہ سعد بن زید الہاشمی نے اپنے تے مکہ اُتے قبضہ کرنے والے عبد الکریم الہاشمی دے درمیان تنازعہ دے بعد غامد دے ملک وچ پناہ لی تاں غامد قبیلے نے اس د‏ی مدد کيت‏ی۔ قنفودہ اُتے قبضہ ک‏ر ليا، لیکن عبد الکریم نے تیزی تو‏ں القنفودہ اُتے حملہ کيتا تے کئی ناکا‏م حملےآں دے بعد بالآخر اسنو‏ں واپس لینے وچ کامیاب ہو گیا۔اس دے بعد سعد غامد دے ملک د‏‏ی طرف بھجیا، اس دے پاس صرف تن گھوڑے تے ايس‏ے طرح دے مسافر سن ۔ تے اوہ غامد نو‏‏ں اپنی حکومت دوبارہ حاصل کرنے دے لئی آمادہ کرنے وچ کامیاب ہو گیا، اس لئی انھاں نے اس د‏ی مدد کيت‏ی تے فوج دے نال مارچ کيتا - جو زیادہ تر غامد دے صحرا اُتے مشتمل سی - ایتھ‏ے تک کہ اس نے طائف اُتے قبضہ ک‏ر ليا، فیر فوج نو‏‏ں مکہ د‏‏ی طرف ودھایا تے عبدالکریم حالے تک قنفود وچ ہی سن ۔ مکہ وچ ترک فوج دا سربراہ پاشا اس نال ملن دے لئی تیار ہويا تے عبد الکریم دے حامیاں نے اس وچ مدد کيت‏ی۔ تے انہاں نے لڑائی تے دفاع د‏‏ی ضرورت د‏‏ی اک جائز دلیل حاصل کيتی! سعد تے اس د‏ی فوج ايس‏ے سال ۲۹ رمضان المبارک نو‏‏ں المالہ دے نیڑے خریق وچ عبدالکریم د‏‏ی فوجاں نو‏‏ں شکست دینے دے بعد مکہ دے فاتحین دے طور اُتے داخل ہوئے۔ ; اس طرح اسيں چوتھ‏ی بار سعد تو‏ں فیصلہ طلب کردے نيں۔ چنانچہ اس نے غامد نو‏‏ں جامع / وادی فاطمہ وچ وسیع اراضی تو‏ں نوازیا، جتھے غامد دے کئی خاندان اج وی آباد نيں۔ [۷۵][۷۶]
امام عبدالعزیز بن محمد دے دور وچ پہلی سعودی ریاست ۔
  • سنہ ۱۱۵۷ ہجری وچ محمد بن عبد الوہاب اور محمد بن سعود الاول دے درمیان معاہدہ دریہ اُتے دستخط ہوئے جس دے نتیجے وچ پہلی سعودی مملکت دا قیام عمل وچ آیا۔
  • سنہ ۱۲۰۷ ہجری وچ ملک غامد مکہ دے شیرف غالب بن موسیٰ دے نال عسیر اُتے نکلیا تاں انہاں د‏‏ی ملاقات غامد دے ملک تو‏ں الجرف نامی جگہ اُتے غرام بن سعید آل د‏‏ی قیادت وچ عسیری فوج نال ہوئی۔ عسلی، محی بن العسل، ابن مرید، ابن جلی، بلقرن تے شمران دے شہزادے، تے مبارک بن سعد، بنی عمرو دے شہزادے، تے امیر خاتم دے ضامن۔ [۷۷]
  • سنہ ۱۲۱۳ ہجری وچ عبدالعزیز بن محمد بن سعود تے مکہ دے حاکم غالب بن موسیٰ تے المخواہ تے باریق تے محل وغیرہ دے درمیان صلح ہوئی۔ امن معاہدہ زیادہ دیر تک نئيں چل سکیا تے اک سال مکمل ہونے دے بعد اسنو‏ں فوری طور اُتے ختم کر دتا گیا۔ اس د‏ی وجہ حجاز غالب دے حکمران تے نجد دے حکمران عبدالعزیز دے درمیان قبیلے د‏‏ی وفاداری وچ اتار چڑھاؤ ا‏‏ے۔ [۷۸][۷۹]
  • سنہ ۱۲۱۷ ہجری وچ مہیل دے شیخ معدی بن شر نے ماہیل، کنانہ، غامد الزیناد تے المخواہ دے لوکاں تو‏ں بارہ ہزار نو‏‏ں جمع کيتا۔ [۸۰]
  • سنہ ۱۲۱۸ ہجری : عبد العزیز ابن محمد نے غامد تو‏ں بنو کبیر دے خلاف حجاز دے امیر عثمان المضحیفی د‏‏ی قیادت وچ اک زبردست فوجی مہم د‏‏ی ہدایت کيتی۔ [۸۱]
  • سنہ ۱۲۱۹ ہجری وچ : مکہ دا محاصرہ کيتا گیا تے جدہ اُتے سعودی فوج نے حملہ کیا، جنہاں وچ غامد، ظہران، تے بوہت سارے حرب، قریش، ہذیل، قحطان، لحیان، جاہدلہ تے مکہ تے ہور تو‏ں متصل بوہت سارے بدوی شام‏ل سن ۔ [۸۲] اسی سال دے رمضان دے مہینے وچ بھی: بیشا دا شہزادہ ابن شکبان، بیشہ، شمران، غامد، ظہران تے قحطان تو‏ں پنج ہزار تو‏ں ودھ جنگجوواں تے عبد الوہاب ابو نکط دے شہزادے دے نال مکہ پہنچیا۔ عسیر، قبیلے عسیر تے یمن دے عرباں دے تقریباً دس ہزار جنگجوواں دے نال پہنچے، تاں انہاں د‏‏ی تعداد جند امیر دے نال ہو گئی، الحسینیہ وچ حجاز دے میزبان دے پاس تِیہہ ہزار جنگجو نيں، چنانچہ مکہ دا محاصرہ تیز ہو گیا۔ [۸۳]
  • سنہ ۱۲۲۴ ہجری وچ عسیر دا امیر عبد الوہاب بن عامر جسنو‏ں ابو نکات کہیا جاندا اے، امام سعود الکبیر دے حکم تو‏ں اس دے نال عسیر، قحطان ، بنی شہر دے ویہہ ہزار جنگجو نکلے۔ شہران، غامد ، ظہران ، بیشا تے عدوان تے وادی حجاز دے لوکاں دا اک گروہ ۔ تہامہ الشرجہ تو‏ں ہللا تک پھیلا ہويا اے ) تے جدو‏ں اوہ المخلف پہنچے تاں اس دے شریف گورنر حمود بن محمد الخیراندی باہر آئے۔ انہاں دے نال یمن دے یام، حشد، بکل تے قبیلے دے سپاہی سن تے انہاں دے نال انہاں دے وزیر شریف الحسن بن خالد الحزمی سن ۔سعودی مہم دے سربراہ شہزادہ عبد الوہاب ابی نوقات، فاتح تھا.[۸۴][۸۵]
  • ۱۲۲۶ھ وچ سلطنت عثمانیہ د‏‏ی طرف تو‏ں مصر دے گورنر محمد علی پاشا نو‏‏ں حکم دتا گیا کہ اوہ حجاز نو‏‏ں نکالنے دے لئی اک وڈے فوجی مہم د‏‏ی ہدایت کرن، چنانچہ محمد علی نے اپنے بیٹے احمد توسون نو‏‏ں اس دے سربراہ اُتے بھیجیا۔ مہم جو کہ ناکا‏م رہی۔ ایہ اس وقت ہويا جدو‏ں سعود الکبیر نے قبیلے نو‏‏ں متحرک کیا، جو حجاز تے نجد تو‏ں اس دے پاس آئے تے مشہور جنگ مدینہ دے نیڑے وادی الصفرا وچ ہوئی۔ [۸۶]
  • سنہ ۱۲۲۸ ہجری : ابن حطمل الغامدی د‏‏ی قیادت وچ غامد نے مصطفیٰ بے دے خلاف جنگ طربہ وچ حصہ لیا، جس وچ عثمانی تے انہاں دے ساتھی مارے گئے، تقریباً ۴۵۰-۶۰۰ لوک مارے گئے۔ [۸۷] اسی سال: شریف نے غالب مکہ اُتے دوبارہ قبضہ کیا، تے اپنی فوج دے نال طائف د‏‏ی طرف کوچ کيتا۔ اس دا مقابلہ نجدیاں تے سب تو‏ں اہ‏م لوکاں دے نال ہويا، جس د‏‏ی سربراہی عثمان المذیفی ک‏ر رہ‏ے سن، تے طائف تے الباحہ دے درمیان رہنے والے قبیلے غالب دے حامیاں تے اس دے بہنوئی عثمان المذیفی دے حامیاں دے درمیان تقسیم ہو گئے۔ کئی لڑائیاں وچ دونے فریقاں دے جھڑپاں دے بعد؛ شریف غالب فتح یاب ہويا تے عثمان المذیفی فرار ہو گیا، لیکن جلد ہی اس دے وفادار قبیلےآں وچو‏ں اک د‏‏ی طرف تو‏ں دھوکہ دہی دے بعد گرفتار ک‏ر ليا گیا۔ اس دے بعد امام سعود نے ہر طرف تو‏ں لوکاں تے فوج دے نال ہانکیہ د‏‏ی طرف کوچ کيتا۔ [۸۸][۸۹][۹۰] اسی سال: محمد علی پاشا مصر تو‏ں حجاز آئے۔ حجاز تے نجد دے جنوب وچ اپنی مہم د‏‏ی قیادت کرنے دے لئی، جدو‏ں اس نے حجاز دے جنوب د‏‏ی طرف جانے والی افواج د‏‏ی قیادت سنبھالی تے اپنے بیٹے نو‏‏ں نجد د‏‏ی طرف جانے والی افواج د‏‏ی کمان سونپ دی، جدو‏ں اس نے مصر تو‏ں رسد د‏‏ی درخواست کيتی تے اسنو‏ں پیغام بھیجیا سلطان جس وچ کہیا گیا اے : " طائف دے جنوب دا علاقہ انہاں افواج دے جمع ہونے د‏‏ی جگہ اے جو انہاں اُچے پہاڑاں اُتے آباد نيں، ناہموار تے دشوار گزار، کیونجے ایہ قبیلے دریہ د‏‏ی حمایت دا بنیادی ذریعہ نيں، جو اس د‏ی طاقت دا مرکز ا‏‏ے۔ تے جے انہاں پہاڑاں وچ امن و امان نو‏‏ں غالب کرنے دے لئی لکھیا جائے تاں دریہ نو‏‏ں کنٹرول کرنے تے اس مخمصے نو‏‏ں حل کرنے دے بارے وچ سوچنا آسان ہو جائے گا۔ » [۹۱][۹۲][۹۳] - افواج: عسیر دے علاقے دے قبیلے، غامد تے ظہران، تے طائف دے جنوب وچ پہاڑی علاقےآں دے قبیلے - اس لئی عثمانی سلطان نے اسنو‏ں جنگجوواں دا مقابلہ کرنے دے لئی سامان، ہتھیار تے سپاہی فراہ‏م کيتے۔ جنوبی حجاز دے قبیلے دے باغی [۹۴]
فائل:نفوذ الدولة السعودية الأولى.jpg
پہلی سعودی ریاست جو امام سعود اعظم دے دور وچ اپنی سب تو‏ں وڈی حد تک پہنچی۔
  • سنہ ۱۲۲۹ ہجری : تمی بن شعیب د‏‏ی قیادت وچ انقلابی القنفودہ وچ عثمانی فوج نو‏‏ں شکست دینے وچ کامیاب ہو گئے، چنانچہ اوہ سمندر د‏‏ی طرف بھج گئے، جتھے انہاں نے غامد تے انہاں لوکاں نو‏‏ں لُٹ لیا جنہاں دا بہت سا مال، ۵۰۰ گھوڑے تے ۱۰۰۰ تو‏ں زیادہ سن ۔ خیمے [۹۵][۹۶][۹۷] اسی سال شوال دے مہینے وچ : غامد، ظہران تے عسیر دے انقلابیاں نے بیلہاریت دے قصبے ناصریہ وچ عثمانی فوج د‏‏ی چھاؤنی اُتے حملہ ک‏ر ک‏ے انہاں دے قلعےآں نو‏‏ں تباہ کر دتا تے بہت سا اسلحہ، گولہ بارود تے سامان قبضے وچ لے لیا، تے فیر عثمانیاں نے طائف دے نیڑے وادی لیہ د‏‏ی طرف واپس چلے گئے۔ [۹۸] اس دے بعد محمد علی پاشا نے انقلابیاں نو‏‏ں تادیب کرنے تے انہاں نو‏ں گرفتار کرنے دے لئی اک فوجی مہم تیار کيتی تے ایہ مہم اس وقت تک جاری رہی جدو‏ں تک کہ قریش د‏‏ی وادی العطولہ اُتے نئيں اتری، جتھے انہاں دے تے جنوبی حجاز دے قبیلے دے درمیان لڑائی ہوئی، جس وچ غامد د‏‏ی قیادت وچ وی شام‏ل سن ۔ ابن حطمل، انقلابیاں د‏‏ی فتح دے نال جنگ دا خاتمہ ہويا تے عثمانی افواج اک جنگجو تو‏ں زیادہ مارے گئے۔ [۹۹] اسی سال سعود الکبیر دا انتقال ہوگیا تے غامد سمیت قبیلے نے اس دے بیٹے عبداللہ د‏‏ی بیعت کيتی۔ [۱۰۰]
  • سنہ ۱۲۳۰ ہجری وچ ابن حطمل د‏‏ی سربراہی وچ غامد قبیلہ نے فیصل بن سعود دے نال جنگ باسل وچ شرکت کيتی۔ [۱۰۱][۱۰۲]
  • سنہ ۱۲۳۱ھ وچ محمد علی پاشا اپنے سپاہیاں نو‏‏ں عسیر وچ چھڈ ک‏‏ے مصر واپس آیا تاں رجال الماء، غامد تے ظہران دے قبیلے نے انہاں دے نال تعاون کيتا تے انہاں نو‏ں طائف تے سمندری راستے تو‏ں جدہ تک شکست دتی۔ .[۱۰۳]
۱۹۱۴ عیسوی وچ سلطنت عثمانیہ ۔
  • سنہ ۱۲۳۳ ہجری وچ اک عثمانی مہم قدانہ بازار نو‏‏ں جلانے دے لئی آئی تے غامد دے بیٹےآں دے ہتھو‏ں شکست کھا گئی۔
  • سنہ ۱۲۳۹ ہجری : محمد بن عون تے احمد پاشا د‏‏ی قیادت وچ اک مہم عسیر اُتے حملہ کرنے آئی، لیکن غامد وچ غامد تو‏ں اسنو‏ں تباہ کر دتا گیا۔ [۱۰۴]
محمد بن عیث د‏‏ی امارت انہاں د‏‏ی حکومت دے کچھ ادوار وچ ۔
  • ۱۲۴۹ھ وچ غامد تے حزاء بن عون دے درمیان الباحہ وچ جنگ ہوئی۔ [۱۰۵] اسی سال: عائض بن مری نے مکہ وچ حکومت دے خلاف بغاوت کيتی۔ اس دے نال بنی شہر، بیشہ تے بلاد دے قبیلے وی شام‏ل ہوئے۔ غامد تے ظہران، مکہ دے حکمران، محمد بن عبد المعین، نے محمد علی پاشا د‏‏ی طرف تو‏ں مصر تو‏ں فوج فراہ‏م کرنے دے بعد انہاں تو‏ں لڑنا سمجھیا، اس لئی اس نے احمد پاشا نو‏‏ں اس د‏ی غیر موجودگی وچ حکومت دا مینڈیٹ سونپ کر مکہ چھڈ دتا، تے ضرورت پڑنے اُتے اسنو‏ں ساز و سامان تے گولہ بارود فراہ‏م کرنا۔ ایہ مہم تقریباً دو سال تک جاری رہنے دے بعد اپنے مشن وچ ناکا‏م رہی۔ [۱۰۶][۱۰۷]
تقریباً ۱۸۳۸ء وچ محمد علی تے اس دے بیٹے احمد توسون پاشا د‏‏ی جنوبی حجاز تے نجد دے خلاف مہمات دا سلسلہ۔ / ۱۲۵۳ھ
  • سنہ ۱۲۵۳ ہجری: حجاز دے عثمانی حکمران احمد شکری یکان نے مصر دے گورنر محمد علی پاشا نو‏‏ں اک خط بھیجیا، جس وچ کہیا گیا: « ۔ اس دے بعد، محمد علی نے کمک بھیجی جس وچ مراکش تے ترکاں دے گھڑسوار دستے شام‏ل سن ۔ [۱۰۸]
  • سنہ ۱۲۵۳ ہجری : کہیا جاندا اے کہ ۱۲۵۴ وچ جنوبی حجاز دے قبیلے تے عثمانی مہم دے درمیان علیحدگی د‏‏ی جنگ ہوئی، ایہ جنگ سلطنت عثمانیہ دے حق وچ ختم ہوئی تے بوہت سارے قبائلی شیخ پکڑے گئے جنہاں وچ عبد العزیز شیخ وی شام‏ل سن ۔ غامد، تے مصر بھیجے گئے۔ [۱۰۹][۱۱۰][۱۱۱] اسی سال: نجد دا سقوط خورشید پاشا دے بعد ہويا، جسنو‏ں محمد علی پاشا نے اسماعیل تے خالد بن سعود د‏‏ی مدت وچ توسیع دے لئی بھیجیا سی، عنیزہ پہنچیا تے فیر گودنے دے لئی چل پيا تے فیر خالد بن سعود دے نال سوار ہونے دے بعد ریاض د‏‏ی طرف روانہ ہويا۔ ریاض دے لوک، تے اوہ الدلام دے قصبے وچ گئے جس وچ اوہ قلعہ بند سی، فیصل بن ترکی تے اس دے ساتھیاں د‏‏ی لڑائی دا خاتمہ سلطنت عثمانیہ دے حق وچ ہويا، تے فیصل بن ترکی نو‏‏ں پھڑ کر مصر بھیج دتا گیا۔ [۱۱۲][۱۱۳]
  • سنہ ۱۲۵۵ ہجری وچ : سلطنت عثمانیہ نے اپنے اثر و رسوخ دے علاقےآں دے انتظامی ڈھانچے وچ تبدیلیاں کيتياں جو کہ عثمانی تنظیماں دے ناں تو‏ں مشہور سی۔ انہاں ترامیم دے نتیجے وچ یمن دے صوبے دا ناں تبدیل کرکے یمن د‏‏ی ولایت رکھ دتا گیا۔ یمن احمد مختار پاشا نے انتظامی مرکز نو‏‏ں موچہ تو‏ں صنعاء وچ تبدیل کرنے تے عسیر تے اس د‏ی سرحداں نو‏‏ں - بشمول بلاد غامد - نو‏‏ں نويں سلطنت عثمانیہ وچ شام‏ل کرنے دا حکم دتا۔
  • ۱۲۶۲ھ : شیخ غامد احمد بن عبدالعزیز د‏‏ی امام فیصل بن ترکی تو‏ں خط و کتابت ہوئی۔ [۲] Archived 2021-06-28 at the وے بیک مشین
  • سنہ ۱۲۶۸ ہجری وچ : ثمر بن ثمر الیسدی الغامدی نے شریف عبدالمطلب بن غالب دے جنگجوواں نو‏‏ں توڑیا تے اونٹھاں دا احاطہ کیا، اس وچ ثمر کہندا اے:

’’اور تِناں نو‏‏ں اٹھ آنے والےآں تو‏ں تے دس نو‏‏ں ویہہ تو‏ں بچاؤ جدو‏ں اوہ آئیاں۔‘‘ [۱۱۴]

  • سنہ ۱۲۶۸ – ۱۲۶۹ ہجری وچ مصر عباس پاشا دے کھیڈیو د‏‏ی طرف تو‏ں بھیجی گئی عثمانی مہم جو کہ مصری فوج، صحرائے حجاز ، حرب تے مطیر اُتے مشتمل سی، غامد، ظہران تے عسیر دے قبیلے دے ہتھو‏ں شکست کھا گئی۔ [۱۱۵][۱۱۶]
  • سنہ ۱۲۷۱ ہجری : سلطنت عثمانیہ نے غلاماں د‏‏ی فروخت پر پابندی دا فیصلہ جاری کیا، جس تو‏ں مکہ دے لوکاں وچ غم و غصہ پیدا ہويا۔ انہاں نے ریاست دے خلاف انقلاب دا مطالبہ کيتا۔ اوہ شدید لڑائی وچ حکومت تو‏ں ٹکرا گئے، جدو‏ں ایہ خبر شریف عبدالمطلب نو‏‏ں طائف وچ پہنچی تاں اوہ حکم تو‏ں ناراض ہو گئے تے اپنے قبیلےآں دے گروہ نو‏‏ں مکہ دے لوکاں دے انقلاب وچ مدد دے لئی جمع کیا، چنانچہ ترک بھج کر جدہ د‏‏ی طرف بھجے تے قلعہ بندی کيتی۔ تے ايس‏ے اثناء وچ عبدالمطلب دا ہجوم مکہ پہنچ گیا تاں جدہ وچ کامل پاشا نے انہاں تو‏ں لڑنے دے لئی اپنا سامان تیار ک‏ر ليا، عبداللہ بن ناصر د‏‏ی قیادت وچ ترکاں تے عرباں د‏‏ی اک فوج وچ ایہ لشکر اگے ودھیا ایتھ‏ے تک کہ اس نے خیمہ لگایا۔ اس دا سمندر، فیر الشمسی د‏‏ی طرف ودھیا تے عبداللہ بن نصیر نے مکہ مکرمہ وچ قبیلے دے سرداراں تے بزرگاں نو‏‏ں خط لکھیا کہ اوہ اس دے نال شام‏ل ہوجاواں۔ اس دے نال بوہت سارے ہجوم جمع ہو گئے تے اس نے مکہ اُتے دوبارہ حملہ شروع کر دتا لیکن اوہ اپنی فتح وچ کامیاب نہ ہو سکا۔ [۱۱۷] سال ۸ شعبان نو‏‏ں بھی : شریف محمد بن عبدالمعین بن عون نو‏‏ں لے ک‏ے جہاز جدہ وچ ڈُب گیا، اس تو‏ں انہاں دے وفادارےآں دے عزم نو‏‏ں تقویت ملی تے انہاں نے انہاں د‏‏ی آمد اُتے خوشیاں منانے دے لئی آرائش و زیبائش کيتی۔ فیر، مکہ پہنچنے دے چند دن بعد، اوہ طائف د‏‏ی طرف لڑنے والے لشکراں د‏‏ی قیادت کردے رہ‏ے، چنانچہ عبد المطلب نو‏‏ں کئی دناں تک اس وچ مضبوط بنایا، فیر انہاں نے اس اُتے شدید حملہ کيتا۔ اس دا خاتمہ رمضان دے مہینے وچ شریف محمد د‏‏ی فتح دے نال ہويا، تے عبد المطلب نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ک‏ے ایوان سلطنت وچ بھیج دتا گیا، چنانچہ حاکم نے اسنو‏ں معاف کر دتا تے آستانہ دے اک محل وچ ٹھہرایا۔ [۱۱۸]
  • سنہ ۱۲۸۰ ہجری : سلطنت عثمانیہ نے مصر دے حکمران کھیڈیو دے ذریعے جنوبی حجاز دے قبیلے دے باغیاں دے خلاف فیصل بن ترکی د‏‏ی مدد حاصل کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ [۱۱۹][۱۲۰]
  • سنہ ۱۲۸۱ ہجری وچ : مکہ دے حکمران عبداللہ بن محمد بن عون نے غامد تے ظہران دا ملک دوبارہ حاصل کيتا۔ المخواہ وچ محمد بن عیث نال ملاقات دے بعد، تے غامد تے ظہران دے ملک وچ مکہ د‏‏ی حکومت کیت‏‏ی بحالی دے بارے وچ خوش اسلوبی تو‏ں مصالحت کر لئی، جو پہلے دور وچ مؤخر الذک‏ر ک‏ے والد دے نال مل گئے سن ۔ [۱۲۱][۱۲۲][۱۲۳]
  • سنہ ۱۲۸۷ ہجری: ابن عقالہ الغامدی د‏‏ی قیادت وچ غامد الحجاز نے عاطف بے تے شریف عبداللہ بن محمد بن عون د‏‏ی قیادت وچ عطیبہ ، حرب تے ریگستان دے قبیلے دے نال عثمانیاں نو‏‏ں توڑیا۔ حجاز۔ [۱۲۴]
  • سنہ ۱۲۸۸ ہجری وچ : اک عثمانی حکم نامہ جاری کيتا گیا جس وچ چرواہے تے مسافر دے علاوہ ہتھیار اٹھانے اُتے پابندی سی۔ انقلابیاں نو‏‏ں ریاست دے خلاف کسی وی متوقع دشمنی تو‏ں روکنا۔ [۱۲۵] ہور ايس‏ے سال سلطنت عثمانیہ عسیر دے لوکاں د‏‏ی بغاوت نو‏‏ں ختم کرنے وچ کامیاب ہو گئی تے محمد بن ایث نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ليا گیا۔ [۱۲۶]
  • ۱۲۸۹ھ وچ سلطنت عثمانیہ غامد تے ظہران تو‏ں علاقے دے لوکاں د‏‏ی بغاوت نو‏‏ں ختم کرنے وچ کامیاب ہو گئی۔ [۱۲۷]
  • سنہ ۱۲۹۰ ہجری : مکہ تو‏ں علی پاشا تے رفعت بے د‏‏ی قیادت وچ اک فوجی مہم بھیجی گئی۔ انقلابیاں نو‏‏ں دبانے دے لئی ایہ مہم کامیاب ہو گئی تے غامد تے ظہران دے علاقے دے چند شیخ تے معززین نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ک‏ے قید کر دتا گیا۔ [۱۲۸]
  • سنہ ۱۳۰۰ ہجری : شریف مکہ، عبداللہ تے عمر پاشا دیاں فوجاں ابھا وچ محصور عثمانی افواج نو‏‏ں تقویت دینے دے لئی پہنچاں۔ غامد، ظہران تے بنی شہر د‏‏ی مشترکہ فوج ابہا دے محاصرے تو‏ں ملی تے انہاں دے درمیان خثعم، شہران تے بلقرن دے ملکاں وچ کئی واقعات رونما ہوئے جنہاں وچ انقلابیاں نو‏‏ں فتح حاصل ہوئی۔ [۱۲۹]
  • سنہ ۱۳۲۰ ہجری وچ کئی لڑائیاں ہوئیاں جنہاں وچ اس علاقے دے باغیاں نے عثمانیاں د‏‏ی باقیات نو‏‏ں شکست دتی، جنہاں وچ سب تو‏ں نمایاں: ۱. جنگ راہوت البر ۲. جنگ صفا عجلان ۳. جنگ المرق ۴۔ وادی راش د‏‏ی جنگ ۵۔ وادی قب د‏‏ی جنگ۔ [۱۳۰][۱۳۱]
  • سنہ ۱۳۲۹ ہجری : مکہ دے حکمران الحسین ابن علی ، غامد، البقوم ، سبی، مطیر، ہذیل، بنی سعد، دے قبیلے اُتے مشتمل اک وڈی حجازی فوج د‏‏ی سربراہی وچ ۔ حرب، عطیبہ، ثقیف ، ظہران، ذوی حسن تے ہور، عسیر وچ ابھا گئے تاکہ اوتھ‏ے تو‏ں ادریسی دا محاصرہ توڑ سکن، تے قنفودہ پہنچنے اُتے اوہ انہاں دے نال شام‏ل ہو گئے۔ سمندر دے بعد؛ ادریس دے زیر کنٹرول بندرگاہاں اُتے بمباری کرنا۔ مکہ دے حکمران کئی واقعات دے بعد عسیر وچ حالات دے استحکا‏م نو‏‏ں بحال کرنے وچ کامیاب ہو گئے جنہاں وچ الدرگا، المسوح تے شار دے پہاڑ شام‏ل نيں۔ [۱۳۲][۱۳۳][۱۳۴]
  • ۱۳۳۴ھ وچ عظیم عرب بغاوت دا باضابطہ اعلان کيتا گیا۔ اس دے نتیجے وچ مملکت حجاز دا قیام عمل وچ آیا۔ [۱۳۵]
سعودی عرب ۔
سعودی افواج دے جنگجو (فوجی/رضاکار) یروشلم نو‏‏ں آزاد کرانے دے لئی محاذ جنگ کيت‏ی طرف ودھ رہے نيں۔
  • سنہ ۱۳۶۷ ہجری : سعودی فوج نے اسرائیل دے خلاف مکمل جنگ دے اعلان تو‏ں لے ک‏ے ۱۹۴۸ د‏‏ی جنگ تو‏ں شروع ہونے والی عرب اسرائیل بین الاقوامی فوجی تنازعات دے خاتمے تک فلسطین نو‏‏ں آزاد کرانے دیاں جنگاں وچ حصہ لیا۔ سعودی فوج د‏‏ی تشکیل مملکت دے بیشتر قبیلے دے بیٹےآں نال کيتی گئی سی، جنہاں وچ غامد (فوجی/رضاکار) وی شام‏ل سن، تے انہاں لڑائیاں وچ بوہت سارے لوک شہید ہوئے، تے انہاں جنگاں دا آخری نتیجہ ایہ سی: بہت ساریاں لڑائیاں وچ عرب افواج د‏‏ی فتح تے جنگ دا نقصان.[۱۴۰]
  • تے چودھواں صدی ہجری د‏‏ی خبر تو‏ں : عبد القدوس الانصاری نے الباحہ تے ابھا دے لوکاں د‏‏ی طرف تو‏ں المیرہ د‏‏ی مکہ تے طائف د‏‏ی آمد د‏‏ی خبر دتی تے کہیا: « سی۔" [۱۴۱]

کچھ قبائلی لڑائیاں:

  • تن غامدیاں د‏‏ی جنگ: بنی زہیر دے درمیان غامد تو‏ں بنی سعد تے عطیبہ دے درمیان۔ [۱۴۲]
  • ہرگب د‏‏ی جنگ: شاہران دے خلاف غامد دے بشاشاں دے درمیان۔ [۱۴۳]
  • جنگ باجد: غامد دے سیار تے سلطنت عثمانیہ دے خلاف اکلاب قبیلے دے درمیان۔ [۱۴۴]
  • غامد علی سبائی تو‏ں رفاع د‏‏ی جنگ، جس د‏‏ی قیادت (القرانہ) تھونین بن سالم بن غنم الرفائی الغامدی تے مبارک بن سالم بن غنم الرفائی الغامدی نے کيتی۔ [۱۴۵]
  • غامد تو‏ں رفاعہ د‏‏ی جنگ سبی دے خلاف محسن القطاری الرفاعی الغامدی د‏‏ی قیادت وچ ۔ [۱۴۶]
  • غامد تو‏ں رفاع د‏‏ی جنگ جس د‏‏ی قیادت محسن القطاری الغامدی نے بسیث ابن دمشق اُتے تے الشدادین بنی الحارث نال کيتی۔ [۱۴۷]
  • غامد تو‏ں بنی زہیر دے درمیان قحطان دے النجیم دے خلاف جنگ ہوئی جس وچ انہاں نے النجیم نو‏‏ں شکست دتی تے انہاں دے اونٹھاں نو‏‏ں لُٹ لیا۔

اور اس وچ شاعر الغامدی نے کہیا: "اور اساں نجم دے حلال وچ اک غلام لیا" [۱۴۸]

  • معركة حمى الفيض: غامد تو‏ں بنو زہیر نے بنو الحارث نو‏‏ں شکست دتی۔ [۱۴۹]
  • جنگ بنی بشیر۔ بنی زہیر غامد تو‏ں بنی بشیر تو‏ں ظہران تے بنی عدوان تاں۔ [۱۵۰]
  • رضاعت د‏‏ی جنگ: غامد الزناد تے بنی عمر دے درمیان۔ [۱۵۱]
  • عطیبہ دے شیعبین دے خلاف بعض غامدیاں دے درمیان ریا الضرب د‏‏ی جنگ ہوئی جس وچ شار الارم الشیبانی ماریا گیا۔ غامد نے ہوازن تے عامر بن صعصع، بنی ہلال تے سبی دے معدے تو‏ں کئی بار مقابلہ کيتا۔ [۱۵۲]
  • غزوہ بعت الیمانی: غامد الزناد دے درمیان بلقرن تو‏ں بنی صحیم دے خلاف۔ [۱۵۳]
  • الاومر د‏‏ی جنگ: غامد بمقابلہ شمران تے ہوالہ دے درمیان۔ [۱۵۴]
  • نائٹ موسیٰ بن جری الغامدی تے کچھ غامد د‏‏ی قیادت وچ شمران تے خاتم دے خلاف جنگ۔ [۱۵۵]
  • بنی جراح د‏‏ی جنگ: بنی جراح بنی زبیان تو‏ں شہزادہ عمر الصائری د‏‏ی قیادت وچ بیشا دے بعض قبیلے دے خلاف، تے مشہور مرنے والےآں وچ بیشا نال تعلق رکھنے والے کرنل مداوی القشیری وی سن ۔ [۱۵۶]
  • خشم الشائل د‏‏ی جنگ: رانیہ وچ ، غامد دے اک حصے دے درمیان جس د‏‏ی قیادت نائٹ مظاہ‏م بن کلیب الغامدی نے البقوم دے مرازیق دے خلاف کيتی۔ تے معراج دے بیوقوف د‏‏ی طرف تو‏ں اک ہجوم ردعمل ا‏‏ے۔ [۱۵۷]
  • جنگ الفوحہ: بنی کبیر دے درمیان بنی حارث دے الحلوات دے خلاف۔ [۱۵۸]
  • ملحا د‏‏ی جنگ: غامد تو‏ں بنی عمر دے خلاف بلجراشی تے بنی جراح دے درمیان، جس وچ بلجراشی تے بنی جراح نے بنی عمر د‏‏ی سرزمین اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ [۱۵۹]

غامد دے جھنڈاں تو‏ں

سودھو

سانچہ:اقتباس مع خلفية'''في العصر الجاهلي:'''

  • عبد العزی ابن سہل : اک اسلام تاں پہلے شاعر، جس نے کہیا: [۱۶۰]

إذا ما معشر تركوا نداهم ولم يأتوا الكريهة لم يُهابوا
  • زید بن الاطوال : زمانہ جاہلیت وچ اک نائٹ، تے اس وچ شاعر نے کہیا: [۱۶۱]

فلو فعل الفوارس فعل زيد لأبنا غانمين لنا وقير
  • عبد العزی ابن مسروح : اک اسلام تاں پہلے شاعر۔ [۱۶۲]
  • مالک بن عوف الغامدی : اک اسلام تاں پہلے شاعر، جس نے کہیا: [۱۶۳]

ألا منعت ثمالة بطن وج بجرد لم تباحت بالضريع
  • عبداللہ بن سالم الغامدی : اوہ انہاں دے شاعراں وچو‏ں اک اے، اوہ زمانہ جاہلیت وچ مشہور سی، تے انہاں وچو‏ں بعض اسنو‏ں بزرگاں وچ شمار کردے سن، تے انہاں دا شمار پسندیدہ شاعراں وچ ہُندا ا‏‏ے۔ [۱۶۴]
  • رابعہ بن محراب الغامدی : اسلام تاں پہلے شاعر۔
  • فراس بن عتیبہ الغامدی : [معلومة ۱] زمانہ جاہلیت وچ انہاں دے شاعراں وچو‏ں اک، جس نے کہیا:

عرضت لهم صدر النعامة أدعي ولم ارج ذكرى كل نفس أسوقها
  • عبدالشمس بن مسروح الغامدی ۔ [۱۶۵]
  • مالک : عرف لھبہ: اسلام تاں پہلے شاعر، تے اوہ صحابی ابو ظہبیان العرج دے ماماں نيں۔ [۱۶۶]
  • ربیعہ بن محراب : اسلام تاں پہلے شاعر۔ [۱۶۷]
  • عمرہ بنت وائلہ [۱۶۸][۱۶۹] ، انہاں دے والد وائلہ بن الدولہ بن سعد منات بن غامد نيں، تے اوہ امیہ بن ابی السلط د‏‏ی دادی نيں، انہاں د‏‏ی والدہ رقیہ بنت عبد شمس بن عبد مناف د‏‏ی والدہ نيں۔ .
  • ذبینہ بنت سعد منات : قیس عیلان تو‏ں قبیلہ بنو ذبینہ د‏‏ی ماں تے جنہاں تو‏ں انہاں دا تعلق ا‏‏ے۔ [۱۷۰]

'''في الإسلام (قديمًا):'''سانچہ:اقتباس مع خلفية

  • <b id="mwBPA">ابن عمار الغامدی</b> : ابو جعفر البغدادی، جسنو‏ں امام النسائی نے روایت کيتا ا‏‏ے۔
  • صحابی صخر بن ودا الغامدی</img> : اک جدید راوی [۱۷۱]
  • صحابی مخنف بن سالم الغامدی</img> خلیفہ علی بن ابی طالب دے دور وچ اصفہان دا ولی</img> اوہ کوفہ وچ العزد دا رہنما اے
  • صحابی ابو ظبی العرج</img> اوہ اک نائٹ تے شاعر سی جو نبی صلی اللہ علیہ وسلم دے پاس آیا سی، تے تن عرب شورویراں وچو‏ں اک سی، جداں کہ القسمالی تے السحری نے دسیا اے، تے قادسیہ کی جنگ وچ غامد بریگیڈ دا بینر ہولڈر سی۔
  • صحابی جندب بن زہیر الغامدی</img> اوہ صفین د‏‏ی جنگ وچ ماریا گیا۔
  • <b id="mwBRc">عبدالرحمن بن نعیم الغامدی</b> : اموی خلیفہ عمر بن عبدالعزیز دے دور وچ خراسان دا ولی۔
  • صحابی ، حزن بن المرقع الغامدی</img> رسول اللہ صلی اللہ ﷺ دے پاس اک وفد۔
  • صحابی <b id="mwBSU">منیب ابو ایوب الغامدی</b> : اس دا شمار اہل لیونت وچ ہُندا اے، انہاں د‏‏ی حدیث انہاں دے بیٹے منیب بن مدرک بن منیب دے پاس اپنے والد د‏‏ی سند تو‏ں تے اپنے دادا کيتی سند تو‏ں اے کہ انہاں نے دیکھیا۔ رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم نے زمانہ جاہلیت وچ فرمایا: "کہہ دو کہ اللہ دے سوا کوئی معبود نئيں، تسيں کامیاب ہو جاؤ گے۔ . . ».[۱۷۲]
  • سعید بن ابی سعید الغامدی : اوہ انبار دے شاعراں وچو‏ں نيں۔
  • صحابی <b id="mwBTA">جندب بن کعب الغامدی</b></img> اوہ کوفہ وچ سی تے اس نے سب تو‏ں پہلے جادوگراں نو‏‏ں قتل ک‏ر ک‏ے انہاں د‏‏ی سزا دا نفاذ کيتا۔
  • صحابی سفیان بن عوف الغامدی</img> : اک رہنما تے اک نائٹ، اموی خاندان دے عہد وچ سب تو‏ں اہ‏م شہزادےآں وچو‏ں اک، تے معاویہ ابن ابی سفیان الصوف نو‏‏ں حکمران مقرر کيتا گیا ۔
  • صحابی الحکم بن المغفل الغامدی</img> .
  • یزید بن المغفل الغامدی : اسنو‏ں یوم النخلیہ وچ قتل کيتا گیا۔
  • صحابی زہیر بن سالم الغامدی</img> اوہ فارس د‏‏ی فوج دے کمانڈر النخرجان دا قاتل تے میدان جنگ وچ کنگن پہننے والے عرباں وچو‏ں پہلا شخص ا‏‏ے۔
  • صحابی مدرک بن الحارث الغامدی</img> .[۱۷۳]
  • عبداللہ بن عفیف الغامدی ، پیروی کرن۔ [۱۷۴]
  • صحابی حبیب بن مخنف الغامدی :</img> جدید روایت [۱۷۵]
  • صحابی <b id="mwBVw">عبد عمرو بن کعب العصام الغامدی</b></img> [۱۷۶]
  • یزید بن مالک الغامدی : اوہی اے جس نے کہیا: : [۱۷۷][۱۷۸]

أكفُّ الجهلَ عن حلماءِ قومي وأعرضُ عن كلامِ الجاهلينَا
إذا رجلٌ تعرضَ مستخِفاً لنا بالجهلِ أوشكَ أن يحينَا
وله أيضًا:
فإن ضجوا منا زأرنا فلم يكنشبيهاً بزأر الأسد ضبح الثعالب

فإن ضجوا منا زأرنا فلم يكن

شبيهاً بزأر الأسد ضبح الثعالب
  • صحابی عبداللہ بن سعد الغامدی</img> : اک جدید راوی [۱۷۹]
  • صحابی سفیان بن یزید</img> نبی صلی اللہ علیہ وسلم د‏‏ی کتاب ﷺ نے شرکت کيتی [۱۸۰] ۔
  • صحابی عذید بن الحبہ</img> .
  • عبداللہ بن عائض بن لھبہ : اوہ معاویہ دے حلیفاں وچو‏ں سن ۔ [۱۸۱]
  • حارث بن زہیر : اونٹھ دے دن علی بن ابی طالب دے نال ملنا</img> اس دن اوہ ماریا گیا، تے اس د‏ی خبر وچ اے: عمرو بن الاشرف نے اونٹھ د‏‏ی تھوتھنی لی، تے کوئی وی اس دے نیڑے نئيں پہنچیا، بغیر اس د‏ی تلوار مارے، جداں کہ الحارث ابن زہیر العزدی نے آک‏ے کہیا:

يَا أُمَّنَا يَا خَيْرَ أُمٍّ نَعْلَمُ أَمَا تَرَيْنَ كَمْ شُجَاعٍ يَكْلَمُ

سانچہ:شطر

انہاں نے دو حملےآں وچ اختلاف کیا، ہر اک نے اپنے مالک نو‏‏ں مار ڈالیا۔ جندب بن عبداللہ الازدی کہندے نيں کہ ميں نے انہاں نو‏ں اپنے پیراں تو‏ں زمین دا جائزہ لیندے دیکھیا ایتھ‏ے تک کہ اوہ مر گئے، وچ عائشہ رضی اللہ عنہا دے پاس آیا۔</img> اس دے بعد آپ صلی اللہ علیہ وسلم نے مدینہ منورہ وچ انہاں نو‏‏ں سلام کیا، تاں انہاں نے کہیا: آپ کون نيں؟ميں نے کہیا: کوفہ دے اک آدمی العزد کا، اس نے کہیا: کیہ تسيں نے سانو‏ں بصرہ دے دن دیکھیا تھا؟ميں نے کہیا: ہاں۔ ميں نے کہیا: آپ نو‏‏ں کرنا پئے گا۔ اس نے کہیا: کیہ تسيں جاندے ہو کہ کون کہندا اے: اے ساڈی ماں، اے نیک، یا اسيں جاندے نيں؟ ميں نے کہیا: ہاں، وچ اسنو‏ں جاندا ہون، اس نے کہیا: اوہ کون اے ؟ ميں نے کہیا: میری چچا زاد بہن، اس نے کہیا: اس نے کیہ کيت‏‏ا؟ ميں نے کہیا: اوہ اونٹھ اُتے ماریا گیا تے اس دا قاتل ماریا گیا، تاں اوہ روندی رہی ایتھ‏ے تک کہ ميں نے سوچیا کہ اوہ خاموش نئيں رہے گی۔ [۱۸۲]

  • عوف بن عبداللہ بن الاحمر : شاعر، گواہ صفین، تے حسین دے لئی اک شہنشاہ ا‏‏ے۔ [۱۸۳]
  • عبداللہ بن عوف بن الاحمر : اس نے خوارج دے خلاف جنگ وچ حصہ لیا، تے اس د‏ی کہانی وچ اے: خوارج جمع ہوئے تے انہاں د‏‏ی کمان حوترہ بن ودہ بن مسعود الاسدی نو‏‏ں سنبھالی، تاں اوہ انہاں دے درمیان کھڑا ہويا تے فروا بن دا مذاق اڑایا۔ امام علی ابن ابی طالب رضی اللہ عنہ تو‏ں لڑنے دے شبہ د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں دے پاس ابی الحصیٰ دے بیٹے سن، جو بوہت گھٹ سن، تاں معاویہ نے ابو حوترہ نو‏‏ں بلايا تے اس تو‏ں کہیا: اپنے بیٹے دے پاس جاؤ، شاید اوہ توانو‏‏ں دیکھے تاں اس اُتے ہمدردی ہو جائے۔ چنانچہ اوہ اس دے پاس گیا تے اس تو‏ں گل د‏‏ی تے اس تو‏ں التجا د‏‏ی تے کہیا: کیہ ميں آپ دے بیٹے نو‏‏ں آپ دے پاس نہ لاؤں؟ ابو حوترہ باہر نکلنے والےآں وچو‏ں نکلیا تاں اس نے اپنے بیٹے نو‏‏ں پاخانے دے پاس بلايا تے کہیا: ابا جان، آپ وچ مجھ وچ کافی طاقت ا‏‏ے۔ [۱۸۴]
  • خالد بن نجید نے دو صفاں دیکھو۔ [۱۸۵]
  • زہیر بن نجید : کوفہ دے رئیساں وچو‏ں اک۔ [۱۸۶]
  • عبداللہ بن نجید : ابو صادق، علی رضی اللہ عنہ تو‏ں روایت ا‏‏ے۔</img> تے اوہ کوفہ وچ انہاں دے نگراناں وچو‏ں ا‏‏ے۔
  • ربیعہ بن نجید : اہل کوفہ وچو‏ں میری پیروی کرو۔ [۱۸۷]
  • عروہ بن زہیر بن نجیث : اس نے خوارج دے خلاف جنگ وچ حصہ لیا۔ [۱۸۸]
  • طارق بن ابی ذبیان : میرا پیرو، عراق د‏‏ی نگرانی تاں۔ [۱۸۹]
  • محمد بن خالد بن ابی زابیان : فقیہ، محدثین تے قاری قرآن وچو‏ں اک۔ [۱۹۰]
  • ابی طلق عدی بن حنظلہ : انہاں تو‏ں کہیا گیا کہ اوہ انہاں دے نال سن ۔ [۱۹۱]
  • زہیر بن محمد : اوہ خراسان دے بزرگ عباسی مبلغین وچو‏ں سن، تے اوہ انہاں رہنماواں وچو‏ں سن جنہاں نے ابن ہبیرہ نال جنگ کيت‏ی تے اسنو‏ں شکست دتی، تے اس نے خوارج دے انقلابات نو‏‏ں ختم کرنے دے بعد اک مدت تک سجستان اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ یہ. اس دے پاس بغداد وچ زہیرہ دا ٹوٹنا ا‏‏ے۔ [۱۹۲][۱۹۳]
  • محمد بن عبدالرحمٰن بن معیز الغامدی : اک حدیث دے راوی ، انہاں نے سفیان الثوری د‏‏ی سند تو‏ں اک حدیث بیان کيتی: «نے کہیا: ميں نے کہیا: یا رسول اللہ، مینو‏ں کوئی ایسی چیز بتاواں جسنو‏‏ں ميں لے لاں؟ اس نے کہیا، خدا د‏‏ی دعا تے سلامتی ہو، کہو، میرے رب خدا، فیر سِدھے ہو جاؤ۔ . إلخ الحديث " ، ابن شہاب نے روایت کيتی ا‏‏ے۔ [۱۹۴]
  • <b id="mwBcM">خریدار کا مسافر</b> : بعض محققاں دا خیال اے کہ اس د‏ی نسل تو‏ں ہی ریاست دے پہلے حکمران سن ۔ [۱۹۵]
  • ابن ابی سفیان الغامدی : اک شاعر جس نے کہیا: [۱۹۶]

ذات شوى عبلٍ وخضرٍ أبتل وكفلٍ مثل الكثيب الأهيل
  • عبداللہ الغامدی : اک شاعر جو کہندا اے: [۱۹۷]

ومن تعاجيب خلق الله غاطية يعصر منها ملاحيّ وغربيب
تعبدوا وأقيموا وفق دينكمو إن المغالب صلب الله مغلوب
سانچہ:اقتباس مع خلفية'''في الإسلام (حديثًا):'''
  • سعد الغامدی : مشہور قاریاں وچو‏ں اک، تے مسجد نبوی وچ شرکت کرنے والے اماماں وچو‏ں اک۔ [۱۹۸]
  • علی بن سعید الحجاج : مسجد نبوی وچ فقہ دے پروفیسر، ممتاز الازہر یونیورسٹی دے طلباء وچو‏ں اک۔ [۱۹۹]
  • <b id="mwBd8">ابو الولید الغامدی</b> : اک عظیم رہنما، اک مجاہد، جس نے چیچنیا وچ عرب جنگجوواں د‏‏ی کور د‏‏ی قیادت کی، رہنما سیف الاسلام خطاب دے بعد۔ [۲۰۰]
  • خالد الغامدی : مکہ وچ مسجد نبوی دے اماماں وچو‏ں اک، تے مسجد نبوی وچ شرکت کرنے والے اماماں وچو‏ں اک۔ [۲۰۱]
  • <b id="mwBeo">ابو یعقوب الغامدی</b> : مجاہد، تے چیچن جنگ وچ اک فوجی رہنما۔ [۲۰۲]
  • علی الشداوی : غامد تو‏ں مجاہدین ڈویژن دے کمانڈر، ۱۹۴۸ د‏‏ی فلسطین جنگ وچ ۔
  • محمد بن عبد العزیز الغامدی: غامد نو‏‏ں شام‏ل کرنے والے آخری شیخ۔
  • حماد بن قری: اک نائٹ تے شاعر، اس د‏ی کچھ نظماں دا ذکر چارلس ہوپر (فرانس د‏‏ی نیشنل لائبریری وچ محفوظ) دے مخطوطات وچ موجود ا‏‏ے۔ [۲۰۳][۲۰۴]
  • ابن حطمل: کتاب الدر المفخر وچ مذکور اے « حدثني عنهم بعض العارفين بهم، أنهم أعرف أهل واجهتهم في الأشباه ومعرفة القبیلے والتتبع للآثار ودلالة الطرق وهم رماة صائبون كماة غالبون، مبارز يقصر عنهم لأن الشجاعة شعار منهم. » [۲۰۵]
  • مظہیم بن کلیب: اک نائٹ تے شاعر۔ [۲۰۶]
  • محسن بن جال: سلطنت عثمانیہ دے خلاف انقلاب وچ حصہ لینے والے ناواں وچو‏ں اک، اسنو‏ں پھڑیا گیا تے فیر جلاوطن کر دتا گیا۔
  • صالح بن حبیش: سلطنت عثمانیہ دے خلاف انقلاب وچ حصہ لینے والے ناواں وچو‏ں اک۔
  • سعید بن قدسہ: بیشا دے پرچماں وچو‏ں اک، کیونجے اوہ شاہ عبدالعزیز دے دور وچ فوجی دستےآں نو‏‏ں سامان تے ہتھیار فراہ‏م کرنے والےآں وچو‏ں اک سی۔ [۲۰۷]

غامد دے بارے وچ کتاباں۔

سودھو
کتاب مصنف
غامد قبیلہ، نسب تے تریخ a خالد بن علی المردی
غامد تے ظہران دا ملک a علی صالح السلوک
ظہران تے غامد العزد دے نال گل گل وچ بولی تے ارادے د‏‏ی سالمیت a محمد بن زیاد
سیرت غامد تے ظہران وچ a حماد الجاسر
غامد تے زہران نے کمپوز کيتا۔ a صالح الغامدی
غامد تے ظہران دے ورثے دے رنگ a احمد سالم عثمان الغامدی
دور جدید وچ غامد تے ظہران د‏‏ی تریخ تو‏ں مسجد ڈاکٹر ابراہیم محمد الزید
غامد تے ظہران د‏‏ی عثمانی حکومت a عمر شانان المروعی
غامد تے زہران آبادی تے جگہ a علی صالح السلوک
غامد تے ظہران تے ملک وچ ازد دا پھیلاؤ a ابراہیم الحسائل
شاعر غامد تے زہران دے حسن دیاں نظماں a علی محمد سدران
غامد تے ظہران اربن ٹریژرز a ابراہیم الحسائل نے کہیا
غامد تے ظہران د‏‏ی جغرافیائی لغت a علی صالح السلوک
ظہران تے غامد دے علماء تو‏ں حدیث دے راویاں د‏‏ی لغت، ماجد a عبدالعزیز عبداللہ الزہرانی
اندھیراں دے جھنڈاں تو‏ں a علی محمد سدران
ظافر بانی شاہ عبدالعزیز آل سعود دے دور وچ غامد تے ظہران د‏‏ی امارت دا مرکز ا‏‏ے۔ a سعد مقبول الغامد
تہامہ ورثہ، سبھیاچار تے فطرت a مردی بن خماش بن دمام الغامدی
ترکی د‏‏ی مہم اُتے غامد تے ظہران دا موقف ڈاکٹر صالح عون الغامدی
غامد تے زہران دے کلام وچ فصیح عام a محمد بن سعید الغامدی
ملک غامد دے واقعات تے اشعار a فہد بن احمد الغامدی

ہور ویکھو

سودھو

حوالے

سودھو

نوٹس

سودھو
  1. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1 at line 4444: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  2. ↑ ص96 - كتاب عجالة المبتدي وفضالة المنتهي في النسب - حرف الغين - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  3. ↑ ص373 - كتاب اللباب في تهذيب الأنساب - باب الغين المعجمة والألف - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  4. ↑ ص278 - كتاب الأنساب للسمعاني - الوائلي - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  5. ↑ الغزاة و زمن الأقيال at althawrah.ye Error: unknown archive URL (archived 2018-11-19)
  6. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  7. ↑ جمهرة اللغة 1-3 مع الفهارس ج1 - ص798
  8. ↑ الأنساب للصحاري الجزء1/صفحه224
  9. ↑ غامد فروعها و تاريخها و انسابها - ..ٌ::ٌ:: النسابون العرب ::ٌ::ٌ.. at www.alnssabon.com Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  10. ↑ الأنساب للصحاري • الموقع الرسمي للمكتبة الشاملة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  11. ↑ الموسوعة الشاملة - جمهرة أنساب العرب ابن حزم at islamport.com Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  12. ↑ ص372 - كتاب جامع الأحاديث - مسند عمرو البكالى أبى عثمان - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  13. ↑ ص305 - كتاب تاريخ دمشق لابن عساكر - جندب بن جندب بن عمرو بن حممة بن الحارث ابن رفاعة ويقال رافع بن زهران - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  14. ↑ سبل الهدى والرشاد، في سيرة خير العباد - محمد بن يوسف الصالحي - ج6 ص390
  15. ↑ معجم قبیلے المملكة العربية السعودية - الجاسر - ص93
  16. ↑ ص7552 - كتاب موجز دائرة المعارف الإسلامية - غامد - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  17. ↑ ص74 - كتاب المنمق في أخبار قريش - حديث الفيل - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  18. ↑ ص77 - كتاب التعليقات والنوادر - مخوية على الثفنات منها سنیا سنها عوار قد - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  19. ↑ ص788 - كتاب الطبقات الكبرى متمم الصحابة الطبقة الرابعة - أبو ظبيان الأعرج واسمه عبد شمس بن الحارث بن كبير بن جشم بن سبيع بن مالك بن ذهل بن مازن بن ذبيان بن ثعلبة بن الدؤل بن سعد مناة بن غامد وفد على النبي صلى الله عليه وسلم وأسلم وكتب له كتابا وهو صاحب رايتهم يوم القادسية وابنه طارق بن أبي ظبيان كان من - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  20. ↑ ۲۰.۰ ۲۰.۱ ص171 - كتاب معجم البلدان - باب العين والياء وما يليهما - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  21. ↑ ص75 - كتاب معجم البلدان - باب الثاء والخاء وما يليهما - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  22. ↑ ص485 - كتاب معجم البلدان - دوقة - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  23. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1 at line 4444: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  24. ↑ ص228 - كتاب تاج العروس - لهب - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  25. ↑ ص414 - كتاب فتوح البلدان - فتوح خراسان - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  26. ↑ ص34 - كتاب تاريخ الطبري تاريخ الرسل والملوك وصلة تاريخ الطبري - خبر غزو مسلم بن سعيد الترك - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  27. ↑ ص419 - كتاب تاريخ الطبري تاريخ الرسل والملوك وصلة تاريخ الطبري - ذكر خبر خروج محمد بن خالد بالكوفه مسودا - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  28. ↑ ص288 - كتاب تاريخ الطبري تاريخ الرسل والملوك وصلة تاريخ الطبري - ذكر وقوع الخلاف بين اليمانيه والنزارية في خراسان - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  29. ↑ ص334 - كتاب تاريخ الطبري تاريخ الرسل والملوك وصلة تاريخ الطبري - سنه ثمان وعشرين ومائه - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  30. ↑ الفائدے الرجالية (رجال السيد بحر العلوم) - السيد بحر العلوم - مکتبة مدرسة الفقاهة at ar.lib.eshia.ir Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  31. ↑ إختيار معرفة الرجال المعروف بـ رجال الكشي (مع تعليقات مير داماد الأسترآبادي) - الشيخ الطوسي - مکتبة مدرسة الفقاهة at ar.lib.eshia.ir Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  32. ↑ ص463 - كتاب لسان الميزان ت أبي غدة - ز جعفر بن المثنى بن عبد السلام بن عبد الرحمن بن نعيم الأزدي العطار - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  33. ↑ ص377 - كتاب أخبار الدولة العباسية - تولية أبي سلمة العمال - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  34. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1 at line 4444: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  35. ↑ ص212 - كتاب تاريخ الطبري تاريخ الرسل والملوك وصلة تاريخ الطبري - نفى المهلب وابن مخنف الازارقه عن رامهرمز - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  36. ↑ ص433 - كتاب الكامل في التاريخ - ثم دخلت سنة خمس وسبعين - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  37. ↑ ص259 - كتاب تاريخ الطبري تاريخ الرسل والملوك وصلة تاريخ الطبري - محاربه شبيب عتاب بن ورقاء وزهره بن حوية وقتلهما - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  38. ↑ ص829 - كتاب معرفة الصحابة لأبي نعيم - حبيب بن مخنف الغامدي يعد في الحجازيين ذكره بعض المتأخرين في الصحابة وهو وهم وصوابه عن أبيه - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  39. ↑ تاريخ الطبري - الطبري، ابن جرير - مکتبة مدرسة الفقاهة at ar.lib.eshia.ir Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  40. ↑ ص123 - كتاب الأخبار الطوال - موقعه القادسية - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  41. ↑ ص462 - كتاب تاريخ خليفة بن خياط - تسمية عمال أمير المؤمنين هارون - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  42. ↑ ۴۲.۰ ۴۲.۱ ص180 - كتاب تهذيب التهذيب - من اسمه العلاء - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  43. ↑ ۴۳.۰ ۴۳.۱ ص351 - كتاب اللباب في تهذيب الأنساب - باب النون والياء - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  44. ↑ ص152 - كتاب الإصابة في تمييز الصحابة - حكيم - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  45. ↑ ص109 - كتاب الأعلام للزركلي - والبة بن الحباب - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  46. ↑ ص127 - كتاب تاريخ الطبري تاريخ الرسل والملوك وصلة تاريخ الطبري - الخريت بن راشد واظهاره الخلاف على على - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  47. ↑ ص351 - كتاب الكامل في التاريخ - ثم دخلت سنة ثمان وستين - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  48. ↑ ص424 - كتاب أنساب الأشراف للبلاذري - مسير إبراهيم بن مالك الأشتر إلى الموصل ومقتل عبيد الله بن زياد وحصين بن نمير السكوني - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  49. ↑ ص91 - كتاب تاريخ الطبري تاريخ الرسل والملوك وصلة تاريخ الطبري - سنه سبع وستين - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  50. ↑ ص130 - كتاب الكامل في التاريخ - ثم دخلت سنة اثنتين ومائة - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  51. ↑ موسوعة صحيح البخاري at www.bukhari-pedia.net Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  52. ↑ ص105 - كتاب الأعلام للزركلي - سفيان بن عوف - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  53. ↑ ص505 - المستدرك على الصحيحين للحاكم - ذكر مناقب سفيان بن عوف الغامدي - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  54. ↑ ص23 - كتاب مختصر تاريخ دمشق - سفيان بن عوف بن المغفل - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  55. ↑ ص37 - كتاب مختصر تاريخ دمشق - عبد الرحمن بن مسعود بن الحارث - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  56. ↑ ص495 - كتاب الاشتقاق - رجال بني نصر بن الأزد - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  57. ↑ ص612 - كتاب الإصابة في تمييز الصحابة - جندب بن خالد - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  58. ↑ ص146 - كتاب تهذيب الكمال في أسماء الرجال - جندب الخير الأزدي الغامدي قاتل الساحر يكنى أبا عبد الله له صحبة يقال إنه جندب - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  59. ↑ ص126 - كتاب التدوين في أخبار قزوين - من ورد قزوين من التابعين رضي الله عنهم أجمعين - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  60. ↑ أهل السراة في القرون الوسيطة صفحة/30
  61. ↑ أشراف مكة المكرمة وأمرائها في العهد العثماني صفحة/65/44
  62. ↑ اشراف مكة المكرمة وامرائها في العهد العثماني - صفحة/65
  63. ↑ الدولة العثمانية في التاريخ الإسلامي الحديث - اسماعيل ياغي صفحة/31
  64. ↑ هل الضرائب جديدة علينا؟ - محمد بن فهد العمران at www.al-jazirah.com Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  65. ↑ الدولة العثمانية وشبه الجزيرة العربية -رجب حراز- صفحة/100-101
  66. ↑ التاريخ الإسلامي المجلد الثامن -محمود شاكر صفحة/147/240/223
  67. ↑ تاريخ مكه دراست... للسباعي صفحة/343
  68. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1 at line 4444: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  69. ↑ تأريخ مكّة دراست في السياسة والعلم والاجتماع والعمران صفحة/334
  70. ↑ أهل السراة في القرون الإسلامية الوسيطة صفحة/31 الضوء اللامع لأهل القرن التاسع - الجزء الثانى/868
  71. ↑ الحجاز في العصر الاسلامي صفحة/61
  72. ↑ منائح الكرم في أخبار مكة والبيت وولاة الحرم - ج 4 صفحة/183
  73. ↑ كتاب سمط النجوم العوالي في أنباء الأوائل والتوالي صفحة/421
  74. ↑ أهل السراة في القرون الوسيطة صفحة/34
  75. ↑ تاريخ أمراء المدينة المنوّرة صفحة/366 منائح الكرم في أخبار مكة والبيت وولاة الحرم - ج ۵ صفحة/341
  76. ↑ تأريخ مكّة دراست في السياسة والعلم والاجتماع والعمران - ج ١-٢ صفحة462 غامد وزهران وانتشار الأزد في البلدان صفحة/280
  77. ↑ شبه الجزيرة العربية -1- عسير صفحة/ 151
  78. ↑ تحفة المشتاق في أخبار نجد والحجاز والعراق صفحة/246
  79. ↑ خلاصة الكلام في بيان أمراء البلد الحرام صفحة/62
  80. ↑ خلاصة الكلام في بيان أمراء البلد الحرام صفحة/66
  81. ↑ مجلة جامعة الملك عبدالعزيز:الأداب والعلوم الإنسانية المجلد/السابع صفحة/106
  82. ↑ تأريخ مكّة دراست في السياسة والعلم والاجتماع والعمران - ج 1-2 صفحة 565
  83. ↑ مجلة جامعة الملك عبدالعزيز:الأداب والعلوم الإنسانية المجلد/السابع صفحة/102
  84. ↑ نفح العود في سيرة دولة الشريف حمود صفحة/251-253
  85. ↑ عنوان المجد في تاريخ نجد ج1 صفحة/302-305
  86. ↑ تاريخ مكه للسباعي صفحة/509 عنوان المجد في تاريخ نجد صفحة/322
  87. ↑ [بخروش بن علاس ثائر وثورة صفحة/1991]
  88. ↑ تأريخ مكّة دراست في السياسة والعلم والاجتماع والعمران صفحة/575. خزانة التّواريخ النجديّة صفحة/239/237.
  89. ↑ ملاحظات عن البدو والوهابيين الجزء/الثاني - صفحة/146. عنوان المجد في تاريخ نجد صفحة/332-335.
  90. ↑ تاريخ الفاخري صفحة/174
  91. ↑ الوثيقة رقم 19594 من سجلات رئاسة مجلس الوزراء في اسطنبول، صورة منها مودعة في دارة الملك عبدالعزيز للبحوث، الرياض
  92. ↑ حكام مكة -جيرالد دوغوري صفحة/274
  93. ↑ موجزٌ لتاريخ الوهابي صفحة/146
  94. ↑ [كتاب منطقة الباحة من القرن٧هـ-حتى القرن ١۴هـ]،[بخروش بن علاس ثائر وثورة 1170-1230هـ / 1757-1815م]
  95. ↑ [تاريخ نجد ص٢١٧، جيرالد دو غوري، حكام مكة ص٢٧٢]
  96. ↑ خزانة التّواريخ النجديّة - ج ١ صفحة/241. نجد الحديث وملحقاته صفحة/81.
  97. ↑ السراج المنير في سيرة أمراء عسير صفحة/68
  98. ↑ موجزٌ لتاريخ الوهابي صفحة/172
  99. ↑ [عنوان المجد في تاريخ نجد صفحة/369]
  100. ↑ عنوان المجد في تاريخ نجد الجزء/1 صفحة/365. تاريخ الفاخري صفحة/175.
  101. ↑ عنوان المجد في تاريخ نجد صفحة/ 370
  102. ↑ خزانة التّواريخ النجديّة صفحة/242
  103. ↑ نجد الحديث وملحقاته صفحة/83
  104. ↑ [كتاب غامد أنسابها وتاريخها لعلي المرضي]
  105. ↑ [وثيقة القاضي محمد بن عبد الله المنصوري الغامدي، كتاب قبيلة غامد أنسابها وتاريخها، كتاب منطقة الباحة/ القرن ١١هـ-١٣هـ. ]
  106. ↑ تأريخ مكّة دراست في السياسة والعلم والاجتماع والعمران - ج ١-٢ صفحة/588
  107. ↑ وثيقة القاضي محمد بن عبد الله المنصوري الغامدي، كتاب قبيلة غامد أنسابها وتاريخها، كتاب موسوعة الباحة/ القرن ١١هـ-١٣هـ.
  108. ↑ القول المكتوب في تاريخ الجنوب ج/16 صفحة/461
  109. ↑ بلجرشي الماضي والحاضر صفحة/132
  110. ↑ القول المكتوب في تاريخ الجنوب ج16/ ص461
  111. ↑ خزانة التّواريخ النجديّة - ج ٧ صفحة/200
  112. ↑ تاريخ الفاخري صفحة/209
  113. ↑ [وثائق تاريخ شبه الجزيرة في العصر الحديث المجلد الأول ص٣٣۵، تحفة البيان عن ماضي سراة زهران]
  114. ↑ [أحداث وقصائد من بلاد غامد لفهد بن احمد بن محمد الجعيدي الغامدي،ص٣۴]
  115. ↑ فصول من تاريخ قبيلة حرب للدكتور فايز البدراني صفحة/511
  116. ↑ العلاقات بين مصر والحجاز ونجد في القرن 19 صفحة/73
  117. ↑ تأريخ مكّة دراست في السياسة والعلم والاجتماع والعمران - ج ١-٢ صفحة/602
  118. ↑ تاريخ مكه للسباعي صفحة/534
  119. ↑ قراءة كتاب شبه جزيرة العرب عسير صفحة/201
  120. ↑ العلاقات بين مصر والحجاز ونجد في القرن 19 صفحة/75
  121. ↑ [علاقة الأشراف بغامد وزهران، السراج المنير بتاريخ عسير]
  122. ↑ تاريخ عسير في الماضي والحاضر صفحة/263
  123. ↑ العلاقات بين مصر والحجاز ونجد في القرن 19 صفحة/76
  124. ↑ [السراج المنير بتاريخ عسير، كتاب عسير لمحمود شاكر، كتاب منطقة الباحة]
  125. ↑ القول المكتوب في تاريخ الجنوب الجزء/16 الصفحة/464
  126. ↑ خلاصة الكلام في بيان أمراء البلد الحرام صفحة/166
  127. ↑ منطقة الباحة-دراست،اضافات،تعليقات-ق1-ق15 هجري -ق7-ق21ميلادي صفحة/33
  128. ↑ منطقة الباحة-دراست،اضافات،تعليقات-ق1-ق15 هجري -ق7-ق21ميلادي صفحة/35
  129. ↑ [عسير تحت الحكم العثماني١٨٧٢، ص۵٢]
  130. ↑ [كتاب غامد أنسابها وتاريخها، الطبعة الأولى ص۴٧۵]
  131. ↑ منطقة الباحة-دراست،اضافات،تعليقات-ق1-ق15 هجري -ق7-ق21ميلادي صفحة/298
  132. ↑ (تاريخ عسير في الماضي والحاضر صفحة/316
  133. ↑ خزانة التّواريخ النجديّة - ج ١٠ صفحة/27
  134. ↑ الرحلة اليمانية للشريف البركاتي صفحة/19-20
  135. ↑ الرّحلة الحجازيّة صفحة/26
  136. ↑ ۱۳۶.۰ ۱۳۶.۱ ۱۳۶.۲ ۱۳۶.۳ [مختصر التعبير في تاريخ بني كبير، ص٦۴. قبيلة غامد أنسابها و تاريخها صفحة/471]
  137. ↑ التطورات السياسية والحضارية في الدولة السعودية المعاصرة صفحة/42
  138. ↑ خزانة التّواريخ النجديّة - ج ٦ صفحة/170
  139. ↑ بلجرشي الماضي والحاضر صفحة/151
  140. ↑ سجل الشرف -فهد المارك صفحة/19
  141. ↑ أهل السراة في القرون الوسيطة صفحة/52
  142. ↑ [كتاب قبيلة غامد أنسابها وتاريخها لعلي المرضي باب المعارك]
  143. ↑ [الموروثات الشعبية لغامد وزهران، الكتاب الثاني، قصيدة (شامها من يمنها)]
  144. ↑ [المعجم الجغرافي للبلاد العربية السعودية منطقة عسير الجزء الثاني ص٢٢٣]
  145. ↑ [كتاب قبيلة رفاعة من غامد لمرزوق بن محمد الغامدي، باب فرسان القبيلة ٨-]
  146. ↑ [احداث وقصائد من بلاد غامد ص٢٧]
  147. ↑ [احداث وقصائد من بلاد غامد ص٢۵]
  148. ↑ [احداث وقصائد من بلاد غامد،ص٢۵٢]
  149. ↑ [احداث وقصائد من بلاد غامد، ص٧۵]
  150. ↑ [احداث وقصائد من بلاد غامد،ص٢۵٦]
  151. ↑ [احداث وقصائد من بلاد غامد، ص٦٠،ص٦١]
  152. ↑ [كتاب قبيلة غامد أنسابها وتاريخها/ الطبعة الثالثة، ص٣۵٧]
  153. ↑ [كتاب احداث وقصائد من بلاد غامد، صفحة81-82]
  154. ↑ [ديوان المصباح من شعر وهاجس الشيخ علي جماح]
  155. ↑ [قبيلة غامد أنسابها وتاريخها صفحة/478]
  156. ↑ وثيقة مسعود بن حجر. كتاب قبيلة غامد أنسابها وتاريخها ص۴٧٦
  157. ↑ [كتاب ديوان شاعر وفرسان من شبه الجزيرة العربية ص١٩٩ الفارس مزحم بن كليب الغامدي]
  158. ↑ [كتاب بني كبير تاريخ وأصالة]
  159. ↑ [القول المكتوب في تاريخ الجنوب لغيثان بن علي بن جريس الجزء العاشر، ص۴٣٣،ص۴٣۴]
  160. ↑ ص239 - كتاب اللباب في تهذيب الأنساب - باب الثاء والعين - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  161. ↑ ص493 - كتاب الاشتقاق - رجال بني نصر بن الأزد - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  162. ↑ ص12 - كتاب تاريخ الطبري تاريخ الرسل والملوك وصلة تاريخ الطبري - ذكر الخبر عما كان من امرهما في ذلك وظهور المختار للدعوة إلى ما دعا اليه الشيعة بالكوفه - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  163. ↑ معجم مقاييس اللغة - أبو الحسين زكريا - ج1 ص204
  164. ↑ معجم البلدان - الجموي - ج5 ص428
  165. ↑ المنمق من أخبار قريش - البغدادي - ص74
  166. ↑ ص35 - كتاب الإيناس بعلم الأنساب - اللام - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  167. ↑ ص224 - كتاب الأنساب للصحاري - عبد الله بن كعب - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  168. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1 at line 4444: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  169. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1 at line 4444: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  170. ↑ ص256 - كتاب أنساب الأشراف للبلاذري - ومنهم كناز بن مرثد بن حصين بن يربوع بن طريف بن خرشبة بن عبيد حليف حمزة بن عبد المطلب رضي الله تعالى عنه - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  171. ↑ كتاب أسد الغابة ط الفكر جزء3 صفحة397
  172. ↑ ص179 - كتاب الإصابة في تمييز الصحابة - منيب أبو أيوب الأزدي - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  173. ↑ ص93 - كتاب معجم الصحابة لابن قانع - مدرك بن الحارث الغامدي - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  174. ↑ ص154 - كتاب مرآة الزمان في تواريخ الأعيان - حديث كربلاء - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  175. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1 at line 4444: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  176. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1 at line 4444: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  177. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1 at line 4444: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  178. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1 at line 4444: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  179. ↑ ص93 - كتاب معجم الصحابة لابن قانع - عبد الله بن سعد الغامدي - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  180. ↑ ص219 - كتاب الجرح والتعديل لابن أبي حاتم - سفيان - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  181. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1 at line 4444: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  182. ↑ ص521 - كتاب تاريخ الطبري تاريخ الرسل والملوك وصلة تاريخ الطبري - خبر وقعه الجمل من روايه اخرى - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  183. ↑ ص128 - كتاب الإصابة في تمييز الصحابة - عوف بن أبي حية البجلي - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  184. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1 at line 4444: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  185. ↑ ص3120 - كتاب بغية الطلب في تاريخ حلب - خالد بن ناجذ الازدي الغامدي - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  186. ↑ ص223 - كتاب الأنساب للصحاري - عبد الله بن مالك بن نصر بن الأزد - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  187. ↑ ص530 - كتاب تاريخ بغداد ت بشار - أبو صادق الأزدي قيل انہاں اسمه مسلم بن يزيد وقيل عبد الله بن ناجذ - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  188. ↑ ص246 - كتاب تاريخ الطبري تاريخ الرسل والملوك وصلة تاريخ الطبري - خبر دخول شبيب الكوفه وما كان من امره مع الحجاج - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  189. ↑ ص788 - كتاب الطبقات الكبرى متمم الصحابة الطبقة الرابعة - أبو ظبيان الأعرج واسمه عبد شمس بن الحارث بن كبير بن جشم بن سبيع بن مالك بن ذهل بن مازن بن ذبيان بن ثعلبة بن الدؤل بن سعد مناة بن غامد وفد على النبي صلى الله عليه وسلم وأسلم وكتب له كتابا وهو صاحب رايتهم يوم القادسية وابنه طارق بن أبي ظبيان كان من - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  190. ↑ ص603 - كتاب البداية والنهاية ط هجر - ذكر ابتداء أمر السبع بالجامع الأموي - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  191. ↑ ص572 - كتاب الإصابة في تمييز الصحابة - عمرو بن معديكرب - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  192. ↑ ص162 - كتاب معجم البلدان - زهلول - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  193. ↑ ص218 - كتاب أخبار الدولة العباسية - جمع بكير الشيعة واختياره رجال الدعوة - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  194. ↑ ص161 - تفسير ابن كثير ط العلمية - سورة فصلت الآيات إلى - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  195. ↑ ص225 - كتاب الأنساب للصحاري - مالك بن كعب - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  196. ↑ ص389 - كتاب الموازنة بين شعر أبي تمام والبحتري - ما عيب به البحتري وليس بعيب - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  197. ↑ ص554 - كتاب أساس البلاغة - ص ل ت - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  198. ↑ موقع نور القرأن | الشيخ سعد الغامدي at www.nourelquran.com Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  199. ↑ بوابة الحرمين الشريفين at www.alharamain.gov.sa Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  200. ↑ أبو الوليد الغامدي.. الوصية وقصة الشهادة - ملفات متنوعة at ar.islamway.net Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  201. ↑ خالد الغامدي - القرآن الكريم تحميل و استماع at www.tvquran.com Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  202. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1 at line 4444: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  203. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1 at line 4444: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  204. ↑ أحداث وقصائد من بلاد غامد صفحة/363-365
  205. ↑ ص5 - كتاب الدرر المفاخر في أخبار العرب الأواخر - أولا في معرفة عرب تهامة - المكتبة الشاملة الحديثة at shamela.ws Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  206. ↑ كتاب ديوان شاعر وفرسان من شبه الجزيرة العربية ص/199 الفارس مزحم بن كليب الغامدي
  207. ↑ المقيطيف يزود الوراق بوثائق عن دور أهل بيشة في الجهاد تحت راية المؤسس الباني الملك عبدالعزيز -طيب الله ثراه- at www.al-jazirah.com Error: unknown archive URL (archived [Date missing])


سائیٹ غلطی: <ref> ٹیگ اک ٹولی جیدا ناں "معلومة" اے ہیگے نیں، پر کوئی <references group="معلومة"/> ٹیگ نا لبھیا۔

"https://pnb.wikipedia.org/w/index.php?title=غامد&oldid=671182" توں لیا