جنگ خازر
| جنگ خازر | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
| فریقین: | |||||||||
| بنو امیہ مخالف لشکر | ابن زیاد دا لشکر | ||||||||
| سپہ سالار: | |||||||||
| ابراہیم بن مالک اشتر | عبید اللہ بن زیاد | ||||||||
| نقصان: | |||||||||
| ابراہیم دے متعدد ساتھیاں دی موت | شامی لشکر دی وڈی تعداد منجملہ حصین بن نمیر، شُرَحیل بن ذی الکلاع تے ابن زیاد دی موت | ||||||||
جنگ خازر قیام مختار دے دوران ہونے والی جنگاں وچوں اک اے کہ جو 67 ہجری وچ ابراہیم بن مالک اشتر(سپاہ مختار دے سردار) تے عبید اللہ بن زیاد (سپاہ شام دے سردار) دے وچکار لڑی گئی۔ ایہ جنگ خازِر یا خازَر (دریائے زاب دی داہنی ندی) دے کنارے اُتے ہوئی تے اس دا اختتام عبید اللہ دے قتل اُتے ہويا۔
ابراہیم بن مالک اشتر نے اپنے ساتھیاں نوں امام حسینؑ دے خون دا انتقام لینے دی ترغیب دی۔ عبید اللہ دے لشکر کے سجے بازو (میمنہ) دے کمانڈر حُصین بن نمیر نے عراقی فوج دے کھبے بازو (میسرہ) اُتے غلبہ حاصل کر ليا۔ اس دے بعد ابراہیم نے میمنہ دے کمانڈر تے اپنے پرچمدار نوں پیشقدمی دا حکم دتا جدوں کہ خود پیدل سپاہیاں دی مدد توں دشمن اُتے حملہ آور ہويا تے سخت لڑائی دے بعد انہاں نوں شکست توں دوچار کر دتا۔ دونے طرف دے بوہت سارے لوک اس جنگ وچ کم آئے تے ابراہیم بن مالک نے عبید اللہ بن زیاد نوں موت دے گھاٹ اتاریا۔
جنگ دا مقام تے تریخ
سودھوجنگ خازر دی تریخ وچ اختلاف اے۔ بعض نے 66ھ[۱] تے بعض [۲] نے 67ھ تحریر کيتی اے۔ طبری[۳] نے ابو مخنف دی روایت ذکر کردے ہوئے کہ جو تاریخی اعتبار توں زمانہ جنگ توں نزدیک اے، 67ھ نوں جنگ دا سال قرار دتا اے۔[۴] اس لڑائی وچ حادثہ کربلا دے بوہت سارے ذمہ دار منجملہ عبید اللہ بن زیاد مارے گئے۔ جغرافیہ داناں دے بقول خازر، اربل تے موصل ايسے طرح نہر ذات بالا تے موصل دے درمیان واقع اک نہر دا ناں اے۔ ایہ نہر نخلا دے پنڈ آربون توں نکلدی اے تے آخر کار دریائے دجلہ وچ جا ڈگدی اے۔[۵] کچھ منابع وچ اس نہر دا ناں جازر ثبت ہويا اے۔[۶] اک ہور نقطہ نظر دے مطابق خازر مدائن دا اک شہر اے۔[۷] طبری[۸] دی نقل دے مطابق خازر موصل دا حصہ تے قریہ باربیثا دے نزدیک سی تے خازر توں موصل تک دا فاصلہ پنج فرسخ (پندرہ میل) سی۔
اس علاقے دیاں ہور جنگاں
سودھواس علاقے وچ پہلی صدی دی اک خطرناک جنگ لڑی گئی کہ جس دا تذکرہ اکثر مسلمان مورخین تے جغرافیہ داناں نے کيتا اے۔ طبری جداں مورخین نے تفصیل جدوں کہ خلیفۃ بن خیاط تے یاقوت حموی ورگیاں نے چند جملےآں اُتے اکتفا کيتا اے۔ جنگ خازر سانحہ کربلا دے مجرمین تے امام حسینؑ دے قاتلاں دے خلاف دوسری مسلح جدوجہد سی۔ پہلی لڑائی عین الوردہ (بمطابق سنہ 65ھ) وچ عبید اللہ بن زیاد تے سلیمان بن صرد خزاعی دی قیادت وچ جمع ہونے والے کوفیاں وچ ہوئی کہ جو توابین دی جنگ دے ناں توں مشہور اے۔
جنگ دا پس منظر
سودھویزید بن معاویہ دی 64ھ وچ موت تے معاویہ بن یزید دی خلافت توں علیٰحدگی دے بعد شاماور عراق وچ بدامنی پھیل گئی۔ امویاںکا عراق وچ مقرر کردہ والی عبید اللہ بن زیاد کہ جس نے امام حسینؑ دے نال جنگ دے لئی لشکر روانہ کيتا سی، مجبورا شام چلا گیا۔ عراقیاں نے اموی تسلط توں نجات حاصل کرنے دی جدوجہد شروع کر دتی، منجملہ مختار بن ابو عبید ثقفی (متوفی 67ھ) کہ جس نے کوفہ وچ امویاں دے خلاف تے امام حسینؑ دے خون دا انتقام لینے دی غرض توں قیام کر رکھیا تھا؛ نے نمایاں شیعہ شخصیت ابراہیم بن مالک اشتر نوں اک وڈے لشکر کے ہمراہ کوفہ توں شمال (شام) دی جانب روانہ کيتا تاکہ عراق وچ داخلے توں پہلے ہی عبید اللہ بن زیاد دے لشکر دا مقابلہ کيتا جا سکے۔
عبید اللہ بن زیاد کہ جو اموی خلیفہ عبد الملک بن مروان دی جانب توں عراق اُتے کنٹرول تے اسنوں اموی حکومت وچ دوبارہ شامل کرنے اُتے مامور تھا؛ شام توں نکلیا۔ ماہ ذوالحجہ 66ھ دی پہلی لڑائی وچ اس نے یزید بن انس دی زیر قیادت مختار دے اک دستے توں شکست کھادی اس دے بعد عبید اللہ بن زیاد دی ابراہیم بن مالک دے لشکر کے نال خارز وچ جنگ ہوئی۔[۹]
جنگ دا آغاز
سودھواس جنگ وچ ابراہیم دے لشکر دی تعداد اٹھ ہزار تے عبید اللہ دے لشکر دی تعداد چالیس ہزار نقل کيتی گئی اے۔[۱۰]
ابراہیم بن مالک اشتر نے اپنے اک دلیر سپاہی طفیل بن نخعی نوں پیش رو کمانڈر دی حیثیت توں عبید اللہ دی طرف روانہ کيتا۔ ابراہیم فوجی شان و شوکت توں حرکت کردا رہیا تے اس نے سواراں تے پیاداں نوں خود توں جدا نئيں ہونے دتا۔ اپنے سپاہیاں دی صفاں منظم کرنے دے بعد اس نے پیدل دستےآں کہ جنہاں دی تعداد کم سی، نوں قلب تے میمنہ وچ اپنے ہمراہ رکھیا۔
ابراہیم بن مالک اشتر، اپنے ساتھیاں نوں امام حسینؑ دے خون دا انتقام لینے تے عبید اللہ بن زیاد تے اس دے لشکر توں نبردآزما ہونے دی تلقین کردے رہے۔ عبید اللہ دی فوج دے سجے بازور دا سردار حصین بن نمیر عراقی فوج دے کھبے بازور اُتے غلبہ حاصل کرنے وچ کامیاب ہوئے گیا۔ اس اُتے ابراہیم نے میمنہ دے کمانڈر تے اپنے پرچمدار نوں اگے ودھنے دا حکم دتا تے خود پیدل سپاہیاں دی مدد توں دشمن اُتے حملہ آور ہوئے کے سخت لڑائی دے بعد انہاں نوں شکست توں دوچار کر دتا۔ دونے طرف دے بوہت سارے لوک مارے گئے۔ ابراہیم بن مالک نے عبید اللہ بن زیاد نوں موت دے گھاٹ اتار دتا۔
اموی لشکر وچ شامل وڈے وڈے شامی معززین منجملہ حصین بن نمیر تے شرجیل بن ذی الکلاع وی قتل ہوئے گئے۔ ابراہیم دے ساتھیاں نے بھاگنے والےآں دا تعاقب کيتا تے فوجی چھاؤنی اُتے قبضہ کر ليا۔ بھج دوڑ دے دوران دریا وچ غرق ہوئے کے ہلاک ہونے والے دشمناں دی تعداد میدان جنگ وچ مارنے جانے والےآں توں زیادہ سی۔[۱۱] ابراہیم دے حکم اُتے عبید اللہ بن زیاد دا سر تن توں جدا کر دتا گیا۔ ابراہیم نے اپنی کامیابی دی خوشخبری دے نال عبید اللہ تے اس دے سرداراں دے سر وی مدائن وچ مختار دے پاس بھیج دئیے جدوں کہ عبید اللہ دا بدن جلا دتا گیا۔[۱۲]
حوالے
سودھو- ↑ خلیفۃ بن خیاط، تریخ خلیفہ، 1415ھ، ص164؛ یاقوت حموی، معجم البلدان، ذیل "خازر"۔
- ↑ ابن اثیر، الکامل، دار صادر، ج4، ص261۔
- ↑ طبری، تریخ الامم و الملوک، 1382ـ1387ھ، ج6، ص86۔
- ↑ ابن اثیر، الکامل، دار صادر، ج4، ص261؛ ذہبی، العبر، 1984م، ج1، ص73-74۔
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ذیل "خازر"۔
- ↑ ابن قتیبہ، الامامۃ والسیاسۃ، 1410ھ، ج2، ص31؛ بکری، معجم مااستعجم، 1403ھ، ج1، ص484؛ ذہبی، تاریخ اسلام، حوادث و وفیات 6180ق، 1410ھ، ص 55۔
- ↑ بکری، معجم مااستعجم، 1403ھ، ج1، ص484۔
- ↑ طبری، تریخ الامم و الملوک، 1382ـ1387ھ، ج6، ص86۔
- ↑ طبری، تریخ الامم و الملوک، 1382ـ1387ھ، ج6، ص3842، 86۔
- ↑ ذہبی، تاریخ الاسلام، حوادث و وفیات 6180ھ، 1410ھ، ص 55۔
- ↑ طبری، تریخ الامم و الملوک، 1382ـ1387ھ، ج6، ص38-42، 86-92؛ خلیفۃ بن خیاط، تریخ خلیفہ، 1415ھ، ص164؛ ابن قتیبہ، الامامۃ والسیاسۃ، 1410ھ، ج2، ص24-25؛ مسعودی، مروج الذہب، 1965-1979م، ج3، ص298۔
- ↑ مسعودی، مروج الذہب، 1965-1979م، ج3، ص298؛ ابن اثیر، الکامل، دار صادر، ج4، ص264-265۔
مآخذ
سودھو- ابن اثیر، الکامل فی التریخ، دارصادر، بیروت۔
- ابنقتیبہ دینوری، الامامۃ و السیاسۃ، چاپ علی شیری، بیروت، 1410ھ/1990ء۔
- ابنکثیر، البدایۃ و النہایۃ، چاپ علی شیری، بیروت، 1408ھ/1988ء۔
- بکری، ابوعبید، معجم مااستعجم، چاپ مصطفیٰ سقا، بیروت، 1403ھ۔
- خلیفۃبن خیاط، تریخ خلیفۃبن خیاط، چاپ مصطفیٰ نجیب فوّاز و حکمت کشلی فوّاز، بیروت، 1415ھ/1995ء۔
- ذہبی، تریخ الاسلام و وفیات المشاہیر و الاعلام، حوادث و وفیات 6180، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، 1410ھ/1990ء۔
- ذہبی، العبر فی خبر من غبر، چاپ صلاحالدین منجّد، کویت، 1984ء۔
- طبری، محمد بن جرير، تاريخالامم والملوك، چاپ محمد ابوالفضل ابراہيم، بيروت 1382ـ1387ھ/ 1962ـ1967ء۔
- مسعودی، علی بنحسین، مروج الذہب و معادن الجوہر، چاپ شارل پلا، بیروت، 1965-1979ء۔
- یاقوت حموى، كتاب معجمالبلدان، چاپ فرديناند ووستنفلد، لايپزيگ 1866ـ1873، 6ج، چاپ افست تہران1965ء۔