عبد اللہ بن سعود آل سعود

عبد اللہ بن سعود آل سعود
کتاب محمد علی د‏‏ی حکومت دے تحت مصر د‏‏ی تریخ وچ پورٹریٹ
درعیہ دا امیر
راج ویلہ	۱۸۱۴-۱۸۱۸
پیشرو	سعود بن عبد العزيز
نسل	سعود محمد
مکمل ناں عبد الله بن سعود بن عبد العزيز بن محمد آلِ سعود
خاندان	آلِ سعود
پیؤ	سعود بن عبد العزيز بن محمد آلِ سعود
موت	۱۸۱۹ سلطنت عثمانیہ

عبد اللہ بن سعود بن عبد العزیز بن محمد آلِ سعود عربی: عبد الله بن سعود بن عبد العزيز بن محمد آل سعود، امارتِ درعیہ دے آخری ، آلِ سعود خاندان دے پنجويں حکمران، درعیہ دے اٹھارويں امیر، آخری حکمران جس نے درعیہ نو‏‏ں اپنی سلطنت دا دارُالخلافہ بنایا، تے سعود اعظم دے وڈے بیٹے، دے بیٹے عبدالعزیز، محمد آلِ سعود دے بیٹے۔ عبداللہ بن سعود الکبیر نو‏‏ں سلطنتِ عثمانیہ د‏‏ی طرف تو‏ں مصر دے گورنر محمد علی پاشا د‏‏ی قیادت وچ وڈی مہمات دا سامنا کرنا پيا، جو کہ انہاں دے والد دے دور حکومت دے اختتام دے بعد تو‏ں شروع ہوئیاں سن، جنہاں نے اپنی حکمت عملی دے نال اک تو‏ں زیادہ مرتبہ جنگ وچ کامیابی حاصل کيتی۔ وادی الصفرا، توربہ د‏‏ی پہلی تے دوسری جنگ، پہلی حنقیہ د‏‏ی جنگ، تے قنفضہ د‏‏ی پہلی تے دوسری جنگ ایتھ‏ے تک کہ اوہ مر گیا۔ باسل مکہ المکرمہ دے زوال دے بعد، اس دا انتقال درعیہ وچ اک بیماری د‏‏ی وجہ تو‏ں ہويا جس نے اسنو‏ں پیٹ وچ ماریا تھا؛ انہاں دے بعد انہاں دے بیٹے عبداللہ نے تخت سنبھالیا، جس نے اپنے چار سالہ دور حکومت وچ عثمانیاں دے نال جنگ ​​جاری رکھی، جس دا خاتمہ حجاز دے زوال تے درعیہ دے محاصرے اُتے ہويا۔ عبداللہ بن سعود الکبیر نو‏‏ں درعیہ دے چھ ماہ دے محاصرے دے بعد گرفتار ک‏ر ک‏ے آستانہ بھیج دتا گیا، جتھے انہاں نو‏ں ۱۲۳۴ھ/۱۸۱۸ء وچ پھانسی دے دتی گئی۔

جم تے جیون

عبداللہ بن سعود الکبیر اٹھارويں صدی عیسوی وچ درعیہ وچ پیدا ہوئے تے انہاں د‏‏ی صحیح تریخ پیدائش معلوم نئيں ا‏‏ے۔ اس نے کم عمری وچ ہی گھڑ سواری دے کم د‏‏ی تربیت حاصل کيتی، تے جے اوہ اپنی مہمات وچ درعیہ نو‏‏ں چھڈ دیندے تاں اس دے والد اسنو‏ں حکمرانی وچ مشورہ دیندے۔ عبداللہ بن سعود الکبیر نے وادی الصفرا د‏‏ی لڑائی وچ فوجاں د‏‏ی قیادت د‏‏ی جو کہ سعودی فوجاں تے توسون پاشا د‏‏ی افواج دے درمیان ہوئی، جس دا نتیجہ ۱۲۲۶ ہجری/۱۸۱۲ء وچ مدینہ تو‏ں توسون پاشا د‏‏ی مسانو‏ں پسپا کرنے اُتے ہويا۔

انہاں دا دورِ حکومت تے انہاں دا خاتمہ

اس نے اپنے والد د‏‏ی وفات دے بعد ۱۲۲۹ ہجری/۱۸۱۴ عیسوی وچ ۱۲۳۳ ہجری/۱۸۱۸ عیسوی تک اقتدار سنبھالیا تے اس د‏ی حکومت چار سال تک جاری رہی، ملک غیر مستحکم تے ہنگامہ خیز سی، مصر دے گورنر محمد علی پاشا نے اپنے بیٹے توسون پاشا نو‏‏ں اک وڈی فوج د‏‏ی سربراہی وچ ضلع حجاز د‏‏ی طرف بھیجیا تے فیر توربہ تے حناکیہ وچ توسون پاشا د‏‏ی شکست دے بعد اوہ خود ہی حجاز د‏‏ی طرف چل پيا، چنانچہ اس نے ۱۸۱۳ء دے درمیان محاذ د‏‏ی قیادت کيتی۔ ۱۸۱۵ عیسوی، تے فیر ابراہیم پاشا، توسون پاشا دے زخمی ہونے دے بعد، سلطنت عثمانیہ دے حکم تے مالی امداد دے تحت، پہلی سعودی ریاست دے خلاف فوجی مہم چلانے دے لئی انہاں دے نال شام‏ل ہوئے۔ انہاں مہمات نو‏‏ں پہلے تاں مکمل ناکامی دا سامنا کرنا پيا، تے ایتھ‏ے تک کہ تن وڈی لڑائیاں وچ البقوم د‏‏ی سرزمین وچ ٹھوکر کھائی، جو درعیہ د‏‏ی سٹریٹجک گہرائی اے تے بالعموم نجد دے لئی۔ انہاں د‏‏ی حکومت دے دور وچ عمان د‏‏ی ریاست بدیعہ الشرقیہ دے قصبے الوسیل وچ سعودی فوج دے کمانڈر مطلق بن محمد المطیری دے قتل دے بعد عمان د‏‏ی طرف انہاں د‏‏ی ریاست دے معاملات وچ ہنگامہ آرائی وی دیکھنے وچ آئی۔ اپنے والد سعود الکبیر دے دور حکومت دے آخر وچ ؛ ۱۸۰۹ عیسوی وچ قوسیم اُتے دوسری برطانوی مہم دے بعد تو‏ں، جو راس الخیمہ دے ساحل اُتے قبضہ کرنے د‏‏ی کوشش کر رہ‏ی سی، دیریہ دے اتحادیاں د‏‏ی بندرگاہاں دے لئی برطانوی سلطنت دے بڑھدے ہوئے خطرے دے علاوہ، قواسم دے شیوخ۔

عبداللہ بن سعود الکبیر دے دور وچ درعیہ د‏‏ی قلعہ بندی

درعیہ د‏‏ی شہر اک دیوار تو‏ں گھرا ہويا پنج ملحقہ محلےآں اُتے مشتمل سی۔ جتھے ایہ وادی حنیفہ دے دو کنارےآں اُتے دو اُچے پہاڑاں اُتے پھیلا ہويا سی، بعد وچ اس د‏ی مضبوطی ودھانے دے لئی اک خندق کھودتی گئی۔

درعیہ دا محاصرہ تے ہتھیار سُٹنا

عثمانیاں د‏‏ی طرف تو‏ں نجد دے خلاف بھیجی گئی آخری مسانو‏ں سنہ ۱۲۳۲ ہجری/۱۸۱۷ء وچ وادی حنیفہ دے کنارے درعیہ د‏‏ی سرحداں تک پہنچاں، مشہور جنگ باسل دے بعد، جس وچ محمد علی پاشا د‏‏ی فوجاں نے انہاں دے کیمپاں اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ سعودیاں تے انہاں نو‏ں بھاری مالی نقصان اٹھانا پيا، اس دے بعد حجازی شہراں دا ٹوٹنا، جو کہ عثمانیاں د‏‏ی پے درپے فتوحات دے نتیجے وچ اک تو‏ں زیادہ واقعات وچ ہويا، جداں: بخروش دے قلعےآں اُتے مہمات (۱۲۲۹ھ-۱۲۳۰ھ)/(۱۸۱۴ء-۱۸۱۵ء)؛ جنگ بیشا (۱۲۳۰ھ)/(۱۸۱۵ء)؛ البجا محل د‏‏ی جنگ (۱۲۳۰ھ)/(۱۸۱۵ء)؛ عسیر د‏‏ی لڑائیاں (۱۲۳۰ھ-۱۲۳۱ھ)/(۱۸۱۵ء-۱۸۱۶ء)؛ دوسری جنگ حناکیہ (۱۲۳۲ھ)/(۱۸۱۷ء)؛ تے اس دے بعد نجد اُتے حملہ، راس دا محاصرہ جو کہ شعبان دے مہینے تو‏ں ذی الحجہ دے مہینے تک ۱۸۱۷ عیسوی تک پھیلا ہويا سی۔ عنیزہ دا زوال؛ بریدہ دا نشان؛ شقرہ دا محاصرہ؛ دھرما قتل عام؛ تے منفوحہ، عرقہ تے نجد دے باقی شہراں د‏‏ی لڑائیاں؛ اس وقت سعودی عرب دے حکمراناں نے درعیہ وچ اپنے دارالخلافہ نو‏‏ں مضبوط کیا، چنانچہ ابراہیم پاشا دے آدمیاں نے ۱۲۳۳ھ/۱۸۱۸ء تک چھ ماہ تک اس دا محاصرہ کیا، ایتھ‏ے تک کہ انہاں دے پاس اسلحہ تے رسد ختم ہو گئی، تے درعیہ دے آدمیاں نو‏‏ں قتل کر دتا۔ ودھ گئے تے جو اس وچ نيں کمزور ہو گئے۔ اس نے عبداللہ بن سعود الکبیر نو‏‏ں اس گل اُتے اکسایا کہ اوہ ہتھیار سُٹن اُتے راضی ہونے دے لئی کمانڈر نال ملن نکلے۔ معاہدے د‏‏ی شرائط تھلے لکھے سن:

1. جنگ دا خاتمہ۔
2. ابراہیم پاشا نے درعیہ یا اس دے کسی باشندے نو‏‏ں نقصان نہ پہنچانے دا عہد کيتا۔
3. کہ نے خود ابراہیم محمد علی پاشا دے حوالے ک‏ے دتا۔

 عبداللہ بن سعود الکبیر دے شرائط مننے دے بعد، انہاں نے معاہدے اُتے عمل درآمد کیا، لیکن ابراہیم پاشا نے جلد ہی اپنے عہد تو‏ں مکر گیا، درعیہ اُتے قبضہ کرنے دے بعد، اس نے درعیہ د‏‏ی زیادہ تر دیواراں، قلعےآں تے مکانات نو‏‏ں تباہ کر دتا، اس د‏ی کھجوراں نو‏‏ں جلا دتا، لُٹ مار کيتی۔ اس د‏ی روزی روٹی، اس دے علماء نو‏‏ں مار ڈالیا، تے جو دستاویزات، مخطوطات تے کتاباں پہنچی سن انہاں وچو‏ں بیشتر نو‏‏ں پرت لیا، اس نے آلِ سعود خاندان تو‏ں درعیہ چھڈنے والےآں دا تعاقب کیا، جداں کہ ترکی بن عبداللہ بن   محمد آلِ سعود، جو اس دے بانی سن ۔ دوسری سعودی ریاست بعد وچ ۔ ایہ مہم زیادہ دیر تک نہ چل سکی کیونجے اس دے خلاف فوری طور اُتے سینکڑاں چھاپے مارے گئے تے ۱۸۱۹ء وچ اسنو‏ں پِچھے ہٹنا پيا تے سعودی ریاست ترکی بن عبداللہ بن   محمد آلِ سعود د‏‏ی قیادت وچ دوبارہ ابھری۔

پہلی سعودی مملکت دے زوال د‏‏ی خبر سبلائم گیٹ تک پہنچی تے سلطنت عثمانیہ خوشی تو‏ں لبریز ہو گئی۔عصری مصری مورخ عبدالرحمٰن الجبارتی نے الدریہ دے زوال اُتے محمد علی پاشا دے رد عمل نو‏‏ں تحریری طور اُتے بیان کيتا۔ تراجم تے خبراں وچ نوادرات دے عجائبات د‏‏ی تریخ بیان کردے ہوئے کہیا گیا اے: "ذوالحجہ دا مقدس مہینہ جمعہ دے دن شروع ہويا، اک سال ۱۲۳۳ د‏‏ی ستويں تریخ نو‏ں، مشرقی حجاز تو‏ں عثمان آغا الوردانی، امیر د‏‏ی خط و کتابت دے نال خبر ملی۔ ینبو دے بارے وچ ، کہ ابراہیم پاشا نے درعیہ اُتے قبضہ ک‏ر ليا سی۔ پاشا اس خبر اُتے خوش ہويا، اسنو‏ں غضب تے پریشانی تو‏ں نجات دلائی، تے مشنری نو‏‏ں برکت دی، تے اس اُتے انہاں نے قلعہ، گیزہ، بلق تے ازبکیہ تو‏ں بہت ساریاں توپاں ماراں، تے مشنری معززین دے گھراں وچ پھیل گئے تاکہ انہاں نو‏‏ں لے جاواں ٹپ”۔

انہاں نے ایہ وی کہیا: "مشرقی حجاز تو‏ں خبر آئی تے سال دے شروع ہونے تو‏ں چار دن پہلے حضرت ابراہیم پاشا د‏‏ی فتح د‏‏ی بشارت آئی، اس وقت شہر د‏‏ی سجاوٹ ست دناں دے لئی منگوائی گئی سی، جنہاں وچو‏ں پہلا دن بدھ، ستارہويں تریخ نو‏‏ں سی۔ ذوالحجہ: توپاں، اک سو دس توپاں، مجسمے، قلعے، پانی دے پہیے، راکٹ تے بارود د‏‏ی تصویراں بدھ تو‏ں کم کرنے لگياں، چنانچہ اوہ دن دے آغاز تو‏ں ہی اپنے نصب نیزےآں تو‏ں توپاں تو‏ں وار کردے نيں، اک گھینٹے تے اک چوتھائی د‏‏ی مقدار، ویہہ ڈگری دے نیڑے دس گنا، ایہ اک منٹ وچ چودہ بار کہیا گیا، اس حساب تو‏ں اس عرصے وچ توپاں د‏‏ی دھڑکن ايس‏ے ہزار تو‏ں تجاوز کرگئی کہ انسان انہاں د‏‏ی آوازاں دا تصور کردا اے، مہربان گھڑ سواراں د‏‏ی توپاں دے نال نال زبردست گرج وی آندی اے تے انہاں نے انتظام کيتا۔ توپاں نو‏‏ں چار قطاراں وچ تقسیم کر دينا، بندوقاں تو‏ں حملہ کرنا تے جے اوہ گولی چلانے دے لئی دوڑے تاں جو کوئی تیر اندازےآں دے اوزاراں وچو‏ں کوئی چیز اغوا کر لیندا، اوہ اسنو‏ں پاشا دے پاس لے آندا تے اسنو‏ں اشارے تے مویشی دیتا”۔

اس نے فریقین نو‏‏ں بیان کردے ہوئے ایہ وی کہیا: "اور ہرراگا د‏‏ی دکان دے ارد گرد اک وسیع حلقہ سی، ہزاراں روشن مشعلیاں سن، تے انہاں نے بارود دے تھیلے، دو لکھ ہتھ کپڑ‏ے دے تھیلے بنانے نو‏‏ں کہیا... ایتھ‏ے تک کہ اس نے کہیا: مذکورہ بالا ست دن گزر جانے دے بعد خاموشی چھا گئی”۔

نومبر ۱۸۱۸ء وچ ، عبداللہ بن سعود الکبیر مصر پہنچے تے مصر دے گورنر محمد علی پاشا نے شبرہ وچ اپنے محل وچ انہاں دا استقبال کیا، حالانکہ اس دور د‏‏ی کچھ کتاباں وچ ذکر کيتا گیا اے کہ محمد علی پاشا نے سلطان محمود دوم نو‏‏ں لکھیا سی۔ عبداللہ بن سعود الکبیر نو‏‏ں سلامتی دو تے انہاں دے نال خیر و بھلائی د‏‏ی سفارش کرو تے ایہ کہ انہاں نو‏ں مصر تو‏ں آستانہ جلاوطن کر دتا جائے گا تے ایہ گل محمد علی پاشا نے شبرہ محل وچ اپنی مجلس وچ عبداللہ بن سعود الکبیر تو‏ں کہی۔ لیکن معاملے د‏‏ی حقیقت تے حقیقت محمد علی پاشا دے نال، ایہ عبداللہ تے انہاں دے کمانڈراں د‏‏ی جانب تو‏ں مصر وچ محمد علی پاشا دے سامنے مطلق العنان حکمرانی دے حوالے تو‏ں ہتھیار سُٹن دے بدلے وچ اے، تے اس د‏ی درخواست نو‏‏ں عثمانی سلطان نے نافذ کیا، تے اس طرح عبداللہ بن سعود الکبیر تے انہاں لوکاں نو‏‏ں اس دے نال اس دے مصر پہنچنے دے صرف دو دن بعد آستانہ بھیج دتا گیا تے جداں ہی اوہ اوتھ‏ے پہنچیا، اس د‏ی گلیاں وچ پورے تن دن تک تشہیر کيتی گئی، فیر سنہ ۱۲۳۴ھ/۱۸۱۸ء وچ اسنو‏ں پھانسی دا حکم دتا۔

اسنو‏ں آستانہ دے مختلف حصےآں وچ اس دے متعدد ہ‏م وطناں دے نال پھانسی دتی گئی، جنہاں وچ شام‏ل نيں:

1. عبداللہ الساری، انہاں دا پہلا مصنف
2. عبدالعزیز بن سلمان، دوسرے مصنف
3. امارتِ درعیہ د‏‏ی طرف تو‏ں حجاز دا گورنر عثمان المذذیفی مقرر کيتا گیا سی جس د‏‏ی لاش سلطان دے دروازے اُتے لٹکائی گئی سی۔

جدو‏ں کہ نجد وچ تھلے لکھے تمام نو‏‏ں پھانسی دتی گئی:

1. فہد بن عبداللہ بن عبدالعزیز بن محمد بن سعود۔
2. محمد بن عبد الله بن محمد بن سعود۔
3. فہد بن تركی بن عبد الله بن محمد بن سعود۔
4. سعود بن عبد الله بن محمد بن سعود۔
5. محمد بن حسن بن مشاری بن سعود۔
6. ابراہيم بن عبد الله بن فرحان بن سعود۔
7. عبد الله بن ناصر بن مشاری بن سعود۔
8. عبد الله بن ابراہيم بن مشارى بن سعود۔
9. احمد محب عبد الصادق آلِ رشيد۔

نجد دے قابل ذکر نو‏‏ں انجام دینے دے علاوہ:

1. بوہت سارے الحثلول، التھونین، النصر تے آلِ سعود۔
2. دغيثر خاندان دے چھ آدمی۔
3. ۱۰۰ تو‏ں زیادہ مرداں نے لوکاں نو‏‏ں ٹیٹو کيتا۔
4. الحوطہ تے الحارق دے تقریباً ۳۰ مرد۔
5. اہلِ المحمل دے چالیس آدمی۔
6. اہلِ عرقہ دے چالیس آدمی۔
7. اہلِ المنفوحہ دے پنجاہ آدمی۔
8. اہلِ قصیم، الافلج، سدیر، العیینہ تے حريملاء دے بوہت سارے لوک وی مارے گئے۔

ہلاک ہونے والےآں وچو‏ں بوہت سارے لوکاں نو‏‏ں ابراہیم پاشا نے درعیہ وچ پھانسی دتی سی۔

جہاں تک عبداللہ بن سعود دے قتل دا تعلق اے ؛ العجلانی نے اک غیر ملکی مسافر دا حوالہ دیندے ہوئے کہیا: "ميں نے اپنی اکھاں تو‏ں وہابیاں دے سردار عبداللہ بن سعود د‏‏ی پھانسی نو‏‏ں دیکھیا، جسنو‏ں انہاں نے نومبر ۱۸۱۸ وچ سرائے گارڈنز پیلس دے سامنے واقع حاجیہ صوفیہ چوک وچ قتل کيتا تھا”۔ انہاں نے اک غیر ملکی مورخ دا حوالہ دیندے ہوئے کہیا کہ ترکاں نے عبداللہ نو‏‏ں پھانسی دینے دے بعد اس دا سر توپ دے بیرل وچ ڈال کر سُٹ دتا تے جتھے تک اس د‏ی لاش دا تعلق اے تاں اسنو‏ں اک کھمبے اُتے لٹکا دتا تے اس اُتے سفید کپڑ‏ے دا ٹکڑا بچھا دتا۔ جس اُتے ایہ جملہ لکھیا ہويا سی تاکہ لوک پڑھ سکن۔

درعیہ دے دفاع دے لئی جنگ

ابراہیم پاشا د‏‏ی اپنی فوجاں دے نال الدریہ "الملکہ" دے مضافات وچ آمد یکم جمادی الاول ۱۲۳۳ھ/مارچ ۱۸۱۸ء نو‏‏ں ہوئی۔ اس دے بعد جنگ درعیہ دے واقعات شروع ہوئے جو چھ ماہ تک کئی محاذاں اُتے جاری رہے جس وچ تلواراں، نیزے، بندوقاں، توپاں، کماناں تے دستی بم استعمال کيتے گئے، جنہاں وچو‏ں:

• واقعہِ العلب:

جب ابراہیم پاشا نے الملقا وچ ڈیرے ڈالے تاں اوہ اپنے کچھ سپاہیاں دے نال گھوڑےآں اُتے تے کچھ توپاں دے نال چلدے ہوئے انہاں جگہاں دا انتخاب کرنے دے لئی جتھے اوہ درعیہ وچ جانا چاہندا سی ایتھ‏ے تک کہ اوہ درعیہ د‏‏ی چوٹی اُتے واقع "الب" دے علاقے وچ پہنچ گیا۔ عظیم عبداللہ بن سعود الکبیر نے اپنی توپاں تو‏ں گولہ باری شروع کی، تے ابراہیم پاشا نے اس دا تذکرہ اپنے والد محمد علی پاشا نو‏‏ں بھیجے گئے اک خط وچ کیہ، جو عثمانی آرکائیوز د‏‏ی دستاویزات وچ شام‏ل اے، اس نے اس وچ کہیا: "چونکہ درعیہ دو پہاڑاں دے درمیان واقع اے، اس لئی مذکورہ محکمہ - یعنی عبداللہ بن سعود - نے سعودیاں نو‏‏ں پہاڑاں تے آبنائے درعیہ دے کنارےآں اُتے تے باغات دے اندر تقسیم کيتا - یعنی مختلف کھیتاں تے اس دے باقی ساتھی دیواراں تے ٹاورز دے اندر، تے اس د‏ی بیریکیڈز د‏‏ی قوتاں اس طرح مضبوط ہو رہیاں سن کہ میزائل گھس نہ سکیں”۔

• واقعہِ غریبہ:

یہ الشعیب اے جو درعیہ دے بہت دور جنوبی بیریکیڈز وچ واقع اے تے اس د‏ی وجہ ایہ اے کہ ابراہیم پاشا نے گھوڑے اکٹھے کيتے سن جنہاں دے نال اس نے دیریہ دے لوکاں د‏‏ی "خندقاں" اُتے رات دے وقت پِچھے تو‏ں حملہ کيتا سی۔ابن محمد ابن سعود تے ابن بشر نے ابراہیم پاشا د‏‏ی فوج د‏‏ی مرنے والےآں د‏‏ی تعداد دا ذکر نئيں کيتا اے، بلکہ کہندے نيں: "انہاں نے انہاں وچو‏ں اک نو‏‏ں مار ڈالیا، تے کئی آدمی اس رات درعیہ تو‏ں بھج گئے، ضلعے دے لوکاں تو‏ں”۔

• واقعہِ سمحة النخل:

یہ درعیہ د‏‏ی چوٹی اُتے اے تے اس وچ اہل درعیہ نو‏‏ں شکست ہوئی تے اوہ اپنی رکاوٹاں تو‏ں دور چلے گئے جداں کہ ابن بشر تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ اہل ملک دے لوک ابراہیم پاشا دے پاس گئے تے انہاں نو‏ں ملک د‏‏یاں خرابیاں دے بارے وچ دسیا۔ اس وچ کمزوریاں۔ ابراہیم نے عمر بن سعود الکبیر د‏‏ی بیریکیڈ اُتے حملہ کیا، فیصل بن سعود الکبیر د‏‏ی سمہا وچ رکاوٹاں تے ہور۔ اک ہور دستاویز وچ ، اس وچ ابراہیم پاشا د‏‏ی طرف تو‏ں اپنے والد محمد علی پاشا نو‏‏ں بھیجیا گیا اک خط شام‏ل اے، جس وچ اس نے درعیہ اُتے حملہ کرنے دے منصوبے دا خاکہ پیش کيتا اے، تے اس دا خلاصہ ایہ اے کہ اوہ پیادہ فوجیاں نو‏‏ں درعیہ تے اس دے باقی ماندہ برجاں اُتے رینگنے دے لئی مختص کرے گا۔ تے اس دے چاراں طرف فوجیاں تو‏ں گھیرنے تو‏ں، تے اس دے لئی وڈی تعداد وچ سپاہیاں د‏‏ی ضرورت ہُندی اے، جداں کہ ذکر کيتا گیا اے کہ "پیادہ فوج دا اک آدمی درعیہ د‏‏ی لمبائی تے چوڑائی وچ ڈھائی گھینٹے تو‏ں کم وقت وچ پیدل سفر مکمل نئيں کر سکتا”۔ اس نے اپنے خط وچ ایہ وی دسیا اے کہ اک دیوار اُتے عبداللہ بن سعود الکبیر تے انہاں دے پیروکاراں دے نال وڈی لڑائیاں ہوئیاں جنہاں وچ انہاں دے دو بھائی فیصل بن سعود الکبیر تے ترکی بن سعود الکبیر مارے گئے۔ درعیہ دے محاصرے دا آغاز پیغام د‏‏ی تریخ تک، جو کہ ۹ رمضان ۱۲۳۳ ہجری ا‏‏ے۔

• واقعہِ السلماني:

اس د‏ی وجہ ایہ اے کہ درعیہ دے لوکاں نے مذکورہ بالا "سمہا" رکاوٹاں تو‏ں انخلاء دے بعد السلمانی وچ پڑاؤ ڈالیا تے انہاں دے تے ابراہیم پاشا دے سپاہیاں دے درمیان شدید لڑائی ہوئی جس وچ ابراہیم پاشا دے بوہت سارے سپاہی مارے گئے - جداں کہ ابن بشر نے ذکر کيتا ا‏‏ے۔ تے لڑائی دوپہر تو‏ں رات دے کھانے دے بعد تک جاری رہی۔

• واقعہِ شعيب البليدة:

درعیہ دے جنوبی جانب جتھے دونے فریقاں دے درمیان لڑائی چھڑ گئی، فیر دوپہر تو‏ں لے ک‏ے دوپہر تک اک ہور لڑائی جاری رہی، جدو‏ں ابراہیم پاشا دے سپاہیاں نے درعیہ دے لوکاں د‏‏ی رکاوٹاں اٹھا لاں، لیکن درعیہ دے لوک - ابن بشر کہندے نيں کہ انہاں نو‏ں اٹھائے رکھیا تے اس تو‏ں کڈ دتا۔

• واقعہِ شعيب قليقل:

درعیہ دے شمالی جانب جتھے اک لڑائی ہوئی جدو‏ں ابراہیم پاشا دے سپاہیاں نے اس جگہ درعیہ دے لوکاں اُتے حملہ کيتا تے اوہ انہاں اُتے ثابت قدم رہے۔فیر ابراہیم پاشا نے اپنے سپاہیاں نو‏‏ں درعیہ دے نیڑے واقع قصبے عرقہ د‏‏ی طرف بھیجیا جو درعیہ نو‏‏ں سپلائی کر رہیا سی۔ تاں اس نے اس اُتے حملہ ک‏ر ک‏ے اسنو‏ں تباہ کر دتا۔

• وقعہِ حريق المستودع:

یہ اوہ اگ اے جو ابراہیم پاشا د‏‏ی فوج دے اسلحہ خانے وچ لگی سی، جس وچ اس نے اپنے سازوسامان تے افواج د‏‏ی وڈی تعداد نو‏‏ں ضائع کر دتا سی۔مصری مورخ عبدالرحمٰن الجبارتی، جو اس دور وچ مقیم سن، اپنی کتاب "عجیب الجبارتی" وچ کہندا ا‏‏ے۔ ترجمہ تے خبر وچ اطہر: "رمضان المبارک دے وسط وچ سنہ ۱۲۳۳ ہجری وچ نجاب آیا تے دسیا کہ ابراہیم پاشا اک حکم دے لئی اددیہ دے اک طرف سوار ہوئے تے اوہ اپنے نمائندے عدیسیہ نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے چلے گئے۔ اس د‏ی غیر موجودگی دا فائدہ اٹھاندے ہوئے تے غافل ہُندے ہوئے العریدی اُتے دباؤ ڈالیا تے بوہت سارے سپاہیاں نو‏‏ں ہلاک کر دتا تے جبخانہ - گولہ بارود نو‏‏ں جلا دتا - اس وقت دلچسپی بہت مضبوط سی تے سپاہیاں دا اک گروہ خشکی تے سمندری راستے تو‏ں تن کھیپاں وچ ہر اک دے پِچھے روانہ ہويا دوسرے شعبان تے رمضان وچ ”۔

• درعیہ اُتے عام حملہ:

ابن بشر نے ذکر کيتا اے کہ اوہ عام حملہ ۳ ذی القعدہ ۱۲۳۳ھ/ستمبر ۱۸۱۸ء نو‏‏ں شروع ہويا، یعنی درعیہ دے محاصرے دے چھ ماہ بعد جدو‏ں ابراہیم پاشا اپنی فوج نو‏‏ں اس دے چاراں طرف لے گیا۔ درعیہ، تمام جنوبی، شمالی، مشرقی تے مغربی، بھاری سامان د‏‏ی آمد تو‏ں فائدہ اٹھاندے ہوئے اس دے والد نے اسنو‏ں مصر تو‏ں گودام دے جلنے دے بعد بھیجیا، تے اس دے نال نال دیواراں، رکاوٹاں، د‏‏ی کمزوریاں دے بارے وچ جو اہ‏م معلومات دستیاب سن۔ درعیہ قصبے دے برج تے سپاہی، اس حملے د‏‏ی تیاری رات دے وقت شروع ہوئی، جدو‏ں ابراہیم پاشا نے اپنی توپاں درعیہ دے چاراں اطراف جمع کيتياں تے اپنے گھڑ سواراں تے سپاہیاں نو‏‏ں درعیہ دے جنوبی جانب جمع کیا، جدو‏ں کہ اس نے اپنی توپاں نو‏‏ں دوسرےآں دے مقابلے شمالی جانب زیادہ مرکوز کيتا۔ کبیر بن عبدالعزیز نے اس جگہ نو‏‏ں خالی پایا تاں اوہ اس وچ داخل ہوئے تے اس اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ دونے فریقاں وچ لڑائی تیز ہوگئی تے جلد ہی ابراہیم پاشا دے گھڑسوار دستے تے سپاہی مشاعرہ د‏‏ی طرف تو‏ں درعیہ دے لوکاں دے خلاف نکل آئے، تاں انہاں نے اہلِ درعیہ نو‏‏ں حیران کردتا تے الجھ پئے تے فیر شکست کھائی، چنانچہ اوہ اپنی جگہ چھڈ ک‏‏ے بکھر گئے۔ غزائبہ محل وچ اپنے پنج سو ساتھیاں دے نال، جتھے تک عبداللہ بن سعود الکبیر دا تعلق اے، اوہ اس وقت اس دے دروازے اُتے سمحان وچ سن تے درعیہ دے لوکاں د‏‏ی اک جماعت اس دے لئی لڑ رہی سی۔ اوہ سمحان تو‏ں تریف وچ اپنے محل د‏‏ی طرف چلا گیا تے اس وچ قلعہ بندی کی، تاں ابراہیم پاشا دے سپاہیاں نے سمحان نو‏‏ں پھڑ لیا، انہاں نے گھر دے مالکان اُتے توپاں برسانا شروع کر دتیاں۔ چنانچہ دو پہاڑاں دے درمیان دے میدان دے لوک، جنہاں د‏‏ی سربراہی شیخ عبداللہ بن شیخ محمد بن عبدالوہاب التمیمی تے انہاں دے بیٹے شیخ سلیمان ک‏ر رہ‏ے سن، ابراہیم پاشا د‏‏ی فوجاں نو‏‏ں کڈ باہر کرنے دے لئی بے چین سن، تے انہاں د‏‏ی گلیاں تے گلیاں وچ لڑائی جاری رہی۔ رات گئے تک گھراں وچ گھس گئے تے اوہ ابراہیم پاشا د‏‏ی فوجاں نو‏‏ں اپنی جگہ تو‏ں ہٹانے وچ کامیاب ہو گئے بہت ساریاں ہلاکتاں دے بعد تے اوہ ابراہیم پاشا دے نال پورے ملک وچ صلح چاہندے سن لیکن انہاں نے میدان دے علاوہ انکار کر دتا۔ فیر دونے فریقاں وچ لڑائی دوبارہ شروع ہوئی تے ابراہیم پاشا نے اپنی توپاں اس سڑک اُتے مرکوز کر دیؤ جتھے عبداللہ بن سعود الکبیر ڈیرہ ڈالے ہوئے سن، چنانچہ محل دے اطراف تباہ ہو گئے، پرتشدد ہويا، فیر عبداللہ دے پیروکاراں وچ کمی واقع ہوئی، جداں کہ حملے دے دوسرے دن تمام قلعے گر گئے، تے کوئی وی باقی نہ بچا - تے جداں کہ ابن بشر کہندے نيں -: "عبداللہ اس تو‏ں زیادہ وکھ ہو گیا سی، چنانچہ اس نے پاشا دے پاس بھیجیا تے صلح کيت‏‏‏ی درخواست کيتی، چنانچہ اس نے حکم دتا۔ اوہ اس دے پاس جانے دے لئی نکلیا، چنانچہ اوہ اس دے پاس گیا تے اس شرط اُتے صلح کر لئی کہ اوہ سلطان دے پاس سوار ہو جائے، تے اوہ اس دے نال بھلائی کرے یا اسنو‏ں ناراض کرے، تے اس اُتے صلح ہو گئی”۔

بنود صلح درعيہ:

• جنگ دا خاتمہ، تے ابراہیم پاشا د‏‏ی اطاعت وچ درعیہ وچ داخل ہونا۔
• درعیہ دے لوکاں نو‏‏ں اپنے تے انہاں دے مال د‏‏ی حفاظت کرنا، تے درعیہ نو‏‏ں تباہ نہ کرنا، اس د‏ی توڑ پھوڑ کرنا تے اس د‏‏یاں فصلاں نو‏‏ں جلیانا۔
• عبداللہ بن سعود الکبیر نے مصر تے فیر آستانہ دا سفر کيتا۔

انہاں د‏‏ی صفات

ابن بشر نے انہاں دا بیان کردے ہوئے کہیا: "عبداللہ بن سعود اچھے اخلاق دے مالک سن، قانون د‏‏ی پاسداری کرنے والے، نیکی دا حکم دینے والے، برائی تو‏ں منع کرنے والے، بہت زیادہ خاموشی، بہت چنگا رویہ، بہت زیادہ عزت کرنے والے، فراخدلی تو‏ں دینے والے تے بہت اچھے سن ۔ علماء دا احترام کرنے والا”۔

حوالے