صادق محمد خان چہارم
| صادق محمد خان چہارم | |
|---|---|
 |
|
| جم | 11 نومبر 1861 |
| وفات | 14 فروری 1899 (38 سال) |
| مدفن | قلعہ دراوڑ |
| شہریت |  برطانوی ہندستان
|
ترمیم  | |
نواب سر صادق محمد خان چہارم G.S.C.I (پیدائش 1861ء وفات 1899ء) ریاست بہاولپور دے دسويں نواب سن ۔ آپ دی ساڈھے چار سال دی عمر وچ دستار بندی کيتی گئی لیکن تخت نشینی بلوغت وچ ہوئی۔ آپ دے دور حکومت وچ نور محل، صادق گڑھ پیلس تے دربار محل جیسی عظیم عمارتاں بنائی گئی۔
پیدائش
سودھوصاحبزادہ صادق محمد خان دی پیدائش 11 نومبر 1861ء وچ ہوئی۔ [۱]
سلسلہ نسب
سودھونواب آف بہاولپور عباس بن عبد المطلب دے خاندان توں نيں انہاں دا شجرہ نسب کچھ ایويں اے
- صادق محمد خان چہارم بن محمد بہاول خان چہارم بن فتح محمد خان بن محمد بہاول خان سوم بن صادق محمد خان دوم بن محمد بہاول خان دوم بن نواب فتح خان اول بن نواب صادق محمد خان اول بن نواب مبارک خان اول بن بہادر خان دوم بن فیروز یا پیروج خان بن امیر محمد خان دوم بن بھکھر خان دوم بن بہادر خان بن بھکھر خان بن ہیبت خان بن امیر صالح خان بن امیر چندر خان بن داؤد خان دوم بن بن محمد خان بن محمود خان بن داؤد خان بن امیر چنی خان بن بہاءاللہ عرف بھلا خان بن امیر فتح اللہ خان بن سکندر خان بن عبد القدر یا قاہر خان بن امیر اِبان خان بن سلطان احمد ثانی بن شاہ مزمل بن شاہ عقیل بن سلطان سہیل بن سلطان یاسین بن احمد المستنصر باللہ الثانی بن الظاہر بامر اللہ بن الناصر لدین اللہ بن ابو محمد الحسن المستضی بامر اللہ بن المستنجد باللہ بن المقتفی لامر اللہ بن المستظہر باللہ بن المقتدی بامر اللہ بن القائم بامر اللہ بن القادر باللہ بن المقتدر باللہ بن المعتضد باللہ بن الموفق باللہ بن المتوکل علی اللہ بن المعتصم باللہ بن ہارون الرشید بن المہدی باللہ بن ابو جعفر المنصور بن محمد بن علی بن عبداللہ بن عباس بن عبد المطلب۔ [۲]
دستار بندی
سودھوصاحبزادہ صادق محمد خان دی دستار بندی ساڈھے چار سال دی عمر وچ 8 ذیقعد 1282ھ بمطابق 26 مارچ 1866ء وچ ہوئی۔ پر 1866ء توں لے کے 1879ء تک ریاست دے انتظامات برطانوی حکام دے سپرد رہے۔ اس عرصہ حکمرانی نوں ایجنسی دی حکومت دا ناں دتا جاندا اے۔
بغاوت
سودھوحالے نواب محمد بہاول خان چہارم دا جنازہ دراوڑ وچ قبرستان تک پہنچیا ہی سی کہ حکیم سعداللہ تے ہور نے محمد بہاول خان سوم دے بھائی صاحبزادہ جعفر خان نوں رہیا کر کے تخت اُتے بٹھایا تے جنازے دے نال جانے والے تمام امرا نوں گرفتار کر ليا۔ انہاں نے درج ذیل افراد اُتے مشتمل کابینہ تشکیل دی
- وزیر : محمد رضا خان
- میر منشی : حکیم سعد اللہ خان
- فوج دا کمانڈر : سید محمد شاہ غوری
اس بحران وچ صادق محمد خان چہارم دے درباریاں نے برطانوی حکومت توں اپیل کيتی۔ برطانوی حکام نے غاصب نوں گرفتار کرنے دے لئی اک دستہ روانہ کیتا۔ اس دستے دا سامنا دراوڑ دی مسجد وچ توپاں لے کے بیٹھے ہوئے باغیاں توں ہويا۔ لڑائی ہوئی جس وچ جلد ہی باغیاں نوں بھج کے قلعے وچ پناہ لینے اُتے مجبور کے دتا گیا۔ تب ریاستی سپاہیاں نے مسجد وچ اپنی توپاں نصب کے دتیاں۔ 9 روز طویل محاصرے دے بعد باغیاں نے ہتھیار سُٹ دتے تے غاصب نوں قیدی بنا لیا گیا۔ دراں اثنا غلام محمد چاکی (جسنوں سابقہ نواب دے حکم اُتے لما دے داؤد پوتراں دی سرکوبی دا کم سونپا گیا سی ) احمد پور واپس آیا۔ اوتھے اس اُتے شک کیتا گیا تے مقامی پولیٹکل ایجنٹ دی مرضی توں حراست وچ لے لیا گیا۔ نواب دے وزیر محمد نظام خان نے اسنوں بہاول گڑھ دے قلعے وچ قید رکھیا تے اوتھے اُتے موت دے گھاٹ اتاروا دتا۔ کچھ ہی عرصہ بعد باغی داؤد پوتر اں نے معافی منگی تے اپنے گھراں نوں پرت آئے۔ نواب صادق محمد خان چہارم دی دستار بندی اُتے خريطہ وصول کرنے دے بعد سید محمد شاہ تے امام شاہ حکومت توں مداخلت دی درخواست کے نے لاہور گئے تے کمشنر ملتان مسٹر ڈبلیو فورڈ نوں ریاست وچ صورت حال دا جائزہ لینے دی ذمہ داری سونپی گئی۔ اوہ یکم جون 1866ء نوں احمد پور ایسٹ (شرقیہ) پہنچیا۔ حالے اوہ اوتھے اُتے موجود ہی سی کہ سپاہیاں نے صاحبزادہ دی حمایت وچ اک شورش دا منصوبہ بنایا۔ دربار نے فورا موخر الذکر نوں باہر کڈ دتا تے جدوں سپاہیاں نے گڑ بڑ پیدا دی تاں محمد نظام خان،اور اپ کے نانا جمعدار حاجی خان تے ہور نوں قید کر کے صاحبزادہ نوں انہاں دا قائد تعینات کے نے دی کوشش کيتی۔ انہاں نوں پتہ چلا کہ انہاں نوں روکنے دے لئی پیشگی انتظامات کیتے جا چکے سن جس اُتے انہاں نے اپنے کچھ قیدیاں نوں چھڈ دتا۔ انہاں دے قائد امام بخش خان معروفانی نوں پھڑ کے بطور قیدی برطانوی علاقے وچ بھجوا دتا گیا۔
ایجنسی دی حکومت
سودھودووجے بیگم نے محمد نظام خان تے ہور نوں مسٹر فورڈ دے پاس بہاولپور بھیجیا تے دوسری مرتبہ مداخلت دی درخواست کيتی۔ اس درخواست نوں قبول کیتا گیا تے مسٹرفورڈ 4 اگست 1866 نوں ریاست دا پولیٹکل ایجنٹ تعینات ہويا۔ 1867ء دے آخر وچ صاحبزادہ ( جو لاہور قلعے وچ نظر بند رہ چکيا سی ) نوں شہر وچ رہنے دی اجازت دتی گئی بشرطیکہ اوہ ریاست وچ شورش پسنداں دے نال گٹھ جوڑ توں باز رہے۔ کچھ عرصہ تک ہر قسم دی سازشاں ختم نہ ہوئیاں کیونکہ جلد ہی احمد پور ایسٹ وچ سپاہیاں نوں بغاوت اُتے اکسانے دی کوشش کيتی گئی۔ مسز فورڈ دی جانب توں فوری اقدامات نے اس دا تدارک کے دتا تے سازشیاں توں موزاں سلوک کیتا گیا۔ مسٹر فورڈ فوراً ہی ریاست وچ ضروری اصلاحات متعارف کروانے وچ لگ گیا۔ پوچھ گچھ دے بعد اس نے تخمینہ پیش کیتا کہ کل محصول 2270767 احمد پوری روپے (1455210 کمپنی دے روپے) بندا اے۔ اُتے اوہ صرف نومبر 1866 ، تک ہی ریاست وچ رکا ، جدوں کیپٹن سی سی Minchin نوں ریاست دا سیاسی سپرنٹنڈنٹ تعینات کے دتا گیا۔ مسٹر فورڈ ملتان دی کمشنری اُتے واپس آ گیا لیکن بہاولپور دے امور دے لئی لیفٹیننٹ جنرل دے چیف پولیٹکل آفیسر تے ایجنٹ دے طور اُتے کم کرنا جاری رکھیا۔ تمام عدالتی، مالی تے انتظامی امور وچ کیپٹن مِنچن دے احکامات قطعی سن ماسوائے موت دی سزاواں دے جنہاں دے لئی مسٹر فورڈ دی توثیق ضروری سی ۔ کیپٹن منچن نے اصلاحات دا کم جاری رکھیا۔ کارداری بہاول گڑھ (موجودہ تحصیل منچن آباد) بنجر پئی بارانی زمیناں بیکانیر، سرسا، لدھیانہ تے فیروز پور دے لوگاں نوں کاشت دے لئی پٹے اُتے دے دتیاں گئیاں۔ انہاں دا کل رقبہ 166000 بیگھہ بندا سی تے انہاں نوں 40 دیہات وچ تقسیم کیتا گیا سی ۔ اک آنہ فی بیگھہ دے حساب توں محصول 16888 احمد پوری روپے ( 10375 کمپنی دے روپے) بندا سی ۔ عام معافی دا اعلان ہونے اُتے باغی گھراں نوں واپس آئے تے ریاست دی زرعی ترقی بہت تیزی توں ہوئی۔ الہ آباد علاقہ وچ خان واہ اُتے اک نواں ہیڈ بنایا گیا تے اس نہر (جو برساں توں بند پئی تھی) نے الہ آباد تحصیل وچ وسیع علاقے نوں سیراب کیتا۔ بہاول گڑھ (موجود منچن آباد) علاقہ وچ دریا توں ہریاری نشیب دی طرف اک نويں نہر نکالی تے ایويں 15 میل دا رقبہ سیراب ہويا۔ جولائی 1868ء وچ مسٹر جے ڈبلیو بارنز F.R.G.S نوں آب پاشی دا سپرنٹنڈنٹ بنایا گیا تے اس نے متعددی نہراں کھدوائاں۔ 1866ء تے 1876ء دے درمیان وچ ریاست نے نہراں دی کھدائی تے صفائی اُتے 1729976 روپے خرچ کیتے۔ کیپٹن منچن نے ریاست دے لئی بلا تکان کم کیتا تے متعدد اصلاحات متعارف کروائاں۔ مارچ1871ء وچ جدوں اوہ چھیويں اُتے گیا تاں کیپٹن (موجودہ کرنل) ایل جے ایچ گرے C.S.I نے پولیٹکل ایجنٹ دی حیثیت وچ ریاست دے نال اپنے طویل تعلق دا آغاز کیتا۔ اصلاح دا کم جاری رہیا، ریاست دی خوش حالی وچ اضافہ ہويا تے آمدنی ودھ دے 20 لکھ تک پہنچ گئی۔ 1877ء وچ سالت تے کسٹم ڈیوٹی ختم کردتی گئياں جس دے بدلے حکومت ریاست نوں سالانہ 80000 روپے بطور تلافی ادا کردی سی۔
تخت نشینی
سودھو1879ء وچ صاحبزادہ صادق محمد خان نے بلوغت حاصل کے لئی سی تے انہاں دی عمر اٹھارہ سال ہو چکی سی۔ سر رابرٹ ایجرٹن نے 28 نومبر 1879ء نوں آپ دی تاج پوشی کيتی۔ صاحبزادہ صادق محمد خان نے اپنے لئی نواب صادق محمد خان چہارم دا خطاب منتخب کیتا۔
کابل مہم
سودھوریاست نے پہلی کابل مہم وچ سرگرمی توں حصہ لیا سی ۔ بالخصوص کوئٹہ کالم دی معاونت دے حوالے توں 20000 توں ودھ اونٹھ اکٹھے کر کے کمسریٹ ڈیپارٹمنٹ نوں پیش کیتے گئے جنہاں دے لئی بہت وڈی مقدار وچ سامان وی خریدا گیا۔ بیل تے خچر خاصی وڈی مقدار وچ راجن پور بھیجے گئے۔ کمشنر ملتان دی درخواست پرفوج نوں 2800 تلواراں مہیا کيتیاں گئیاں۔ نواب صاحب نے ذاتی طور اُتے تمام انتظامات دا جائزہ لیا۔ 500 پیدل تے 100 سواراں دی خدمات حکومت ہند نوں پیش کيتیاں گئیاں جو ہِزایکسیلینی وائسرائے نے قبول کيتیاں ۔ ایہ جزل واٹسن دی زیر قیادت جنرل بریگیڈ دا جزو نئيں سن بلکہ انہاں نوں ڈیرہ غازی خان وچ ٹھہرایا گیا سی جتھے انہاں نے سرحدی چوکیوں نوں مستحکم بنانے وچ شاندار کردار ادا کیتا۔ پہلے ازاں کابل کالمز دے لئی پنجاب فرنٹیئر فورس نوں واپس بلیانے توں سرحدی چوکیاں بہت کمزور ہو گئی سن۔
خدمات دا انعام
سودھوہزایکسیلینی نے نواب دے قابل تعریف طرز عمل تے نظم و ضبط نوں بہت سراہا۔ انہاں خدمات دے اعتراف وچ نواب صادق محمد خان چہارم نوں نومبر 1880ء وچ لارڈ Ripon دے دورہ بہاولپور دے موقع اُتے G.S.C.I دا اعزاز دتا گیا۔
وزراء
سودھونواب محمد بہاول خان چہارم نے تقریباً ویہہ سال کونسل دی معاونت توں ریاست اُتے حکومت کیتی۔ اس دور حکومت وچ درج ذیل وزراء نوں تعینات کیتا گیا۔
- شیخ فیروز الدین 1880ء تک وزیر رہے۔ شیخ فیروز الدین دی وفات دے بعد وزیر دی ذمہ دارں نواب مارچ 1881ء تک خود سر انجام دیندے رہے۔
- محمد نواز شاہ مارچ 1881ء توں جنوری 1882ء تک وزیر تعینات رہے۔ انہاں نے استعفی دے دتا سی ۔ ایہ عہدہ اگست 1883ء تک خالی رہیا۔
- آغا محمد خان اگست 1883ء توں دسمبر 1888ء تک وزیر تعینات رہے۔ چھ ماہ تک ایہ عہدہ کونسل دے پاس رہیا۔
- میر ابراہیم علی E.A.C جولائی 1889ء توں 1891ء تک تعینات رہے۔ دوسری مرتبہ فروری 1892ء توں فروری 1898ء تک تعینات رہے۔
- مرزا جنددادے خان 1898ء توں 1903ء تک تعینات رہے۔
وفات
سودھو7 فروری 1899ء نوں نواب بہت بیمار پے گیا۔ اگرچہ ہرکوشش کيتی گئی لیکن اوہ 14 فروری نوں دنیا توں کوچ کے گیا۔ اسنوں دراوڑ وچ عباسی سرداراں دے خاندانی قبرستان وچ دفن کیتا گیا۔ [۳] نواب صادق محمد چہارم دے متعلق مقامی لوگ کہندے نيں پیر ہو تاں غلام فرید جداں تے مرید ہو تاں صادق جداں
تعمیرات
سودھونواب صادق محمد خان چہارم نے اپنے دور حکومت وچ دولت خانہ (دربار محل)، صادق گڑھ پیلس، نور محل تے گلزار محل جیسی عظیم عمارتاں تعمیر کروائی۔[۱]
نور محل
سودھو
تفصیلی لی لئی ویکھو: نور محل
نور محل دی تعمیر دا کم 1872ء وچ شروع کیتا گیا تے 1875ء وچ ایہ محل پایئہ تکمیل نوں پہنچیا۔ اوہدی تعمیر وچ دال ماش تے چاول دی آمیزش توں بنے ہويا مسالا استعمال کیتا گیا۔ اوہدی تعمیر اُتے اس وقت دی خطیر رقم خرچ ہوئی جو 12 لکھ روپے بندی سی۔ ایہ محل 44 ہزار 6 سو مربع فٹ اُتے پھیلا ہويا اے۔ ایہ محل دو منزلاں اُتے مشتمل اے۔
اس محل دے لئی فرنیچر تے تن فانوس اٹلی توں منگوائے گئے۔[۴]
دربار محل
سودھونواب صادق محمد خان چہارم نے 1881ء وچ دو لکھ دی خطیر رقم توں اک محل بہاولپور وچ تعمیر کروایا جو پہلے دولت خانہ تے بعد وچ دربار محل دے ناں توں مشہور ہويا۔ اس محل وچ نواب دی بیگمات دے لئی چھوٹے چھوٹے محل تعمیر اے۔ اس وچ اک وڈا ہال موجود اے جتھے نواب آف بہاولپور اپنا دربار لگاندے۔ [۵]
اولاد
سودھونواب صادق محمد خان چہارم دے تن بیٹے سن ۔
- صاحبزادہ رحیم یار خان
- صاحبزادہ محمد مبارک خان (محمد بہاول خان پنجم)
- صاحبزادہ حاجی خان [۶]
صاحبزادہ رحیم یار خان 1883ء وچ کمسنی وچ وفات پا گئے سن ۔ [۷]
حوالے
سودھو- ↑ ۱.۰ ۱.۱ «Information and History about the Founder and the Former Rulers of the State of Bahawalpur». Bahawalpur.
- ↑ گزیٹر آف ریاست بہاولپور 1904ء مولف محمد دین اردو مترجم یاسر جواد صفحہ 231
- ↑ گزیٹر آف ریاست بہاولپور 1904ء مولف محمد دین اردو مترجم یاسر جواد صفحہ 103 تا 106
- ↑ «"نور محل" جسنوں پاکستان دا تاج محل وی کہیا جاندا اے». jang.com.pk.
- ↑ دربار محل Archived 2019-10-14 at the وے بیک مشین روزنامہ دنیا
- ↑ «bahawal4». www.royalark.net.
- ↑ گزیٹر آف ریاست بہاولپور 1904ء مولف محمد دین اردو مترجم یاسر جواد صفحہ 423