محمد بہاول خان چہارم
| محمد بہاول خان چہارم | |
|---|---|
| تاریخ پیدائش |
|
| تاریخ وفات | 25 مارچ 1866
|
| شہریت |  برطانوی ہندستان
|
ترمیم  | |
نواب محمد بہاول خان چہارم (وفات 1866ء) ریاست بہاولپور دے نويں نواب نيں۔ آپ دا عرصہ حکومت داؤد پوتراں دی سازشاں نوں کچلنے وچ گزر گیا اس لئی ریاست وچ ہور وسعت نئيں ہوسکی۔ آپ نے 8 سال ریاست اُتے حکمرانی کيتی۔
سلسلہ نسب
سودھونواب آف بہاولپور حضرت عباس بن عبد المطلب رضی اللہ عنہ دے خاندان توں نيں انہاں دا شجرہ نسب کچھ ایويں اے
- محمد بہاول خان چہارم بن فتح محمد خان بن محمد بہاول خان سوم بن صادق محمد خان دوم بن محمد بہاول خان دوم بن نواب فتح خان اول بن نواب صادق محمد خان اول بن نواب مبارک خان اول بن بہادر خان دوم بن فیروز یا پیروج خان بن امیر محمد خان دوم بن بھکھر خان دوم بن بہادر خان بن بھکھر خان بن ہیبت خان بن امیر صالح خان بن امیر چندر خان بن داؤد خان دوم بن بن محمد خان بن محمود خان بن داؤد خان بن امیر چنی خان بن بہاءاللہ عرف بھلا خان بن امیر فتح اللہ خان بن سکندر خان بن عبد القدر یا قاہر خان بن امیر اِبان خان بن سلطان احمد ثانی بن شاہ مزمل بن شاہ عقیل بن سلطان سہیل بن سلطان یاسین بن احمد المستنصر باللہ الثانی بن الظاہر بامر اللہ بن الناصر لدین اللہ بن ابو محمد الحسن المستضی بامر اللہ بن المستنجد باللہ بن المقتفی لامر اللہ بن المستظہر باللہ بن المقتدی بامر اللہ بن القائم بامر اللہ بن القادر باللہ بن المقتدر باللہ بن المعتضد باللہ بن الموفق باللہ بن المتوکل علی اللہ بن المعتصم باللہ بن ہارون الرشید بن المہدی باللہ بن ابو جعفر المنصور بن محمد بن علی بن عبداللہ (رضی اللہ عنہ) بن عباس بن عبد المطلب (رضی اللہ عنہ)۔ [۱]
دستار بندی
سودھوصاحبزادہ رحیم یار خان دی دستار بندی مورخہ 22 صفر 1275ھ بمطابق 3 اکتوبر 1858ء وچ ہوئی۔
صاحبزادہ رحیم یار خان نے باپ دی جگہ نواب محمد بہاول خان چہارم دے طور پرتخت نشین ہوئے۔
کابینہ
سودھونواب محمد بہاول خان چہارم نے ریاست دی درج ذیل کابینہ تشکیل دتی۔
- وزیر : جمعدار احمد خان
- میر منشی : عبد الکریم خان
- فوج دا بخشی : مولوی مظفر الدین
- توشہ خانہ دا سربراہ : جان محمد
- مصاحب : سید شیر شاہ تے بندل شاہ
- دربار مصاحب : علی گوہر خان، محمد رضا خان، مخدوم راجن بخش، گوالا شاہ، مخدوم حیدر بخش تے گل محمد خان بزدار
باغیاں دی جلا وطنی
سودھونواب دی تخت نشینی دے مہینے وچ سردار خان، اسد خان تے عقیل خان (جسنوں ریاست توں جلا وطن کیتا گیا سی تے اوہ برطانوی علاقے وچ پناہ لئی ہوئے سی ) نے بیکانیر وچ پگل دے مقام اُتے بہاولپور وچ گڑ بڑ پھیلیانے دا منصوبہ شروع کیتا لیکن برطانوی حکومت دے اصرار اُتے انہاں نوں بیکانیر ریاست توں کڈ دتا گیا سی ۔
داؤد پوتریاں دیاں سازشاں
سودھونواب دی تخت نشینی دے کچھ ہی عرصہ بعد صاحبزادہ گل محمد نے نذر محمد خان، پناں خان تے یوسف خان نوں بغاوت اُتے اکسایا تا کہ اوہ خود تخت نشین ہو سکے لیکن سازش دا بھانڈا پھوٹ گیا تے گل محمد نوں نظر بند کے دتا گیا۔ وزیر دے اک رشتے دار ارجمند خان نوں وی اس سازش وچ ملوث پایا گیا تے ایويں وزیر اُتے شک پیدا ہويا جسنوں 25 مئی نوں برخواست کے دتا گیا۔ اُتے احمد پور ایسٹ (شرقیہ) وچ اس دے رشتے داراں نے ہتھیار اٹھا لئی تے نتیجتاً ہونے والی لڑائی وچ سابقہ وزیر تے اس دے 18 حامی مارے گئے۔ اس لڑائی وچ ریاستی فوج دے گھٹ توں گھٹ 67 آدمی ہلاک تے 171 زخمی ہوئے۔ وزیر دے متعدد رشتے داراں نوں وی جیل وچ ڈالا گیا لیکن برطانوی حکومت دے کہنے اُتے دسمبر 1861ء وچ نواب سرفراز خان سدوزئی دی درخواست اُتے انہاں نوں رہیا کر کے ریاست توں جلا وطن کے دتا گیا۔ صاحبزادہ سعادت یار خان صادق محمد خان سوم نے لاہور قلعے وچ 1861ء وچ وفات پائی۔ اوہدی موت دے نتیجے وچ داود پوترا سازشاں جزواً رک گئياں لیکن 1863ء وچ پناں خان پیر جانی، نذر محمد خان اسبانی، یوسف خان ہالانی، مندھوخان، بہرام خان چانڈیا اورعلی گوہر خان ماچھی نے نواب نوں معزول کر کے اس دے اک چچا گل محمد یا عبد اللہ خان نوں تخت اُتے بٹھانے دا منصوبہ بنایا۔ لیکن ریاستی فوج نے انہاں نوں ابراہ دے مقام اُتے شکست دتی تے پناں خان، نذر محمد تے ہور بچ کے دریا دے راستے فرار ہو گئے۔ انہاں دی جاگیراں ضبط کے لئی گئياں۔ صاحبزادہ گل محمد، صاحبزادہ مبارک خان تے صاحبزادہ عبد اللہ خان نوں موت دی سزا دتی گئی۔
پر، پناہ گزیناں نے اپنی کوشش ترک نہ دی تے کچھ بے وفا افسراں دے نال مل دے الہ آباد اُتے حملہ کرنے دا منصوبہ بنایا مگر حالے انہاں نے دریا پار ہی کیتا سی کہ ریاستی فوج توں سامنا کرنا پے گیا۔ لڑائی وچ علی گوہر خان ماریا گیا تے نذر محمد خان نوں قیدی بنا لیا گیا۔ تب باغی فوج نے پسپائی اختیار کيتی۔ اپریل 1864ء وچ پناں خان دشتی تے شار قبیلےآں دے ہور باغیاں دے نال مل دے 600 آدمیاں دے ہمراہ اوباؤرا توں کوٹ سبزل اُتے حملہ آور ہوئے۔ اگرچہ اس ماہ دی 10 تاریخ نوں قلعے دی فوج نے انہاں نوں پِچھے ہٹادتا لیکن اوہ اگلے روز فیر توں حملہ آور ہوئے۔ احمد پور توں کمک آنے اُتے انہاں نوں بھگا دتا گیا۔ ریاستی فوج دے 5 ہلاک تے 6 زخمی ہوئے۔ تب نواب نے پناں خان دی سرزنش دے لئی اک ہزار روپے انعام مقرر کیتا تے سندھ دے کمشنر نے میرعلی مرید خان دے علاقے توں اسنوں گرفتار کر کے جولائی 1864ء وچ ریاست دے حوالے کے دتا۔ اسنوں لال بخش دے ہمراہ لاہور بھیجیا تے حراست وچ رکھیا گیا۔ دوناں نوں ماہانہ پچیس پچیس روپے الاونس دتا جاندا سی ۔ لال بخش جلد ہی مر گیا لیکن پناں خان نوں 1866ء وچ واپس ریاست آنے دی اجازت مل گی۔ نومبر 1864ء وچ نذر محمد، عقیل محمد اورعلی خان روبجھا نے اظہار اطاعت کردے ہوئے اپنی جاگیراں دی بحالی دی درخواست کيتی لیکن نواب دے حکم ( اوہ پہلے اکیلے اکیلے اپنے گھراں نوں واپس جان) توں مطمئن نہ ہونے اُتے انہاں نے دو طاقت ور جتھے تشکیل دیے۔ انہاں نے الہ آباد تے خان بیلہ اُتے رات دے وقت ہلہ بولا کے جیلاں توں قیدیاں نوں رہیا کروا دتا۔ انہاں رہیا قیدیاں نوں وی اپنے دستے وچ شامل کیتا تے کراڑاں (ہندوؤں) نوں بلیک میل کر کے رقم اکٹھی کيتی۔ ریاستی فوج نے 10 دسمبر نوں انہاں توں ٹکر لئی۔ علی خان رو نجھا ماریا گیا۔ لڑائی وچ نذرمحمد تے احمد خان نوں قیدی بنا کے احمد پور ایسٹ دی ہر دکان اُتے بھیک منگوائی گئی تے فیر اوتھے اُتے قلع وچ قید کے دتا گیا۔ عقیل خان فرار ہو کے ضلع مظفر گڑھ گیا جتھے کمشنر ملتان مسٹر فورڈ دے حکم اُتے اسنوں قید کیتا تے سکیورٹی وچ رکھیا گیا لیکن کمشنر نے نواب توں اس دے لئی 20 روپے ماہانہ الا ونس حاصل کر ليا جواسنوں موت تک ملدا رہیا۔
اگست 1865ء وچ بہرام خان تے مندھوخان نے متعدد داؤد پوتراں، کھوساں تے مزاریاں دے نال مل کرالہ آباد وچ خاصی گڑ بڑ پیدا کيتی۔ آس پاس دے دیہات نوں لُٹیا تے احمد پرایسٹ (شرقیہ) اُتے حملے دی تیاری کيتی۔ باغی 8 اگست نوں چودھری پہنچے۔ نواب محمد بہاول خان چہارم نے سید چراغ شاه نوں فوج دا قائد بنا کے ہدایت دی کہ انہاں نوں پرسکون کرے تے گڑ بڑ پھیلیانے توں روکے۔ سید چراغ شاہ نے انہاں نوں امن دی طرف لیانے دی کوشش کيتی لیکن اوہ نہ مانے۔ چنانچہ سید چراغ دے لئی کمک بھیجی گئی تے ریاستی افواج ابراہ دے مقام اُتے باغیاں توں ٹکرائاں۔ اٹھ گھینٹے طویل لڑائی دے بعد سید چراغ اپنی دو توپاں سمیت پھڑیا گیا تے باغیاں نوں فتح حاصل ہوئی۔ جدوں نواب نے ایہ خبر سنی تاں غلام محمد چاکی اورعلی گوہر خان نوں 6 توپاں، 400 سوار تے پیدل آدمی دے کے باغیاں دی سرکوبی دے لئی روانہ کیتا۔ اس لشکر نے 18 اگست نوں گوٹھ چینی دے مقام اُتے باغیاں توں ٹکر لئی تے دشمن دی تعداد زیادہ ہونے دے باوجود اسنوں مار بھگایا۔
تب ریاستی فوج نے 14 اگست دی صبح نوں گوٹھ چینی توں کوچ کیتا لیکن نالے وچ گھات لگیا کے بیٹھے ہوئے دشمن نے انہاں اُتے فائر کھول دتا۔ لڑائی دوپہر تک جاری رہی لیکن انجام کار باغی منتشر ہو گئے۔ چودہ سرکردہ سازشیاں نوں قتل کے دتا گیا تے چھ دے پیراں وچ بیڑیاں ڈال کے نواب دے پاس بھیجیا گیا۔
باغیاں دے دو جھتے اک بہرام خان چانڈیا تے دوسرا مندھوخان تے عالم خان گوریج دی زیر قیادت 15 اگست دی شام نوں فیر توں ریاستی فوج دے مد مقابل آئے۔ باغیاں نے سید چراغ شاہ توں چھینی ہوئی دو توپاں نوں استعال کیتا مگر انہاں نوں منہ دی کھانا پئی۔ بہرام خان تے ہور نے رات دے اندھیرے وچ تروکڑی نشیب وچ پناہ لی تے اگرچہ سپاہی ساری رات پہرہ دیندے رہے لیکن باغی بھج کے الہ آباد پہنچنے وچ کامیاب ہو گئے ۔ توپاں میدان جنگ وچ پئی ہوئی ملیاں تاں ریاستی فوج نے انہاں نوں قبضے وچ لے لیا۔
انہاں واقعات دے دوران نواب نے الہ آباد دے کاردار مہتہ پُھلومل نوں قید کر ليا جس دی بدانتظامی دے باعث بغاوت دی چنگاری بھڑکی سی۔
18 اگست نوں غلام محمد چاکی کونواب دی جانب توں احکامات ملے کہ لوگاں نوں پرامن کرنے دی خاطر الہ آباد جائے تے باغیاں دی جائداد ضبط کرلے۔
19 اگست نوں باغیاں نے (جنہاں دی تعداد تقریبا600 تھی) الہ آباد علاقہ وچ بزاران فیری دے ذریعے چناب پار کیتا تے برطانوی عمل داری وچ گئے۔ انہاں لوگاں نوں برطانوی حکومت دے اہل کاراں نے غیر مسلح کے دتا اس دے اپنے علاقے وچ داخل ہونے دی اجازت دتی۔ انہاں نے سید چراغ شاہ نوں بدستور اپنی قید وچ رکھیا۔ برطانوی حکومت نے انہاں باغیاں نوں حوالے کرنے توں انکار کے دتا جنہاں نے اس دے علاقے وچ پناہ لی ہوئی سی۔
چند اک باغی بھلے خان، کبیر خان تے ہور بدستور چولستان وچ ہی رہے۔ 28 اگست نوں غلام محمد نے چولستان وچ چھپے باغیاں نوں پھڑ کے نواب دی عدالت وچ بھیج دتا۔
غلام محمد چاکی جدوں فوج دے ہمراہ واپس آیا تاں نواب نے اسنوں اک گراں بہا خلعت عطا کيتی تے افسراں و سپاہیاں نوں سب عہدہ تحائف دیے۔
غلام محمد چاکی دی خدمات دے اعتراف وچ اسنوں 27 ستمبر نوں وزیر تعینات کیتا گیا۔
وصال
سودھوسوموار 7 ذیقعد 1282ھ بمطابق 25 مارچ 1866ء دی رات نوں نواب بالکل ٹھیک ٹھاک سی تے رات گئے تک اپنے دادا دے نال سیاسی معاملات اُتے گفتگو کردا رہیا۔ تب اسنوں وزیر توں خبر موصول ہوئی کہ کچھ درباری باغیاں دے نال ملنے دا سوچ رہے سن ۔
اس خبر دے بعد نواب نے چند الفاظ بولے تے کہیا کہ صبح انہاں آدمیاں دے حوالے توں انتظامات کیتے جان گے۔ اپنے محل وچ جانے دے کچھ ہی دیر بعد اس نے کھانا منگوایا۔ خادمہ سلطانی کھانا لیائی جسنوں کھاندے ہی نواب دی طبیعت بگڑ گئی تے اوہ جلد ہی مر گیا۔ صبح سویرے ریاستی حکام نے سید مراد شاہ دے مشورے اُتے عمل کردے ہوئے صاحبزاده صادق محمد خان دی تخت پوشی دے لئی انتظامات کیتے جو اس وقت صرف ساڈھے چار سال دا سی ۔
نواب دی تدفین قلعہ دراوڑ دے شاہی قبرستان وچ کيتی گئی۔ [۲]
اولاد
سودھومحمد بہاول خان چہارم نے اپنے پِچھے دو بیٹے چھڈے
- صادق محمد خان چہارم
- صاحبزادہ فتح خان [۳]