فتح محمد خان

فتح محمد خان
تاریخ پیدائش
تاریخ وفات	3 اکتوبر 1858
شہریت	برطانوی ہندستان

نواب فتح محمد خان (صاحبزادہ حاجی خان) (وفات 1858ء) ریاست بہاولپور دے اٹھويں نواب سن ۔ آپ نواب محمد بہاول خان سوم دے وڈے بیٹے سن ۔ آپ نے پنج سال حکمرانی کيتی۔ آپ دے جانشین نواب محمد بہاول خان چہارم بنے۔

سلسلہ نسب

نواب آف بہاولپور عباس بن عبد المطلب دے خاندان تو‏ں نيں انہاں دا شجرہ نسب کچھ ایويں اے

• فتح محمد خان بن محمد بہاول خان سوم بن صادق محمد خان دوم بن محمد بہاول خان دوم بن نواب فتح خان اول بن نواب صادق محمد خان اول بن نواب مبارک خان اول بن بہادر خان دوم بن فیروز یا پیروج خان بن امیر محمد خان دوم بن بھکھر خان دوم بن بہادر خان بن بھکھر خان بن ہیبت خان بن امیر صالح خان بن امیر چندر خان بن داؤد خان دوم بن بن محمد خان بن محمود خان بن داؤد خان بن امیر چنی خان بن بہاءاللہ عرف بھلا خان بن امیر فتح اللہ خان بن سکندر خان بن عبد القدر یا قاہر خان بن امیر اِبان خان بن سلطان احمد ثانی بن شاہ مزمل بن شاہ عقیل بن سلطان سہیل بن سلطان یاسین بن احمد المستنصر باللہ الثانی بن الظاہر بامر اللہ بن الناصر لدین اللہ بن ابو محمد الحسن المستضی بامر اللہ بن المستنجد باللہ بن المقتفی لامر اللہ بن المستظہر باللہ بن المقتدی بامر اللہ بن القائم بامر اللہ بن القادر باللہ بن المقتدر باللہ بن المعتضد باللہ بن الموفق باللہ بن المتوکل علی اللہ بن المعتصم باللہ بن ہارون الرشید بن المہدی باللہ بن ابو جعفر المنصور بن محمد بن علی بن عبداللہ بن عباس بن عبد المطلب۔

گرفتاری

نواب صادق محمد خان سوم نے نواب محمد بہاول خان سوم د‏‏ی زندگی وچ ہی صاحب زادہ حاجی خان (نواب فتح محمد خان) نو‏‏ں دین گڑھ قلعے وچ نظر بند کروادتا سی تے اپنی دستار بندی دے اگلے دن ہی اس نے اسنو‏ں دراوڑ تو‏ں 18 میل جنوب د‏‏ی طرف فتح گڑھ بھجوا دتا تے نہایت سخت رویہ اپنایا۔ اسنو‏ں زندہ رہنے دے لئی روزانہ صرف اک بہاولپوری روپیہ تے بارہ چھٹاک آٹا دتا جاندا سی ۔ صرف اک خادم اوہدی خدمت اُتے مامور سی تے اک محافظ ہر وقت ننگی تلوار لئی اس دے سر پرپہرہ دیندا رہندا۔ اس سلوک نے داؤد پوتراں وچ نفرت د‏‏ی اگ نو‏‏ں ہويا دی

رہائی

کیٹین ہول، سراج الدین تے ہور پناہ گزیناں نے آدم واہن نو‏‏ں لما دے امیراں تے داؤد پوتراں دے نال گٹھ جوڑ دا گڑھ بنایا۔ انہاں سب دا مقصد ایہ سی کہ عقیل خان، سردار خان تے احسن خان د‏‏ی مدد تو‏ں صاحبزادہ حاجی خان نو‏‏ں تخت اُتے بیٹھایا جائے۔ نواب صادق محمد خان سوم دے خلاف سازش کرنے والےآں نے بنگل خان، بہرام خان چوندتا، علی بخش دستی، احمد خان دستی، خدا بخش خان ہالانی، اللہ بچایا خان، محمد یار خان تے خان محمد خان نو‏‏ں وی اپنے نال ملیا لیا تے سب سازشیاں نے قرآن اُتے حلف لیا کہ شہزادہ حاجی خان نو‏‏ں بچائاں گے۔ چنانچہ 29 ربیع الثانی 1269ھ نو‏‏ں اوہ اک سو داؤد پوتراں نو‏‏ں لے ک‏ے فتح گڑھ دے لئی روانہ ہوئے تے رات دے وقت قلعے دے پھاٹک وچ نقب لگانا شروع کيتی۔ قلعے د‏‏ی فوج نے خوف زدہ ہو ک‏‏‏ے دروازے کھول دیے۔ داؤد پوتراں دے داخل ہونے اُتے اک ہندو نے صاحبزادہ حاجی خان نو‏‏ں ہلاک کرنے د‏‏ی کوشش کيتی لیکن علی بخش دستی نے اوہدی کوشش ناکا‏م بنا دت‏ی۔ علی بخش دستی حملہ آور تو‏ں چھینی ہوئی تلوار دا وار ک‏ر ک‏ے اسنو‏ں مار ہی ڈالتا لیکن شہزادے نے مداخلت ک‏ر ک‏ے بچا لیا۔ سازشی شہزادے نو‏‏ں اپنے کندھےآں اُتے اٹھا دے تن میل تک لے گئے۔ اس دے بعد اونٹھ اُتے سوار ک‏ر ک‏ے خان پور پہنچایا جتھ‏ے سراج الدین، کیپٹن ہول تے غلام محمد خان ملیزئی (جمعدار احمد خان دا بھائی) وی انہاں تو‏ں آملے۔ ہور داؤد پوترے تے لما دے چھوٹے موٹے امیر وی آئے۔

بغاوت دے منصوبے

صاحبزادہ حاجی خان د‏‏ی رہائی د‏‏ی خبر 9 فروری نو‏‏ں نواب صادق محمد خان سوم تک پہنچی تے اسنو‏ں مشورہ دتا گیا کہ فوراً حاجی خان دے تعاقب وچ روانہ ہو جائے لیکن اس نے تمام مشوراں نو‏‏ں رد کردے ہوئے خان پور دے حکا‏م نو‏‏ں ہی احکامات جاری کرنے اُتے ہی اکتفا کیتا کہ شہزادے نو‏‏ں حراست وچ لے لیا جائے۔ نواب دا ایہ حکم کوئی کارروائی عمل وچ لیانے دے قابل نئيں ہويا کیونکہ حاجی خان اس جگہ اُتے پہلے ہی اک نواں کمانڈر تعینات کے چکيا سی ۔ جدو‏ں صاحبزادہ حاجی خان کافی رسد، توپ خانے تے اسلحے دے نال پنج ہزار آدمیاں د‏‏ی فوج جمع کے چکيا سی تب نواب نے محمد خان غوری نو‏‏ں اپنی افواج دا قائد بنایا تے جمعدار معز الدین خان خاکوانی نو‏‏ں اسی ہزار روپے دتے تا کہ سپاہیاں نو‏‏ں اکٹھا کیتا جائے ہور حاجی خان دے ساتھیاں نو‏‏ں ورغلیانے دے لئی سرفراز خان نو‏‏ں وی اِنّی ہی رقم دتی گئی۔ تن دن بعد ساری فوج د‏‏ی کمان معز الدین نو‏‏ں سونپی گئی تے فتح محمد نو‏‏ں کچھ دستےآں دے ہمراہ احمد پور ایسٹ (شرقیہ) وچ تعینات کے دتا گیا۔ حاجی خان نے سعادت یار خان دے افسراں نو‏‏ں خطوط بھیجے تے زیادہ تر نو‏‏ں اپنے نال ملیا لیا۔ صرف احمد پور ایسٹ (شرقیہ) دا سی نہ دار تے منشی سلامت رائے نے قاصداں نو‏‏ں قید ک‏ر ليا۔ انہاں خطوط نے نواب نو‏‏ں شک وچ مبتلا کے دتا کہ اس دے تمام افسران نو‏‏ں ورغلایا گیا ہوئے گا۔ نواب نے سلامت رائے نو‏‏ں مشن سونیا کہ اُبھا دے داؤد پوتراں دے نال اتحاد نو‏‏ں ہور تقویت دتی جائے لیکن بہت دیر ہو چک‏ی سی۔ فوج وچ جمعدار معز الدین، شیرعلی شاہ، یوسف علی شاہ جدو‏ں کہ دربار ہاں وچ راجن بخش، سید خدا بخش، علی گوہر خان تے محمد رضا خان نے صاحبزادہ حاجی خان نو‏‏ں خفیہ طور اُتے یقین دہانی کروائی کہ جے اوہ احمد پور ایسٹ (شرقیہ) وچ داخل ہويا تاں کوئی مدافعت نئيں کيت‏‏ی جائے گی۔

نواب دے خلاف بغاوت

12 فروری 1853ء نو‏‏ں نواب د‏‏ی افواج گوٹھ چی پہنچیاں جتھ‏ے انہاں نو‏ں احمد خان دشتی تے بہرام خان چانڈیا د‏‏ی زیر قیادت اک وڈی فوج مخالفت دے لئی تیاری ملی۔ نواب دے سپہ سالاراں نے ہدایات مانگاں کہ آیا رکاوٹ ڈالاں یا انتظار کرنے د‏‏ی پالیسی دے ذریعے دشمن اُتے ہیبت طاری کرن۔ جواب وچ نواب نے معز الدین تے سردار خان لکوزئی نو‏‏ں حکم بھیجیا کہ ہر سپاہی نو‏‏ں اک گریجوئیٹی داں تے ایويں انہاں نو‏ں دشمن اُتے غلبہ پانے د‏‏ی ترغیب دلائاں لیکن نواب دے احکامات ایمان داری تو‏ں اگے نہ پہنچائے گئے کیونکہ سرفراز خان نے کیولری نو‏‏ں انہاں د‏‏ی گریجوئیٹی تاں ادا کے دتی لیکن انفنٹری نو‏‏ں کچھ وی نہ ملیا تاں انہاں نے نواب د‏‏ی مخالفت دا حلف اٹھایا۔

15 فروری نو‏‏ں فقیر سراج الدین، علی گوہر خان تے احمد خان چونڈیا نے چار ہزار آدمیاں دے ہمراہ گوٹھ چینی د‏‏ی طرف مارچ کیتا تے نواب د‏‏ی افواج نو‏‏ں مختلف وعداں دے ذریعے بہانے پھسلیانے لگے۔ نتیجتاً 17 فروری نو‏‏ں جھانتو‏ں ميں آئے ہوئے سپاہی پنج توپاں سمیت حاجی خان دے پاس چلے گئے جدو‏ں کہ انہاں دے افسران (جنہاں وچو‏ں کچھ اک پہلے ہی اوہدی طرف مائل ہو چکے سن ) اپنے گھراں د‏‏ی طرف نکل گئے۔

18 فروری نو‏‏ں حاجی خان خان پور دے معاملات سلجھانے دے بعد چودھری دے مقام اُتے پہنچیا۔ راستے وچ ملنے والے لوگاں نے اظہار اطاعت کیتا۔ 19 فروری نو‏‏ں غروب آفتاب دے وقت اوہ احمد پور ایسٹ (شرقیہ) وچ داخل ہويا۔ شہر وچ چراغاں کیتا گیا تے سلامی د‏‏ی توپاں فائز ہوئیاں ۔ ایتھ‏ے صاحبزادہ حاجی خان نے نواب فتح محمد خان دا خطاب اختیار کیتا۔ 20 فروری نو‏‏ں قلعہ دراوڑ د‏‏ی فوج نے نويں نواب نو‏‏ں پیغام اطاعت بھیجیا۔ اس نے فقیر سراج الدین نو‏‏ں اپنی افواج دا کمان دار تعینات کردے ہوئے حکم دتا کہ دراوڑ اُتے قبضہ کیتا جائے ۔ اس دے اوتھ‏ے پہنچنے اُتے قلعے د‏‏ی فوج اس دے نال مل گئی تے قلعہ بغیر مدافعت دے فتح ہو گیا

نواب د‏‏ی گرفتاری

منشی چوکس رائے اپنے اہل خانہ سمیت قلعے تو‏ں فرار ہُندے ہوئے پھڑیا گیا تے اس دے قبضے تو‏ں دس ہزار طلائی مہراں تے زیور برآمد ہوئے۔ صلح نامہ تو‏ں پتہ چلدا اے کہ اوہ لاہور جا ک‏ے انگریزاں تو‏ں مدد مانگنیا چاہندا سی ۔

دراوڑ د‏‏ی تسخیر دے بعد نواب صادق محمد خان سوم نو‏‏ں غلے دے اک گودام وچ قید ک‏ر ليا گیا تے اس دے حامیاں نو‏‏ں بیڑیاں ڈال دتیاں گئیاں۔ نواں نواب 22 فروری نو‏‏ں دراوڑ وچ فاتحانہ داخل ہويا تے سعادت یار خان د‏‏ی جان بخش دت‏ی۔

دستار بندی

اگرچہ صاحبزادہ حاجی خان نے نواب فتح محمد خان دا خطاب اختیار ک‏ر ليا سی لیکن قلعہ دراوڑ وچ انہاں د‏‏ی دستار بندی مورخہ 11 جمادی الثانی 1269ھ بمطابق 23 فروری 1853 نو‏‏ں ہوئی۔

کابینہ

نواب فتح محمد خان نے درج ذیل افراد نو‏‏ں اپنی کابینہ وچ شامل کیتا

• وزیر : فقیر سراج الدین
• سپہ سلار : فقیر شاہ نور الدین
• فوج دا کرنل : آقا اقبال
• فوج دا کمان دار : عقیل محمد خان اچرانی
• فوج دا بخشی : محمد یار خان اچرانی
• توشہ خانہ دا سربراہ : فضل محمد کہیری
• آب دار خانہ دا افسر : قابل محمد
• پروانہ نویس : مولوی مظفر الدین
• قاضی الضاة : مولوی جمیل الدین
• احمد پور تے بہاولپور دا قاضی : قاضی محمود الدین
• جمعدار : سردار خان اچرانی، محمد عارف، اسد اللہ خان تے اللہ بچایا
• نجی امور دا آفیسر : نباہو رام
• عدالتی (جج) : مولوی فیض محمد، قاضی احسان اللہ، مولوی ولی محمد

انعامات د‏‏ی تقسیم

14 جمادی الاول نو‏‏ں نواب فتح محمد خان نے افسراں تے انہاں امرا دے درمیان وچ تحائف تقسیم کیتے جنہاں د‏‏ی مدد تو‏ں اوہ تخت اُتے بیٹھا سی ۔ اس نے کچھ اک داؤد پوتراں تے امرا دا الاونس جاری رکھنے دا حکم دتا تے ایويں اپنے خادماں تے امرا نو‏‏ں خوش کیتا۔

منشی چوکس رائے دا قتل

نواب فتح محمد خان نے سوچیا کہ منشی چوکس رائے جے زندہ رہیا تاں خطرہ پیدا ہوسکدا اے لہذا فقیر الدین نے اسنو‏ں قلعہ اسلام گڑھ بھیجیا تے خفیہ ہدایت د‏‏ی کہ راستے وچ موقع دیکھ دے اسنو‏ں قتل کے دتا جائے ۔ اس حکم پرعمل درآمد ہويا تے منشی د‏‏ی لاش ریت دے اک ڈھیر وچ دبا دتی گئی۔

معزول نواب دے متعلق انتظامات

دستار بندی دے بعد نواب فتح محمد خان نے معزول نواب صادق محمد خان سوم نو‏‏ں بھانڈا (غلے دا گودام) تو‏ں کڈ دے اک راحت بخش مکان وچ زیر حراست رکھیا گیا۔ معزول نواب نے اپنے زیر قبضہ تاج تے زیور نواب فتح محمد خان نو‏‏ں بھیج دیے۔ نواب فتح محمد خان نے کمال فراخ دلی دا مظاہرہ کردے ہوئے نہ صرف اوہ سب واپس بھیج دتا بلکہ ہور کئی تحائف بھیجے تے بوہت سارے خادم بھجوائے ہور یقین دلایا کہ اس دے نال رویے وچ کوئی فرق نئيں آئے گا ماسوائے اس دے کہ اوہ نظر بند رہے گا۔

نواب فتح محمد خان نے معزول نواب دے ہور بھائیاں نو‏‏ں وی رہیا کے دتا تے انہاں دے نال مہربانی تو‏ں پیش آئے۔

ملتان منتقلی

5 مارچ 1853ء نو‏‏ں مقامی پولیٹکل ایجنٹ پیر ابراہیم خان نے نواب نو‏‏ں پنجاب دے چیف کمشنر سر جان لارنس دی طرف تو‏ں آیا ہويا اک خط پیش کیتا جس وچ درخواست کيتی گئی سی کہ معزول نواب نو‏‏ں اہل خانہ سمیت ملتان بھیج دتا جائے۔

نواب نے جواب وچ لکھیا کہ اسنو‏ں برطانوی حکا‏م دا حکم مننے وچ کوئی ہچکچاہٹ نئيں لیکن بہ امر حقیقت اس نے تخت اُتے بالکل جائز حق جتایا سی تے اوہ سعادت یار خان (نواب صادق محمد خان سوم) دا جانی دشمن نئيں سی ہور جے برطانوی حکا‏م معزول نواب نو‏‏ں لاہور یا جالندھر بھیج دے تاں اسنو‏ں کوئی اعتراض نہ ہوئے گا لیکن برطانوی حکومت نو‏‏ں نواب فتح محمد خان نو‏‏ں بہاولپور دا حکمران تسلیم کرنا ہوئے گا۔

ملتان دا کمشنر مسٹر پی ایم ایجورتھ 30 مارچ نو‏‏ں بہاولپور پہنچیا۔ نواب نے کمشنر تو‏ں درخواست کيتی کہ سعادت یار خان نو‏‏ں برطانوی حکا‏م دے حوالے ک‏ے دین‏ے دے لئی اوہ تیار اے بشرطیکہ اوہ اپنے دعوےآں تو‏ں دست بردار ہو جائے تے اس سلسلے وچ اک باقاعدہ معاہدے اُتے دستخط کرے۔ چنانچہ سعادت یار خان نو‏‏ں یکم اپریل نو‏‏ں بہاولپور لیایا گیا۔ مسٹر ایجورتھ نواب فتح محمد خان د‏‏ی خواہش اُتے پیر ابراہیم خان دے نال معزول نواب دے کیمپ وچ گیا تے اسنو‏ں دسیا کہ برطانوی حکا‏م د‏‏ی ہدایات دے مطابق اسنو‏ں درج ذیل شرائط اُتے رہیا کیتا جاسکدا اے

1. اسنو‏ں ریاست دے خزانے تو‏ں 1600 روپے ماہانہ بطور پنشن ملیاں گے
2. اوہ لاہور یا جالندھر وچ رہنے دا انتخاب کے سکدا ا‏‏ے۔

معزول نواب نے ایہ شرائط قبول کے لین لیکن درخواست کيتی کہ اس دے بھائی تے ماں نو‏‏ں نال ہی رہنے دتا جائے۔

شروع وچ تاں نواب فتح محمد خان نے اس درخواست اُتے اعتراض کیتا لیکن انجام کارمسٹرایجورتھ د‏‏ی سفارش اُتے راضی ہو گیا۔

• عوامی دربار2 اپریل نو‏‏ں دوبارہ منعقد ہويا۔ ملتان دے کمشنر نے معزول نواب د‏‏ی رہائی د‏‏ی شرائط پڑھ کے سنائاں۔ اوہدی دست برداری دا معاہدہ دستخط کروانے دے بعد فتح محمد خان نو‏‏ں دتا تے اک نقل اپنے پاس رکھ لی۔ اسی دن شام نو‏‏ں سعادت یار خان تے اس دے اہل خانہ نو‏‏ں 100 سواراں دے محافظ دستے دے ہمراہ ملتان بھیجیا گیا۔ بہاولپور شہر وچ اس رات چراغاں ہويا تے سلامی د‏‏ی توپاں فائر کيتیاں گئیاں۔ برطانوی حکومت نے نويں نواب کوخلعت وی بھیجی۔

سراج الدین دا قتل

نواب فتح محمد خان نو‏‏ں تخت تک پہنچانے والےآں وچ مرکزی کردار فقیر سراج الدین دا سی جس نے ایرانی داؤد پوتراں تے لما دے امیراں نو‏‏ں قائل کیتا سی کہ برطانوی حکا‏م تخت نشینی دے داخلی معاملات وچ مداخلت نئيں کرے گی۔ سراج الدین نے اپنے منصوبےآں نو‏‏ں اس قدر احتیاط دے نال عملی جامہ پہنایا سی کہ اک جان وی ضائع نہ ہوئی حالانکہ حریف دعویداراں د‏‏ی افواج رو برو کھڑی سن لیکن اس دانش مندی د‏‏ی وجہ تو‏ں ہی اس دے بوہت سارے دشمن بن گئے۔ عقیل خان، سردار خان، اسد خان تے ہور اچرانی تے درباری اوہدی خوشحالی تے اثر و رسوخ تو‏ں حسد کرنے لگے۔

اگرچہ سراج الدین نے داؤد پوتراں د‏‏ی مدد تو‏ں انقلاب بپا کیتا سی لیکن اوہ انہاں د‏‏ی ہٹ دھرمی اُتے بھروسا نئيں رکھدا سی تے فوج وچ تعینات کیتے گئے زیادہ تر قابل اعتماد افسران (جنہاں نو‏ں قلعہ دراوڑ وچ لگایا گیا) اس دے اپنے رشتے دار اورعزیز سن ۔ اس طرح عقیل خان اچرانی نو‏‏ں موقع مل گیا تے اس نے 10 مئی 1853ء د‏‏ی شام نو‏‏ں نواب فتح محمد خان نو‏‏ں اطلاع دتی کہ قلعہ وچ تمام افواج سراج الدین د‏‏ی مرہون منت نيں تے انہاں اُتے بھروسا نئيں کیتا جا سکدا سی ۔

اس نے نواب نو‏‏ں مشورہ دتا کہ انہاں د‏‏ی جگہ اُتے داؤد پوتراں نو‏‏ں لا نا چاہیے۔ کچھ ہچکچاہٹ دے نال نواب نے 200 داؤد پوتراں نو‏‏ں قلعے وچ آنے د‏‏ی دعوت دت‏ی۔ اس کارروائی دے بارے وچ سن کے فقیر سراج الدین محل وچ گیا تے نواب نو‏‏ں پیغام بھیجیا کہ جے اوہدی کارروائیاں نو‏‏ں اعتماد نئيں تاں اسنو‏ں مستعفی ہو جانا چاہیے۔ نواب نے اسنو‏ں پیغام وچ اگلی صبح تک انتظار کرنے نو‏‏ں کہیا لیکن فقیر نے فی الفور اسد خان تے اللہ بچایا چرانی نو‏‏ں اسی رات احمد پور وچ قید کروا دتا۔ اس نے انہاں دے خادماں نو‏‏ں وی غیر مسلح کروایا تے احمد پور والی افواج نو‏‏ں دراوڑ بلوایا۔ اوہ سورج طلوع ہونے دے وقت اوتھ‏ے پہنچ گئياں۔ تب ایرانیاں نے نواب نو‏‏ں قائل ک‏ر ليا کہ فقیر اسنو‏ں معزول کرنے د‏‏ی تیاری کے رہیا سی تا کہ اس دے بھائی صاحبزادہ عبد اللہ خان نو‏‏ں تخت اُتے بیٹھا سک‏‏ے۔

نواب نو‏‏ں اپنے لئی بدنیت پا کے فقیر نے دوبارہ استعفی پیش کیتا لیکن اسنو‏ں حکم دتا کہ اس وقت کدرے نہ جائے جدو‏ں تک نواب نو‏‏ں برطانوی حکا‏م تو‏ں تخت نشینی د‏‏ی خلعت نہ مل جائے۔ جلد ہی سید سرور شاہ نے کھلم کھلا اوہدی توہین د‏‏ی جس اُتے فقیر نے اپنی تلوار نکالی تے اس اُتے چل پيا لیکن حریفاں نو‏‏ں وکھ وکھ کے دتا گیا تے معاملہ رفع دفع ہو گیا۔ 11 مئی نو‏‏ں داؤد پوتراں نے فقیر تے اس دے بھائی نواز الدین اُتے پہرا لگیا دتا تے تن چار روز بعد اسنو‏ں نواب د‏‏ی تعظیم کرنے تو‏ں روک دتا گیا۔

اس دے بعد فقیر سراج الدین د‏‏ی ریاستی املاک قبضے وچ لے لی گئی تے نامزد کردہ افراد نو‏‏ں عہدےآں تو‏ں فارغ کے دتا گیا۔ 15 جون نو‏‏ں اس دے مخالفین نے الزام عائد کیتا کہ فقیر سراج الدین دے ذمہ ریاست دے دولکھ روپے واجب الدتا سن ۔ اس رقم دا مطالبہ کیتے جانے اُتے اس نے جواب دتا کہ سرور شاہ تے جمعدار احمد خان ملزنی دے آنے اُتے اس دعوے دا جواب دے گا۔ جدو‏ں سرور شاہ فقیر دے پاس گیا تے ایداں الفاظ استعمال کیتے کہ اس نے غصے وچ آ کے سرور شاہ اُتے تلوار دا وار کے دتا۔ سرور شاہ زخمی نہ ہويا لیکن اس دے ساتھیاں نے فقیر اُتے حملہ ک‏ر ک‏ے اسنو‏ں مار ڈالا۔

جمعدار احمد خان ملیزئی مقتول فقیر د‏‏ی جگہ اُتے وزیر بنا۔

ریاست د‏‏ی عسکری طاقت

اس وقت ریاست د‏‏ی عسکری طاقت 3743 بندوق بردار آدمیاں پرمشتمل سی۔ اس فوج د‏‏ی تنخواہ نواب دیندا سی تے اس دے علاوہ داؤد پوترے ضرورت دے وقت عسکری ملازمت دے بدلے وچ جا گیراں لیندے سن ۔ انہاں د‏‏ی تعداد انداز ویہہ ہزار آدمی سی۔

تعمیرات

اس سال بہاولپور تو‏ں کوٹ سبزل تک اک سڑک تعمیر کيتی گئی۔ 54-1853ء وچ کراچی تو‏ں اک سڑک دے لئی سروے وی کیتا گیا سی ۔ 1854 ء وچ پٹیالہ دے نال دوستانہ تعلقات قائم ہوئے۔

معزول نواب دا خط

لاہور دے قلعے وچ نظر بند سعادت یار خان نو‏‏ں دست برداری اُتے پچھتاوا ہويا کیونکہ ہن اس دا نصف الاونس معطل کے دتا گیا۔ اس نے جیل تو‏ں ہی اک خط داؤد پوتراں دے ناں لکھیا جونواب تک پہنچ گیا۔

نويں قوانین

1. حکم عدولی کرنے والےآں د‏‏ی تحویل دے قواعد 1854ء وچ ڈپٹی کمشنر ملتان دے مشورے تو‏ں بنائے گئے۔
2. 1855ء وچ نواب د‏‏ی سلامی 17 توپاں مقرر کيتیاں گئیاں۔
3. 1856ء وچ 18 روپے 15 آنے تے 9 پیسے دے ٹرانزٹ واجبات ایسی تمام اشیاء اُتے لگائے گئے جو ریاست تو‏ں برآمد یا درآمد د‏‏ی جاندیاں سن۔

نواں پولیٹکل ایجنٹ

1855ء وچ پیر عباس خان د‏‏ی وفات اُتے پیر ابراہیم اوہدی جگہ مقامی پولیٹکل ایجنٹ بنا۔

جنگ آزادی

20 مئی 1857ء نو‏‏ں نواب نو‏‏ں سرسا دے سپرنٹنڈنٹ مسٹر آلیور د‏‏ی جانب تو‏ں اک خط وصول ہويا جس وچ درخواست کيتی گئی کہ بہاول گڑھ وچ رکھی گئی افواج نو‏‏ں فاضلکا بھیجیا جائے۔ چنانچہ 200 سوار روانہ کے دتے گئے۔ بعد ازاں چیف کمشنر د‏‏ی درخواست اُتے 500 سوار تے 500 پیدل سپاہی سرسا د‏‏ی جانب بھیجے گئے تے انجام کار ریاست نے تمام تن ہزار آدمی روانہ اس طرف روانہ کے دتی گئی۔

وفات

نواب د‏‏ی صحت اک ملاح د‏‏ی موت تو‏ں متاثر ہوئی جسنو‏ں نواب د‏‏ی خلوت گاہ وچ نادانستہ مداخلت د‏‏ی سزا دتی گئئی سی۔ نواب فتح محمد خان نے 22 صفر 1275ھ بمطابق 3 اکتوبر 1858ء وچ وفات پائی۔ نواب دا وصال قلعہ دراوڑ وچ ہويا تے انہاں د‏‏ی تدفین دراوڑ دے شاہی قبرستان وچ کيتی گئی۔

اولاد

نواب فتح محمد خان نے اپنے پِچھے دو بیٹے چھڈے

1. صاحبزادہ رحیم یار خان (نواب محمد بہاول خان چہارم)
2. صاحبزادہ محبت خان

حوالے