شہاب الدین مرعشی نجفی

سید شہاب الدین مرعشی نجفی

فائل:آیت الله مرعشی نجفی5.jpg آیت اللہ مرعشی نجفی
کوائف
نسب	سادات مرعشی
تاریخ ولادت	20 صفر 1315 ھ۔
تاریخ وفات	7 صفر 1411 ھ۔
مدفن	کتاب خانہ آیت اللہ مرعشی نجفی قم۔
نامور اقرباء	شمس اشرف بیگم • سید محمود مرعشی • عباس علی عمید زنجانی • علی فاضل لنکرانی • سید عباس موسوی حرمی •
علمی معلومات
مادر علمی	نجف • ری • مشہد • اصفہان • قم
اساتذہ	علی اکبر حکمی • آقا ضیاء عراقی • شیخ عبد الکریم حائری • میرزا مہدی آشتیانی • سید علی قاضی • محمد جواد بلاغی • محمد حسین تهرانی • میرزا جواد ملکی تبریزی • سید احمد کربلایی و ....
شاگرد	سید مصطفیٰ خمینی • مرتضی مطہری • محمد مفتح • سید محمد حسینی بہشتی • محمد صدوقی • سید محمد علی قاضی • سید محمود طالقانی • حسین نوری ہمدانی • امام موسی صدر • سید مرتضی عسکری و …
تالیفات	150 تو‏ں زیادہ کتاب و رسالے۔
خدمات
سیاسی	امام خمینی دی حمایت • کیپچولائزیشن اُتے رد عمل • انقلاب اسلامی ایران دی حمایت •
سماجی	مرجع تقلید، مختلف مذاہب اسلامی دے علماء دے نال مکاتبات و مناظرات، حرم حضرت معصومہ (ع) وچ 60 سال تک اقامہ نماز جماعت، تأسیس کتبخانہ • تأسیس مدارس مرعشیہ، شہابیہ، مہدیہ و مؤمنیہ • تاسیس مراکز عام المنفعہ جداں مسجد، امام بارگاہ، اسپتال و … (ایران و ہور اسلامی ملکاں) • بازسازی و تعمیر مرقد علامہ محمد باقر مجلسی • قم وچ طلاب دے لئے رہائشی مکانات دی تعمیر •

سید شہاب الدین مرعشی نجفی، آیت اللہ بروجردی دے بعد شیعہ مراجع تقلید وچو‏ں نيں۔ اوہ 27 سال دی عمر وچ درجۂ اجتہاد اُتے فائز ہوئے۔ مرعشی شیخ عبد الکریم حائری تے آقا ضیاء الدین عراقی دے شاگرداں وچو‏ں سن تے سیدعلی قاضی، سید احمد کربلیائی تے میرزا جواد ملکی تبریزی تو‏ں فیض حاصل کیتا۔ سیاسی ف کرکے لحاظ تو‏ں امام خمینی دے حامی سن تے ایہی فکر انہاں دے نمایاں ترین شاگرداں وچ دکھادی دیندی ا‏‏ے۔

مرعشی نجفی نے اک کتب خانے دی بنیاد رکھی جو اج کتب دی تعداد تے قدیم اسلامی کتب دے قلمی نسخیاں دے لحاظ تو‏ں، ایران دا پہلا وڈا تے دنیائے اسلام دی تیسری وڈی لائبریری سمجھی جاندی ا‏‏ے۔ اوہ کدی وی سفر حج دے لئے مستطیع نئيں ہوئے۔ انھاں نے مرعشیہ، شہابیہ، مہدیہ تے مؤمنیہ نامی مدارس دی بنیاد رکھی۔

انہاں دی اہ‏م ترین تالیفات وچ تعلیقات احقاق الحق، مشجرات آل الرسول، طبقات النسابین تے حاشیہ بر عمدۃ الطالب شامل نيں۔ انہاں نے اپنی کتاباں لکھنے دے لئے بعض ملکاں دے دورے کيتے تے مختلف ادیان و مذاہب دے علماء دے نال مباحثے کيتے۔ آیت اللہ مرعشی نو‏‏ں انہاں دی وصیت دے مطابق قم دے خیابان ارم وچ انہاں دے کتاب خانے وچ سپرد خاک کیتا گیا۔

سوانح حیات

خاندان

آیت اللہ مرعشی دا نسب 33 واسطےآں تو‏ں امام زین العابدین علیہ السلام تک جا پہنچدا ا‏‏ے۔ مرعشی سادات حسینی نيں تے انہاں دے جد اعلیٰ دا نام سید علی مرعشی اے جو شام تے ترکی دی سرحداں دے قریب واقع شہر مرعش وچ رہندے سن ؛ ایہ شہر ترکی وچ واقع ہويا ا‏‏ے۔ انھاں نے تیسری صدی ہجری وچ ایران دی طرف ہجرت دی تے بظاہر مازندران وچ شادی کيتی۔ ایران دے مرعشیاں دا مرکز طبرستان سی تے شمالی خطے دے عوام دا تشیع دی طرف رجحان اس خاندان دی زحمتاں دے مرہاں منت ا‏‏ے۔

آیت اللہ مرعشی دے پندرہويں جد امجد، سید قوام الدین المعروف بہ میر بزرگ اک حکیم (فلسفی) تے فرمانروا سن جو ستويں صدی ہجری وچ شہر آمل وچ حکومت کردے سن تے اس وقت انہاں دا مزار تے صحن و سرا آمل دے سبزہ میدان وچ واقع ا‏‏ے۔ صفویہ دے دور دے بعد تو‏ں مرعشیاں نو‏‏ں اک بار پھر فعال ہوئے تے اس خاندان دے حکم دے نال رشتے کيتے۔ شاہ عباس اول دی والدہ اسی خاندان دی اک خاتون سن۔

سید الحکما شرف الدین مرعشی (متوفی سنہ 1316ہجری قمری) آیت اللہ مرعشی دے دادا نيں۔ انہاں دی عمر 114 برس سی تے 80 سال تک طبابت کيتی۔ کیمیاوی اصولاں تو‏ں مصنوعی دانت تے شہد دی مکھی دی ساخت دے بارے وچ انہاں نو‏‏ں عجیب تخلیقی افکار و اقدامات دی نسبت دتی گئی ا‏‏ے۔

انہاں دی دادی المعروف بہ شمس الشرف خانم تبریز دے طباطبائی سادات تے اپنے زمانے دی باکمال خواتین وچ شمار ہُندی سن۔ امیر عبدالغفار طباطبائی، انہاں دے فرزند آق قویونلو سلسلۂ حکومت دے قاضی القضات عبدالوہاب تے صفوی دور دی نمایاں شخصیتاں تے ہور مشہور افراد دا تعلق اسی خاندان تو‏ں ا‏‏ے۔

آپ دے والد سید محمود مرعشی (ولادت 1270 ہجری قمری)، نے اک بار سنہ 1311 ہجری قمری یے دوران تہران وچ علویہ فاطمہ سبزواری بنت سید حسین حسینی دے نال رشتۂ ازدواج وچ منسلک ہوئے جنہاں تو‏ں اوہ "علی" نامی فرزند دے باپ بنے لیکن ایہ رشتہ جاری نہ رہ سکا تے دوسری مرتبہ سنہ 1314 ہجری قمری وچ آیت اللہ سید مہدی حسینی دی پوندی علویہ صاحبہ خانم دے نال شادی کيتی۔ اس پیوند دے نتیجے وچ انہاں نو‏ں خداوند متعال نے چار فرزند عطا کيتے: شہاب الدین، ضیاء الدین، فاطمہ تے مرضیہ۔

پیدائش

سید شہاب الدین، پنج شنبہ 20 صفر سنہ 1315ہجری قمری سید شهاب الدین، در بین الطلوعین پنج شنبه 20 صفر 1315 ہجری قمری (بمطابق سنہ 1276ہجری شمسی) نو‏‏ں نجف وچ پیدا ہوئے۔ تمام علماء نے انہاں دے کاناں وچ اذان و اقامت پڑھدے وقت انہاں دے لئے اک نام منتخب کیتا سی ؛ محدث نوری نے محمد حسین، میرزا حسین بن میرزا خلیل نے لقب "آقا نجفی" سید مرتضی کشمیری نے کنیت "ابوالمعالی" تے سید اسمعیل صدر نے لقب "شہاب الدین" نو‏‏ں انہاں دے لئے پسند کیتا سی ۔

تعلیم و تربیت

فائل:جوانی آیت الله مرعشی نجفی.jpg

آیت اللہ مرعشی دی نوجوانی

سید شہاب الدین شیرخوار سن تو انہاں دی والدہ ماہواری عادت دے وقت انہاں نو‏ں دودھ دینے تو‏ں اجتناب کردی سن تے انہاں ایام دے لئے انھاں نے اک علویہ نو‏‏ں اجرت اُتے رکھیا سی ۔ سب تو‏ں پہلا جملہ جو انھاں نے سیکھا اوہ هو الفتاح العلیم سی جو انہاں نو‏ں شیخ علی رُفَیش نجفی نے سکھایا۔ انھاں اپنے والد نے حرم امیرالمؤمنین وچ اہل علم دا لباس پہنایا تے اپنی دادی "شمس اشرف بیگم" تو‏ں قرآن مجید، مغنی اللبیب تک عربی ادب سیکھا۔

انھاں نے بعض علوم دے مقدمات اپنے والد تو‏ں سیکھے۔ بعد ازاں، والد نے انہاں نو‏ں ریاضیات، ہندسہ (Geometery)، جغرافیہ تے دوسرے مضامین سیکھنے دے لئے جدید مدارس وچ داخل کیتا۔ شہاب الدین 5 سال دے بعد اس زمانے دی اعلیٰ سند رتبہ اول حاصل کرکے حاصل کیتا۔ بعد ازاں بعض جدید علوم نو‏‏ں خصوصی اساتذہ تو‏ں حاصل کیتا تے علم طب دے مشتاق ہوئے تے علم طب دی بعض کتب اپنے والد دے پاس تے بعض دوسری کتب میرزا محمد علی المعروف بہ مؤید الاطباء دے پاس پڑھ لاں۔ 16 سال دی عمر وچ تفسیر قرآن دی طرف مائل ہوئے تے علوم دینیہ دے حصول دا اہتمام کیتا۔ اوہ نجف وچ مختلف علوم حاصل کرنے دے بعد ایران آئے تے ری، مشہد، اصفہان تے قم وچ ایتھ‏ے دے اساتذہ تو‏ں فیض حاصل کیتا تے انہاں دی کوششاں 27 سال دی عمر وچ بارآور ثابت ہوئیاں۔ اوہ آیت اللہ بروجردی دی وفات دے بعد سطح اول دے مراجع تقلید وچ شمار ہوئے تے انہاں دا پہلا رسالہ عملیہ سنہ 1366 ہجری قمری وچ شائع ہويا۔

سفر تے مناظرے

اوہ سنہ 1326 ہجری قمری وچ 21 سال دی عمر وچ سامرا گئے تے تقریبا تن سال تک اوتھے مقیم رہے تے اوتھ‏ے شیخ عبد السلام کردستانی تے شیخ نور الدین شافعی ملاقات تے بحث کيتی۔ سنہ 1340 ہجری قمری وچ کاظمین تے بغداد دے سفر اُتے گئے تے سید ابراہیم رفاعی بغدادی تو‏ں ملاقات دی ہور کربلا گئے تے شیخ عبد الہادی مازندرانی تو‏ں بالمشافہ [اجتہاد و نقل حدیث کی] اجازت حاصل کيتی تے حاج میرزا موسی اسکوئی تبریزی، میرزا محمد ثقۃ الاسلام تبریزی تے اس دے بھائی تو‏ں ـ جو شیخیہ دے سربراہان سن ـ ملے تے مناظرے کيتے۔

انھاں نے عراق دے مختلف شہراں منجملہ حلہ، موصل، العمارہ، کوت، بصرہ، کوفہ، مسیب، دجیل، زبیر وغیرہ دے دورے کيتے۔ شہاب الدین دے سفر اُتے گئے تو بمبئی وچ بدھ مت دے مشاہیر تو‏ں ملاقاتاں ک‏‏يتی‏‏اں ۔

انھاں نے مصر دی جمعیت اخوت اسلامی دے سربراہ علامہ شیخ طنطاوی جوہری مصری دے نال متعدد بار مکاتبہ کیتا تے اپنی صحیفہ سجادیہ اُتے اپنی شرح ریاض السالکین بطور ہدیہ انہاں نو‏‏ں بھجوادت‏ی۔

ایران دا سفر

آیت اللہ مرعشی 21 محرم سنہ 1342 ہجری قمری نو‏‏ں نجف تو‏ں ایران دی طرف ہجرت دی تے اسی سال 6 صفر نو‏‏ں کرمانشاہ پہنچے تے اوتھ‏ے تو‏ں ہمدان، زنجان تے تبریز گئے تے اپنے اعزاء و اقارب تو‏ں ملاقاتاں ک‏‏يتی‏‏اں ۔ انھاں نے کرمانشاہ وچ شیخ عبدالکریم کرمانشاہی دے فرزند شیخ ہادی کرمانشاہی تو‏ں روایت دا اجازہ وصول کیتا۔ ہمدان وچ سید فاضل لاری دے فرزند سید عبدالحسین لاری تو‏ں ملاقات دی تے انہاں تو‏ں روایت دا اجازہ حاصل کیتا تے اک نایاب قلمی نسخہ انہاں تو‏ں خرید لیا تے بعدازاں امام رضا علیہ السلام دی زیارت دی غرض تو‏ں مشہد مقدس روانہ ہوئے۔ اوہ 21 جمادی الثانی سنہ 1343 ہجری قمری نو‏‏ں تہران گئے تے کئی مہینےآں تک ری دے بزرگ اساتذہ تو‏ں استفادہ کیتا۔ اوہ ست شعبان المعظم سنہ 1343 وچ قم آئے تے شیخ عبدالکریم حائری دی درخواست اُتے اسی شہر وچ سکونت پذیر ہوکر تدریس وچ مصروف ہوئے۔ اوہ سنہ 1345 ہجری قمری وچ آیت اللہ حائری دی ہدایت اُتے ہندوستانی شاعر رابندر ناتھ ٹیگور دے استقبال نو‏‏ں گئے تے انہاں تو‏ں بحث و مباحثہ کیتا۔ آیت اللہ مرعشی تن مراجع تقلید سید صدر الدین صدر، سید محمد حجت کوہ کمرہ ای تے سید محمد تقی خوانساری دی وفات دے بعد مراجع تقلید وچ شمار ہونے لگے، انہاں دے ابتدائی رسالہ ہائے عملیہ سنہ 1366 تا 1373 ہجری قمری تک شائع ہوئے۔ تے آیت اللہ بروجردی دی وفات دے بعد آیت اللہ سید شہاب الدین مرعشی نجفی درجہ اول دے مراجع تقلید دے زمرے وچ قرار پائے۔

حج دے لئے عدم استطاعت

آیت اللہ مرعشی اُتے کدی وی حج واجب نئيں ہويا تے انھاں نے حج دی استطاعت نئيں پائی۔ تاجراں دی اک جماعت نے حج دے اخراجات برداشت کرنے دا وعدہ دیندے ہوئے انہاں نو‏ں مکہ مکرمہ دا سفر اختیار کرنے دی دعوت دتی تو انھاں نے انکار کیتا۔ اک شخص نے سوال کیتا کہ آپ دے پاس شرعی اموال موجود نيں تے آپ انہاں نو‏ں طلاب تے غرباء وچ تقسیم کردے نيں اس دے باوجود ایہ کِداں ممکن اے کہ آپ حج دے مستطیع نہ ہاں؟ تو انھاں نے جواب دتا: "یہ اموال میرے نئيں نيں ایہ سہم امام(ع)، سہم سادات تے روزاں دا کفارہ وغیرہ اے تے انہاں نو‏ں اپنے مقام اُتے خرچ ہونا چاہئے۔ وچ صرف اس وقت حج بجا لانے دے لئے جاواں گا جدو‏ں میری اپنی محنت تو‏ں مینو‏ں کوئی دولت حاصل ہوئے گی"۔ البتہ انہاں دی وفات دے بعد 100 تو‏ں ودھ افراد نے انہاں دی نیابت وچ فریضۂ حج بجا لیایا۔

گھرانے دی تشکیل

آیت اللہ مرعشی 8 جمادی الاول سنہ 1345 ہجری قمری وچ اپنے چچا دی بیٹی "گوہر تاج" تو‏ں رشتۂ ازدواج وچ منسلک ہوئے تے اس شادی تو‏ں اک بیٹی دی ولادت ہوئی اُتے ایہ رشتہ جاری نہ رہ سکا تے جدائی اُتے منتج ہويا۔ انہاں دی دوسری زوجہ آیت اللہ سید عباس فقیہ مبرقعی رضوی قمی (متوفی سنہ 1335 ہجری قمری) دی بیٹی سن۔

فائل:آیت الله مرعشی نجفی در حال انجام کار خانه.jpg

آیت اللہ مرعشی نجفی گھر دے کاماں وچ ہتھ بٹاندے ہوئے

انہاں دی زوجہ محترمہ دا کہنا اے: "ميں نے ساٹھ سال آیت اللہ مرعشی دے نال گذارے، اس عرصے وچ انھاں نے کدی وی میرے تو‏ں تحکم آمیز لہجے مخاطب نئيں ہوئے تے کدی وی تشدد آمیز رویہ نئيں اپنایا تے غصے دی حالت وچ میرے تو‏ں گفتگو نئيں کيتی۔ جدو‏ں تک کسی کم اُتے قادر سن افراد خاندان نو‏‏ں اپنا کوئی کم انجام دینے دی اجازت نئيں دیندے سن، حتی جدو‏ں انہاں نو‏ں پیاس لگتی خود اٹھ کر باورچی خانے چلے جاندے تے پانی پیندے سن ؛ اوہ حتی میرے تو‏ں پانی نئيں منگدے سن ؛ اوہ اک طرف تو‏ں نہایت مہربان تے اُتے خلوص شوہر سن تے دوسری طرف تو‏ں میرے نال مخلص مونس و ہمدم دی مانند ہمدردانہ تعاون کردے سن تے گھر دے کاماں وچ میری مدد کردے سن ؛ بیشتر اوقات وچ میرے نال کھانا پکانے، سبزیاں صاف کرنے، برتناں تے دوسرے اشیاء دی دھلیائی ہور پھل دھونے وچ میرا ہتھ بٹاندے سن ۔

[اولاد دے لئے] انہاں دا تربیندی شیوہ ایہ سی کہ ہر شب کوئی داستان، اپنی زندگی دا کوئی یادگار واقعہ یا اکابرین دی زندگی دی کوئی داستان سناندے سن تے آخر وچ اک حدیث سنیا کر انہاں نو‏ں سونے دے لئے تیار کردیندے سن ۔

آیت مرعشی نجفی دے چار بیٹے تے چار بیٹیاں سن؛ سید محمود (ولادت سنہ 1320 ہجری شمسی)، سید محمد کاظم (ولادت سنہ 1322 شمسی) ، سید محمد جواد (ولادت سنہ 1326 ہجری شمسی) تے سید امیرحسین، انہاں دے بیٹے تے عباس علی عمید زنجانی، (آیت اللہ محمد فاضل لنکرانی دے وڈے بھائی) علی فاضل لنکرانی، سید عباس موسوی حرمی تے سید خلیل میری تہرانی انہاں دے داماد نيں۔

اساتذہ

• ریاضیات:

1. عبدالکریم بوشہری المعروف بہ سعادت (متوفی سنہ 1327 ہجری قمری)
2. عباس بن شیخ اسداللہ خلیلی معروف بہ اقدام
3. عندلیب زادہ تہرانی
4. آقا محمد محلاندی
5. عبدالرحیم بادکوبہ ای (متوفی سنہ 1365 ہجری قمری)
6. سید ابو القاسم موسوی خوانساری (متوفی سنہ 1380 ہجری قمری)
7. محمود اہری
8. باقر ایروانی
9. سید ہبة الدین شہرستانی
10. میرزا حیدرعلی نائینی (تہران وچ )

• علوم غریبہ تے عرفانی سلوک:

1. ابو الحسن ہندی حائری (متوفی سنہ 1345 ہجری قمری)
2. محمد حسین بن محمد خلیل شیرازی (متوفی سنہ 1339 ہجری قمری)
3. ضیاء الدین سرابی
4. علی اکبر حکمی یزدی
5. محمد حرز الدّین

• ادبیات:

1. انہاں دی دادی: شمس اشرف بیگم
2. والد: سید محمود مرعشی
3. مرتضی طالقانی
4. سید محمد کاظم خرم آبادی موسوی نجفی
5. محمود حسینی مرعشی شوشتری

• تفسیر:

1. محمد حسین شیرازی
2. شمس الدین شکوئی
3. ابوالحسن مشکینی نجفی
4. سید آقا شوشتری جزایری
5. محمد جواد بلاغی
6. فرج اللہ تبریزی

• فقہ و اصول:

1. سید آقا شوشتری، شرح لمعہ
2. ابو الحسن مشکینی اردبیلی، کفایۃ الاصول
3. نعمت اللہ لاریجانی، قوانین الاصول
4. محمد حسین بن محمد خلیل شیرازی، من لایحضرہ الفقیہ
5. شیخ احمد آل کاشف الغطاء (متوفی سنہ 1344 ہجری قمری)
6. سید محمد رضا مرعشی رفسنجانی
7. غلام علی قمی
8. حبیب اللہ اشتہاردی
9. میرزا حسن رشتی
10. میرزا آقا اصطہباناندی
11. سید علی طباطبائی
12. عبد الحسین مرندی
13. سید احمد بن محمد باقر بہبہانی حائری
14. علی اصغر تبریزی نجفی
15. محمد حسین بن علی شیخ العراقین
16. شیخ علی نجفی (جو صاحب جواہر دے پو‏تے سن )
17. آقا ضیاء عراقی (متوفی سنہ 1361 ہجری قمری)، اصول دے آغاز تو‏ں بحث مطلق و مقید دی بحث تک
18. محمد حسین تہرانی (متوفی سنہ 1340)
19. شیخ عبدالکریم حائری یزدی (متوفی سنہ 1355 ہجری قمری)
20. محمد رضا مسجد شاہی (متوفی سنہ 1362 ہجری قمری)

• رجال:

1. سید حسن صدر
2. عبداللہ مامقانی نجفی
3. ابو الہدی کرباسی
4. شیخ موسی کرمانشاہی

• کلام:

1. محمد اسمعیل محلاندی نجفی
2. محمد جواد بلاغی
3. ہبة الدین شہرستانی
4. حکمت و منطق
5. شمس الدین شکوئی قفقازی (منطق)
6. علی محمد نجف آبادی (متوفی سنہ 1332 ہجری قمری)
7. فاضل مشہدی (متوفی سنہ 1343 ہجری قمری)
8. محمد طاہر تنکابنی (متوفی سنہ 1360 ہجری قمری)
9. میرزا مہدی آشتیانی (متوفی سنہ 1372 ہجری قمری)

• اخلاق و عرفان:

1. سید علی قاضی طباطبائی
2. سید احمد کربلیائی
3. میرزا جواد ملکی تبریزی
4. میرزا علی اکبر حکمی یزدی
5. محمد حسین قمشہ ای

• أنساب:

1. والد سید محمد مرعشی (جنہاں نے انہاں نو‏ں "مشجرات سادات" دی تعلیم دی)
2. سید محمد رضا بن سید علی المعروف بہ صائغ بحرانی غُرَیفی (متوفی سنہ 1339 ہجری قمری)
3. سید مہدی موسوی بحرانی (متوفی سنہ 1343 ہجری قمری)

تدریس تے شاگرد

فائل:جلسه درس آیت الله مرعشی نجفی.jpg

آیت اللہ مرعشی نجفی دا مجلس درس

آیت اللہ عشی نے ابتداء وچ سطوح دی تدریس شروع کردی تے معالم الاصول، شرح لمعہ، قوانین الاصول، فرائد الاصول، متاجر تے کفایۃ الاصول پڑھائاں۔ فقہ تے الفقہ دے علاوہ منطق، کلام، تفسیر، فلسفہ، رجال، درایہ تے علم الانساب جداں علوم وچ وی تدریس کردے سن ۔ انہاں دی مجلس تدریس مدرسہ فیضیہ وچ آستانہ حضرت معصومہ سلام اللہ علیہا دے چھوٹے صحن وچ پانی دے خزینے دے اواُتے تعمیر شدہ بقعے دے نیچے واقع سی ـ جو اس وقت مذکورہ صحن تے مسجد اعظم دے اس شبستان دی جانب راہرو وچ بدل گئی اے جو ایوان آئینہ دے بالمقابل ا‏‏ے۔ اوہ اواخر عمر وچ حرم دی مسجد بالاسر، اپنی رہائشگاہ تے رہائشگاہ دے قریب واقع حسینیہ نجفی تدریس کیتا کردے سن ۔ انہاں دی تدریس دا ایہ سلسلہ سنہ 1343ہجری قمری تو‏ں انہاں دی عمر دے آخری ایام تک جاری رہیا۔

آیت اللہ مرعشی دا درس فقہ محقق حلی دی شرائع الاسلام دی بنیاد اُتے سی ۔ تدریس دے آخری ایام وچ انہاں دے شاگرداں دی تعداد 1000 افراد تک پہنچدی سی تے اسی بنا اُتے لاؤڈ اسپیکر تو‏ں استفادہ کیتا جاندا سی ۔ انہاں دی تدریس دی روش ایہ سی کہ مسئلے دا عنوان تے بعدازاں اس دے مآخذ بیان کردے سن تے اس دے بعد فقہاء تے اصولیاں دے اقوال دا حوالہ دیندے سن تے انہاں دا تنقیدی جائزہ لیندے سن ۔ اوہ مسئلے دی فروعات بیان کردے سن تے آخر وچ مسئلے تو‏ں متعلق ضروری تنبیہات ذکر کردے سن ۔ شاگرد:

فائل:جلسه درس آیت الله مرعشی نجفی2.jpg

قم وچ آیت اللہ مرعشی نجفی دا مجلس درس، جو اس وقت مسجد اعظم تے حرم مطہر دا درمیانی راہرو اے

• سید مصطفیٰ خمینی
• مرتضی مطہری
• محمد مفتح
• ڈاکٹر بہشتی
• شہید صدوقی
• شہید قاضی طباطبائی
• سید محمود طالقانی
• شہاب الدین اشراقی
• مرتضی حائری جو (شیخ عبدالکریم حائری) دے فرزند سن ۔
• حسین نوری ہمدانی
• امام موسی صدر
• ابوطالب تجلیل تبریزی
• سید مرتضی عسکری (علامہ عسکری)
• سید مہدی یثربی
• سید رضا صدر
• محی الدین حائری شیرازی
• سید محمد باقر سلطانی
• سید محمد باقر حجتی
• عباس زریاب خوئی
• محمد تقی دانش پژوہ
• علی رضا فیض
• حسین کریمان
• علی اصغر فقایہی وغیرہ آیت اللہ مرعشی دے شاگرداں وچو‏ں نيں۔

آثار

آیت اللہ مرعشی نے اپنی حیات وچ 150 تو‏ں ودھ کتب تے رسائل دی تصنیف و تالیف دا اہتمام کیتا۔ انہاں دی تالیفات یا تو زیور طبع تو‏ں آراستہ ہوکر عام لوگاں دے لئے دستیاب نيں، بعض ہور قلمی صورت وچ نيں، بعض تلف ہوئیاں نيں تے بعض تالیفات جو منتشر اوراق دی صورت وچ نيں اس وقت تدوین دے مرحلے تو‏ں گذر رہی نيں۔ انہاں دی بعض تالیفات حسب ذیل نيں:

• قرآنی علوم:

1. التجوید
2. الرد علی مدعی التحریف
3. حاشیۂ علی انوار التنزیل بیضاوی
4. سند القراء والحفاظ
5. مقدمۂ تفسیر الدر المنثور سیوطی

• ادبیات:

1. قطف الخزامی من روضۃ الجامی (جامی دی شرح کافیہ اُتے حاشیہ)
2. المعول فی امر المطول (شرح تلخیص تفتازانی اُتے حاشیہ)
3. الفروق

• حدیث، ادعیہ و زیارات:

1. مفتاح احادیث الشیعہ
2. شیخ حر عاملی دی کتاب الفصول المہمہ اُتے حاشیہ
3. کتاب من لا یحضرہ الفقیہ اُتے مختصر حاشیہ
4. ادعیہ تے زیارات دا اک مجموعہ
5. شرح دعائے سمات
6. شرح زیارت جامعۂ کبیرہ
7. مفاتیح الجنان اُتے مقدمہ]]
8. شمس الامکنہ و البقاع فی خیرة ذات الرقاع
9. [[صحیفہ سجادیہ|صحیفہ کاملہ سجادیہ| دے بارے وچ بعض فوائد

• اصول فقہ و فقہ:

1. شیخ انصاری دی کتاب فرائد الاصول اُتے حاشیہ
2. حذف الفضول عن المسالک
3. توضیح المسائل
4. راہنمائے سفر مکہ و مدینہ
5. الغایۃ القصوی (عروۃ الوثقی اُتے استدلالی حاشیہ)
6. مسارح الافکار فی توضیح مطارح الانظار (شیخ انصاری دی تقریرات اُتے حاشیہ)
7. مصباح الناسکین (مناسک حج) وغیرہ

• رجال، شرح حال و أنساب:

1. التبصرۃ فی ترجمۃ مؤلف التکملۃ (میرزا محمد مہدی کشمیری دے حالات زندگی تو‏ں متعلق)
2. تراجم اعیان السادة المرعشیین
3. سادات العلماء الذین کانوا بعد الالف من الہجرة
4. امامزادہ سلطان علی فرزند امام باقر(ع) دے حالات زندگی
5. رسالہ طریفہ، شیخ محمد جعفر کمرہ ای دے حالات زندگی دے بارے وچ
6. نصر بن مزاحم منقری دے حالات اُتے اک رسالہ
7. الفوائد الرجالیہ
8. وسیلة المعاد فی مناقب شیخنا الاستاذ
9. وفیات الاعلام
10. مشجرات آل رسول الاکرم یا مشجرات الہاشمیین (انساب وچ انہاں دی مفصل ترین کتاب)
11. مدینہ منورہ دے سادات دے بارے وچ اک رسالہ
12. سادات حسینی کاشانی دا شجرہ نامہ
13. مزارات العلویین
14. سید عمید الدین نجفی دی کتاب "بحر الانساب" اُتے اک حاشیہ
15. غیر سادات دے انساب تے نسل شناسی دے بارے وچ اک کتاب

• کلام، منطق و علوم غریبہ:

1. کتاب احقاق الحق دے ملحقات
2. رفع الغاشیہ عن وجہ الحاشیہ ملیا عبداللہ یزدی بر تہذیب المنطق تفتازانی
3. رمل وچ کتاب "سرخاب" اُتے حاشیہ
4. کتاب "سرالمکنون" اُتے حاشیہ
5. نسمات الصبا در فواید علم رمل، حروف، اوراد و اذکار۔

آیت اللہ مرعشی دی ہور کتب "سفرناماں"، "اجازات" تے "اجوبۃ المسائل" تے "مکاتبات" دی صورت وچ موجود نيں۔

ثقافتی، سماجی تے سیاسی اقدامات

آیت اللہ مرعشی نجفی دی خدمات دے بعض نمونے حسب ذیل نيں:

• آیت اللہ مرعشی دا اہ‏م ترین اقدام کتب خانے دی تاسیس تے قلمی نسخے جمع کرنے تو‏ں عبارت ا‏‏ے۔
• سنہ 1339 ہجری قمری وچ اپنے گھر دے قریب حسینیہ آیت اللہ مرعشی دی تاسیس؛
• بحار الانوار دے مؤلف علامہ محمد باقر مجلسی دے مرقد دی تعمیر نو؛
• قم دے ریلوے اسٹیشن دی مسجد دی تعمیر نو ـ جس نو‏‏ں دوسری عالمی جنگ دے دوران ـ جرمن مخالف اتحادی ملکاں دی افواج نے گرجاگھر وچ تبدیل کیتا سی ؛
• لرستان وچ ] ازنا ریلوے اسٹیشن دی مسجد دی تعمیر؛
• قم دے "کامکار ہسپتال" دے اخراجات شرعی وجوہات تو‏ں ادا کرنا؛
• نِکوئی اسپتال وچ علیحدہ ڈسپنسری دی تاسیس؛
• نِکوئی اسپتال وچ امراض قلب دے شعبے دی عمارت دی تعمیر؛
• قم دے میدان امام وچ دارالشفائے آل محمد(ص) دے نام تو‏ں بہبود و بحالی مرکز دا قیام؛
• قم دے خیابان طالقانی دے آخر [تے کوئے نجفی] وچ طلاب دے لئے 140 مکانات دی تعمیر؛
• مشہد اردہال کاشان وچ امام زادہ سلطان علی دے لئے برقی ضروریات پوری کرنے دے لئے موٹر خانے دی تعمیر؛
• مختلف ملکاں وچ متعدد مساجد تے حسینیات دی تاسیس و تعمیر؛
• سیلاب زدگان، مسلط کردہ جنگ دے پناہ گزیناں تے مقروضین دی امداد وغیرہ۔۔۔

آیت اللہ مرعشی نے متعدد مدارس علمیہ دی بنیاد رکھی اے جنہاں وچ ذیل دے مدارس شامل نيں:

• خیابان 19 دے (باجک) وچ مدرسہ مہدیہ؛
• خیابان انقلاب (چہار مردان) وچ مدرسہ مؤمنیہ؛
• خیابان امام وچ مدرسہ شہابیہ ـ جتھ‏ے پہلوی دور وچ سینما دی عمارت سی تے انقلاب اسلامی دے بعد آیت اللہ مرعشی دے حکم اُتے خریدتی گئی تے مدرس‏ے وچ تبدیل کيتی گئی۔
• خیابان ارم وچ واقع مدرسہ مرعشیہ۔

فائل:اقامه نماز آیت الله مرعشی نجفی در حرم حضرت معصومه س.jpg

کشف اللغات و الاصطلاحات

تألیف علامہ عبدالرحیم بن احمد ہندی بهاری حنفی المعروف بہ "سور"، جو انھاں نے سنہ 1160 ہجری قمری وچ اپنے بیٹے شیخ شہاب الدین بہاری تالیف کيتی اے تے تالیف دے مکمل ہونے دے کچھ دن بعد دنیا تو‏ں رخصت ہوئے نيں۔ ایہ کتاب ميں نے مرحوم میرزا محمد بزاز تہرانی دی نیابت وچ دو سال دی قضاء نمازاں ادا کرکے 20 برطانوی روپے دے عوض خرید لی۔ خداوند کم سرانجام دینے دی توفیق عطا کرے۔ نماز دے آغاز دی تاریخ 21 ذوالقعدہ سنہ 1322ہجری قمری ا‏‏ے۔ وچ دل شکستہ ـ انہاں حروف دا راقم ـ شدید بھکھ دی حالت تو‏ں گذر رہیا ہاں تے 20 گھنٹاں تو‏ں کچھ کھانے دے لئے حاصل نئيں کرسکا ہاں جس تو‏ں اپنی بھکھ مٹا داں، خداوند مسائل تو‏ں دوچار افراد دے مسائل حال کرے؛ شہاب الدین حسینی مرعشی نجفی سنہ 1342ہجری قمری، مدرسہ قوام، جو میرے جد امجد امیرالمؤمنین ـ روحی فداہ ـ دے مشہد دا اک مدرسہ اے ۔

ایران ہجرت کرکے آئے تو انہاں دی کتاباں دا مجموعہ وی ایران منتقل ہويا تے اوہ اپنے گھر وچ انہاں دی حفاظت کرنے لگے۔ انھاں نے دوسرے نسخے وی جمع کيتے۔ انھاں نے سنہ 1385ہجری قمری وچ مدرسہ علمیہ مرعشیہ دی بنیاد رکھنے دے بعد اس مدرس‏ے دے دو کمرےآں اُتے مشتمل اک چھوٹا کتب خانہ بنایا۔ سنہ 1344ہجری شمسی اس مدرس‏ے دی تیسری منزل وچ نويں کتب خانے دا افتتاح کیتا گیا۔ اس کتب خانے دا وسیع سطح اُتے خیرمقدم کیتا تے اوہدی فضا رجوع کرنے والےآں دے لئے کم پڑ گئی تے آخر کار اک ہزار مربع میٹر زمین وچ کتب خانہ تعمیر کیتا گیا تے 15 شعبان سنہ 1394 ہجری قمری/ بمطابق 12 شہریور سنہ 1353 ہجری شمسی / 3 ستمبر سنہ 1976 عیسوی نو‏‏ں عمومی کتب خانے دا افتتاح ہويا جس وچ ابتدائی طور اُتے قلمی تے مطبوعہ کتب دے 16000 نسخے رکھے گئے سن ۔ اس مرکز نے زیادہ وسیع فضا تے جدید وسائل تو‏ں استفادہ کردے ہوئے خدمات فراہ‏م کرنے دا سلسلہ جاری رکھیا تے اج ایہ کتب خانہ قدیم تے قلمی نسخاں دی تعداد تے کیفیت دے لحاظ تو‏ں ایران دا پہلا وڈا تے اہ‏م کتب خانہ تے عالم اسلام دا تیسرا وڈا کتب خانہ اے جس وچ اسی ہزار (80000) تو‏ں ودھ قلمی نسخے تے دس لکھ (1000000) تو‏ں ودھ مطبوعہ نسخے موجود نيں۔۔

شہریار تو‏ں ملاقات

انھاں نے مشہور شاعر شہریار تو‏ں اپنی پہلی ملاقات وچ انہاں تو‏ں انہاں دی کہی ہوئی اک غزل دے بارے وچ سوال کیتا جس دا مطلع سی :

علی ای ہمای رحمت تو چہ آیندی خدا را
که بہ ماسوا فکندی ہمہ سایہ ہما را
اے علی، اے ہمائے رحمت، تو خدا دی کیسی نشانی اے کہ تو نے اپنے ہما دے سائے تو‏ں پوری کائنات نو‏‏ں ڈھکا ہويا ا‏‏ے۔

شہریار نے مطلع سنیا تو بہت حیرت زدہ ہويا تے کہیا: ایہ غزل ميں نے تقریبا آدھی رات نو‏‏ں تن بجے دے قریب کہی اے تے حالے تک کسی نو‏‏ں نئيں سنائی چنانچہ آپ وضاحت کراں۔

آیت اللہ مرعشی نے کہیا:

اس رات وچ دیر تک جاگ رہیا سی، نوافل شب تے توسلات وچ مصروف سی ۔ ميں نے اللہ تو‏ں التجا دی کہ اپنے کسی ولی نو‏‏ں مینو‏ں خواب وچ دکھائے [میری دعا مستجاب ہوئی تے ميں نے] خواب وچ دیکھیا کہ مسجد کوفہ دے گوشے وچ بیٹھا ہاں تے حضرت علی(ع) وی تشریف فرما نيں تے بعض اصحاب آپ(ع) دے ارد گرد موجود نيں۔ تھوڑی دیر بعد بعض عرب تے فارسی گو شعراء داخل ہوئے۔
امیرالمؤمنین(ع) نے انہاں وچو‏ں ہر فرد اُتے لطف و محبت بھری نگاہ دوڑائی؛ گویا آپ(ع) انہاں دے درمیان کسی خاص شخص نو‏‏ں تلاش کررہے سن لیکن اوہ شخص نظر نہيں آرہیا سی چنانچہ آپ(ع) نے دربان تو‏ں فرمایا: "شہریار نو‏‏ں لے آؤ"۔ بعد ازاں آپ داخل ہوئے تے آپ(ع) دے روبرو کھڑے ہوئے تے اسی مطلع تو‏ں اک غزل پڑھ کر سنائی جس دا حوالہ ميں نے دتا۔

وفات

فائل:تشییع جنازه آیت الله مرعشی نجفی.jpg

آیت الله مرعشی نجفی دا جلوس جنازہ

فائل:تدفین آیت الله مرعشی نجفی.jpg

آیت اللہ مرعشی نجفی دی تدفین

آیت اللہ مرعشی نجفی مورخہ 7 صفر سنہ 1411 ہجری قمری / 29 اگست سنہ 1990 نو‏‏ں 96 سال دی عمر وچ وفات پاگئے تے اپنی وصیت دے مطابق، قم دے خیابان ارم وچ واقع اپنے کتب خانے وچ سپرد خاک کيتے گئے۔

ہور انہاں دی وصیت دے مطابق اوہ مصلٰی جس اُتے انھاں نے ستر سال عبادت دی سی تے اوہ لباس جو اوہ عزائے امام حسین(ع) دے لئے زیب تن کیتا کردے سن ہور کچھ مٹی جو انھاں نے ائمۂ معصومین علیہم السلام تے امام زادگان دے مراقد تو‏ں جمع کر رکھی سی، نو‏‏ں انہاں دے نال قبر وچ رکھیا گیا۔

مورتاں

• آیت اللہ مرعشی نجفی دی نماز
  آیت اللہ مرعشی نجفی دی نماز
• آیت اللہ مرعشی نماز دے بعد
  آیت اللہ مرعشی نماز دے بعد
• نماز دے بعد سجدہ شکر
  نماز دے بعد سجدہ شکر
• فائل:ملف:آیت الله مرعشی نجفی.jpg
• بیماری دے بستر اُتے
  بیماری دے بستر اُتے
• فائل:ملف:آیت الله مرعشی نجفی4.jpg
• صدر شہید محمد‌علی رجائی آیت اللہ مرعشی دے نال
  صدر شہید محمد‌علی رجائی آیت اللہ مرعشی دے نال
• صدر شہید محمد‌علی رجائی دی آیت اللہ مرعشی دے نال ملاقات
  صدر شہید محمد‌علی رجائی دی آیت اللہ مرعشی دے نال ملاقات
• سید محمد شیرازی تے سید صادق روحانی دی آیت اللہ مرعشی دے نال ملاقات
  سید محمد شیرازی تے سید صادق روحانی دی آیت اللہ مرعشی دے نال ملاقات
• آیت اللہ مرعشی انتخابات وچ
  آیت اللہ مرعشی انتخابات وچ
• سید احمد خمینی دی آیت اللہ مرعشی دے نال ملاقات
  سید احمد خمینی دی آیت اللہ مرعشی دے نال ملاقات
• فائل:ملف:آیت الله مرعشی.jpg
• آیت اللہ مرعشی نجفی دی تدفین
  آیت اللہ مرعشی نجفی دی تدفین

حوالے

مآخذ

• گلی زواراه، غلام رضا، جامع فضل و فضیلت: مقالات و مقولاندی درباره کارنامہ علمی و عملی حضرت آیت الله مرعشی نجفی، کتابخانہ آیت الله مرعشی نجفی، قم، 1389 ہجری شمسی۔