دربار صاحب دیاں روایتاں دی تریخ

[دربار صاحب]] دیاں روایتاں دی تریخ اصل سکھ روایتاں وچ شامل کیتیاں گئیاں اوہناں غلط روایتاں بارے اے جہڑیاں ہولی ہولی سکھ مت وچ ہندو براہمناں دی سازش نال رلدیاں گئیاں تے 20ویں صدی دے شروع وچ شرومنی گردوارہ پربندھک کمیٹی تے دوجے مخلص سکھ آگوآں دی کوششاں نال سکھ دھرم دی صفائی کیتی گئی تے اصل روایتاں نوں مڑ نافذ کرن دی کوشش کیتی گئی ۔

موجودہ روایتاں بارے اک مت

کجھ لوک دربار صاحب دی موجودہ روایتاں نوں اصل روایتاں کہن دی ضد کردے ہن۔ دراصل موجودہ اکھوتی روایتاں نرملیاں، اداسیاں اتے بانارس دے (ٹھگّ) براہمناں دی منمتِی دا ملغوبا اے۔

دربار صاحب دی اساری

دربار صاحب دی نیہہ گرو ارجن صاحب نے 3 جنوری 1588 دے دن رکھی سی تے نیہہ رکھن لئی اک مسلمان درویش حضرت میاں میر نوں لاہور توں بلوایا ۔(پھر 1762 وچ احمد شاہ درانی ولوں ڈھاہے جان مگروں، موجودہ عمارت دی نیہہ س۔ جسا سنگھ آہلووالیا نے اپریل 1765 وچ رکھی سی)۔ پہلاں 1564 وچ گرو رام داس نے اس نگر ‘گرو دا چک’ دا مڈھ بنھیا سی، تے اوہناں نے صرف امرتسر سروور ہی بنیا سی۔ گرو ہرگوبند صاحب 1634 تک اس نگر وچ رہے سن تے اس مگروں 1696 تک اس تے پرتھی چند مینے دی اولاد دا قبضہ رہا سی۔ 1698 وچ بھائی منی سنگھ نے اس دی سیوا سمبھالی۔ اس مگروں 1716 توں 1722 اتے پھر 1734 توں لے کے 1765 تک اس نگر واسطے سکھاں اتے مغلاں-افغاناں وچکار جنگ چلدی رہی۔ 1765 توں اس تے سکھاں دا پکا قبضہ ہو گیا۔ دربار صاحب موجودہ عمارت ادوں ہی بننی شروع ہوئی سی۔ اس مگروں اس نگر تے بھنگی مثل دا قبضہ رہا اتے دربار صاحب دی سیوا سنبھال مثل شہیداں کول رہی۔ 1804 وچ رنجیت سنگھ نے قبضہ کر لیا؛ پر، دربار صاحب دی سیوا سنبھال مثل شہیداں کول ہی رہی۔ اس ویلے اس مثل دے مکھی اکالی پھولا سنگھ سی۔

رنجیت سنگھ دے امرتسر دے براہمن اجاریدار

رنجیت سنگھ نے امرتسر شہر تے قبضہ کرن مگروں شہر دا اجاریدار (ٹیکس وصولن والا) اک براہمن رلیا رام مصر نوں بنا دتا۔ اس رلیا رام مصر دی حویلی گردوارہ ٹاہلی صاحب امرتسر دے ساہمنے سی۔ (اس عمارت وچ 1947 توں مگروں وی اس دے وارث رہندے رہے سن۔ ویکھو: امر سنگھ، لکھت ظفرنامہ رنجیت سنگھ)۔ اسے لکھاری مطابق پنڈت گنگا رام دیوان نوں وی سبھ توں اچے عہدیاں وچوں اک عہدہ دتا گیا سی (اسے گنگا رام دیاں سکھ-مخالف کاروائیاں کارن 1814 وچ اکالی پھولا سنگھ امرتسر چھڈّ کے انندپور چلا گیا سی)۔ ایہناں براہمن صلاحکاراں نے رنجیت سنگھ توں اس دے راج دے جھنڈے دا رنگ وی نیلے توں سفید تے پھر بھگوا/کیسری/پیلا کروا لیا سی۔

براہمن مصر بستی رام رنجیت سنگھ دا خزانچی سی۔ 1808 وچ اس دے مرن مگروں اس دا پتر بیلی رام خزانچی بنیا (مگروں بیلی رام دا بھرا مصر روپ لال جالندھر دا حاکم بنیا تے مصر سکھ راج فوج دا جرنیل)۔ رنجیت سنگھ دا دھرم-ارتھ وزیر (دان دین دے فیصلے کرن والا) اک براہمن ہون کر کے اس دے خزانے دا بہت وڈا حصہ ہندو مندراں نوں جاندا رہا۔ ایہہ وزیر جان بجھ کے، دکھاوے وجوں کجھ رقم دربار صاحب نوں بھیٹ کروا دیندا سی، پر اس توں کئی گنا ودھیرے مندراں نوں دوا دیندا سی۔ رنجیت سنگھ دے کروڑاں روپے تھانیسر (کروکشیتر)، ہردوار تے بنارس (کاشی) دے براہمناں نوں ملے جاں کانگڑا، جوالامکھی، جموں، بنارس دے مندراں تے سونا چڑاؤن واسطے دتے گئے۔ ٹلا گورکھ ناتھ، دھیانپور، پنڈوری تے دھمتال دے جوگیاں دے ڈیرے، درجناں شوالے تے مندر وی رنجیت سنگھ توں وڈیاں رقماں حاصل کردے رہے۔ اداسیاں تے نرملیاں دے ڈیرے وی چوکھی رقم وصول کردے رہے۔

اکالی پھولا سنگھ دی موت دی حقیقت

براہمن وزیر (تے ڈوگرے وی) اکالی پھولا سنگھ نوں اپنے راہ دا اک وڈا روڑا سمجھدے سن۔ اوہ دربار صاحب تے پکا قبضہ کرنا چاہندے سن۔ اس کر کے اوہناں نے اک نواں پینتڑا اپنایا۔ اوہناں نے رنجیت سنگھ کول اکالی پھولا سنگھ دی بہادری اتے دلیری دیاں صفتاں بنھنیاں شروع کر دتیاں اتے اس مگروں اس راہیں اکالی پھولا سنگھ نوں اوہناں جنگاں وچ بھیجنا شروع کر دتا جہڑیاں بہت خطرناک ہندیاں سن۔ پر، براہمناں دی بدقسمتی کہ اکالی پھولا سنگھ ہر جنگ جتدا رہا تے جیوندا واپس آ جاندا رہا۔ اخیر ڈوگریاں نے اکالی پھولا سنگھ نوں اپنے جاسوساں راہیں 18 مارچ 1923 دے دن نوشہرا وچ مروا کے اس دی موت نوں افغان غازیاں دے ناں لا دتا۔ ہن براہمناں دا روڑا دور ہو چکا سی اتے ہن دربار صاحب پوری طرحاں اوہناں دی پکڑ وچ سی۔

الونڈی سادھوآں دا سکھی وچ داخلہ

رنجیت سنگھ دے ایہناں براہمن وزیراں نے سبھ توں پہلاں دربار صاحب دے دوآلے بہت ساری زمین اداسیاں نوں دواؤنی شروع کر دتی (جتھے اوہناں نے اکھاڑے تے ڈیرے بنا لئے جتھے سکھ فلسفے دے الٹ پرچار کیتا جاندا سی۔ مگروں ایہناں ڈیریاں وچ سکھ تواریخ، فلاسفی تے گربانی نوں وگاڑن والیاں کئی کتاباں وی لکھیاں تے پرچاریاں گئیاں۔ حالاں کہ گرو دا چک (امرتسر) دی ایہہ ساری زمین دربار صاحب دی سی جس نوں 1564 وچ گرو رام داس صاحب نے تنگ پنڈ دے لوکاں توں پورا ملّ تار کے خریدیا سی تے اس نوں اگے ویچیا جاں دان نہیں سی دتا جا سکدا۔

اُنج تاں مسلاں دے ویلے توں ہی دربار صاحب دے آلے دوآلے اداسیاں نے اک-دو بنگے قایم کر لئے ہوئے سن۔ اکال تخت صاحب اتے دربار صاحب دے وچکار (جتھے اج کلھ پجاریاں نے اکال تخت دا سکتریت بنایا ہویا اے) الونڈی پریتم داس دا بنگا سی جو اس نے 1775 وچ بنایا سی اتے اس دے باہر اپنا (اداسیاں دا) بھگوا جھنڈا لایا سی (اس جھنڈے کر کے اس بنگے نوں ‘جھنڈا بنگا’ کیہا جان لگ پیا سی۔ ایہہ الونڈی جھنڈا 1841 وچ جھکھڑ نال ڈگّ پیا۔ مگروں 1843 وچ مہاراجہ شیر سنگھ نے اس دی جگہ اک نواں جھنڈا بنا دتا۔ اس دے نال ہی دیسا سنگھ مجیٹھیا نے اک ہور جھنڈا بنوا دتا ۔ ایہناں دوہاں جھنڈیاں نوں مگروں پجاریاں نے میری پیری دے جھنڈے کہنا شروع کر دتا۔ بے سمجھ سکھاں نے اداسیاں دے جھنڈیاں نوں چپچاپ میری-پیری دے جھنڈے منّ لیا۔ حالاں کہ اصل جھنڈا، جو کہ نیلا سی، مثل نشانوالیاں (جو نشان صاحب لے کے فوج دی اگوائی کریا کردے سن اتے نہنگ سنگھاں) کول رہا سی۔

نرملیاں دا دربار صاحب تے قبضہ

تقریباً پریتم داس دے ویلے ہی، 1780 تے 90 دے وچکار، صورتَ سنگھ نرملا نے وی امرتسر وچ ڈیرے لا لئے سن۔ اس نے وی اپنا بنگا قایم کر لیا جس نوں مگروں گیانیاں دا بنگا کیہا جان لگ پیا سی۔ اوہ بنارس دے براہمناں توں پڑھ کے آیا سی۔ بھائی منی سنگھ دے ناں نال جوڑی جان والی رچنا ‘بھگت رتناولی’، جس نوں ‘سکھاں دی بھگتمالا’ وی کہندے ہن (تے ‘پریم رتناولی’ وی) اسے دی لکھی ہوئی اے۔ ایہناں لکھتاں وچ چنگا چوکھا براہمنی پرچار اے۔ بس اس توں ہی سکھاں وچ اداسی-نرملا رلاوٹ دی زوردار شروعات ہو گئی سی۔ ایہہ صورت سنگھ 1803 وچ مر گیا سی۔

اکالی پھولا سنگھ دے ہندیاں ایہہ نرملے اپنے بنگے وچ رہندے رہے اتے کجھ راجیاں توں خیرات تے بھیٹا وصول کردے راے جس نال اوہناں دا روٹی-ٹکر چلدا رہا۔ پر ایہناں نرملیاں دا دربار صاحب وچ کوئی دخل نہیں سی؛ اس کر کے ایہہ دربار صاحب دی روایتاں وچ کوئی اثر نہ پا سکے۔ پر اکالی پھولا سنگھ دی شہیدی مگروں نرملے صورتَ سنگھ دا پتر سنت سنگھ دربار صاحب دا مکھ گرنتھی بنیا۔ براہمن وزیراں کارن ہولی-ہولی اوہ رنجیت سنگھ دے بہت نیڑے ہو گیا۔ اس نے خود وی رنجیت سنگھ دی خوب چاپلوسی کیتی اتے براہمن مصر رلیا رام تے مصر بیلی رام وی رنجیت سنگھ کول اس دیاں صفتاں کردے رہندے سن۔ براہمناں نے رنجیت سنگھ تے اثر پا کے اس توں دربار صاحب تے سونا چڑھاؤن واسطے سنت سنگھ نوں پیسے دوا دتے۔ سنت سنگھ نے وی چاپلسی دی حد کردے ہوئے رنجیت سنگھ نوں گرو گوبند سنگھ صاحب والا درجہ دینا شروع کر دتا تے ‘سنگھ صاحب’ کہنا شروع کر دتا (سنگھ صاحب صرف گرو گوبند سنگھ جی واسطے ورتیا جاندا سی: ویکھو ‘مہان کوش’)۔ مگروں ایہی خطاب اس نے دربار صاحب دے متھے تے لکھوا وی دتا۔

ہن کیونکہ سنت سنگھ دربار صاحب دا سروو-سروا سی اس کر کے اس نے اتھے ساری بنارسی-براہمنی روایتاں شروع کر لئی۔ اج دربار صاحب وچ جو-جو گرمتِی دے الٹ اے اوہ سبھ سنت سنگھ تے اس دا ساتھیاں تے وارثاں دی دین اے۔

سنت سنگھ 1932 وچ مر گیا۔ اس مگروں اس دا چیلا دربارا سنگھ (جو ادوں دربار صاحب دا گرنتھی سی) مکھ گرنتھی بن گیا اتے دیوا سنگھ تے جودھ سنگھ گرنتھی بنے۔ سنت سنگھ دا پتر گرمکھ سنگھ اکال تخت دا سربراہ بن گیا۔ لاہور دربار وچ برچھاگردی دوران اس نے سندھاوالیاں دا ساتھ دتا جس کر کے ہیرا سنگد ڈوگرا نے اس نوں 1843 وچ مروا دتا۔ اس مگروں پردمن سنگھ اکال تخت دا سربراہ بنیا تے 20 نومبر 1877 دے دن موت تک اس دا رسمی کنٹرول رہا۔ ‘گربلاس پاتساہی چھیویں’ (جس نوں سوہن شاعر دی لکھت کہہ کے پرچاریا جاندا اے) اوہ اس گرمکھ سنگھ (سربراہ اکال تخت) اتے اس دے ساتھی دربارا سنگھ (جو دربار صاحب دا پجاری سی) نے 1830 اتے 1840 دے وچکار لکھیا سی۔

دربار صاحب دا اکھوتی دستور املور

اس دوران 1859 وچ انگریزاں نے براہمن راجا تیجا سنگھ (رنجیت سنگھ دی فوج دا سابقہ کمانڈر-ان-چیف ، مصر تیز رام عرف راجا تیجا سنگھ) دی اگوائی ہیٹھ اک دکھاوے دی کمیٹی بنا کے ‘دستور-اِ-املور’ تیار کروا کے دربار صاحب دا کنٹرول پجاریاں راہیں اپنے قبضے وچ کر لیا سی۔ اس ‘دستور-اِ-املور’ وچ گرمتِی روایتاں بارے کجھ وی نہیں سی، بلکہ مکھ طور تے دربار صاحب وچ آؤن والے چڑھاوے، دان تے جائیداد دی آمدن نوں پجاریاں، گرنتھیاں، دھوپیاں، راگیاں، نمبرداراں تے ہور ملازماں وچ ونڈن دا سسٹم سی۔

1881 وچ امرتسر دے ڈی۔ سی۔ کوپر نے ایہہ دکھاوے دی رسمی کمیٹی وی ختم کر دتی اتے دربار صاحب دا پورا کنٹرول سربراہ راہیں اپنے ہتھ وچ لے لیا۔ اس ویلے وی سارے پجاری تے مہنت الونڈی تے نرملے ہی سن۔ اخیر 12 اکتوبر 1920 دے دن دربار صاحب دا کنٹرول سکھاں نوں مل گیا تے 15 نومبر 1920 دے دن شرومنی کمیٹی بن گئی۔ پر، شرومنی کمیٹی نے، مورچیاں اتے آزادی دی لڑائی ول ودھیرے دھیان ہون کر کے، مہنتاں ولوں شروع کیتیاں بوہتیاں منمتاں تے براہمنی کاروائیاں نوں ہٹاؤن ول کوئی دھیان نہ دتا۔

1920 توں 1962 تک دربار صاحب پنتھک سیواداراں کول رہا، پر پھر فتح سنگھ دے قبضے مگروں اس دے انتظام وچ نگھار آؤنا شروع ہو گیا۔ 1972 وچ فتح سنگھ دی موت مگروں جنوری 1973 توں گرچرن سنگھ ٹوہڑا دا قبضہ ہو گیا۔ اس ویلے دوران کجھ کمیونسٹ اس انتظام وچ شامل ہو گئے۔ اس دوران بھاویں ملازم تاں نا اہل اتے گھٹیا آؤنے شروع ہو چکے سن، پر گرنتھیاں وچوں اجے وی بوہتے صحیح سن۔

برچھاگردی دے دور (1986–1992) وچ اس تے چوک مہتہ ڈیرے دا قبضہ ہونا شروع ہو گیا۔ پر 1999 وچ شرومنی گردوارہ پربندھک کمیٹی تے پرکاش سنگھ بادل دے کنٹرول مگروں دربار صاحب وچ پورن سنگھ، جوگندر سنگھ ویدانتی تے گربچن سنگھ دے طاقت وچ آؤن مگروں اس تے چوک مہتہ ڈیرے دا پکا قبضہ ہو گیا۔ ہن، 2012 وچ، اس دی بوہتی روایتاں اداسی-نرملا روایتاں ہی اے۔ اس دا بہتا حصہ گرو گرنتھ صاحب دی سکھیا دے الٹ اے۔ ایہہ گرمتِی روایتاں نہیں بلکہ نرملا-اداسی-براہمنی روایتاں اے۔

دربار صاحب وچ کیتیاں جا رہیاں براہمنی تے منمتِ دیاں سینکڑے کاروائیاں وچوں ہیٹھاں میں صرف دو تن نقطیاں دا ذکر اے۔

دربار صاحب وچ ہندو مورتیاں قایم کرنا

جد 1859 توں مگروں دربار صاحب وچ براہمن تیجا سنگھ دی پردھانگی ہیٹھ مہنتاں دا قبضہ پکا ہو گیا، تاں اوہناں نے اپنے ہندو ساتھیاں راہیں دربار صاحب وچ خیالی ہندو دیوی دیوتیاں دیاں مورتیاں تے بتّ وی لیاؤنے شروع کر دتے۔ پنجاب دے بہتے لوک تاں ان پڑھ سن ہی تے نالے چالاک براہمن پجاری اوہناں نوں کہانیاں تے کراماتاں دیاں گپاں سنا کے پھسلا کے، ایہناں مورتیاں دی پوجا کروا لیندے سن۔ ایہہ براہمن پجاریاں نوں حصہ وی دیندے سن۔ انج اوہناں دا کاروبار چنگا چلدا رہا۔ اس حرکت نوں ہور طاقت اس کر کے وی ملی کہ امرتسر سنگھ سبھا دا مکھ آگوُ کھیم سنگھ بیدی خود ایہناں بتاں دی پوجا کردا ہندا سی۔ بھاویں سنگھ سبھا لہر شروع ہو چکی سی پر امرتسر وچ اس براہمنی ٹولے دا ہی قبضہ سی۔ جد کھیم سنگھ ٹولے نے پجاریاں کولوں پرو: گرمکھ سنگھ دے خلاف اکھوتی حکم نامہ جاری کروایا تاں اس دے حق وچ اس امرتسری دھڑے نے اک میٹنگ بلائی جس وچ راولپنڈی، امرتسر، فریدکوٹ اتے پہلاں دستخط کر چکیاں سنگھ کمیٹیاں دے نمائندے شامل ہوئے۔ اس موقعے تے اک سکھ نے 40 نقطیاں والا، اک اٹھ صفے دا، کھلھا خط ونڈیا۔ اس وچ امرتسری دھڑے تے سکھی دے الٹ چلن دے الزام لائے ہوئے سن۔ اس نوں اس میٹنگ وچوں کٹّ-مارٹ کے کڈھ دتا گیا۔ اس سکھ دے لائے الزاماں وچوں اک ایہہ وی سی کہ ایہہ دھڑا ہند مورتیاں دی پوجا کردا/کراؤندا اے؛ مکھ الزام ایہہ سن:

گرو دی حضوری وچ گدیلے لا کے بیٹھنا

دس پاتشاہیاں تے گرو گرنتھ صاحب توں بناں خود نوں بارہویں، تیرھویں تے چودھویں پاتشاہی اکھواؤنا

جنیؤُ پاؤنا

داڑھی نوں وسمہ لا کے کالا کرنا

ہندو مورتیاں دی پوجا کرنا وغیرہ

ایہہ گل وی قابلِ ذکر اے کہ دربار صاحب وچ کھیم سنگھ بیدی ٹولے دے پجاریاں دا قبضہ ہون کارن پجاریاں دی شہِ نال پرکرما وچ ہندو خیالی دیوی دیوتیاں دیاں مورتیاں تے بتّ 1905 تک آؤندے رہے (حالاں کہ 1902 وچ چیف خالصہ دیوان بن چکا سی)۔ 1905 وچ اروڑ سنگھ (1865–1926) دربار صاحب دا سربراہ بن گیا۔ اوہ ہرنام سنگھ شیرگل ڈی۔ایس۔پی۔ دا پتر سی جو گرمتِی دے نیاراپن دا پکا حمایتی سی۔ اروڑ سنگھ نے دربار صاحب دا چارج لین مگروں براہمناں نوں بلا کے سمجھایا کہ دربار صاحب وچ سکھی دے الٹ حرکتاں کرنیاں بند کر دین؛ پر جد وار-وار کہن دے باو جود اوہ نہ ہٹے تاں اروڑ سنگھ نے 2 مئی 1905 دے دن دربار صاحب وچ اک نوٹس لا دتا، کہ کوئی شخص دربار صاحب وچ سکھ دھرم توں الٹ جاں کسے ہور دھرم دی پوجا نہیں کر سکدا تے اجیہا کرن والا سزا دا حقدار ہووےگا۔ اس مگروں براہمن مورتیاں لیاؤنوں ہٹ گئے۔ پر چار دن مگروں 6 مئی نوں اوہ پھیر مورتیاں لے آئے۔ اس تے اروڑ سنگھ نے امرتسر دے ڈی۔سی۔ نوں خط لکھ کے ایہناں براہمناں نوں گرفتار کرن واسے پولیس بھیجن واسطے کیہا جد براہمناں نوں اس خط دا پتہ لگا تاں اوہ دربار صاحب توں بھجّ نکلے؛ کئی تاں اپنیاں مورتیاں تے بت وی اتھے چھڈ کے بھجّ گئے۔ اروڑ سنگھ نے آپ آ کے ٹھڈے مار-مار کے ایہہ مورتیاں توڑیاں تے ایہناں دا ملبہ باہر سٹوایاں۔

پٹنا وچ نرملیاں دے اک ہور ٹولے دا رول

ٹھیک صورت سنگھ دے امرتسر آؤن دے ویلے وچ ہی، تقریباً 1770–75 دوران پٹنا وچ وی نرملیاں دا اک ہور ٹولا وی سرگرم ہو چکا سی۔ اتھے نرملیاں نول سنگھ، دیال سنگھ تے سکھا سنگھ گرنتھی دی کمان ہیٹھ پجاریاں نے کتاباں دی رچنا شروع کیتی ہوئی سی۔ ایہناں نرملیاں نے بچتر ناٹک (ہن دا ناں دسم گرنتھ) کتاب دی رچنا کیتی۔

(بھائی کانھ سنگھ نابھہ دی سکھا سنگھ بارے اینٹری: پٹنے صاحب دے ہرمندر دا گرنتھی جس نے سکھمنا چھکے وغیرہ بانی رلا کے دسمگرنتھ نامی اک بیڑ بنائی۔ بھائی کانھ سنگھ ایہہ وی لکھدے ہن کہ سرب لوح گرنتھ وی اسے سکھا سنگھ دی رچنا اے)۔

اکھوتی دسم گرنتھ 1775–83 وچ تیار ہویا سی؛ چارلس ولکن (1781) مطابق اس دی پہلی لپی ناگری (ہندوی تے سنسکرت) سی۔ پنجاب وچ ایہہ کئی دہاکیاں مگروں آیا سی۔ اس نوں اک کتاب دے روپ وچ 1897 وچ تیار کیتا گیا سی۔ ایہہ ساری نرملیاں اتے انگریزاں دی سازش سی۔ سبھ توں پہلا 1810 وچ مالکم نے اس دا پرچار کرنا شروع کیتا۔ اس نے اس دی بنیاد کولبرک دے سومے نوں بنایا، جس نوں نرملا روح رام نے پٹنا وچ ایہو جہی اک لکھت دتی سی۔

اکھوتی دسمگرنتھ نوں بھائی منی سنگھ نال جوڑن دی ناکام کوشش وی کیتی گئی اے، جس دی بنیاد اس دا اک نقلی خط بنایا گیا اے (اس خط وچ ہور تواریخی عناصر وی غلط ہن)۔ پھر اس دیاں نقلاں وی تیار کیتیاں گئیاں جنہاں اُتے جھوٹھیاں تاریخاں وی درج کر دتیاں گئیاں، تاں جو اوہناں دے ‘پرانے’ ہون دا بھلیکھا پایا جا سکے۔

اس مگروں اک سودھک کمیٹی (1897–1902) ولوں اس نوں منظوری دین دا بہانہ وی گھڑیا گیا۔ دراصل ایہہ کمیٹی وی انگریزاں اتے کھیم سنگھ بیدی (موت 1905) دی سازش دا نتیجہ سی۔ کھیم سنگھ بیدی اوہی شخص سی جس نے ایہناں پجاریاں توں ہی سنگھ سبھا لہر دے اک مکھی آگوُ پرو۔ گرمکھ سنگھ دے خلاف اکھوتی حکم نامہ وی جاری کروایا سی۔ کھیم سنگھ بیدی سرکار دا خاص ایجنٹ سی؛ اس نوں 28272 ایکڑ دی جاگیر ملی ہوئی سی تے 1893 وچ سرکار نے اس نوں پنجاب کونسل دا میمبر وی نامزد کیتا سی تے بہت سارے ہور عہدے تے خطاب وی دتے سن۔

بیبیاں نوں سیوا، کیرتن تے ہور کاروائیاں توں روکنا

2003 وچ دربار صاحب وچ بیبیاں نوں سیوا، کیرتن تے ہور کاروائیاں کرن توں روکن دا مسئلہ بہت چرچہ وچ آیا سی۔ اس ویلے توں اداسی-نرملا ڈیریاں دے پجاریاں نے اکھوتی روایتاں دے ناں تے بیبیاں نال وتکرا کرن واسطے دلیل وجوں پیش رن دی کوشش کیتی سی۔ اوہناں نے اکھوتی ‘دستور-اِ-املور’ دا وی رولا پایا سی۔ دراصل اس ‘دستور-اِ-املور’ وچ گرمتِی روایتاں بارے کجھ وی نہیں سی، بلکہ مکھ طور تے دربار صاحب وچ آؤن والے چڑھاوے، دان تے جائداد دی آمدن نوں ونڈن دی پلاننگ سی؛ پر کیوں کہ کسے کول اس دی کوئی کاپی نہیں سی، اس کر کے کوئی اس بارے بحث نہ کر سکیا۔ حالاں کہ حقیقت اے کہ بیبیاں دے دربار صاحب وچ کیرتن کیتے ہون دا ثبوت وی موجود اے۔ رتن سنگھ بھنگو لکھدا اے کہ جسا سنگھ آہلووالیا دی ماں دربار صاحب وچ کیرتن کریا کردی سی:

 
ہتی سنگھن کی بیٹی سوئِ ۔ پیؤ پڑھائی اچھر توئِ ۔
گربانی تس کنٹھ گھنیری ۔ ہتی سکھنی دئِ پکھ کیری ۔4।
پوتھی راکھت گاترے پائی ۔ سکھ سنگت میں پہنچے جائ ۔
بڈی پرات اٹھ چونکی کرے ۔ ویلے سنجھے بھی سودر پڑھے ۔5।
دوہرا : آپ دتارے وہِ پھڑے بال سو لونڈی پریم ۔
دوؤ وکھت چونکی کرے یہ تھو اس کو نیم ۔6।
چوپئی : جہِ سکھ سنگت ہووے جوڑ ۔ جو سدے تس کرے ن موڑ ۔
رات دنس کر جاوے تانہِ ۔ کر چونکی کے شبد سنائِ ۔7।
ہر میلے جاوے گردوار ۔ کھنجھے نہیں وہِ گر کی کار ۔
جہاں کھالسو لائِ دیوان ۔ جائ کرے شبد چونکی گان ۔8।

بیبیاں اتے رنگھریٹیاں تے پابندی لانا

دربار صاحب وچ بیبیاں تے پابندیاں سبھ نرملیاں اتے اداسیاں دے دور وچ شروع ہوئیاں سن۔ اوہ عورت نوں نفرت کردے سن۔ اوہ بنارسی پنڈتاں تے ٹھگاں توں پڑھ کے آئے سن اتے تلسی داس تے منو دے چیلے سن، نہ کہ گرو نانک صاحب دے - جنہاں نے عورت نوں راج-ماں (‘جتُو جمہہ راجان’؛ گرو گرنتھ صاحب صفحہ 473) ورگا درجہ دتا ہویا سی۔ نرملیاں اتے اداسیاں نے تاں دربار صاحب وچ اچھوتاں دا داخلہ وی بند کیتا ہویا سی؛ اوہ دوپیہرے 11 وجے توں پہلاں دربار صاحب وچ وڑ وی نہیں سن سکدے۔ اتھے ‘رنگھریٹا گرو دا بیٹا’ “ایک نور تے سبھ جگُو اپجیا” نہیں، بلکہ اچھوت سی۔ ایہہ سارا کجھ گرو دی سکھیا دے مولوں ہی الٹ سی۔ موجودہ پجاریاں وچوں جو نرملے تے اداسیاں دے چیلے ہن اوہ عورتاں نوں سیوا، کیرتن اتے پنج پیاریاں وچ شامل ہون توں روکدے ہن۔ اوہناں دا وس چلے تاں اوہ سیس بھیٹ کوتک والے دن کھنڈے دی پاہل دی پہلی رسم وچ ماں جیتو دا پتاسے پاؤنا وی جھوٹھ قرار دے دین۔ اک ہور ذلت والی گل ایہہ اے کہ ایہہ پجاری اک پاسے تاں عورتاں نوں سوتک والیاں تے نیچ کہہ کے ردّ کردے سن؛ پر دوجے پاسے اکھوتی جتی-ستی ہون دا دکھاوا کرن دے باو جود، بہتے پجاریاں نے ویسواواں تے چھٹڑ عورتاں رکھیلاں بنا کے رکھیاں ہوئیاں سن اتے متھا ٹیکن آئیاں بیبیاں نال جبر-زنا وی کریا کردے سن۔ ننکانہ، ترن تارن، امرتسر تے ہور بہت سارے گوردواریاں دے پجاریاں تے اوہناں دے پتراں تے ہور رشتے داراں تے ساتھیاں دیاں اس طرحاں دیاں کنیاں ہی حرکتاں تواریخ دا حصہ ہن۔

دربار صاحب نوں لسی نال دھونا

دربار صاحب نوں دودھ جاں لسی نال دھونا تاں مولوں ہی سکھی نظریات دے الٹ اے، تے ایہہ منمت سدا واسطے جاری رکھن واسطے اوہ پیش-پیش (موہرے-موہرے) ہن۔ اوہناں نوں ایہہ وی پتہ ہونا چاہیدا اے، کہ ایہہ منمت گرو صاحب دے ویلے کدے نہیں ہوئی سی (گرو صاحب ویلے تاں فرش ہی مٹی دا سی تے اس نوں لسی نال دھون دا سوال ہی نہیں سی)۔

سکھ مسلاں ویلے وی اتھے سنگمرمر نہیں سی لگا ہویا۔ ایہہ چٹا پتھر تاں کجھ مہاراجہ رنجیت سنگھ دی حکومت دے آخری دناں وچ تے کجھ نونہال سنگھ دے راج وچ لگا سی؛ پوری پرکرما انگریز ڈی۔ سی۔ کوپر ویلے سنگمرمر نال مڑھی گئی سی۔ سو، ایہہ گل بالکل واضع اے کہ ایہہ لسی نال (جاں پانی نال) دھون دی کاروائی تاں صرف مہنتاں/انگریزاں ویلے شروع ہوئی سی۔ ایہہ مہنت ہی سن جنہاں نے دربار صاحب تے ہور گوردواریاں وچ سینکڑے منمتی کاروائیاں شروع کیتیاں ہوئیاں سن۔ اوہناں وچوں ہی ایہہ کاروائی ایہہ وی اے۔ ایہہ ساریاں گلاں سکھ فلسفے دے الٹ ہن، منمتِی ہن، براہمنی کاروائیاں ہن۔

ایہہ وی سبھ نوں پتہ اے کہ دربار صاحب نوں “لسیاؤن” (لسی نال دھون) جاں “ددھیاؤن” (دودھ نال دھون) دی کاروائی تاں صرف دس پندراں گھراں دے لوک ہی کردے ہن۔ ایہناں چند اک گھراں نے اس نوں انڈر ورلڈ وانگ “مناپلی” Monopoly بنایا ہویا اے۔ ایہہ گل ہور وی شرم ناک اے۔ ایہو جہی حرکت سکھ فلسفے دے مڈھوں ہی الٹ اے تے پاپ اے۔

دربار صاحب وچ ہور منمتاں

ہور رسماں وچ 100 روپے لے کے سروپا دینا، گرو گرنتھ صاحب نوں کئی-کئی رومالیاں نال ڈھکنا، دربار صاحب وچ بھٹاں دے سوییاں نال شروعات کرنا، دربار صاحب وچ اکھوتی جوتِی جگاؤنا، دربار صاحب دے اندر ملک بھاگوآں اتے نویں بادشاہاں/چودھریاں دا اعزاز کرنا، بیریاں نوں متھا ٹکاؤنا، ہر تھاں گرو گرنتھ صاحب دے سروپ رکھ کے اکھنڈ پاٹھ کرواؤنا، تھاں-تھاں تے متھا ٹیکنا، سروور وچوں چلی لینا اتے گھٹو-گھٹو 100 اجہیاں روایتاں ہن، جو مہنتاں دیاں شروع کیتیاں ہوئیاں ہن ۔ تے ایہہ سارا مہنتاں دا براہمنیت اڈنبر، کرم کانڈ تے پاکھنڈ اے۔

ہور ویکھو

• سکھ دھرم دی صفائی
• شرومنی گردوارہ پربندھک کمیٹی
• چیف خالصہ دیوان