درویش

درویش
جم
وفات

درویش ( فارسی: درویش‎, درویش ) اسلام وچ موٹے طور 'تے صوفی بھائیچارے (تریکاہ ) دے میمبراں دا لکھائک ہو سکدا اے، جاں اس توں ودھ سوڑے معنےآں وچ اکّ فقیر، جسنے مادی غریبی نوں چنیا ہووے۔ بعد دی ورتوں خاص طور 'تے فارسی اتے ترکی (derviş) دے نال-نال امازیگ (ادرویش ) وچ ملدی اے، جو عربی شبد فقیر دے میل کھاندا اے۔ اوہناں دا دھیان پیار اتے سیوا دے عالمگیر ملاں 'تے ہندا اے، ربّ تک پہنچن لئی ہؤمے (نفس ) دے بھرماں توں چھٹکارا پا لیا جاندا اے۔ زیادہ تر صوفی آدیشاں وچ، اکّ درویش نوں پرماتما تک پہنچن لئی انندمئی ترپتی حاصل کرن لئی جسمانی محنت جاں مذہبی عوامل ولوں ذکر دا مشق کرن لئی جانیا جاندا اے۔ اوہناں دا سبھ توں مشہور مشق سما اے، جو کہ 13ویں صدی دے صوفیانہ رومی نال جڑیا ہویا اے۔ لوک-کہانیاں اتے سوپھیواد دے انویائیاں دے مطابق، درویشاں نوں اکثر چمتکار کرن دی اہلیت اتے الوکک طاقتاں دا سہرا دتا جاندا اے۔ تریخی طور 'تے، درویش شبد نوں وکھ-وکھ اسلامی سیاسی تحریکاں جاں فوجی ادارےآں دے عہدیاں وجوں، ودھیرے مکمل معنےآں نال ورتیا گیا اے۔

حضرت دات‏ا گنج بخش رحمتہ اللہ علیہ کشف المحجوب وچ لکھدے نيں کہ درویش ( فقیر ) اوہ اے جس دے پاس کچھ وی نہ ہوئے تے نہ کسی چیز تو‏ں اس دا نقصان ہوئے۔ نہ تاں اسباب دنیاوی دے موجود ہونے تو‏ں اوہ غنی ہُندا ہوئے تے نہ انہاں د‏‏ی عدم موجودگی تو‏ں انہاں دا محتاج ہوئے۔ اسباب دا ہونا نہ ہونا اس دے لئی برابر ہوئے تے جے انہاں اسباب د‏‏ی عدم موجودگی و دستیابی اُتے اوہ خوش ہوئے تاں جائز ا‏‏ے۔ اس لئی کہ مشائخ صوفیا نے فرمایا اے کہ درویش جِنّا تنگدست ہُندا اے اِنّا ہی اوہ خوش ہُندا اے کیونجے اسباب دا ہونا درویش دے لئی بہت برا ا‏‏ے۔ یحی بن معاذ رازی رحمتہ اللہ علیہ فرماندے نيں کہ صحیح فقیرکی علامت ایہ اے کہ بندہ کمال ولایت و قیام مشاہدہ د‏‏ی صفت جاندے رہنے تے حق تو‏ں دور ہوئے جانے تو‏ں ڈردا رہ‏‏ے۔ ردیم بن محمد رحمتہ اللہ علیہ فرماندے نيں کہ فقیر د‏‏ی تعریف ایہ اے کہ فقیر دا باطن اغراض نفسانی تو‏ں تے اس دا بدن آفت تو‏ں محفوظ ہوئے تے جو احکا‏م اس اُتے فرض نيں، برابر ادا ہُندے رني‏‏‏‏ں۔ ابوالحسن نوری رحمتہ اللہ علیہ فرماندے نيں کہ فقیر اوہ اے کہ چیز دے نہ ہونے د‏‏ی صورت وچ خاموش رہے تے ہونے د‏‏ی صورت وچ اسنو‏ں خرچ کرے۔ مسلم فقیر جو اپنے مخصوص عقائد تے آئین ملی د‏‏ی رو تو‏ں غربت و عسرت د‏‏ی زندگی بسر کرنے دے پابند ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں دے بے شمار سلسلے ني‏‏‏‏ں۔ اکثر سیلانی زندگی دے عادی ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ ساڈے ملک وچ قلندراں دے کچھ گروہ ايس‏ے ذیل وچ آندے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں وچ بعض عورتاں د‏‏ی طرح رنگین کپڑ‏ے تے زیور پہندے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں دا خیال اے جس طرح آراستہ عورت مرد نو‏‏ں بھاندی ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح اوہ وی خدا دے نزدیک مقبول ہون گے۔ درویشاں دے چار بنیادی سلسلے ني‏‏‏‏ں۔

1۔ نقشبندی

2۔ سہروردی

3۔ قادری

4۔ چشتی

اپنے سلسلے وچ آخر کار انہاں مین تو‏ں کسی اک دے نال تعلق رکھدا ا‏‏ے۔ حضرت معین الدین چشتی اجمیر۔ خواجہ بختیار کاکی دہلوی۔ چشتیہ سلسلے نال تعلق رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ سہروردی سلسلے دے سب تو‏ں معزز درویش حضرت بہا الدین زکریا ملتانی ہوئے نيں جنہاں دا مزار ملتان دے قلعے وچ ا‏‏ے۔ فارسی دے مشہور شاعر حضرت سعدی وی اس سلسلے دے درویش سن تے اس سلسلے دے بانی ابوحفص شہاب الدین سہروردی دے مرید خاص سن ۔ نقشبندی سلسلے وچ حضرت مجدد الف ثانی دے ناں تو‏ں ہر مسلما‏ن واقف ا‏‏ے۔ سلسلہ قادریہ دے بزرگاں د‏‏ی گدیاں ملتان، اُچ تے بغداد وچ ني‏‏‏‏ں۔

ویوتپتی

فارسی شبد درویش ( درویش ) پرانے مول دا اے اتے اکّ پروٹو-ایرانی شبد توں اتریا اے جو مدھ فارسی دریوش دے راہیں اویستان وچ drigu-, "لوڑوند، طلب غار " وجوں ظاہر ہندا اے۔ اسدا مطلب عربی شبد فقیر دے سمان اے، جسدا مطلب اے اوہ لوک جیہناں دی انشچتتا اتے پرماتما اتے پوری طرحاں نربھرتا اوہناں دے ہر کم اتے اوہناں دے ہر ساہ وچ ظاہر ہندی اے۔

مذہبی مشق

درویش مذہبی ودوتا دی بجائے نیکی اتے انسان گت تجربہ دے ذریعے ربّ تک پہنچن دی کوشش کردے ہن۔ بہت سارے درویش تپسوی ہن جیہناں نے ملاں دے الٹ غریبی دی سہوں چکی اے۔ بھیکھ منگن دا مکھ کارن نمرتا سکھنا اے، پر درویشاں نوں اپنے بھلے لئی بھیکھ منگن دی مناہی اے۔ اوہناں نے اگراہیا پیسہ ہور غریب لوکاں نوں دینا ہندا اے۔ اداہرن وجوں دوسرے سانجھے پیشیاں وچ کم کردے ہن؛ مصری کادریا - ترکی وچ قادری وجوں جانیا جاندا اے - مچھیرے ہن۔

کجھ کلاسیکل لکھاری دسدے ہن کہ درویشاں دی غریبی صرف معاشی نہیں اے۔ اداہرن لئی، سادی، جس نے خود اکّ درویش وجوں مکمل یاتراواں کیتیاں، اتے اوہناں بارے وسترت لکھیا، اپنے گلستان وچ کہندا اے:

Of what avail is frock, or rosary,

Or clouted garment? Keep thyself but free
From evil deeds, it will not need for thee
To wear the cap of felt: a darwesh be
In heart, and wear the cap of Tartary.

رومی اپنی مثنوی دی کتاب 1 وچ لکھدا اے:

Water that's poured inside will sink the boat

While water underneath keeps it afloat.
Driving wealth from his heart to keep it pure
King Solomon preferred the title 'Poor':
That sealed jar in the stormy sea out there
Floats on the waves because it's full of air,
When you've the air of dervishood inside
You'll float above the world and there abide...

گھمدے درویش

ورلنگ درویش، رومی فیسٹ 2007

اوانوس، ترکی وکھے درویش تہذیبی مرکز وکھے سیما تقریب

گھمن والا ناچ جاں صوفی گھمیر جو درویشاں نال جڑیا ہویا اے، مغربی دیساں وچ ترکی دی میولیوی سنپردا دے عوامل وچ سبھ توں ودھ جانیا جاندا اے، اتے اکّ رسمی آچرن دا حصہ اے جسنوں سما کیہا جاندا اے۔ حالانکہ، ایہہ ہور قوماں وچ وی پرچلت اے۔ سما بہت ساریاں صوفی آچرن-ودھیاں وچوں اکّ اے جو مذہبی انند ( مجدب، فنا ) تک پہنچن دی کوشش کرن لئی کیتے جاندے ہن۔ میولیوی نام فارسی شاعر رومی توں آیا اے، جو خود اکّ درویش سی۔ ایہہ مشق، حالانکہ منورنجن اس دا مقصد نہیں ہندا، پر ترکی وچ سیلانیاں دی کھچّ دا مرکز بن گیا اے۔

قوماں

ڈوڈویل کرت درویشاں دا ناچ، ایتھنز، اوٹومین گریس

درویشاں دیاں وکھ-وکھ قوماں ہن، جیہناں وچوں لگبھگ ساریاں دا مول وکھ-وکھ مسلم سنتاں اتے مرشداں، خاص طور 'تے امام علی نال جا جڑدا اے۔ کئی قوماں اتے اپّ-قوماں صدیاں دوران ظاہر ہوئیاں اتے الوپ ہو گئیاں۔ درویش اتری افریقہ، افریقہ دے سنگ، ترکی، اناتولیا، بالکن، کاکیشس , مدھ ایشیا، ایران، پاکستان، بھارت، افغانستان اتے تازکستان وچ پھیل گئے۔

ہور درویش گروہاں وچ بیکتاشی شامل ہن، جو جینیسریاں نال جڑے ہوئے ہن، اتے سینسی ہن، جو اپنے وشواساں وچ سخت گیر ہن۔ ہور بھائیچارے اتے اپ-گروہ قرآن دیاں آئتاں دا اچارن کردے ہن، ڈھول وجاؤندے ہن جاں گروہاں وچ گھمدے ہن، ایہہ سبھ کجھ اوہناں دیاں خاص پرمپراواں دے مطابق اے۔ اوہ دھیان دا مشق کردے ہن، جویں کہ دکھنی ایشیا دیاں زیادہ تر صوفی قوماں وچ ہندا اے، جیہناں وچوں بہت سارے چشتی سنپردا دے متعلق وفادار سن، جاں اس توں متأثر سن۔ ہر بھائی چارا اپنا پہراوا اتے سویکرتی اتے شروعات دے طریقیاں دی ورتوں کردا اے، جیہناں وچوں کجھ بہت گمبھیر ہو سکدے ہن۔ 17ویں صدی دوران صوفی درویشواد دا سروپ رہسواد، صبر اتے شانتیواد ' تے مرتکز سی۔

ہور تریخی استعمال

سوڈان توں اکّ ماہدی درویش (1899)

ماہدی

وکھ-وکھ مغربی تریخی لکھاریاں نے کئی وار درویش شبد دی ورتوں زیادہ ہی کھلے معنےآں وچ کیتی اے، اس نوں ہور چیزاں دے نال نال سڈان وچ ماہدی لڑائی اتے اسلامی فوجی لیڈراں دے ہور جدوجہداں نال وی جوڑ دتا اے۔ اجیہے معاملیاں وچ، "درویش" شبد دی ورتوں مخالف اسلامک ہستی اتے اس دے فوجی، سیاسی اتے مذہبی ادارےآں دے سارے میمبراں لئی اکّ عام (اتے اکثر اپمانجنک) شبد وجوں کیتی ہو سکدی اے، جس وچ اوہ انسان وی شامل ہن جیہناں نوں صحیح معنےآں وچ "درویش" نہیں منیا جا سکدا۔

مہادی لڑائی دے دوران، محمد احمد ال-ماہدی نے حکم دتا کہ اوہ سارے جو اس وچ شامل ہون لئی آئے سن، اوہناں نوں پیغمبر دے سبھ توں مڈھلے پیروکاراں وانگ انصار کیہا جانا چاہیدا اے۔ اسنے اپنے پیروکاراں دا ذکر کرن لئی 'درویش' شبد دی ورتوں کرن توں ورجیا۔ اس دے باو جود، بریٹیش فوجیاں اتے بستیوادی اہلکاراں نے انصار دے تعلق وچ اس شبد دی ورتوں جاری رکھی۔ جدوں کہ کجھ برٹیناں نے ماہدی دے پیروکاراں نوں بدنام کرن لئی اس شبد دی ورتوں کیتی، ایہہ بریٹیش سپاہیاں دے دسے قصیاں وچ تعریف دی بھاونا نال وی ورتیا گیا جو ہلکے ڈھنگ نال ہتھیاربند 'درویشاں' دی نڈرتا اتے بہادری دا ذکر کردے ہن۔ اس طرحاں، ایہہ شبد انصار نال نزدیکی طور 'تے جڑ گیا اے اتے اج وی ماہدی دے پیروکاراں دے تعلق وچ اکثر غلط ڈھنگ نال ورتیا جاندا اے۔

اداہرن لئی، سڈان وچ لڑائی دی اکّ ہم عصر بریٹیش ڈرائنگ "ٹوسکی وکھے درویشاں دی ہار" (دیکھو سڈان دا اتہاس (1884-1898)# بریٹیش جواب )۔

ساہت وچ

درویشاں دے جیون بارے چرچہ کرن والیاں کئی کتاباں ترکی ساہت وچ مل سکدیاں ہن۔ میسا سیلمووک دی لکھی موت اتے درویش اتے پھرانسس کازان دی درویش نے اکّ درویش دے جیون بارے مکمل چرچہ کیتی اے۔ اس موضوع بارے اسے طرحاں دیاں رچناواں ہور کتاباں وچ ملدیاں ہن جویں روبرٹ ارون دی کتاب، اکّ درویش دیاں یاداں: صوفی، صوفیانہ اتے سٹھّ دا دہاکا ۔ مجدیدین علی باگیر نیمتولاہی نے کیہا اے کہ سوپھیواد ہون دا دھرا اتے دھرم اتے سائنس وچکار پل اے۔

درویشاں بارے وچار

درویشاں اتے اوہناں دے صوفی عوامل نوں روایتی سنی مسلمان قبول کردے ہن پر وکھ-وکھ گروہ جویں کہ دیوبندیاں، سلاپھیاں ورگے درویشاں دیاں وکھو-وکھ پرتھاواں نوں غیر-اسلامک سمجھدے ہن۔

اسلامی القاب

• امیرالمومنین
• امیر
• بے
• بیگ
• خلیفہ
• داعی
• درویش
• امام
• والی
• میر (لقب)
• مرزا (لقب)
• شیخ
• سید
• شاہ
• سلطان

مورتاں

• 
• 
• 
• 

ببر شیر اتے شیر والا درویش، مغل چترکاری، ت. 1650

اوٹومین درویش دا چتر امیڈیؤ پریزیؤسی نے چتریا، ت. 1860s, مزل نیشنل ڈی آرٹا ال رومانی

حوالے