لوک ریت

لوک ریت (انگریزی: 'folklore') کسے لوک بھائی چارے وچ پرواہمان لوک گیتاں، لوک سنگیت، لوک ناچ، متھاں، لوک کہانیاں، دند کتھاواں، زبانی تریخ، کہاوتاں، وینگ، بجھارتاں، لوک مذہب، لوک عقیدے، جادو ٹونے، وہم بھرم، لوک ساز سَند، برتݨ بھانڈے تے لوک ہتھیاراں آدی دا اک جٹل تانا بانا ہندا اے۔ ایہنوں اسیں چار ونگیاں وچ ونڈدے آں۔

جادو دا قلین اک دندکتھائی قالین ہے جہڑا لوکاں نوں ترت تے تیزی نال اوہناں دی منزل تے لجان لئی استعمال کیتا جا سکدا سی

لوک ریت دی پریبھاشا

اج دے بہت تیزی نال بدل رہے سمیں وچّ منکھ سوکھ پسندی والی جیون شیلی نوں اپنا رہے ہن۔ اس اپناؤن دے وچوں اوہناں دی پرمپرا دے نال جڑیا بہت کچھ چھٹ رہا ہے۔ اس ہیروے دے ادھین اپنی وراثت دی سنبھال کتاباں، کیسٹاں تے سی.ڈی. آدی دی ورتوں راہیں سامبھن دی کوشش کردے ہن۔ ‘لوک ریت اجیہا ہی انشاشن ہے، جسدی کوئی اک پریبھاشا نشچت نہیں کیتی جا سکی ہے۔

لوکدھارا انگریزی دے شبد "فوک لور" دا سمانارتھک ہے۔ ‘فوکلور` شبد دی پہلی وار ورتوں 1846 ای. وچّ اک انگریزی ودوان ولیئم جان تھامس نے کیتی۔ اک گیان دے نویں کھیتر دے روپ وچ لوک ریت دا ادگم جرمن بھراواں "جیکب تے ولیئم گرم" دوارا موکھک برتانتاں دے اکتریکرن، سنکلن تے متھہاس دے ادھٔین تے آدھارت پربھاوشالی پستکاں دی پرکاشناں نال ہویا۔ انیویں صدی وچ پچھم وچ لوک ریت ادھٔین لئی وبھنّ ادھٔین پرنالیاں دا وکاس ہونا آرنبھ ہو گیا۔ پنجابی وچّ پھوکلور شبد دی ورتوں سبھ توں پہلاں باوا بدھ سنگھ نے کیتی۔ ونجارا بیدی دے وچار انوسار راجا رسالو وچّ باوا بدھ سنگھ نے ‘فوک لور` شبد دی ورتوں کیتی، اک وار تاں پھوکلور نوں تتسم روپ وچّ ہی ورت کے کم سار لیا ہے۔ پر دوجی تے تیجی وار پھوکلور دا پنجابی انوواد کہانی کیتا۔ "انسائیکلوپیڈیا برٹینکا" دے انوسار، فوکلور عامَ لوکاں دے اوہ پرمپراگت وشواساں، وہماں-بھرماں، ششٹاچاراں، رسماں ریتاں تیے کرم کانڈاں دا سوما ہے۔ جہڑے آدی کال توں چلے آ رہے ہن اتے سمکالی گیان تے مذہب دے ستھاپت پیٹرناں توں باہر وی کھنڈت، سدھرے پر نسبتاً بدلدے روپ وچّ آدھونک یگ تیک وی ہوند قایم کردے ہن۔ ڈاکٹر. بھپندر سنگھ خیرا انوسار، “سمیں ستھان تے سنمکھ پرستھتیاں دے پرسنگ وچ لوک سموہ دی سبھیاچارک سوچنی دا وئکت روپ ہی لوکدھارا ہے۔ اس پرگٹائ لئی ورتی گئی سمگری اتے مادھئم دی قسم لوکدھارا دے وبھنّ روپاں نوں نردھارت کردی ہے۔ جویں اچار تے سنگیت دے مادھئم دے سمیل توں لوک گیت بندا اچار تے برتانت توں کتھا، کتھ تے کارج توں ریت سبھیاچارک ستھاپناواں توں لوک عقیدیاں تے بولی دی ورتوں نال لوک ساہت دھاگے دی ورتوں نال قصیدہ کاری آدی بندا ہے۔" لوک دیاں دیاں وکھ وکھ پڑبولیاں دی طرحاں ہی اس دے لچھناں نوں نشچت کرنا آسان نہیں ہے۔ ودواناں دوارا پروان کیتے جاندے کجھ مکھ لچھن اس طرحاں ہن:

پرم پرا

پرمپرا بھاویں لوک ریت نہیں ہندی پر اس دے میل توں بناں لوک ریت جیونت نہیں رہِ سکدی۔ پرمپرا دے وچّ اوہ تتّ شامل ہندے ہن جہڑے اک سموہ لمے سمیں توں اپنے جیون دے وچّ ریتاں دے طور تے گرہن کردا ہے۔ لوکدھارا نوں پرمپرا دی سائنس سویکار کیتا جاندا ہے۔ لوکدھارا وچّ لوک جیون دیاں پرمپراواں نوں ہی دیکھیا جا سکدا ہے۔

پروانگی

لوک ریت اپنے سنگٹھت روپ وچ ادوں ہی پروان ہو سکدی ہے جدوں اسنوں لوکسموہ دی پروانگی حاصل ہووے۔ سمیں دے نال لوکدھارا دے وچّ بہت کجھ شامل اتے نکھڑدا رہندا ہے۔ ایہہ سبھ کجھ ادوں ہی سنبھوَ ہندا ہے جدوں لوک سموہ دی پروانگی حاصل ہووے۔

منوستھتی

لوک ریت دا دھراتل لوک سموہ دی منوستھتی ہے۔ منو-ستھتی، لوکاں دی جیون جگت تے جیون ستھتی تے نربھر کردی ہے۔ جیون ستھتی اگوں پیداوار دے سادھناں، رشتیاں، سنداں تے سمگری وچّ پرورتن آؤن صدقہ، جیون-ستھتی وچّ پرورتن آؤندا ہے۔ اس پرورتن نوں لوکدھارا دے سارے روپ سویکار کردے ہن۔

پرورتن

بدلاو تاں سماج دا نیم ہے۔ اس طرحاں ہی لوکاں دی مانسکتا دے وچّ پرورتن آؤن دے نال لوک ریت وچ پرورتن سہجے ہی واپر جاندا ہے۔ لوکدھارا دے وچّ نویں تتّ شامل ہو جاندے ہن اتے پرانے جہناں دی سارتھکتا نہیں ہندی تیاگ دتے جاندے ہن۔

پرتبھا

لوک ریت دے وچوں سموہ دی سوچ دا پرگٹاوا ملدا ہے۔ لوکدھارا سموہک سرجنا ہندی ہے۔ پر کوئی اک ویکتی جہڑا پرمپرا دے نال ڈونگھے روپ وچّ جڑیا ہندا ہے۔ اجیہا ویکتی اپنے نجّ تکّ سیمت نہ ہو کے سموہ دی پرتندھتا ہی کر رہا ہندا ہے۔ اس کم دے لئی بہت لمی گھالنا دی ضرورت ہندی ہے۔

پربندھکتا

لوک ریت دی اک خوبی ایہہ وی ہے کہ ایہہ پرسنگ دے ادھین ہی وچردی ہے۔ ایہہ پربندھ ہی لوک ریت نوں اک کارگر سنچار دا مادھئم بناؤندا ہے۔ لوکدھارا دے سارے تتّ ویونتبدھّ طریقے دے نال پرگٹ ہندے ہن۔ کوئی وی تتّ وادھو جاں اپرسنگک نہیں ہندا۔

لوک ریت دے کھیتر

لوک سموریتہ دیاں بھاوناواں، سمسیاواں نوں وئکت کرن دا سادھن ہے۔ لوکدھارا دی بھومکا نوں منکھی سماج کدے وی انگولیا نہیں کر سکدا۔ ڈاکٹر. ونجارا بیدی دے انوسار، “لوکدھارا اک چول ہے۔ جس دے دوآلے منکھی جیون گھمدا، ریڑکے وچّ پیا، زندگی وچوں رہسّ نتاردا رہا ہے۔"

لوک داستان ثقافت دا نشچت بھاگ ہے جس وچ پرمپرک سمگری شامل ہے جو سانوں ورثے وچوں پراپت ہندی ہے۔ اس وچوں لوک مانس دی ابھویکتی ہندی ہے اتے اسنوں جنسموہ دی پروانگی پراپت ہندی ہے اتے اس دا سنچار "موکھک اتے لکھتی" دوویں طرحاں نال ہندا ہے۔ لوکدھارا دا کھیتر بہت وشال ہے اس وچّ منکھی جیون دے ہر پکھ نال سنبندھت سمگری شامل ہے۔

“لوک ریت دی سمگری وچ ون سونے وچار وئکت قلعواں، لوک عقیدیاں، وہم، بھرم، جادو ٹونے تے منتر وی آ جاندے ہن۔” “لوک ریت وچ منکھ دی ساری سوچ، کلا، ساہت تے درشن آدی دیاں روڑیاں سمائیاں ہویاں ہن۔ دھرم دے انیکاں سدھانت تے ریتاں لوکدھارا دے بیجاں وچوں وکسیاں ہن۔ کلھ دے مڈھلے پیٹرناں دی جنم داتی لوکدھارا ہے: ساہت دے بھن روپ تے مڈھلیاں کاوشیلیاں دے بنیادی تتاں لے، تال، چھند، النکار آدی دی لوک دے دے گربھ وچ پے کے نمے ہن۔ مڈھلے نرت تے ناٹ لوک ریت دیاں کچھ رہ ریتاں دا ہی بھاوک سموہتیکرن ہن۔ اجوکی کتھا کہانی دی وڈکی، سکھک کتھا لوک ریت دی دادی اماں ہے۔ شلپ کلا، مورتیکلا تے بتکاری دا مڈھ وی لوکدھارا دی ککھوں ہی ہویا ہے۔ چکتسا تے وگیان دا سچ وی لوکدھارا وچّ ویکھیا جا سکدا۔” “لوک ریت دا گھیرا بڑا وشال تے سمندر وانگ ڈونگھا ہے۔ مٹھی بھر بھرماں، وہماں،ریتاں منوتاں تے روائتاں نوں ہی لوک ریت من لینا اس اکھٹ کوش نال انیاں کرنا ہے۔ اس دا کدھرے ہدبنا نہیں ایہہ اتھاہ بھنڈار ہے۔” کرنیل سنگھ تھند نے لوک ریت دے کیتے ورگی کرن وچ جیون دے ہر پکھ نوں چھوہن دی کوشش کیتی ہے اتے ایہہ ورگی کرن ودھیرے وگیانک ہے۔ اوہناں لوک یانک سمگری دا ورگی کرن اس طرحاں کیتا ہے۔

لوک ساہت

اصل مضمون: لوک ساہت

لوک گیت، لوک کہانیاں، لوک ساہت دے وودھ روپ

لوک کلا

مکھ لیکھ لئی ویکھو: لوک کلا

لوک سنگیت، لوک ناٹ، لوک نرت، مورتی کلا تے لوک کلا

انشٹھان

لوک ریتی رواج، میلے تے تیوہار، پوجا ودھیاں، لوک بھرم

لوک عقیدے

جادو ٹونے، جنتر منتر، تعویز، مہان، اپشران آدی

لوک دھندے

سلائی، کڈھائی، کشیداکاری، کپڑا بننا، ترکھان، کسہار آدی۔

لوک منورنجن

لوک کھیڈاں، تماشے

فٹکل

اشارے تے چنا آدی۔”

حوالے