میاں میر

میاں میر
جم	11 اگست 1550   لہور
وفات	11 اگست 1635 (85 سال)  لہور
عملی زندگی
پیشہ	صوفی
پیشہ ورانہ زبان	فارسی ،  عربی ،  ہندی
باب اسلام

دارا bکوہ (میاں میر اتے ملا شاہ بدخشی نال)، اندازن 1635

سائیں میاں میر محمد صاحب (اندازاً 1550 – 11 اگست 1635), میاں میر وجو پرسدھ صوفی سنت سن ۔ اوہ لہور، خاص دھرمپرا پنجاب وچ رہندے سن ۔ اوہ خلیفا عمر دے سدھے وارث سن ۔ اوہ صوفیاں دے قادری فرقے نال تعلق رکھدے سن ۔

دارا شکوہ دے مرشد

اوہ مغل بادشاہ شاہ جہان دے سبھ توں وڈے پتر، دارا شکوہ دے مرشد ہون ناطے بہت مشہور سن۔

میاں میر دا مقبرہ

سائیں میاں میر دا اصلی ناں میر محمد سی پر اوہناں دی پرسدھی سائیں میاں میر دے ناں نال ہوئی سی۔ قادری فرقے نال تعلق رکھݨ والے اوہ اک پہنچے ہوئے درویش سن۔ اک سریشٹ صوفی پیر ہون دے نال-نال اوہ اک اوچکوٹی دے انسانیت پرست وی سن۔ اوہ ربی طاقتاں نال وروسائے ہوئے انسانیت دے مدعی سن۔ اوہناں دی اس خوبی دے کارن ہی اوہناں دا راجے-رنکے، مسلمان اتے ہندو اکو جیہا پیار تے ستکار کردے سن۔ اوہناں دی نڈرتا نال کھری-کھری گلّ کہن دی پرورتی دا پرمان دندیاں ڈاکٹر: اقبال ‘اسرارئے-کھدیرئے’ وچّ لکھدے ہن کہ اک واری شہنشاہ شاہ جہان، میاں جی دے دربار وچّ حاضر ہویا اتے میاں میر جی نوں بینتی کیتی کہ اوہ خدا دے حضور وچّ گولکنڈا اتے بیجاپر دیاں مہماں دی فتح لئی دعا کرن۔

اینے نوں اک نردھن جیہا شردھالو میاں جی دے حضور وچّ حاضر ہویا اتے اک چاندی دا سکہ چرنیں رکھ کے عرض کیتی کہ حضرت اس سکے نوں قبول کر لین، کیونکہ اوہ سکہ اس دی حلال دی کمائی دا ہے۔ میاں میر نے اس غریب شردھالو نوں کیہا کہ اوہ اپنی حق-حلال دی کمائی اتھے بیٹھے شہنشاہ نوں بھیٹ کر دیوے، کیونکہ اس نوں اس سکے دی ودھیرے لوڑ ہے۔ شہنشاہ کول پورے دیش دا خزانہ ہے، پھر وی اوہ اﷲ دے بندیاں نوں قتل کرکے ہور خزانہ حاصل کرنا چاہندا ہے۔ شاہ جہان نے اپنی سوے-جیونی ‘شاہ جہان نامہ’ وچّ سائیں میاں میر نوں اک پرتشٹھ برہم-گیانی دسیا ہے۔ ایہہ گلّ بادشاہ نے اپنی آتمکتھا وچّ منی ہے کہ سائیں جی نے شاہ جہان نوں مشورہ دتا سی کہ جیکر اوہ اپنے راج وچّ امن، شانتی اتے سکون قایم رکھنا چاہندا ہے تاں اوہ لوک بھلائی دے کماں ولّ ودھیرے دھیان دیوے، لوکاں نال نیاں کرے اتے لوکاں دا بن کے رہے۔

سکھاں دل وچّ صوفی پیر سائیں میاں میر پرتی ڈونگھی عقیدت ہے۔ اس دے کئی کارن ہن : پہلا تاں ایہہ ہے کہ پنچم پاتشاہ سری گورو ارجن دیوَ جی مہاراج نے سری ہرمندر صاحب دا نیہہ-پتھر سنّ 1588 وچّ سائیں میاں میر پاسوں رکھوایا سی۔

دوجا کارن ایہہ ہے کہ جس سمیں لاہور وچّ شاہی حکماں انوسار ستگورو ارجن دیوَ جی مہاراج نوں اسیہہ تے گھور تسیہے دتے جا رہے سن، اس ویلے وی اکو-اک مسلمان صوفی پیر سائیں میاں میر جی نے اس امانوی اتے گھناؤنے دشٹ-کرم ورودھ ہاء دا نعرہ ماریا سی۔ تیجی وجہ ایہہ ہے کہ سائیں میاں میر ہراں نے کئی واری گورو ہرگوبند صاحب جی دی مدد وی کیتی سی۔ میاں میر دے سمجھاؤن ‘تے ہی بادشاہ جہانگیر نے سری گورو ہرگوبند صاحب جی نوں گوالیئر دے قلعے وچوں رہاء کیتا سی۔ اس سمیں قلعے وچّ ہور راجے وی جہانگیری حکومت نے قید کیتے ہوئے سن۔ اوہ سبھ راجے گورو جی دی شرن وچّ آ چکے سن۔ جد اوہناں نوں گورو ہرگوبند جی دی رہائی دی سوچنا ملی، تدوں اوہناں راجیاں وچّ نراشا پیدا ہو گئی سی، جس نوں دیکھ کے گورو جی نے راجیاں توں بناں قلعے وچوں اکلے باہر جان توں انکار کر دتا سی۔ جہانگیر نوں مجبور ہو کے اوہناں راجیاں دی رہائی دے فرمان وی جاری کرنے پئے سن۔ اس طرحاں گورو ہرگوبند صاحب 51 راجیاں سمیت اکتوبر 1621 نوں گوالیئر دے قلعے وچوں باہر پدھارے سن۔

چوتھا کارن ایہہ ہے کہ سائیں میاں میر ہوریں اک ربی پیر سن، جنہاں نے اس سمیں دوران پرچلت صوفی پیراں دی دھارنا نوں تج کے شرع دی تبلیغ دا کم چھڈّ دتا سی۔ اس نقطے دی ویاکھیا انج وی کیتی جا سکدی ہے کہ اتری بھارت اوپر جدوں مسلمان حکمراناں نے قبضہ جما لیا سی، ادوں صوفی درویش وی بھارت وچّ آؤنے شروع ہو گئے سن۔ مسلمان حکمران تلوار دے زور نال اتھوں دی ہندو وسوں نوں اسلام قبول کرن لئی مجبور کر رہے سن۔ اس ویلے صوفی پیر اکثر ویلے دے حکمراناں نال مل کے پرجا وچّ اوہناں دی پینٹھ جماؤن لئی ططپر رہندے سن۔ انج اوہ اتھوں دی وسوں نوں مسلمان بناؤن وچّ اہم بھومکا نبھاؤندے سن۔ صوفیاں دے اس قافلے وچّ بابا فرید گنج شکر وی شامل دسے جاندے ہن۔ پر بعد وچّ کجھ صوفی پیراں نے تبلیغ دا کم چھڈّ دتا سی اتے اپنے-اپنے نوں اس دیش دے مختلف مذہباں دے فلسفے نوں گھوکھن لئی وقف کر دتا سی۔ میاں میر، ابلّ فضل، ابلّ پھیزی آدی ایہو جہی دھارا دے صوفی سن (پنجابی دے صوفی شاعر لیکھکا ڈاکٹر: لاجونتی رام کرشن، پہلی پرکاشنا سنّ 1935) پرسدھ اتہاسکار لطیفَ نے اپنی پستک ہسٹری آف لاہور دے پنہ 256 اوپر پیر سائیں میاں میر بارے اک ہور اہم واقعہ انکت کیتی ہوئی ہے، جس وچّ دسیا گیا ہے کہ لاہور دے اک قاضی دی رشتے دار اک عورت گورو جی دی سکھیا اتے پروچناں توں پربھاوت ہو کے سکھ دھرم قبول کرنا چاہندی سی۔ اوہ عورت سائیں میاں میر پاس حاضر ہوئی اتے اپنے من دی گلّ اوہناں نوں دسی۔ ساری گلّ سن کے سائیں جی نے اس استری نوں گورو جی پاس گھلّ دتا سی تاں جو اس دی دلی اچھا پوری ہو سکے۔ سکھ دھارمک کہانیاں وچّ ایہہ شردھالو استری ماتا قولاں جی کرکے جانی جاندی ہے۔

میاں میر تے بادشاہ جہانگیر

میاں میر تے گورو صاحبان

ہرمندر صاحب دی نیوں

سری گرُ ارجن دیڡ جی نے صوفی سنت سائیں میاں میر جی نوں امبرسر بلا کے سری ہرمندر صاحب دی نیوں 3 جنوری 1588 عیسوی نوں سائیں میاں میر جی دے ہتھوں رکھوائی سی۔

مختصر جیون جانکاری

حضرت سائیں میاں میر صوفی درویش سن ۔ سائیں میاں میر جی دا پورا ناں شیخ محمد میر سی ۔ آپ میاں جیؤ، شاہ میر، خواجہ میر، بالا پیر اتے میر مئنل اسلام دے ناں نال وی جانے جاندے ہن ۔ آپ دی جنم تریخ متعلق ودوان اک مت نہیں ہن ۔ ڈاکٹر. محمد حبیب اپنی پستک 'سائیں میاں میر' وچ آپ دا جیون سماں 1531 توں 1634 ء لکھدے ہن ۔ ڈاکٹر: گلزار کنڈا اپنی رچنا 'صوفی مت سلسلے اتے سادھک' وچ سائیں میاں میر دا جنم 1550ء توں 1636ء لکھدے ہن ۔ آپ دے پتا دا ناں قاضی دتا اتے دادا دا ناں قاضی قلندر فاروقی سی ۔ آپ دی ماں دا ناں فاطمہ سی، جو قاضی کادن دی سپتری سی، دے گھر سندھ دے علاقے سیستان وچ آپ دا جنم ہویا ۔ بچپن وچ ہی پتا دے پیار توں مرحوم ہو گئے سن ۔ آپ جی دے تنّ بھرا محمد بولاں، محمد عثمان، محمد طاہر تے دو بھیناں جمال خاتون تے زامی مادیا سن ۔ آپ دا سنبندھ خاندانی حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے دوجے جاں نشین حضرت عمر نال جا جڑدا ہے ۔ مڈھلی سکھیا آپ نے اتھوں ہی پراپت کیتی ۔ ستّ سال دی عمر وچ آپ نے قرآن مزید دی سکھیا پراپت کر لئی سی ۔ اگلیری ودیا پراپت کرن لئی آپ لاہور آ گئے ۔ اتھے آ کے آپ نے مولانا صاعد اللہ ، مولانا نیامت اللہ اتے مولانا اسد اللہ ورگے قابل استاداں توں دنیاوی تے شرعی تعلیم حاصل کیتی ۔ ودیا پراپت کرن توں اک سال تکّ سرہند وچ رہن توں بعد آپ لاہور واپس آ گئے ۔ حضرت سائیں میاں میر نے گرہست دھارن نہیں کیتا ۔ آپ زیادہ سماں خدا دی عبادت وچ لین رہندے سن ۔ گھٹّ کھانا، گھٹّ سونا تے گھٹّ بولنا آپ دی عادت سی ۔ بادشاہ جہانگیر، شاہ جہان تے شاہزادہ دارا شکوہ آپ دے مرید سن ۔ گورو ارجن دیوَ جی اتے سائیں میاں میر جی دا پہلی وار ملاپ سہاری ملّ دے بیٹے دی شادی وچ لاہور وکھے ہویا ۔ پھر اگے ملاقاتاں دا سلسلہ با-دستور جاری رہا ۔ جد 1581ء وچ گورو ارجن دیوَ جی گرگدی 'تے براجمان ہوئے تاں سائیں نے دستار بھیٹ کیتی سی ۔ اس موقعے بہت سارے گرمکھّ، گرسکھ تے مہانپرش آئے جنہاں 'چوں سائیں میاں میر جی وی لاہور توں اچیچے طور 'تے پہنچے سن ۔ گورو ارجن دیوَ جی نے سچکھنڈ سری ہرمندر صاحب جی دی نیہہ 1588 وچ سائیں میاں میر جی پاسوں رکھوائی سی ۔ گورو ارجن دیوَ جی دی شہیدی سمیں سائیں جی گورو جی نوں ملن گئے تے بڑے ہی دکھی ہردے نال بینتی کیتی ۔ جس دا 'بھائی سنتوکھ سنگھ جی' اس طرحاں ورنن کردے ہن کہ:

اوسر پائِ پیر پن آئے ۔
کرامات کامل سمدائے
نمو کہی ہنِ کھرے اگاری ۔
کیوں تم سہو کشٹ تنُ بھاری؟
ہتہِ دشٹ دو بلم نہ لاویں ۔
آگیا تنک آپ کی پاویں
دلی لوَ پرِ نگر بسالے ۔
ابِ لیوے نج ہاتھ اٹھالے
دہنِ بھراوو جیو کر واری ۔
دیؤں ناسکرِ، لگہِ نہ باری ۔
کیوں اتنے دکھ سہہُ غصائی ۔
دہُ سارت مکھ کہہُ نہ کائی ۔

بھاوَ کہ سائیں جی نے گورو جی نوں کیہا کہ مینوں اجازت دیوو کہ ربی کپا نال میں دلی تے لاہور دی اٹّ نال اٹّ کھڑکا دیواں ۔ جس شہر وچ اینے ظلم ہون اس دا نشٹ ہو جانا ہی ٹھیک ہے ۔ سائیں میاں میر دیاں گلاں سن کے گورو ارجن دیوَ جی نے فرمایا کہ سائیں جی دھیرج رکھو ۔ صوفی اتے سنت روحانیت دے اچے درجے 'تے ہندے ہن، پر اوہ خدائی معاملے وچ کوئی دخل نہیں دندے ۔ اوہ ہمیشہ ربی رضا وچ راضی رہندے ہن ۔ ساڈے نال جو ہو رہا ہے، اوہ ربّ دی مرضی ہے ۔ اس وچ کسے دا کوئی دوش نہیں ہے ۔

چھویں گورو ہرگوبند صاحب جی نال وی سائیں میاں میر دے سنبندھ مترتا والے ہی رہے ۔ جد جہانگیر نے گورو جی نوں گوالیئر دے قلعے وچ قید کر لیا سی تاں بادشاہ دے منوں غلط فہمیاں دور کر کے گورو جی دی رہائی سنبھوَ کروائی سی ۔ پھر جد لاہور دے قاضی رستم خاں دی بیٹی بیبی قولاں گورو گھر دی بانی پڑھ کے بہت پربھاوت ہوئی تاں سائیں جی نے بیبی قولاں نوں گورو جی کول امتسر بھیج دتا سی ۔ جتھے گورو جی نے بیبی قولاں جی دے ناں پور سروور وی بنوایا ۔ ڈاکٹر. محمد حبیب اپنی پستک 'سائیں میا میر' وچ لکھدے ہن کہ سائیں جی نے اپنا سارا جیون لاہور وچ ہی گزاریا ۔ جد بڈھاپے کارن آپ بہت کمزور ہو گئے تاں آپ نوں اک بھیانک بیماری نے گھیر لیا ۔ پنج دن بیمار رہن مگروں 11 اگست سنّ 1644 ء نوں اس جہانوں آپ دی مقدس روح بارگاہِ الٰہی لئی کوچ کر گئی ۔

حوالے