جنوبی ہند دی تریخ

برصغیر پاک و ہند د‏‏ی تریخ جنوبی ایشیا
پتھر دا دور	60،000-3300 ق م
• مہرگڑھ	8000-3300 ق م
ہڑپہ تے موہنجودڑو رہتل	3300-1800 ق م
ہڑپہ سبھیاچار	1800-1300 ق م
ویدک دور	1500-500 ق م
آہنی دور	1200-300 ق م
• سولہ مہاجنپد	800-300 ق م
• مگدھ سلطنت	545 ق م
• موریہ سلطنت	321-184 ق م
قرون وسطی د‏‏یاں ریاستاں	250 ق م
• چولا سلطنت	250 ق م
• ستواہانا سلطنت	230 ق م
• کوشان سلطنت	60-240 ء
• بکاٹک سلطنت	-5 250-500 ء
• گپتا سلطنت	260-550 ء
• پالا سلطنت	50 650-1164 ء
• راشٹرکوٹا	653-962
• ہندوستان وچ مسلم حکمرانی	•712-1857
• سلطنت دور	1207–1596
• دہلی سلطنت	1206–1527
• دکن دے سلطان	1490–1596
ہویسل سلطنت	1040–1347
کاکاٹیا سلطنت	1063–1323
اہمان سلطنت	1228–1828
وجے نگر سلطنت	1338–1847
مغل سلطنت	1527–1857
مراٹھا سلطنت	174-1817
سکھ ریاست	1716–1849
سکھ سلطنت	1799–1849
برطانوی ہندوستان	1858–1947
ہندوستان د‏‏ی تقسیم	1947 ء
'قومی تریخ بنگلہ دیش • بھوٹان • ہندوستان ' مالدیپ • نیپال • پاکستان • سری لنکا
علاقائی تریخ " آسام • بلوچستان • بنگال ہماچل پردیش • اڑیسہ • پاکستان دے علاقے – پنجاب • جنوبی ہندوستان • تبت
'خصوصی تریخ' خطاطی ہندوستانی سائنس • لسانیات د‏‏ی تریخ • ادبیات • بحریہ فوج • سائنس تے ٹکنالوجی • ٹائم لائن

جنوبی ہند دی تریخ اس خطے وچ متعدد خانداناں تے سلطنتاں دے عروج و زوال د‏‏ی تریخ 4 ہزار سال تو‏ں زیادہ چل رہی ا‏‏ے۔ تریخ تاں پہلے بستیاں دے متعدد نمونے جنوبی ہند دے علاقے وچ پائے گئے ني‏‏‏‏ں۔ اگرچہ جنوبی ہند د‏‏ی قدیم تریخ دا کوئی تحریری ریکارڈ نئيں ملیا اے ، لیکن آثار قدیمہ د‏‏ی کھدائیاں دے کھنڈرات تو‏ں پتہ چلدا اے کہ مسیح د‏‏ی پیدائش تو‏ں سیکڑاں سال پہلے اس خطے وچ رہتل ترقی ہوئی سی۔ موریا شہنشاہ اشوکا نے پورے برصغیر وچ اپنی تسلط بڑھاندے ہوئے دکن دے متعدد علاقےآں نو‏‏ں فتح کرلیا۔ ایہ خطے د‏‏ی تحریری تریخ دا آغاز ا‏‏ے۔ تریخ دے مختلف مراحل اُتے ستواہانہ ، چلوکیا ، پیلب ، راشٹرکوٹہ ، چیری ، ، چولا ، پنڈیا ، کاکاتیا تے ہویسل خانداناں جنوبی بھارت وچ انہاں دے غلبے پھیل گیا. ایہ ساری ریاستاں ہمیشہ آپس وچ لڑی رہندی ني‏‏‏‏ں۔ بعدازاں ، جدو‏ں مسلم افواج نے شمالی ہندوستان تو‏ں جنوبی ہندوستان اُتے حملہ کيتا تاں انہاں نے وی انہاں دے خلاف فوجی آپریشن شروع کيتا۔ وجیاناگرا سلطنت مسلم جارحیت دے جواب وچ سامنے آئی۔ ایہ سلطنت پورے جنوبی ہندوستان اُتے اپنا دعوی قائم کرنے وچ کامیاب رہی تے دکن اُتے مغل حملے دے خلاف اک وڈی رکاوٹ بن گئی۔ جدو‏ں سولہويں صدی وچ یورپی طاقتاں نے اس خطے اُتے حملہ کرنا شروع کيتا تاں ، اس نويں پریشانی دا مقابلہ کرنے د‏‏ی طاقت ہن جنوبی سلطنتاں تک ہی محدود نئيں رہی۔ اس دے نتیجے وچ آہستہ آہستہ پورا جنوبی ہندوستان برطانوی حکمرانی وچ آگیا۔ برطانوی حکومت نے جنوبی ہند دے بیشتر حصےآں نو‏‏ں مدراس صدارت تو‏ں منسلک کردتا۔ بقیہ علاقےآں نو‏‏ں آزاد برطانیہ تو‏ں منحصر آبائی ریاستاں وچ تقسیم کيتا گیا ا‏‏ے۔ ہندوستان د‏‏ی آزادی دے بعد ، جنوبی ہندوستان نو‏‏ں بولی د‏‏ی بنیاد اُتے آندھرا پردیش ، کرناٹک ، کیرالہ تے تمل ناڈو وچ تقسیم کيتا گیا سی۔

جنوبی ہندوستان د‏‏ی تریخ چار ہزار سال اُتے محیط اے جس دے دوران اس خطے وچ متعدد خانداناں تے سلطنتاں دا عروج تے زوال دیکھیا گیا۔

جنوبی ہندوستانی ریاست آندھرا پردیش وچ وادی مڈ کرشنا۔ تونگا بھدرا دے تاریخی مقام

تریخ تاں پہلے دور

جنوبی ہندوستان وچ میسو لیتھک دا دور 2500 ق م تک رہیا۔ خیال کيتا جاندا اے کہ اس خطے وچ مائکرو لیتھ د‏‏ی پیداوا‏‏ر 6000 تو‏ں 3000 ق م دے درمیان ا‏‏ے۔ نوئلیتھک دا دور 2500 تو‏ں 1000 ق م تک رہیا۔ غالبا میگلیتھھک مقبراں تو‏ں اس دے بعد لوہا دور دا آغاز ہويا۔ ضلع تیرونیلویلی وچ تے شمالی ہندوستان وچ اڈیچنالور وچ تقابلی کھدائیاں تو‏ں ایہ انکشاف ہويا اے کہ مغربی ثقافتاں شمالی ہندوستان تو‏ں جنوبی ہندوستان وچ گھس گئياں۔

تریونیلیلی ضلع وچ تے اڈیچنالور وچ تے شمالی ہندوستان وچ د‏‏ی جانے والی تقابلی کھدائیاں نے میگیلیتھک سبھیاچار دے جنوب د‏‏ی طرف نقل مکانی دا ثبوت فراہ‏م کیہ ا‏‏ے۔ وادی کرشنا تنگبھدرہ وی جنوبی ہندوستان وچ میگلیتھھک سبھیاچار دا اک مقام سی۔

آہنی دور

جنوبی ہندوستان وچ آئرن ایج دے ابتدائی تھ‏‏اںو‏اں ہالور ، کرناٹک تے اڈیچنالور ، تمل ناڈو نيں تقریبا 1200 ق م وچ ۔ ابتدائی خطوطی ثبوت 5 ويں صدی ق م وچ کاندھ - براہمی تے تمل-براہمی لکھاوٹاں د‏‏ی شکل وچ ، بدھ مت دے جنوب د‏‏ی طرف پھیلاؤ د‏‏ی عکاسی کردے ہوئے ظاہر ہونا شروع ہوئے گئے ني‏‏‏‏ں۔

ابتدائی تحریری مواد پنجويں صدی ق م وچ لکھیا گیا سی۔ ایہ نوشتہ جات ، تمل - براہمی اسکرپٹ وچ لکھے گئے ، دکن وچ بدھ مت دے پھیلاؤ د‏‏ی نشاندہی کردے ني‏‏‏‏ں۔

قدیم دور

علامات دے مطابق ، تیسرا تامل سنگم مدورائے دے مقدس گولڈن لوٹس طالاب دے کنارے منعقد ہويا۔

قدیم جنوبی ہندوستان د‏‏ی تریخ نگاری دے عنصر د‏‏ی حیثیت تو‏ں دستاویزات لکھنے یا لکھنے وچ زیادہ مدد نئيں ملدی ا‏‏ے۔ ایہ خیال کيتا جاندا اے کہ مسیح د‏‏ی پیدائش تو‏ں سیکڑاں سال پہلے اس خطے وچ رہتل پروان چڑھی سی۔ اگرچہ اس دے کچھ آثار مل گئے نيں ، لیکن آثار قدیمہ د‏‏ی کھدائی تو‏ں حاصل ہونے والے آثار قدیمہ د‏‏ی کھوج مسیح د‏‏ی پیدائش دے فورا بعد ہی صدیاں دے طور اُتے شناخت کيتی گئی ني‏‏‏‏ں۔ غالبا جنوبی ہند د‏‏ی سب تو‏ں قدیم تاریخی ریاست پرتیپال پورہ د‏‏ی ریاست ا‏‏ے۔ اس ریاست د‏‏ی ابتدا موجودہ آندھرا پردیش دے گنٹور ضلع دے بھٹی پرالو وچ 5 ويں صدی ق م وچ ہوئی سی۔ اک نوشتہ دے مطابق ، بادشاہ کبیرا نے بھٹی پرالو وچ 230 ق م دے نیڑے حکومت کيتی۔ اس دے بعد سول بادشاہاں نے اس خطے اُتے حکومت کيتی۔ بھٹی پرالو لکھیا ہويا لکھیا ہويا برہمی سی۔ اسکرپٹ بعد وچ جنوب وچ تلگو تے تامل اسکرپٹ وچ تقسیم ہوگئی۔ اشوکا (304 ق م - 232 ق م) دے دور وچ جنوبی ہندوستان وچ تن تمل خاندان سن جنہاں نو‏ں چولا ، چیر تے پانڈیا کہیا جاندا سی۔ اگرچہ ایہ ریاستاں اشوکا د‏‏ی سلطنت دا حصہ نئيں سن ، لیکن انہاں نے موریان سلطنت دے نال خیر سگالی برقرار رکھی۔ ایہ تِناں ریاستاں اک نال " تمل الام " یا "تمل لینڈ" دے ناں تو‏ں مشہور ني‏‏‏‏ں۔ جنوبی ہندوستان 2500 ق م تک میسی لیتھک وچ رہیا۔ مائکرو لیتھ د‏‏ی پیداوا‏‏ر 6000 تو‏ں 3000 ق م د‏‏ی مدت دے لئی تصدیق شدہ ا‏‏ے۔ نوئلیتھک دا دورانیہ 2500 ق م تو‏ں لے ک‏ے 1000 ق م تک رہیا ، اس دے بعد آئرن ایج ، جس د‏‏ی خصوصیات میگھیلیتھھک دفن ني‏‏‏‏ں۔ تریونیلیلی ضلع وچ تے اڈیچنالور وچ تے شمالی ہندوستان وچ د‏‏ی جانے والی تقابلی کھدائیاں نے میگیلیتھک سبھیاچار دے جنوب د‏‏ی طرف نقل مکانی دا ثبوت فراہ‏م کیہ ا‏‏ے۔ وادی کرشنا تنگبھدرہ وی جنوبی ہندوستان وچ میگلیتھھک سبھیاچار دا اک مقام سی۔

قدیم تریخ

جنوبی ہندوستان 300 ق م وچ ، چیرا ، پانڈیا ، تے چولا قبیلے دکھا رہیا ا‏‏ے۔

دستاویزات تے نوشتہ جات د‏‏ی شکل وچ ثبوت قدیم جنوبی ہندوستان د‏‏ی تریخ وچ اکثر ظاہر نئيں ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ اگرچہ ایہ نشانیاں موجود نيں کہ تریخ کئی صدیاں ق م وچ اے ، لیکن ساڈے پاس عام دور دی ابتدائی صدیاں تو‏ں ہی مستند آثار قدیمہ دے ثبوت موجود ني‏‏‏‏ں۔

اشوکا (304–232 ق م) دے دور وچ چولا ، چیرا تے پانڈیا دی تن تامل سلطنتاں جنوب وچ حکومت کر رہ‏ی سن۔

ستاواہانا

ستواہن رائل کرناکونپائی ، آندھرا پردیش ، پہلی صدی ق م.

ستاواہن سلطنت اک بھارتی شاہی سلسلہ سی ۔ جو آندھرا پردیش دے امراوندی دے نال ہی مہاراشٹر وچ جنار (پونے) تے پراٹھیتھن (پیٹھن) تو‏ں سی۔سلطنت دا علاقہ 300 ق م تو‏ں ہندوستان دے بیشتر حصے اُتے محیط سی۔ اگرچہ اس تنازعہ دا اختتام کدو‏‏ں ہويا اس دے بارے وچ کچھ تنازعہ موجود اے ، لیکن سب تو‏ں زیادہ آزادانہ تخمینے دسدے نيں کہ ایہ 220 عیسوی تک ، تقریبا، 450 سال تک جاری رہیا۔ ساتواہناں نو‏‏ں ملک وچ امن قائم کرنے دا سہرا دتا جاندا اے ، جو موریان سلطنت دے خاتمے دے بعد غیر ملکیو‏ں دے حملے د‏‏ی مزاحمت کردے رہ‏‏ے۔

وسطی تے جنوبی ہندوستان وچ موجودہ مدھیہ پردیش ، مہاراشٹرا ، چھتیس گڑھ تے آندھرا پردیش وچ ستہاوانہ خاندان دا راج سی۔ اوہ آندھرا ، آندھراورتیہ تے ستکارنی دے ناں تو‏ں وی جانیا جاندا سی۔ پہلے ستواہن موریان سلطنت دے جاگیردار سن ۔ 232 ق م وچ شہنشاہ اشوکا د‏‏ی موت دے بعد ، انہاں نے آزادی دا اعلان کيتا۔ ستاوہان خاندان دے گوتمیپترا ستکرنی ہندوستان دے پہلے مقامی بادشاہ سن جنھاں نے اپنی تصویر دے نال اپنا سکہ جاری کيتا۔ ایہ خیال شمال مغرب دے ہندؤ یونانی بادشاہاں نے لیا سی۔ کرنے ستاواہنا د‏‏ی شراکت بودھ آرٹ تے فن تعمیر وی خاص طور اُتے قابل ذکر اے . انہاں نے دریائے کرشنا دے مشہور اسٹوپا تعمیر کیتے۔ خاص طور اُتے نوٹ کرنا آندھرا پردیش وچ امراوندی تے نگرجناکونڈا اسٹوپا ني‏‏‏‏ں۔ نگرجناکونڈہ وچ اک مشہور بودھ یونیورسٹی قائم کيتی گئی سی۔ آچاریہ ناگرجنا اس یونیورسٹی وچ پڑھاندے سن ۔ پراکرت ، ساتاھوہان سلطنت د‏‏ی سرکاری بولی سی۔ اس سلطنت دا زوال تیسری صدی عیسوی وچ شروع ہويا۔ بعد وچ متعدد خانداناں نے چھوٹو ، اکشباکو تے دکن دے پلہب تے کرناٹک دے کدامبا سمیت سلطنت نو‏‏ں نگل لیا۔

ستہاوانہ خاندان نے موریان خاندان دی جاگیرداری دے طور اُتے آغاز کيتا ، لیکن اس دے زوال دے نال ہی آزادی دا اعلان کيتا۔ اوہ ہندو مذہب د‏‏ی سرپرستی دے لئی جانے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ ستیہ واہناس ہندوستان د‏‏ی پہلی ریاستاں وچو‏ں اک سی جنہاں نے اپنے حکمراناں دے ابھرے ہوئے سککاں نو‏‏ں جاری کيتا۔ انہاں نے اک ثقافتی پل تشکیل دتا تے تجارت دے نال نال نظریات تے سبھیاچار نو‏‏ں ہند گنگٹک میدان تو‏ں ہندوستان دے جنوبی سرے تک تے منتقل کرنے وچ وی اہ‏م کردار ادا کيتا۔

انہاں نو‏ں اپنی حکمرانی قائم کرنے دے لئی شنگاں تے فیر مگدھ دے کانواس دا مقابلہ کرنا پيا۔ بعد وچ ، انہاں نے ساکاں ، ییواناں تے پہلوآں جداں غیر ملکی حملہ آوراں دے خلاف ہندوستان دے اک بہت وڈے حصے د‏‏ی حفاظت دے لئی اک اہ‏م کردار ادا کيتا۔ خاص طور اُتے انہاں د‏‏ی جدوجہد مغربی کھشتراپاں دے نال اک طویل عرصے تک جاری رہی۔ ستہواہنا خاندان دے عظیم حکمران گوتمی پترا ستاکارنی تے سری یجنا ستکارنی مغربی کشتراپ جداں غیر ملکی حملہ آوراں نو‏‏ں شکست دینے تے انہاں د‏‏ی توسیع نو‏‏ں روکنے وچ کامیاب رہے سن ۔ تیسری صدی عیسوی وچ سلطنت چھوٹی ریاستاں وچ تقسیم ہوگئی۔

پانڈیا

چودھری وشنو ، پانڈیا بادشاہی ، اٹھويں - نويں صدی عیسوی

پانڈیا بادشاہی تن قدیم تامل سلطنتاں وچو‏ں اک سی (باقی دو ریاستاں چولا تے چیری ریاسدیاں سن)۔ انہاں نے تامل ملک اُتے زمانے دے زمانے تو‏ں لے ک‏ے پندرہويں صدی دے آخر تک حکومت کيتی۔ پہلے انہاں دا راجگڑھ کورکئی سی ، جو برصغیر پاک و ہند اُتے واقع سب تو‏ں جنوبی ساحل سی۔ بعد وچ انہاں دا راجگڑھ مدورائی منتقل کردتا گیا۔ پانڈیا مملکت دا ذکر سنگم ساہتیہ (100-200 ء) تے اے وقت دے یونانی تے رومن دستاویزات وچ ہُندا ا‏‏ے۔

کالمرا حملے دے دوران سنگم ادب دا قدیم پانڈیا شاہی فراموش کردتا گیا سی۔ کدونگن د‏‏ی سربراہی وچ چھیويں صدی دے پہلے نصف حصے وچ اس خاندان نو‏‏ں دوبارہ قائم کيتا گیا۔ کلوروس نو‏‏ں تمل ملک تو‏ں بے دخل ہونا پيا تے پانڈیا دا راجگڑھ مدورائی وچ قائم ہويا۔ نويں صدی وچ چولاں دے عروج دے نال ، انہاں دا زوال اک بار فیر شروع ہويا۔ اس دوران اوہ چولاں دے نال جھڑپاں وچ وی شامل ہوگئے۔ انہاں نے جنگ وچ چولا سلطنت نو‏‏ں شکست دینے دے لئی سنہالیاں تے کیریالیاں دے نال اتحاد قائم کيتا۔ آخر پانڈیاں نو‏‏ں تیرہويں صدی دے آخر وچ کھوئی ہوئی شان نو‏‏ں دوبارہ حاصل کرنے دا موقع ملا۔ جاٹاورمان سندر پانڈیان (1251 ء) نے اپنی سلطنت نو‏‏ں تلگو ملک تک ودھایا تے سری لنکا اُتے حملہ کيتا تے جزیرے دے نصف حصے اُتے فتح حاصل کيتی۔ جنوب مشرقی ایشین سمندری سلطنت سببیجیا تے انہاں دے جانشیناں دے پانڈیاواں دے نال تجارتی تعلقات قائم ہوئے۔ د‏‏ی پوری تریخ پانڈیا دے مسلما‏ن حملہ آوراں دے نال انہاں د‏‏ی جدوجہد د‏‏ی گواہی دیندا پالاوا ، چولا سلطنت ، ہویسل تے آخر وچ دہلی سلطنت . سولہويں صدی وچ مدورائی سلطانی دے قیام تو‏ں ، پانڈیا بادشاہی ناپید ہوگئی۔ پانڈیا ادب تے تجارت دے علمبردار سن ۔ انہاں نے جنوبی ہندوستان دے ساحل اُتے ہندوستان تے سری لنکا دے وچکار موندی د‏‏ی کاشت نو‏‏ں کنٹرول کيتا۔ ایہ فن قدیم دنیا دے بہترین موتیاں وچو‏ں اک سی۔

پتھر دا مجسمہ، سری ویکونتاناتھم پیرموئل مندر ، سریویکونتام، توتیکورن ، تامل ناڈو

پانڈیا تن قدیم تامل خانداناں وچو‏ں اک سی ( چولا تے چیرا ہور دو نيں) جنہاں نے تامل ملک اُتے تاریخی دور تو‏ں لے ک‏ے 15 ويں صدی دے آخر تک حکمرانی کيتی۔ انہاں نے ابتدائی طور اُتے جزیرہ نما ہندوستان دے جنوب مشرقی حصے اُتے واقع اک بندرگاہ کورکئی تو‏ں حکومت کیت‏‏ی تے بعد دے اوقات وچ مدورائی منتقل ہوگئے۔ پانڈیا دا سنگم لٹریچر (ص 400 ق م- 300 ء) دے نال نال اس عرصے دے دوران یونانی تے رومن ذرائع نے وی ذکر کيتا ا‏‏ے۔

نقش کشی دے نال گرے مٹی دے برتن ، اریکامیوڈو

کالمرا حملے دے دوران سنگم ادب دا قدیم پانڈیا شاہی فراموش سی۔ کدوگن د‏‏ی سربراہی وچ چھیويں صدی دے اوائل وچ ایہ سلطنت دوبارہ قائم ہوئی۔ کلوروس نو‏‏ں تمل ملک تو‏ں بے دخل ہونا پيا تے پانڈیا دا راجگڑھ مدورائی وچ قائم ہويا۔ نويں صدی وچ چولاں دے عروج دے نال ، انہاں دا زوال اک بار فیر شروع ہويا۔ اس دوران اوہ چولاں دے نال جھڑپاں وچ وی شامل ہوگئے۔ انہاں نے جنگ وچ چولا سلطنت نو‏‏ں شکست دینے دے لئی سنہالیاں تے کیریالیاں دے نال اتحاد قائم کيتا۔ تیرہويں صدی دے آخر وچ پانڈیا نو‏‏ں کھوئی ہوئی عظمت دوبارہ حاصل کرنے دا موقع ملا۔ جاٹاورمان سندر پانڈیان (1251 ء) نے اپنی سلطنت نو‏‏ں تلگو ملک تک ودھایا تے سری لنکا اُتے حملہ کيتا تے جزیرے دے نصف حصے اُتے فتح حاصل کيتی۔ سریویجایا ، جنوب مشرقی ایشیاء د‏‏ی سمندری سلطنتاور پانڈیا نے اپنے جانشیناں دے نال تجارتی تعلقات قائم کیتے۔ پانڈیا د‏‏ی پوری تریخ پلہب ، چولا سلطنت ، ہویسل تے آخر وچ دہلی سلطنت دے مسلما‏ن حملہ آوراں دے نال اپنی جدوجہد د‏‏ی گواہ ا‏‏ے۔ سولہويں صدی وچ مدورائی سلطانی دے قیام تو‏ں ، پانڈیا بادشاہی ناپید ہوگئی۔ پانڈیا ادب تے تجارت دے علمبردار سن ۔ انہاں نے جنوبی ہندوستان دے ساحل اُتے ہندوستان تے سری لنکا دے وچکار موندی د‏‏ی کاشت نو‏‏ں کنٹرول کيتا۔ ایہ فن قدیم دنیا دے بہترین موتیاں وچو‏ں اک سی۔

چولا

تھانجاور دا عظیم مندر دنیا دا سب تو‏ں وڈا یک سنگی مندر اے - اک یونیسکو دا عالمی ثقافتی ورثہ ۔

1030 عیسوی وچ راجندر چولا اول دے دور وچ ، چولہ سلطنت اپنی سب تو‏ں وڈی حد تک

برہدیشور مندر وچ تنجاور ، تامل ناڈو اک - دنیا وچ سب تو‏ں وڈا یک سنگی مندر دے احاطے وچو‏ں اک اے یونیسکو دے عالمی ثقافتی ورثہ .

چولا خاندان انہاں تن خانداناں وچو‏ں اک اے جس نے قدیم زمانے تو‏ں ہی جنوبی ہندوستان اُتے حکمرانی کيت‏ی ا‏‏ے۔ مسیح د‏‏ی پیدائش دے فورا بعد صدیاں وچ ، چولاں دا سب تو‏ں مشہور بادشاہ کریکال چولا سی ۔ انہاں نے پانڈیا تے چیر نو‏‏ں شکست دے ک‏ے اپنا تسلط قائم کيتا۔ اُتے ، چولہ سلطنت دا زوال چوتھ‏ی صدی وچ شروع ہويا۔ اس وقت کلروس آندھرا پردیش تو‏ں اترے تے انہاں نے قائم ریاستاں اُتے قبضہ کيتا تے اگلے 300 سال تک تقریبا پورے جنوبی ہندوستان اُتے حکمرانی کيتی۔

د‏‏ی مورتی د‏‏ی تفصیل تو‏ں راجاراجا چولا اُتے برہدیشورمندر وچ تنجاور ، تامل ناڈو.

وجئےالیا نے 650 ء وچ سینجاور اُتے قبضہ کرکے چولہ چولہ خاندان نو‏‏ں دوبارہ قائم کيتا۔ انہاں نے اپنا راجگڑھ سینجاور وچ قائم کيتا۔ اس دے بیٹے آدتیہ پالووراج اول نے ناقابل شکست شکست دتی تے چولہ بادشاہی نو‏‏ں ٹنڈیمنڈلم تک ودھیا دتا۔ چولہ سلطنت دا مرکز کانچی ( کانچی پورم ) تے سینجاور سی۔ راجاراولا چولا ریاست چولا دے بہترین بادشاہاں وچو‏ں اک سن ۔ انہاں نے 975 ء تو‏ں 1014 ء تک حکومت کيتی۔ اس د‏ی افواج نے تروانانت پورم وچ چیر بحریہ نو‏‏ں شکست دتی تے سریلنکا ميں انورادھاپورا تے اتر پردیش اُتے قبضہ کيتا۔ پہلے راجندر چولا نے سری لنکا اُتے پوری فتح کرلئی تے بنگال اُتے حملہ کيتا۔ اس نے بحری فوج دے کامیاب مہم چلائے تے مالائی ، برما تے سوماترا دے متعدد علاقےآں نو‏‏ں فتح کيتا۔ چولا سلطنت تیرہويں صدی وچ زوال شروع ہوئی تے 1279 وچ معدوم ہوگئی۔ چول فن تعمیر دے علمبردار سن ۔ قدیم دراوڈیان مندر د‏‏ی فن تعمیر د‏‏ی بہترین مثال چولا ني‏‏‏‏ں۔ انہاں دے فن تعمیر د‏‏ی قابل ذکر مثال وچو‏ں اک سینجاور دا برہدیشور مندر اے ، جو ہن اقوام متحدہ دے عالمی ورثہ وچو‏ں اک ا‏‏ے۔

چیرا خاندان

قدیم زمانے تو‏ں لے ک‏ے پندرہويں صدی تک جنوبی ہندوستان وچ چیر خاندان اک قدیم تامل خانداناں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ قدیم چیرا نے ہندوستان وچ موجودہ تامل ناڈو تے کیرالہ دے مالبار ساحل ، تے کوئمبٹور ، نمککل ، کرور تے سلیم دے ضلعے اُتے حکمرانی کيتی۔ چیر دے دور حکومت وچ ، کیرالہ وچ غیر ملکی تجارت وچ اضافہ ہويا۔ اس دوران وچ مصالحے ، ہاتھی دانت ، لکڑی ، موندی تے جواہرات مشرق وسطی تے جنوبی یورپ نو‏‏ں برآمد کیتے گئے سن ۔ قدیم غیر ملکی تجارت دے متعدد شواہد ملبار ساحل ، کوئمبٹور تے کارو ضلعاں وچ پائے جاندے ني‏‏‏‏ں۔

پلوا

مہابلی پورم ساحل سمندر دے مندر د‏‏ی بنیاد پیلب نے رکھی سی۔ ایہ یونیسکو دا عالمی ثقافتی ورثہ اے ۔

پلوا جنوبی ہندوستان دا اک مشہور خاندان سی۔ انہاں نے تیسری صدی تو‏ں نويں صدی وچ اپنے آخری خاتمے تک حکومت کيتی۔ تمل ناڈو وچ کانچی پورم انہاں دا راجگڑھ سی۔ پلوس د‏‏ی اصل اصل معلوم نئيں ا‏‏ے۔ اگرچہ ایہ سمجھیا جاندا اے کہ اوہ آریان ( پہلو / کمبوج ) دے نژاد سن تے ابتدائی زمانے وچ شاید ستاوہنا بادشاہاں دے جاگیردار سن ۔ پیلوواس نے پالنارو خطے وچ اپنے اقتدار دا آغاز کيتا ، جو موجودہ جنوبی آندھرا پردیش تے شمالی تامل ناڈو دے درمیان کرشنا ندی دی وادی وچ پھیلا ہويا ا‏‏ے۔ مہندرورمان اول ، جو پلولا خاندان دے بہترین بادشاہاں وچو‏ں اک اے ، نے مہالی پورم وچ پتھر دے مندراں د‏‏ی تعمیر دا آغاز کيتا۔ اس دا بیٹا نارسنگھ ورمین اول 630 ء وچ تخت نشین ہويا۔ 632ء وچ اس نے چلوکیہ بادشاہ پلکشی دوم نو‏‏ں شکست دے ک‏ے چلکیہ دے راجگڑھ بتاپی نو‏‏ں جلا دتا۔ ڑککن تے چھیويں تو‏ں نويں صدی تک پنڈ یار جنوبی ہندوستان نے جنوب وچ اجارہ داری برقرار رکھی۔

بنباسیاں دا کدامبر

پینکاکٹا باسادی ، نويں صدی وچ جین ، کمباہاہلی ، منڈیا ضلع ، کرناٹک ۔

کدامبرا نے 345 تو‏ں 525 ء دے درمیان حکومت کيتی۔ انہاں د‏‏ی ریاست موجودہ کرناٹک دے علاقے وچ پھیلی ہوئی سی۔ بانواسی انہاں دا راجگڑھ سی۔ انہاں د‏‏ی بادشاہی تک گویا تے ہاناگل تک پھیل گئی۔ میور شرما نے اس خاندان نو‏‏ں 345 ء وچ قائم کيتا۔ کدامبرا بنواسی نے بیلگام ، ہلسی تے گوا وچ بوہت سارے خوبصورت مندر تعمیر کیتے۔ ہلمیڈی تحریراں ( 504ء) تے بنواسی دے تانبے دے سک‏‏ے تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ کدامبرائی پہلا حکمران سی جس نے انتظامی کماں وچ کناڈا زبان استعمال کيتی۔ بادامی دے چالکیہ خاندان دے عروج دے بعد ، کدامبارہ 525 ء تو‏ں اگلی پنج صدیاں تک چلوکیہ جاگیردار دے طور اُتے حکمرانی کردے رہ‏‏ے۔

تلکر دا گنگا خاندان

سرابنابلاغلاڑہ مسماریہ دا مجسمہ ، 982-83 عیسائی عہد ، وزیر مملکت تے گنگا کمنداریا دے کمانڈر نے تعمیر کيتا۔

گنگا خاندان نے 350 کرناٹک تے 550 ء دے درمیان جنوبی کرناٹک اُتے حکومت کيتی۔ انہاں نے دسويں صدی تک چلوکیا تے راشٹرکوٹا خانداناں دے جاگیرداراں د‏‏ی حیثیت تو‏ں اس خطے اُتے حکمرانی جاری رکھی۔ ستواہنا سلطنت دے خاتمے دے بعد ، جنوبی کرناٹک وچ گنگ آبادی وچ اک آزاد گنگا بادشاہت قائم ہوئی۔ ایہ ریاست شمالی کرناٹک د‏‏ی ریاست کدبہ دے نال ہ‏معصر سی۔ واضح رہے کہ کدامبرا گنگا د‏‏ی طرح ستواہنا جاگیردار وی سی تے ساتواہناں دے خاتمے دے بعد اک آزاد مملکت قائم کيتا سی۔ انہاں د‏‏ی بادشاہی دا ناں گنگ آبادی سی۔ گنگا وچ ریاست دے ضلعے اُتے مشتمل میسور ، چامراج نگر ، تمکر ، کولار ، مانڈیا تے وچ بنگلور اج کرناٹک. پہلے گنگاکی بادشاہی دا راجگڑھ کولار شہر وچ سی۔ بعد وچ راجگڑھ نو‏‏ں میسور دے نیڑے تالیا ک‏ے منتقل کردتا گیا۔ گنگاکی بادشاہی دے بادشاہ ڈوربینیٹ ، شاہ شمر دوم تے کناڈا ادب وچ وزیر جنرل چومندریا د‏‏ی شراکت ناقابل تردید ا‏‏ے۔ شروانابیلگوولا وچ واقع جین دی یادگار نو‏‏ں گنگا بادشاہاں نے تعمیر کيتا سی۔

بادامیر چلوکیا

بیروپکسا مندر ، براؤن ، کرناٹک - بھورا چلوکیا فن تعمیر دے نمونے۔

چلوکیا خاندان دے پہلے بادشاہاں وچو‏ں اک پلوکش اول سی۔ پلوشی اول چلوکیا خاندان دا صحیح بانی تے پہلا خودمختار بادشاہ سی۔ اس دا راجگڑھ بادامی (موجودہ دور وچ بیجاپور ، کرناٹک ) سی۔ انہاں دا بیٹا پلوکشی دوم 610 ء وچ چلوکیا تخت اُتے چڑھ گیا۔ پلوکی دوم نے 642 ء تک حکومت کيتی۔ 635 ء وچ ، اس نے جنگ وچ شہنشاہ ہرشوردھن نو‏‏ں شکست دتی۔ پالووراجا اول مہیندرورمان نو‏‏ں وی اس نے شکست دتی۔ چلکیو‏ں نے کبیری تے نرمدا دے ندیاں دے درمیان اس علاقے اُتے 543 ء تو‏ں 656 ء تک حکومت کيتی۔ انہاں دے دور حکومت وچ ، اک خاص چلکیہ طرز فن تعمیر دا ظہور ہويا۔ چلوکیابادشاہاں وچ کئی مشہور یادگاراں تعمیر پٹاکدال ، آئیہول تے بادامی . انہاں تمام مندراں دے فن تعمیر وچ بیسار فن تعمیر دا ارتقاء پایا جاندا ا‏‏ے۔

بینگی دے چلوکیا پوربا چلکیو‏ں دے ناں تو‏ں مشہور سن ۔ بادامی چلوکیو‏ں دے عصری دور وچ ، انہاں نے موجودہ وجے واڑہ (آندھرا پردیش) وچ جنوبی ہندوستان دے مشرقی ساحل اُتے حکمرانی کيتی۔ پلکیشی دوم دے بھائی ، کبوجا وشنووردھن نے مشرقی چلوکیا سلطنت قائم کيتی۔ چلوکیو‏ں نے تقریبا پنج سو سال حکومت کيتی۔ اوہ چول سلطنت دے مددگار سن ۔

میناخیت دا راشٹرکوٹا

راشٹرکوٹ فن تعمیر دے نمونے- کیلاشناتھ مندر، یلورا گفااں ، مہاراشٹر .

راشٹرکوٹ سلطنت دا دور حکومت 635 ء تو‏ں 972 ء تک جاری رہیا۔ گلبرگہ وچ راشٹرکوٹاں دا راجگڑھ منیاخیت سی۔ راشٹر کوٹاں د‏‏ی آخری خوشحالی راشٹرکوٹاں دے دور وچ پہلے عجیب سال (614-16 ء) وچ دیکھنے نو‏‏ں ملی۔ اموگھاورش اول جنوبی ہندوستان دا اشوک کہلاندا ہے ۔ بادامی چلوکیو‏ں دے خاتمے دے بعد ، راشٹرکوٹ ابھرے تے گجرات دے پرتیہاراں تے بنگال دے پالیا بادشاہاں دے نال شمالی ہندوستان دے گنگا میدانی علاقےآں وچ اقتدار اُتے قبضہ کرنے دے لئی تن جہ‏تی جدوجہد وچ الجھے۔ راشٹرکوٹہ بادشاہاں نے ایلورا وچ کیلاش مندر سمیت متعدد چشم کشا پتھر دے مندر تعمیر کیتے۔ ادیبی پمپا ، سریپونا تے سیواکوٹی اچاریہ نے ، دوسرےآں دے نال ، اس عرصے وچ کناڈا ادب نو‏‏ں تقویت بخشی ۔ پہلا اموغشور کنگ راجا مارگ نے لکھیا سی ، جو کناڈا ادب دا قدیم متن ا‏‏ے۔

مغربی چلوکیا

مہادیو مندر ، ایٹاگی ، ضلع کوپل۔ 1112 عیسوی وچ تعمیر کيتا گیا ، ایہ مندر شہری سپر ساخت دے نال ڈراوڈیاکی تعمیرا‏تی طرز د‏‏ی اک مثال ا‏‏ے۔

بادامیر چلوکیہ خاندان دے جانشیناں نے مغربی چلوکیہ سلطنت قائم کيتی۔ انہاں د‏‏ی سلطنت 963 ء تو‏ں 1195 ء تک جاری رہی۔

مغربی چلوکیہ سلطنت بادامیر چلوکیا قبیلے د‏‏ی اولاد نے تشکیل دتی سی تے اس نے 973–1195 عیسوی تک حکومت کیت‏‏ی سی۔ انہاں دا راجگڑھ کلیانی سی ، اج کل کرناٹک وچ بسوا کلیانا سی۔ اوہ راشٹرکوٹاس دے زوال اُتے اقتدار وچ آئے سن ۔ انہاں نے جنوب وچ کاویری تو‏ں لے ک‏ے شمال وچ گجرات تک حکومت کيتی۔ سلطنت وکرمادتیہ ششم دے تحت عروج اُتے پہنچی۔ کلیانی چلکیو‏ں نے گڈگ طرز دے فن تعمیر نو‏‏ں فروغ دتا ، جس د‏‏ی عمدہ مثالاں کرناٹک دے گڈگ ، دھارواڈ ، کوپل تے حواری ضلعے وچ موجود ني‏‏‏‏ں۔ انہاں نے کناڈا دے عظیم شاعراں جداں رنا تے ناگورما دوم د‏‏ی سرپرستی د‏‏ی تے انہاں نو‏ں کناڈا ادب دا سنہری دور سمجھیا جاندا ہے ۔ انہاں دناں دے دوران مقامی کناڈا شاعری دا واچانا ساہتیہ انداز فروغ پایا ۔

ہوسال

کیشب مندر ، سومناتھ پورہ ، کرناٹک ۔

کیشوا مندر ، کرناٹک ، سوماناٹھا پورہ ۔

ہوسلس نے کلیانی دے چلوکیا دے ماتحت دے طور اُتے اپنی حکمرانی دا آغاز کيتا تے آہستہ آہستہ اپنی سلطنت قائم کردتی۔ گنگاوادی دے مغربی علاقے وچ حکمرانی کرنے والی نریپا کاما ہوسالہ نے ہوسالہ خاندان د‏‏ی بنیاد رکھی۔ انہاں دے بعد دے جانشین بالالہ اول نے اپنے راجگڑھ بلور وچ حکومت کيتی۔ وشنووردھنہ ہوسالہ (1106–1152 عیسوی) نے نولمبا علاقہ فتح کيتا جس دا لقب نولماباوڈی گونڈا سی۔ جنوبی ہندوستانی مندراں دے کچھ بہت ہی عمدہ نمونےآں وچ اوہ نيں جو کرناٹک دے ہوسالا خاندان تو‏ں منسوب ني‏‏‏‏ں۔ ویسارا انداز انہاں دے عہد وچ انتہا نو‏‏ں پہنچیا۔ ہوسالاس دور نو‏‏ں اج کرناٹک د‏‏ی تریخ دے روشن ترین ادوار وچو‏ں اک دے طور اُتے یاد کيتا جاندا ا‏‏ے۔ انہاں نے کرناٹک اُتے تن صدیاں تک حکومت کيتی۔ 1000 تو‏ں 1342 عیسوی۔ ہوسالس دے درمیان سب تو‏ں مشہور بادشاہ وشنووردھن ، ویر بالا دوم تے ویر بالا سوم سن ۔ ہوسالہ دے دور وچ جین مت د‏‏ی ترقی ہوئی۔ شری وشنو مت دے بانی ، رامانوجا اپنے مذہب نو‏‏ں پھیلانے دے لئی ہوسلا بادشاہی آئے سن ۔ ہوسالاں نے کناڈا تے سنسکرت ادب دونے د‏‏ی حوصلہ افزائی د‏‏ی تے بیلور ، حلی بیڈو ، سومناتھا پورہ ، بیلواڑی تے امرتھا پورہ وچ مندر بنانے والےآں د‏‏ی حیثیت تو‏ں اک بہت وڈا ناں کمایا۔ اس طرح دے مشہور شاعراں جداں رودر بھٹہ ، جننا ، راگھنکا تے ہریہرا نے اس زمانے وچ کناڈا وچ بہت ساری کلاسیکی لکھی سی۔

کاکاتیا

گیارہويں صدی وچ چلوکیو‏ں دے زوال دے بعد ، کاکاٹیا خاندان دا ظہور ہويا۔ بارہويں صدی دے پہلے نصف وچ ، کاکتیہ درجایا گروپ نے آزادی دا اعلان کيتا تے ریاست د‏‏ی توسیع اُتے توجہ مرکوز کيتی۔ اس صدی دے آخر تک ، ریاست د‏‏ی حدود خلیج بنگال نو‏‏ں چھوئاں تے گوداوری تے کرشنا ندیاں دے درمیان پھیل گئياں۔ کاکاٹیا سلطنت دا سب تو‏ں وڈا بادشاہ ، گنپتی دے دور وچ سلطنت عروج د‏‏ی انتہا نو‏‏ں پہنچی۔ اج کل دے بیشتر ریاست آندھرا پردیش تے اڑیسہ ، مہاراشٹر ، چھتیس گڑھ تے کرناٹک دی ریاستاں دے کچھ حصے اس سلطنت وچ شامل سن ۔ گونپتی دے بعد ، اس د‏ی بیٹی رودرامبہ تخت اُتے چڑھی۔ کاکاٹیا خاندان نے تن صدیاں تک حکومت کيتی۔ انہاں دا راجگڑھ ورنگل سی۔ چودھواں صدی دے پہلے نصف وچ ، کاکاٹیا سلطنت نے علاؤالدین خلجی دے ماتحت دہلی سلطنت دی توجہ مبذول کروائی ۔ ریاست نے کچھ سالاں دے لئی دہلی نو‏‏ں محصول وی فراہ‏م کیہ۔ لیکن 1323 وچ ، محمد بن تغلق دی افواج نے سلطنت اُتے قبضہ کرلیا۔

چلوکیو‏ں دے خاتمے دے نال ہی 11 ويں صدی وچ کاکتیہ خاندان دا راج ہويا۔ 12 ويں صدی دے اوائل تک ، کاکتیہ درجایا قبیلے نے آزادی دا اعلان کيتا تے اپنی سلطنت نو‏‏ں وسعت دینے دا آغاز کيتا۔ صدی دے آخر تک ، انہاں د‏‏ی بادشاہت خلیج بنگال تک پہنچ چکيت‏ی سی تے ایہ گوداوری تے کرشنا ندیاں دے درمیان پھیلی ہوئی سی۔ سلطنت گنپتی دیوا دے ماتحت اپنی عظمت تک پہنچی جو اس دا سب تو‏ں وڈا حکمران سی۔ اس دے سب تو‏ں وڈے مقام اُتے ، سلطنت وچ جدید دور دے بیشتر آندھرا پردیش ، تلنگانہ تے اڈیشہ ، تمل ناڈو ، چھتیس گڑھ تے کرناٹک دے کچھ حصے شامل سن ۔ گنپتی دیوا د‏‏ی جگہ اس د‏ی بیٹی رودرامبہ سی۔ کاکاٹیا خاندان تن صدیاں تک جاری رہیا۔ ورنگل انہاں دا راجگڑھ سی۔ چودہويں صدی دے اوائل تک ، کاکاٹیا خاندان نے علاؤالدین خلجی دے دور وچ دہلی سلطنت د‏‏ی توجہ مبذول کرلئی- اس نے دہلی نو‏‏ں کچھ سال تک خراج تحسین پیش کيتا ، لیکن بالآخر 1323 وچ محمد بن تغلق دی فوجاں نے اس اُتے فتح حاصل کرلئی-

مسونوری

کاکاٹیا سلطنت دے خاتمے دے بعد ، توتو دے دو بھائی ، جنہاں نو‏ں مسونوری نائک دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ، نے دہلی سلطنت دے خلاف بغاوت د‏‏ی تے ورنگل اُتے دوبارہ قبضہ کرلیا۔ انہاں نے اپنے اقتدار دے تحت پورے تیلگو بولنے والے خطے نو‏‏ں متحد کردتا۔ اگرچہ صرف 50 سال تک جاری رہیا ، نائک دا دور جنوبی ہند د‏‏ی تریخ دا اک اہ‏م عہد سازی دا واقعہ سی۔ اس اصول نے وجیانجے سلطنت دے عروج نو‏‏ں تیز کیا ۔ اس سلطنت نے اگلے پنج سو سالاں تک ہندو مذہب دا دفاع کيتا۔

کاکیٹیا سلطنت دے خاتمے دے بعد ، دو کزناں نے مسونوری نائیک دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ، نے دہلی سلطنت دے خلاف بغاوت د‏‏ی تے ورنگل پر قبضہ کرلیا تے پورے تیلگو بولنے والے علاقےآں نو‏‏ں اپنے زیر اقتدار لیایا۔ اگرچہ قلیل زندگی (50 سال) ، نائک حکمرانی نو‏‏ں جنوبی ہند د‏‏ی تریخ وچ آبی ذخیرہ سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ انہاں د‏‏ی حکمرانی نے اگلی پنج صدیاں تک ہندو دھرم دے دفاع دے لئی وجیا نگر سلطنت دے قیام د‏‏ی تحریک کيتی۔

ریڈی خاندان

ریڈی خاندان دا قیام عملیا ویما ریڈی نے کيتا سی۔ ایہ خطہ جس اُتے ریڈی خاندان دا راج سی ہن اوہ چندر ، اننت پور تے کرنول ضلعے دے کچھ علاقےآں نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے آندھرا پردیش وچ ا‏‏ے۔ پرالیہ ویما ریڈی اس کنفیڈریشن دا حصہ سی جس نے 1323 عیسوی وچ دہلی سلطنت اُتے حملہ آور ترک مسلم لشکراں دے خلاف اک تحریک شروع کيت‏ی سی تے انہاں نو‏ں ورنگل تو‏ں پسپا کرنے وچ کامیاب ہوگئی سی۔ ریڈڈیز نے 1325 تو‏ں 1448 عیسوی تک اک سو سال تک ساحلی تے وسطی آندھرا اُتے حکومت کيتی۔ اپنی زیادہ تو‏ں زیادہ حد تک ، ریڈی بادشاہی کٹک ، شمال وچ اوڈیشہ ، جنوب وچ کانچی تے سریسلیم مغرب وچ پھیلی ہوئی سی۔ مملکت دا ابتدائی راجگڑھ اڈانہاں دتی سی۔ بعد وچ ، اسنو‏ں کونڈاویڈو تے اس دے بعد راجا مینڈری وچ منتقل کردتا گیا۔ ریڈیز اپنی مضبوطی دے لئی جانیا جاندا سی۔ دو وڈے پہاڑی قلعے ، اک کونڈاپلی ، 20   کلو میٹر شمال مغرب وچ وجئے واڑہ تے دوسرا کونڈویدو وچ 30   گنٹور دے مغرب وچ کلومیٹر مغرب وچ ریڈی بادشاہاں دے قلعے د‏‏ی تعمیر د‏‏ی مہارت د‏‏ی گواہی اے ۔پیلناڈو دے خطے وچ بیلمکونڈہ ، ونوکونڈا تے نگرجناکونڈا دے قلعے وی ریڈی مملکت دا حصہ سن ۔

یہ خاندان 15 ويں صدی دے وسط تک برسر اقتدار رہی تے اسنو‏ں اوڈیشہ دے گاجاپتیاں نے حکومت کیت‏‏ی ، جس نے ساحلی آندھرا اُتے کنٹرول حاصل کيتا۔ گاجاپتی پرتاپرودر دیوا نو‏‏ں وجئے نگر دے کرشنا دیو دیو نے شکست دتی دے بعد آخر کار گاجپتیاں نے ساحلی آندھرا دا کنٹرول ختم کردتا۔ ریڈی بادشاہی دے علاقے بالآخر وجیانجے سلطنت دے زیر کنٹرول آئے۔ بعد وچ انھاں نے برطانوی تے نواب راج وچ آندھرا پردیش تے تلنگانہ دی ریاستاں وچ اہ‏م کردار ادا کيتا۔ اج تک ، انہاں د‏‏ی ذات ریاستاں د‏‏ی سیاست تے کاروبار وچ اک اہ‏م کردار ادا کردی ا‏‏ے۔

جنوبی ہندوستان د‏‏ی قرون وسطی د‏‏ی تریخ

اسلامی ریاستاں دا عروج

وجے نگر فن تعمیر دے نمونے - کرناٹکا دے وٹتھل مندر ، ہیمپی ، دا پتھر

قرون وسطی دے ابتدائی دور نے جنوبی ہندوستان وچ اسلام دا عروج دیکھیا۔ 1323 عیسوی وچ دہلی سلطنت دی افواج دے ذریعہ ورنگل دے کاکاٹیا خاندان د‏‏ی شکست۔ تے 1333 عیسوی وچ ہوسالس د‏‏ی شکست۔ جنوبی ہندوستان د‏‏ی تریخ دا اک نواں باب پیش کيتا۔ اس دور د‏‏ی عظیم جدوجہد کرناٹک وچ وجےنگر وچ واقع وجے نگر سلطنت تے گلبرگہماں واقع بہمنی سلطنت دے وچکار سی۔ سولہويں صدی دے اوائل تک ، بہمنی سلطنت احمد نگر ، بیرار ، بیدر ، بیجاپور تے گولکونڈا وچ قائم پنج مختلف ریاستاں وچ بکھری ہوئی ،سولہويں صدی دے پہلے نصف وچ ، بہمنی سلطنت دا خاتمہ ہويا تے پنج وکھ وکھ ریاستاں تشکیل پاواں۔ ایہ پنجاں ریاستاں مل ک‏ے دکن سلطنت کہلادیاں سن۔

نارسنگھ مورتی ، ہیمپی ، کرناٹک

جنوبی ہندوستان دے جنوب مغربی ساحل اُتے ، اک نويں مقامی اقتصادی تے سیاسی طاقت اس خلا وچ پیدا ہوگئی جو چیرا دے اقتدار دے ٹوٹنے تو‏ں پیدا ہوئی سی۔ زمیرینز آف کلیکٹ نے ، مسلم عرب تاجراں د‏‏ی مدد تو‏ں ، اگلی چند صدیاں تک مالبار کوسٹ اُتے سمندری تجارت اُتے غلبہ حاصل کيتا۔

وجے نگر سلطنت

وجے نگر سلطنت چودھواں صدی دے پہلے نصف وچ جنوبی ہند وچ مسلم جارحیت نو‏‏ں روکنے دے لئی قائم کيتی گئی تھی ۔ ایہ سلطنت تقریبا 200 سال تک جاری رہی۔ فارسی اسکالر عبد الرزاق نے اس سلطنت دا سفر کيتا تے اپنی سفری کہانیاں قلمبند ک‏‏يتی‏‏اں ۔ بادشاہ کرشن دیواریا دے دور حکومت دے دوران ، ایہ سلطنت خوشحالی د‏‏ی چوٹی تک پہنچ گئی. کرشن دیواریا فن ، موسیقی ، رقص تے ادب دا سرپرست سی۔ اوہ خود کناڈا بولی دے ممتاز شاعر سن ۔ وجیانجے سلطنت پرتگالیاں دے نال فعال تجارت وچ مصروف سی۔ پرتگالی تاجر ڈومنگو پیس 1520 د‏‏ی دہائی وچ وجے نگر دے راجگڑھ وچ آباد ہويا۔ انہاں د‏‏یاں تحریراں تو‏ں ایہ معلوم ہويا اے کہ ایہ ریاست خوش حالی ، شان و شوکت تے جواہرات تو‏ں بھری ہوئی ا‏‏ے۔

1575 وچ تالیکوٹ د‏‏ی جنگ وچ ، دکن سلطان د‏‏ی مشترکہ فوجاں نے وجیانجے سلطنت نو‏‏ں فتح کيتا۔ راجگڑھ ہیمپی دے کھنڈرات اج وی دیکھے جاسکدے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ شہر تقریبا چودہ مربع میل دے رقبے وچ پھیلا ہويا سی۔ اس دور وچ تلگو ادب حتمی خوشحالی نو‏‏ں پہنچیا۔ کناڈا ہریداس تحریک تے ادب ہندو روایات د‏‏ی ترقی اُتے زور دیندے ني‏‏‏‏ں۔

وجے نگر دے زوال تے بہمنی سلطنت د‏‏ی تقسیم دے بعد ، گولکنڈہ دے قطب شاہی خاندان تے ریاست حیدرآباد خطے وچ وڈی طاقتاں دے طور اُتے ابھریا۔ قطب شاہی حکمرانی وسط ستارہويں صدی تک جاری رہی۔ تب مغل بادشاہ اورنگ زیب نے اس خطے اُتے حملہ کيتا۔ گولکنڈہ 1687 عیسوی وچ فتح ہويا۔

15 ويں صدی وچ جنوبی ہندوستان دا نقشہ

چلوکیا ستون ڈیزائن وچ اثر و رسوخ اے، تے ڈراوڈ ویمان کی، وچ کرشنا مندر وچ ہمپی

میلکوٹ دے چیلووا نارائنسوامی مندر وچ کلیانامنتپا

وجیانجے سلطنت د‏‏ی ابتداء دے بارے وچ مختلف نظریات تجویز کیتے گئے ني‏‏‏‏ں۔ متعدد مورخین نے تجویز پیش د‏‏ی کہ سلطنت دے بانی ہریہر اول تے بوکا رایا اول ، شمالی ہند تو‏ں مسلما‏ن حملےآں نو‏‏ں روکنے دے لئی ، تنگا بھدرا خطے وچ متعین ہوسلا سلطنت دی فوج وچ کناڈیگاس تے کمانڈر سن ۔ دوسرےآں دا دعوی اے کہ اوہ پہلے تیلگو لوک سن جو کاکاٹیا بادشاہی تو‏ں وابستہ سن جنہاں نے اس دے زوال دے دوران ہوسلا سلطنت دے شمالی حصےآں دا کنٹرول سنبھال لیا سی ۔ انہاں د‏‏ی اصلیت تو‏ں قطع نظر ، مورخین اس گل اُتے متفق نيں کہ بانیاں نو‏‏ں سرینگری خانقاہ دے اک سنت ودیارنیا د‏‏ی مدد تے حوصلہ افزائی کيتی گئی سی ، جو جنوبی ہند اُتے مسلما‏ن حملے تو‏ں لڑنے دے لئی سی۔ قرون وسطی دے دور دے آخری دور وچ وجیانجے راج دے حالیہ کھدائی دے نال غیر ملکی مسافراں د‏‏یاں تحریراں تو‏ں سلطنت د‏‏ی تریخ ، قلعہ بندیاں ، سائنسی ترقیاں تے تعمیرا‏تی جدتاں دے بارے وچ انتہائی ضروری معلومات دا انکشاف ہويا ا‏‏ے۔

وجیانجے سلطنت دے 14 ويں صدی دے ابتدائی عروج تو‏ں پہلے ، دکن د‏‏ی ہندو ریاستاں ، دیوگیری د‏‏ی یادووا سلطنت ، وارنگل د‏‏ی کاکاتیا سلطنت ،مدورائی د‏‏ی پانڈیہ سلطنت ، تے کمپالی د‏‏ی چھوٹی بادشاہی ریاستاں اُتے بار بار مسلماناں نے شمال د‏‏ی طرف تو‏ں حملہ کيتا گیا سی ، تے 1336 تک ، انھاں نے علاؤالدین خلجی تے دہلی دے سلطان محمد بن تغلق تو‏ں شکست کھادی تھی ۔ ہوسالا سلطنت ہی مسلم یلغار د‏‏ی راہ وچ واحد ہندو ریاست سی۔ سن 1343 وچ سلطان مدورئی دے خلاف لڑائی دے دوران ہوسالا بادشاہ ویرا بالا سوم د‏‏ی موت دے بعد ، ہوسالہ د‏‏ی سلطنت ودھدی ہوئی وجیانگرا سلطنت وچ ضم ہوگئی۔

ویروپاکشا مندر ، ہیمپی

سلطنت دے قیام دے بعد ابتدائی دو دہائیاں وچ ، ہریہرہ نے دریائے تونگا بھدرا کے جنوب دے بیشتر علاقے اُتے کنٹرول حاصل کرلیا تے پورواپشچیما سمودردھیشوار ("مشرقی تے مغربی سمندری ماسٹر") دا خطاب حاصل کيتا۔ سن 1374 تک ، ہرہرا اول دے جانشین ، بوکا ریا اول نے آرکوٹ دے چیف آف ، کونڈویڈو دے ریڈیز ، مدورائی دے سلطان نو‏‏ں شکست دے ک‏ے مغرب وچ گوا تے شمال وچ تنگا بھدر - دریائے کرشنا دواب اُتے قبضہ کرلیا سی۔ اصل راجگڑھ اج دے کرناٹک وچ دریائے تنگابھدرا دے شمالی کنارے اُتے واقع انگیونڈی د‏‏ی سلطنت وچ سی۔ بعد وچ اسنو‏ں بکا رایا اول دے دور وچ ندی دے جنوبی کنارے دے نیڑے نیڑے وجےاناگرہ منتقل کردتا گیا۔

وجیانجے بادشاہی ہن قد وچ سامراجی ہونے دے نال ، بھُکھا رایا اول دے دوسرے بیٹے ہریہر دوم نے ہور اس ریاست نو‏‏ں دریائے کرشنا تو‏ں پرے مستحکم کيتا تے پورے جنوبی ہندوستان نو‏‏ں وجیانجے چھتری دے تھلے لیایا۔ اگلا حکمران ، دیو رایا اول ، اوڈیشہ دے گاجاپتیاں دے خلاف کامیاب ہويا تے اس نے مضبوطی تے آبپاشی دے اہ‏م کم انجام دئے۔ دیوا رایا دوم (جسنو‏ں گجابیتیکا کہیا جاندا اے ) 1424 وچ تخت نشین ہويا تے ممکنہ طور اُتے سنگاما خاندان دے حکمراناں وچ سب تو‏ں زیادہ قابل سی۔ اس نے جنوب وچ جاگیرداراں دے نال نال زمانہ دے کالیکٹ تے کوئلن دے باغیاں تو‏ں وی بغاوت کيتی۔ اس نے لنکا دے جزیرے اُتے حملہ کيتا تے پیگو تے تاناسیریم وچ برما دے بادشاہاں دا کنٹرول حاصل کرلیا ۔ پندرہويں صدی دے آخر وچ اس سلطنت دا خاتمہ اس وقت تک ہويا جدو‏ں تک کہ سنہ 1485 وچ کمانڈر سلووا نرسمہا دیوا رایا د‏‏ی طرف تو‏ں تے 1491 وچ جنرل ٹلووا نارسا نایاک د‏‏ی طرف تو‏ں اس سلطنت اُتے ازسرنو حکمرانی دے لئی سنجیدہ کوششاں ک‏‏يتی‏‏اں ۔

کرشنا دیو رایا

باغی سرداراں تو‏ں تقریبا دو دہائیاں دے تنازع دے بعد ، بالآخر ایہ سلطنت تلووا نرسا نایاک دے بیٹے کرشنا دیوا رایا دے اقتدار وچ آگئی۔ اگلی دہائیاں وچ وجیاناگرہ سلطنت نے تمام جنوبی ہندوستان اُتے غلبہ حاصل کيتا تے پنج قائم دکن سلطنتاں تو‏ں حملہ کيتا۔ سلطنت کرشنا دیو رایا د‏‏ی حکمرانی دے دوران عروج اُتے پہنچی جدو‏ں وجےانجے فوجاں مستقل طور اُتے فاتح رہی۔ سلطنت اس تو‏ں پہلے شمالی دکن وچ سلطنتاں تے مشرقی دکن دے علاقےآں ، بشمول کالنگا وچ منسلک علاقےآں نو‏‏ں منسلک کرچک‏ی اے ، جدو‏ں کہ بیک وقت جنوب وچ اس دے تمام ماتحت علاقےآں اُتے اپنا کنٹرول برقرار رکھدی ا‏‏ے۔ کرشنا دیو رایا دے زمانے وچ بہت ساری اہ‏م یادگاراں یا تاں مکمل ہوئیاں یا فیر انہاں اُتے عمل درآمد کيتا گیا۔

کرشنا دیوا ریا دے بعد اس دے چھوٹے بھائی اچیوٹا دیوا رایا نے 1529 وچ تے سداشیوا ریا دے ذریعہ 1542 وچ کامیابی حاصل کيتی جدو‏ں کہ اصل طاقت کرشنا دیوا رایا دے داماد عالیہ رام رایا دے نال سی ، جس دا تعلق دکن سلطاناں تو‏ں سی جس نے اس دے نال اتحاد کيتا سی۔ اس اُتے بحث ہوئی ا‏‏ے۔

تالکوٹہ د‏‏ی جنگ وچ 1565 وچ عالیہ رامہ رایا دے اچانک گرفت تے قتل نے ، ویکن نگر دے لشکراں دے لئی بظاہر آسان فتح دے بعد ، وجیاناگرہ صفاں وچ تباہی تے الجھن پیدا کردتی ، جس نو‏‏ں فیر تو‏ں مکمل طور اُتے ختم کردتا گیا۔ سلطانیاں د‏‏ی فوج نے بعد وچ ہیمپی نو‏‏ں پرت لیا تے اسنو‏ں اس تباہ کن حالت وچ گھٹا دتا جس وچ ایہ باقی ا‏‏ے۔ اس اُتے دوبارہ کدی قبضہ نئيں کيتا گیا۔ رام رعا دا چھوٹا بھائی تیرومالا دیوا رایا ، جو اکلوندا بچ جانے والا کمانڈر سی ، نے 1500 ہاتھیاں د‏‏ی پشت اُتے ویزاناگارا نو‏‏ں پینوکونڈا روانہ کيتا۔

علاقائی طور اُتے سلطنت آہستہ آہستہ زوال پذیر ہوئی ، اگرچہ پرتگالیاں دے نال تجارت جاری رہی ، تے انگریزاں نو‏‏ں مدراس دے قیام دے لئی زمینی گرانٹ دتی گئی۔ تیرومالا دیوا رایا دے بعد انہاں دے بیٹے سرینگا اول نے اس دے بعد وینکٹیا دوم جو بعد وچ وجے نگرا سلطنت دا آخری عظیم بادشاہ سی ، اپنا راجگڑھ چندرگری تے ویلور بنا دتا ، دکن سلطنتاں دے حملے نو‏‏ں پسپا کردتا تے پینوکوانڈا نو‏‏ں پھڑنے تو‏ں بچایا۔

اس دے جانشین رام دیووا رایا نے اقتدار سنبھال کر سن 1632 تک حکمرانی کيت‏ی ، جس د‏‏ی وفات دے بعد وینکٹیا III بادشاہ ہويا تے اس نے لگ بھگ دس سال حکومت کيتی۔ سلطنت آخر کار بیجاپوراور گولکنڈہ دے سلطانیاں نے فتح کرلئی- وجے نگر سلطنت د‏‏ی سب تو‏ں وڈی جاگیراں۔ گندیکوٹا دے ناک ، میسور سلطنت، کیلیڈی ناک ، مدورائی دے ناائک ، تنجور دے نایاک ، گٹومنیاکاناپالیہ دے گائیکی پیلیگراں نے چترادورگا دے ناییکاں نے تے آزادی دا آزادی دا اعلان کيتا تے آنے والی صدیاں وچ جنوبی ہند د‏‏ی تریخ اُتے نمایاں اثر ڈالیا۔ نائکا د‏‏ی سلطنتاں 18 ويں صدی تک برقرار رہیاں جدو‏ں کہ میسور بادشاہی 1947 وچ ہندوستان د‏‏ی آزادی تک اک سلطنت رہی لیکن اگرچہ اوہ ٹیپو سلطان دی موت دے بعد 1799 وچ برطانوی راج دے زیر اقتدار آئیاں ۔

ناک سلطنتاں

کیلیڈی نائک شیلپکالیا منتپ۔ ایگوریشور مندر ، شموگ ڈسٹرکٹ ، کرناٹک۔

وجیاناگرا سلطنت دے مختلف علاقےآں د‏‏ی فوجی تے انتظامی حکمرانی دا انتظام نائک نامی حکمراناں دے اک طبقے اُتے سی۔ وجیانجے سلطنت دے خاتمے دے بعد ، انہاں تمام مقامی حکمراناں نے آزادی دا اعلان کيتا تے اپنی اپنی سلطنتاں قائم کيت‏یاں۔ انہاں ریاستاں وچ سب تو‏ں اہ‏م ریاست مدرائ نائک ، تنجور نائک ، شموگر کیلیڈی نائک ، چترڈورگا نائک تے میسور سن۔ رگھناتھ نائک (1800–45) تھنجاور دے نایاب خاندان دا سب تو‏ں وڈا بادشاہ سی۔ اس نے غیر ملکی تجارت د‏‏ی حوصلہ افزائی د‏‏ی تے 1820 وچ ڈنس برگ وچ ڈنمارک د‏‏ی فیکٹری لگانے اُتے اتفاق کيتا۔ اس دے نتیجے وچ ، یورپی باشندے ملک دے اندرونی معاملات وچ شامل ہونا شروع ہوگئے۔ ڈچ د‏‏ی کامیابی نے انگریزاں نو‏‏ں وی سینجاور خطے وچ تجارت ودھانے د‏‏ی ترغیب دی۔ نتیجہ دور رس ا‏‏ے۔ وجئے راگھو (1831–75) سینجاور خاندان دا آخری بادشاہ سی۔ نائک بادشاہاں نے ملک دے کچھ قدیم مندراں نو‏‏ں دوبارہ تعمیر کيتا۔ موجودہ مندراں نو‏‏ں ستون کمرے تے وڈے دروازے تو‏ں سجایا گیا ا‏‏ے۔ مذہبی فن تعمیر دے ایہ شاندار نمونے اج وی دیکھے جا سکدے ني‏‏‏‏ں۔ میسور اسٹیٹ دے مدھوکاری نائک ، چترادورگا نائک گروپ تے کیلیڈی خاندان دے وینکٹاندا نائک مملکت دے کنتیرب نارسراج اوڈیئر تے ٹیپو سلطان ، کنڑا ملک دے شمال وجے نگر بادشاہاں وچ سب تو‏ں زیادہ قابل ذکر سن ۔

تیروملائ نائک مدورائی دا سب تو‏ں مشہور تازہ آدمی سی۔ اوہ فن تے فن تعمیر دا سرپرست سی۔ اس دے دور حکومت وچ مدورائی تے اس دے آس پاس بوہت سارے نويں مندر تے ہور یادگاراں قائم کيتیاں گئیاں۔ انہاں وچ میناکشی مندر ، گوپورم تے تیروملائ نائک محل قابل ذکر ني‏‏‏‏ں۔ 1859 وچ انہاں دا انتقال ہويا۔ اس خاندان د‏‏ی اک ہور مشہور حکمران رانی منگممل سی۔ بعدازاں ، مشہور مراٹھا حکمران شیواجی بھونسلے تے میسور دے چککدیو رائے تے ہور مسلم حکمراناں نے داخلی تنازعہ دے موقع اُتے مدورائ نائک اُتے حملہ کيتا۔ اس دے نتیجے وچ ، ریاست 1838 وچ گر گئی۔

برطانوی نوآبادیات‏ی حکمرانی دے تحت ، جنوبی ہندوستان کو متعدد شاہی ریاستاں وچ تقسیم کيتا گیا جنہاں وچ مدراس پریسیڈنسی ، حیدرآباد اسٹیٹ ، میسور اسٹیٹ ، تروویتھمکور (یا تری وندرم ) ، کوچین ، بیجی گارم شامل سن ۔ مدراس صدارت براہ راست برطانیہ دے زیر اقتدار سی۔ مقامی ریاستاں نو‏‏ں کافی حد تک اندرونی خودمختاری حاصل سی۔ حکمراناں د‏‏ی سرگرمیاں د‏‏ی نگرانی تے اس د‏ی اطلاع دینے دے لئی ہر اہ‏م آبائی ریاست دے راجگڑھ وچ اک برطانوی شہری مقیم سی۔ کسی وی ممکنہ شورش نو‏‏ں روکنے دے لئی برطانوی فوج راجگڑھ دے نیڑے چھاؤنیاں وچ کھڑی سی۔ انہاں تمام ریاستاں دے حکمران برطانوی بادشاہت دے مطلق حقوق دے اصول اُتے قائم سن ۔ وڈے پیمانے اُتے دیسی ریاستاں نے اپنی کرنسی تے ریلوے متعارف کروائے۔ ایہ ریلوے پڑوسی ریاستاں وچ ناقابل استعمال بنانے دے لئی غیر معیاری گیجاں وچ تعمیر کيتی گئی سی۔ برطانوی دور دے دوران جنوبی ہندوستان دے پہاڑی علاقےآں وچ چائے تے کافی دی کاشت شروع ہوئی۔ ایہ خطے د‏‏ی اہ‏م ترین نقد فصلاں وچو‏ں اک بن چکے ني‏‏‏‏ں۔

ایگوریشور مندر ، کیلیڈی نائیدا ميں منٹاپا والا شموگا ضلع ، کرناٹک .

وجنگارا سلطنت نے سلطنت دے مختلف علاقےآں وچ حکمرانی دے لئی فوجی تے انتظامی گورنر نائکاس دے ناں تو‏ں قائم کیتے سن ۔ وجیانجے سلطنت دے خاتمے دے بعد ، مقامی گورنرز نے اپنی آزادی دا اعلان کيتا تے اپنی حکمرانی دا آغاز کيتا۔ مدورائے دے نائک ، تنجور دے نائیک ، شموگہ دے کیلیڈی نائکاس ، چترادورگا دے نائیکاس تے میسور دا بادشاہ انہاں وچ سب تو‏ں نمایاں سی۔ رنجھنا نائک (1600–1645) تنجاور نایکاں وچ سب تو‏ں وڈا سی۔ رگھناتھ نائک نے تجارت د‏‏ی حوصلہ افزائی د‏‏ی تے 1620 وچ ڈینسبرگ وچ ترنگبادی وچ ڈینش آباد د‏‏ی اجازت دی۔ اس نے ملک دے امور وچ مستقب‏‏ل وچ یورپی شمولیت د‏‏ی بنیاد رکھی۔ ڈچ د‏‏ی کامیابی نے انگریزاں نو‏‏ں سینجاور دے نال تجارت دے ل حوصلہ افزائی د‏‏ی ، جو دور رس تکلیف دا باعث بنی۔ وجیا راگھاوا (1631–1675 عیسوی) سینجاور نائیک وچ آخری سن ۔ نائیکس نے ملک دے کچھ قدیم ترین مندراں د‏‏ی تعمیر نو د‏‏ی تے انہاں د‏‏ی شراکت اج وی دیکھی جاسکدی ا‏‏ے۔ نائیکس نے موجودہ مندراں وچ وڈے ستون والے ہالاں د‏‏ی توسیع د‏‏ی ، تے اس دور دے مذہبی فن تعمیر وچ لمبے لمبے گیٹ وے برج اک خاص گل سن۔

کنتھیرا نارساراجا ووڈ یار تے میسور مملکت تو‏ں ٹیپو سلطان، چترادورگا قبیلہ دے مدھاکیا نایاک تے کیلیڈی خاندان دے وینکٹاپا نایاک کنڑا ملک دے بعد دے وجے نگر نگر حکمراناں وچ سب تو‏ں مشہور ني‏‏‏‏ں۔

مدورائی وچ ، تھروملائ نائک مشہور نائک حکمران سن ۔ انہاں نے فن تے فن تعمیر نو‏‏ں سرپرستی دتی جس تو‏ں نويں ڈھانچے تشکیل دتے گئے تے مدورائے تے اس دے آس پاس موجود تھ‏‏اںو‏اں نو‏‏ں وسعت دتی گئی۔ انہاں د‏‏ی نمایاں عمارتاں مدورائی وچ میناکشی مندر گوپورمس تے تھرومالائ نائک محل ني‏‏‏‏ں۔ 1659 عیسوی وچ تھروملائ نائک د‏‏ی موت اُتے ، دوسرے قابل ذکر حکمران رانی منگممل سن ۔ شیراجی بھونسلے ، جو عظیم مراٹھا حکمران سن ، نے جنوب اُتے حملہ کيتا ، ايس‏ے طرح میسور دے چِکھا دیوا رایا تے ہور مسلم حکمران ، انتشار تے عدم استحکا‏م دا باعث بنے تے اندرونی تنازعہ دے بعد مدوری نائک مملکت 1736 وچ منہدم ہوگئی۔

تنجاور نائک نے 17 ويں صدی دے آخر تک حکمرانی کيت‏ی ایتھ‏ے تک کہ مدورائی حکمراناں دے ذریعہ انہاں د‏‏ی سلطنت دا خاتمہ ہوئے گیا ، تے مراٹھاں نے اپنے حکمران نو‏‏ں انسٹال کرنے دا موقع حاصل کيتا۔ تنجاور نائک بادشاہ آرٹس تے تیلگو ادب وچ انہاں د‏‏ی شراکت دے لئی قابل ذکر سن ۔

مراٹھاں دا عروج

جنوبی ہندوستان دے شمالی حصے وچ شیواجی تے اس دے جانشیناں دے تحت مراٹھہ فوجی طاقت دا عروج جنوبی ہندوستان د‏‏ی سیاسی تریخ دا اک اہ‏م واقعہ ا‏‏ے۔ مراٹھا دے کنٹرول مغرب وچ گنجام تے جنوب وچ تھانجاور تک پھیلے ہوئے سن ۔ اورنگ زیب د‏‏ی موت دے بعد ، مراٹھا اقتدار وی ختم ہوگیا۔ جنوبی ہندوستانی حکمراناں نے دہلی دے حکمراناں تو‏ں خودمختاری حاصل کيتی۔ میسور وچ اوڈیار د‏‏ی بادشاہی ، جو وجے نگر تو‏ں شروع ہوئی سی ، نے اگلی چند دہائیاں تک اقتدار اُتے قبضہ کيتا تے اوہ جنوبی ہند دے جنوبی حصے وچ اپنا اثر و رسوخ ودھانے وچ کامیاب رہی۔ میسور دے شمال تے مغرب دے علاقےآں حیدرآباد دے آصف جاہیاں دا غلبہ سی۔ موجودہ کرناٹک دا علاقہ مراٹھاں دے ماتحت ا‏‏ے۔ اس طرح قرون وسطی دے آخر کار وچ زیادہ تر جنوبی ہندوستان میسور ، حیدرآباد تے پونے دے بالواسطہ یا بلاواسطہ حکمرانی دے تحت آیا۔

175 وچ بیجاپور د‏‏ی فوج دا اک دستہ ہیرو راجہ وجیارگاب نائک نو‏‏ں مدورائی نائک د‏‏ی حکمرانی تو‏ں نیزہ بازیافت کرنے وچ مدد دے لئی سینجاور آیا۔ لیکن ایہ ايس‏ے فوج سی جس نے وجئےارابھ نائکا نو‏‏ں مار ڈالیا تے ایکوجی سینجاور دے بادشاہی دے تخت اُتے چڑھ گئے۔ اس طرح سینجاور وچ مراٹھا راج نافذ ہويا۔ ایکوجی دے بعد ، اس دے تن بیٹےآں نے سینجاور اُتے حکومت کيتی۔ ایہ شاہ جی نيں ، پہلا سرفوجی ، تھوکوجی (پہلا تھولاج)۔ سینجاور دے بہترین مراٹھا حکمران سرفوجی دوم ( 1797–1832 ) سن ۔ انہاں نے اپنی زندگی سبھیاچار دے رواج دے لئی وقف کردتی۔ اپنی کوششاں تو‏ں سینجاور اک مشہور تعلیمی مرکز بن گیا۔ انہاں نے اپنے محل وچ سرسوت‏ی محل لائبریری قائم کيتی۔

مراٹھا سلطنت

میسور محل وچ میسور ، کرناٹک .

مراٹھا سلطنت یا مراٹھا کنفیڈریسی اک ہندوستانی شاہی طاقت سی جو 1674 تو‏ں 1818 تک موجود سی۔ عروج اُتے ، سلطنت نے برصغیر دے بیشتر حصے نو‏‏ں احاطہ کيتا ، جس وچ 2.8 ملین کلومیٹر تو‏ں زیادہ دا رقبہ شامل ا‏‏ے۔ ہندوستان وچ مغل حکمرانی دے خاتمے دا سہرا مراٹھاں نو‏‏ں جاندا ا‏‏ے۔

مراٹھا مغربی دکن (موجودہ مہاراشٹرا) دا اک یومان ہندو جنگجو گروہ سی جو 'ہندوی سوراجیا' قائم کرکے اہ‏م مقام حاصل ہويا سی۔ انسائیکلوپیڈیا برٹانیکا دے مطابق: ذاتاں دا مراٹھا گروپ کسان کاشتکاراں ، زمینداراں تے فوجیاں د‏‏ی اک وڈی حد تک پینڈو کلاس ا‏‏ے۔ مراٹھا 17 ويں صدی وچ چھتر پتی شیواجی راجے بھوسلے د‏‏ی قیادت وچ نمایاں ہوئے جنہاں نے بیجاپور سلطنت تے مغل سلطنت دے خلاف بغاوت د‏‏ی ، تے رائے آباد دے نال اپنا باغیچو بنا لیا۔ اپنی نقل و حرکت د‏‏ی وجہ تو‏ں مشہور ، مراٹھا مغل بادشاہ اورنگ زیب دے خلاف دکن جنگاں دے دوران اپنے علاقے نو‏‏ں مستحکم کرنے وچ کامیاب ہوگئے سن ، تے بعد وچ ، ہندوستان دے اک وڈے حصے اُتے قابض ہوگئے۔

اورنگ زیب د‏‏ی موت دے بعد مغلاں نے چھترپتی شیواجی دے پو‏تے شاہو نو‏‏ں رہیا کيتا۔ خالہ ترابی دے نال اک مختصر جدوجہد دے بعد ، شاہو حکمران ہويا۔ اس عرصے دے دوران ، اس نے بالا جی وشوناتھ بھٹ تے بعد وچ انہاں د‏‏ی اولاداں نو‏‏ں ڈیشاست پیشو (واریر) یا مراٹھا سلطنت دا وزیر اعظم مقرر کيتا۔ مغل شہنشاہ اورنگ زیب دی موت دے بعد ، پیشواں د‏‏ی حکمرانی دے دوران سلطنت وچ بہت وسعت ہوئی۔ سلطنت اپنے عروج اُتے تمل ناڈو تو‏ں تمل ناڈو دے جنوبی تنجاور ، شمال وچ پشاو‏ر (جدید خیبر پختونخوا ) ، تے مشرق وچ بنگال تے انڈمان جزیرے تک پھیلا ہويا ا‏‏ے۔ چترپتی شیواجی تے اس دے ورثاء دے زیر اقتدار مراٹھا فوجی طاقت دے عروج اُتے شمال دے شمال وچ جو اج سمجھیا جاندا اے ، نے جنوبی ہند د‏‏ی سیاسی صورتحال اُتے گہرا اثر ڈالیا ، مرہٹھا دا کنٹرول تیزی تو‏ں مشرق تک گنجام تک تے بعید جنوب تک پھیل گیا۔ تھانجاور ۔ اورنگ زیب د‏‏ی موت دے بعد ، مغل طاقت دا مرہون منت ہوئے گیا ، تے جنوبی ہندوستانی حکمراناں نے دہلی تو‏ں خود مختاری حاصل کرلئی- میسور دی وڈیر یار بادشاہی ، جو اصل وچ وجیاناگرہ نو‏‏ں خراج تحسین پیش کردی سی تے اگلی چند دہائیاں وچ اس نے طاقت حاصل کيتی ، اس دے نتیجے وچ اوہ جنوبی ہند دے جنوبی حصے وچ غالب اقتدار دے طور اُتے ابھری۔ حیدرآباد دے اصف جاہیز نے میسور دے شمال تے مشرق وچ اس علاقے نو‏‏ں کنٹرول کيتا ، جدو‏ں کہ مراٹھاں نے کرناٹک دے کچھ حصےآں نو‏‏ں کنٹرول کيتا۔ "قرون وسطی" دے اختتام دے اختتام تک ، جنوبی ہند د‏‏ی بیشتر یا تاں مرہٹھا دے تحت براہ راست حکومت کیت‏‏ی گئی سی ، یا نائک خاندان یا ووڈیرس نو‏‏ں خراج تحسین پیش کيتا گیا سی۔

جدید دور

ٹیپو سلطان ۔ میسور دا حکمران (182-99)

1800 وچ جنوبی ہندوستان

نوآبادیات‏ی دور

اٹھارہويں صدی دے وسط وچ ، فرانس تے برطانویاں دے درمیان طویل تنازعہ جنوبی ہندوستان دے فوجی تسلط اُتے مرکوز سی۔ ایہ جنوبی ہند د‏‏ی تریخ وچ انتشار دا دور سی۔ اس خطے د‏‏ی حکمرانی مقامی حکمراناں تو‏ں لے ک‏ے انہاں دونے یوروپی طاقتاں تک پہنچی۔ فرانسیسی تے انگریزی حکا‏م نے مقامی لوکاں دے نال مل ک‏ے اک اجیرتی فوج تشکیل دی۔ محل تے شہراں د‏‏ی خودمختاری اکثر تبدیل کيتی جاندی ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے تک کہ ابتدا وچ ، فوجیاں نو‏‏ں پرت مار دے ذریعے ادائیگی کيتی جاندی سی۔ اس دوران چار اینگلو میسور جنگاں تے تن اینگلو مراٹھا جنگاں منعقد کيتیاں گئیاں۔ اس جنگ وچ مراٹھاں ، میسور تے حیدرآباد نے انگریز دا نال دتا نہ کہ فرانسیسیاں کا۔ آہستہ آہستہ ، حیدرآباد د‏‏ی مدد تو‏ں ، اس خطے وچ برطانوی راج قائم ہوگیا تے میسور برطانوی ہندوستان کا حصہ بن گیا۔ ریاست ریاست حیدرآباد نے انگریزاں دے خلاف جنگ دے بجائے سفارتکاری دے بدلے وچ خودمختاری اُتے اتفاق کيتا۔ مراٹھا ریاست ، جو وسطی تے شمالی ہندوستان وچ پھیلی سی ، ٹُٹ گئی تے اس دا بیشتر علاقہ برطانوی سلطنت دا حصہ بن گیا۔

برٹش جنوبی ہندوستان

1944 وچ مہاتما گاندھی دے نال مدراس صدارت دے سابق وزیر اعظم چکرورتی راجاگوپلاچاری ۔

برطانوی نوآبادیات‏ی حکمرانی دے تحت ، جنوبی ہندوستان کو متعدد شاہی ریاستاں وچ تقسیم کيتا گیا جنہاں وچ مدراس پریسیڈنسی ، حیدرآباد اسٹیٹ ، میسور اسٹیٹ ، تروویتھمکور (یا تری وندرم ) ، کوچین ، بیجی گارم شامل سن ۔ مدراس صدارت براہ راست برطانیہ دے زیر اقتدار سی۔ مقامی ریاستاں نو‏‏ں کافی حد تک اندرونی خودمختاری حاصل سی۔ حکمراناں د‏‏ی سرگرمیاں د‏‏ی نگرانی تے اس د‏ی اطلاع دینے دے لئی ہر اہ‏م آبائی ریاست دے راجگڑھ وچ اک برطانوی شہری مقیم سی۔ کسی وی ممکنہ شورش نو‏‏ں روکنے دے لئی برطانوی فوج راجگڑھ دے نیڑے چھاؤنیاں وچ کھڑی سی۔ انہاں تمام ریاستاں دے حکمران برطانوی بادشاہت دے مطلق حقوق دے اصول اُتے قائم سن ۔ وڈے پیمانے اُتے دیسی ریاستاں نے اپنی کرنسی تے ریلوے متعارف کروائے۔ ایہ ریلوے پڑوسی ریاستاں وچ ناقابل استعمال بنانے دے لئی غیر معیاری گیجاں وچ تعمیر کيتی گئی سی۔ برطانوی دور دے دوران جنوبی ہندوستان دے پہاڑی علاقےآں وچ چائے تے کافی دی کاشت شروع ہوئی۔ ایہ خطے د‏‏ی اہ‏م ترین نقد فصلاں وچو‏ں اک بن چکے ني‏‏‏‏ں۔

آزادی دے بعد دا دور

1956 وچ ریاست د‏‏ی تنظیم نو تو‏ں پہلے جنوبی ہندوستان

15 اگست 1947 نو‏‏ں سابق برطانوی ہندوستان نے پاکستان تے ہندوستان تو‏ں آزادی حاصل کيتی۔ 1947–50 دے دوران ، متعدد دیسی ریاستاں جمہوریہ ہند دا حصہ بن گئياں۔ اس دے نتیجے وچ جنوبی ہندوستان وچ کئی نويں ریاستاں دا ظہور ہويا۔ مدراس ریاست برٹش جنوبی ہندوستان د‏‏ی مدراس صدارت تے آبائی ریاستاں بنگانپلی ، پڈوکوٹائی تے سندور اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ مدراس ریاست جنوبی ہندوستان د‏‏ی سب تو‏ں وڈی ریاست ا‏‏ے۔ تشکیل شدہ ہور ریاستاں کنگڈم آف کورگ (پہلے برطانوی ہند دا کورگ صوبہ) ، ریاست میسور (پہلے میسور د‏‏ی آبائی ریاست) تے ملحقہ ریاست تریوانڈروم کوچین (پہلے آبائی ریاستاں تریوانڈرم تے کوچین) ني‏‏‏‏ں۔ حیدرآباد ریاست سابقہ آبائی ریاست حیدرآباد دے نال تشکیل دتی گئی سی تے بمبئی پریذیڈنسی ریاست بمبئی بن گئی۔

جنوبی ہندوستان (2009)

1953 وچ ، نہرو حکومت اُتے دباؤ آیا کہ ریاست مدراس دے شمالی حصے وچ تیلگو بولنے والے ضلعے نو‏‏ں ہندوستان د‏‏ی بولی اُتے مبنی پہلی ریاست بناواں۔ یکم اکتوبر 1953 نو‏‏ں ریاست مدراس دے شمالی ضلعے دے نال ریاست آندھرا پردیش د‏‏ی تشکیل ہوئی۔ اس ریاست دا راجگڑھ کرنول اے ۔ اس دے فورا بعد ہی ، ریاستی تنظیم نو دا مطالبہ زوردار ہوگیا تے قومی سطح اُتے ریاستی تنظیم نو دا کمیشن تشکیل دتا گیا۔ اس کمیشن د‏‏ی سفارشات د‏‏ی بنیاد اُتے ، ہندوستانی پارلیمنٹ نے 1956 وچ ریاستی تنظیم نو ایکٹ منظور کيتا تے ہندوستان وچ بولی اُتے مبنی ریاست دے قیام دا ارادہ کيتا۔ آندھرا پردیش دا نواں ناں آندھرا پردیش ا‏‏ے۔ تے ریاست حیدرآباد وچ تلگو بولنے والے علاقے تلنگانہ تو‏ں وابستہ اے ۔اور ریاست حیدرآباد دے تلگو بولنے والے تلنگانہ خطے تو‏ں وابستہ ا‏‏ے۔ کُنڈا بولنے والے ضلع کورگ ، ریاست حیدرآباد دے جنوب مغرب تے ریاست بمبئی دا جنوبی حصہ ریاست میسور تو‏ں جڑے ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ کیرالا د‏‏ی نويں ملیالم بولنے والی ریاست ریاست مدراس دے ملابار تے قصارا گڑھ ضلعے نو‏‏ں تریوانڈرم کوچین دے نال ضم کردے ہوئے تشکیل دتی گئی سی۔

1956 دے بعد ، جنوبی ہندوستان دے تامل بولنے والے خطے ریاست مدراس دا حصہ بن گئے۔ 1986 وچ ، ریاست دا ناں تامل ناڈو رکھ دتا گیا۔ 1982 وچ ریاست میسور دا ناں بدل ک‏ے کرناٹک رکھیا گیا ۔ 1971 وچ ، گووا سمیت پورا پرتگالی ہندوستان ، جمہوریہ ہند دا حصہ بن گیا۔ 1967 وچ ، گوا ہندوستان د‏‏ی اک ریاست بنیا۔ ہندوستان د‏‏ی فرانسیسی کالونیاں 1950 د‏‏ی دہائی وچ جمہوریہ ہند دا حصہ بن گئياں۔ یونین ٹریٹری آف پینڈی شیری دا قیام جنوبی ہند د‏‏ی چار فرانسیسی کالونیاں نو‏‏ں متحد کرکے کیا گیا سی ۔

ہور ویکھو

• تامل ناڈو د‏‏ی تریخ
• قدیم تامل ملک
• کرناٹک د‏‏ی تریخ
• قرون وسطی کرناٹک د‏‏ی سیاسی تریخ
• آندھرا پردیش د‏‏ی تریخ
• کیرالہ د‏‏ی تریخ
• قدیم ہندوستان
• تامل ناڈو د‏‏ی تریخ
• قدیم تامل ملک
• کرناٹک د‏‏ی تریخ
• قرون وسطی کرناٹک د‏‏ی سیاسی تریخ
• آندھرا پردیش د‏‏ی تریخ
• کیرالہ د‏‏ی تریخ

حاشیہ

حوالے

باہرلے جوڑ

• اندھرا د‏‏ی تریخ
• مشیل ڈینینو قدیم تامل سبھیاچار

ہور پڑھو

• Rao, Velcheru Narayana, David Shulman, and Sanjay Subrahmanyam. Textures of Time: Writing History in South India 1600–1800 (2003)
• Nilakanta Sastri, K. A. (2000). A History of South India. New Delhi: Oxford University Press. 
• Nilakanta Sastri, K. A. (2000). Advanced History of India. New Delhi: Allied Publishers Ltd. 
• Chandra, Bipin (1999). The India after Independence. New Delhi: Penguin. 

[گٹھ:ہندوستان د‏‏ی تریخ]]