جعفر کاشف‌الغطاء

کاشف الغطاء

فائل:مقبره کاشف الغطاء.jpg مقبرہ کاشف الغطاء نجف
کوائف
مکمل نام	جعفر بن خضر بن یحیی جناجی حلّی نجفی
تاریخ ولادت	1156 ھ
مدفن	نجف
علمی معلومات
اساتذہ	وحید بہبہانی • سید محمد مہدی بحر العلوم • سید صادق فحام۔
اجازہ روایت	شیخ احمد احسایی • شیخ عبد علی گیلانی • شیخ ملاعلیٰ رازی • شیخ اسدالله دزفولی • سید عبد اللہ شبر۔
تالیفات	کشف الغطاء • الحقّ المبین فی تصویب المجتہدین و تخطئہ الاخباریین • بغیت الطّالب فی معرفت المفّوض و الواجب • غایت المراد فی احکم الجہاد • منہج الرّشاد لمن اراد السّداد۔
خدمات
سیاسی	وہابیاں تو‏ں مقابلہ • اخباریاں تو‏ں مقابلہ • روس تو‏ں جنگ دی اجازت صادر کرنا۔
سماجی	مرجع تقلید۔

جعفر بن خضر بن یحیی جناجی حلّی نجفی (1156۔1227 ھ)، کاشف الغطاء دے نام تو‏ں مشہور، تیرہویں صدی ہجری دے شیعہ امامیہ مراجع تقلید وچو‏ں نيں۔ تیرہویں تے چودہویں صدی ہجری دا علمی شیعہ خاندان آل کاشف الغطاء انہاں ہی تو‏ں منسوب اے۔

شیخ جعفر کاشف الغطاء نو‏‏ں انہاں دے استاد علامہ سید بحر العلوم دے بعد مرجعیت دا منصب ملیا۔ انہاں نے اپنے اک دوسرے استاد علامہ شیخ وحید بہبہانی دی طرح اخباریاں نال مقابلہ کیتا تے اخباریت دے رد وچ کتاباں لکھياں۔

شیخ جعفر نے وہابیاں دے نجف اُتے کيتے گئے حملے وچ شہر دا دفاع کیتا تے اوہ اولین شیعہ عالم سن جنہاں نے وہابیت دے رد وچ کتاب تحریر کيتی۔ انہاں نے فقہ و اصول و کلام دے موضوعات اُتے کتاباں تالیف کيتیاں ۔ انہاں دی مہم ترین کتاب کشف الغطاء اے جس دی وجہ تو‏ں اوہ کاشف الغطاء مشہور ہوئے۔ انہاں نے وہابیت دے رد وچ کتاب منہج الرّشاد لمن اراد السّداد تے کتاب الحقّ المبین فی تصویب المجتہدین و تخطئہ الاخباریین اخباریت دے رد وچ لکھی۔ صاحب جواہر شیخ محمد حسن نجفی انہاں دے شاگرداں وچو‏ں نيں۔

نسب و سوانح حیات

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: آل کاشف الغطاء

انہاں دا سلسلہ نسب مالک اشتر تک منتہی ہوندا اے۔ انہاں دے والد خضر دا شمار اپنے دور دے علماء و زہاد وچ کیتا جاندا سی شہر حلہ دے اطراف دے علاقہ جناجیہ تو‏ں اوہ کسب علم دے لئے نجف گئے، اوتھے مقیم ہوئے تے 1181 ھ وچ وفات پائی۔ شیخ جعفر دی ولادت نجف وچ ہی ہوئی۔

شیخ جعفر نے کربلا تے نجف وچ تعلیم حاصل کيتی تے تحصیل علم دے بعد شہر نجف وچ رہائش اختیار کر لی۔ 22 رجب 1127 ھ وچ نجف وچ وفات پائی تے نجف دے محلہ عمارہ وچ اس مقبرہ وچ جو انہاں نے (اپنے مدرس‏ے دے اک حجرہ وچ) خود آمادہ کیتا سی، دفن ہوئے۔ انہاں دے مقبرہ اُتے گنبد بنیا ہويا اے۔ انہاں دی اولاد تے نسل وچو‏ں بعض ہور افراد وی اس مقبرہ وچ مدفون نيں۔

شیخ جعفر کاشف الغطاء، کاشف الغطاء خاندان دے بزرگ نيں جو تیرہویں تے چودہویں صدی ہجری دے شیعہ علمی خاندان وچو‏ں اے۔ اس خاندان وچ بوہت سارے علماء پیدا ہوئے جنہاں وچ محمد حسین کاشف الغطاء وی شامل نيں جو چودہویں صدی ہجری دے شیعہ مراجع تقلید وچو‏ں نيں۔ اخباریت نال مقابلہ تے شیخ وحید بہبہانی دے اصولی افکار و نظریات نو‏‏ں فروغ دینا اس خاندان دے علماء دے امتیازات وچو‏ں اے۔

تعلیم و تحصیل

فائل:سنگ قبر کاشف الغطاء.jpg

سنگ قبر

شیخ جعفر نے حوزہ علمیہ دے مقدمات دی تعلیم اپنے والد تو‏ں حاصل کيتی تے اس دے بعد فقہ و اصول دے دروس خارج دے لئے عراق دے وڈے علماء تے اساتذہ جداں سید صادق فَحّام (۱۱۲۴-۱۲۰۵ ھ)، شیخ محمد دوْرَقی (م ۱۱۸۷ ھ)، شیخ فتّونی، وحید بہبہانی تو‏ں کربلا وچ تے کچھ عرصہ نجف وچ سید محمد مہدی بحر العلوم (۱۱۵۵-۱۲۱۲ق) دے محضر وچ استفادہ کیتا تے خود مشہور مجتہدین تے علماء وچو‏ں ہو گئے تے تدریس دا سلسلہ شروع کیتا۔

شاگرد

انہاں دے دروس وچ بوہت سارے علماء نے شرکت کيتی جنہاں وچوں بعض بعد وچ خود وڈے مجتہدین تے محققین وچ شمار ہوئے تے عراق و ایران دی دینی علوم دی محافل وچ شہرت حاصل کيتی۔ انہاں وچو‏ں بعض دا ذکر ذیل وچ کیتا جا رہیا اے:

• شیخ محمد حسن نجفی، صاحب جواہر (م۱۲۶۶ ھ)
• شیخ اسدالله دزفولی کاظمی (م۱۲۳۴ ھ)
• شیخ علی ہزار جریبی (م۱۲۵۴ ھ)
• شیخ محمد تقی اصفہانی (م ۱۲۴۸ ھ)
• شیخ محسن اَعسَم (م۱۲۳۸ق)
• سید محمد بن امیر معصوم رضوی (م ۱۲۵۵ ھ)
• سید محمد باقر اصفہانی (م ۱۲۶۰ ھ)
• شیخ ابراہیم کلباسی (م ۱۲۶۱ ھ)
• سید صدر الدین عاملی (م ۱۲۶۳ ھ)
• موسی، علی، حسن و محمد۔ (ان دے چار بیٹے)۔

شیخ احمد احسایی (م ۱۲۴۱ ھ)، شیخ عبد علی بن امید گیلانی، شیخ ملا علی رازی نجفی، شیخ اسد الله دزفولی و سید عبد اللہ شبر (م ۱۲۴۲ ھ) جداں علماء نے انہاں تو‏ں اجازہ روایت حاصل کیتا۔

زعامت دینی

شیخ جعفر، سید بحر العلوم دی وفات دے بعد عراق و ایران تے ہور ممالک وچ شیعاں دی دینی رہبری دے منصب اُتے فائز ہوئے۔ جس تو‏ں انہاں دی شہرت تے انہاں دے سماجی و سیاسی نفوذ و اعتبار وچ اضافہ ہويا۔ شیخ انصاری تو‏ں پہلے تک وجوب تقلید دے سلسلہ وچ اعلمیت دے نظریہ دا کوئی خاص رواج نئيں سی لہذا مومنین اک ہی وقت وچ مختلف تے معمولا اپنے علاقہ دے مرجع تقلید دی تقلید کیتا کردے سن، کاشف الغطاء عملی طور اُتے جہان تشیع دے مرجع تقلید دے طور اُتے ظاہر ہوئے۔

اخباریاں نال مقابلہ

کاشف الغطاء دے زمانہ وچ شیعہ اصولی و اخباری علماء دے درمیان سخت علمی مناقشات پیش آ رہے سن ۔ دونے فریق دی کوشش ہوندی سی کہ اوہ اپنے نظریات دا ثابت تے مخالف دے نظریہ نو‏‏ں رد تے محکوم کر سکن ۔ شیخ جعفر جو شیخ وحید بہبہانی دے مکتب دے پروردہ اصولی عالم تے اجتہاد و استنباط دے حامی سن تے عقاید و احکم شرعی دے ادراک وچ عقل و استدلال تو‏ں استفادہ دے ذریعہ دفاع کردے سن، علم اصول دے دفاع دے لئے اٹھ کھڑے ہوئے۔

اس مناقشہ دی سب تو‏ں برجستہ مثال مشہور اخباری عالم شیخ محمد بن عبد النّبی نیشابوری (م ۱۲۳۲ ھ) دے نال انہاں دا شدید رویہ سی جس دے سبب میرزا محمد خوف زدہ ہو گئے تے انہاں نے ایران جا کے فتح علی شاہ قاجار دی پناہ حاصل کيتی۔ شیخ جعفر نے پہلے تو اک کتاب لکھی جس دا عنوان کشف الغطاء عن معایب میرزا محمد عدوّ العلماء لکھی جس وچ انہاں دے نظریات دے رد لکھ کے اسنو‏ں شاہ ایران دے پاس بھیجیا تے اس دے بعد انہاں نے ایران دا سفر کیتا تے ایران آنے دے بعد انہاں نے ایسا کم کیتا کہ شاہ ایران نے شیخ محمد نو‏‏ں خود تو‏ں دور کر دتا۔

اس دے بعد انہاں نے اصفہان دا سفر کیتا تے اس دے ضمن وچ اپنے بیٹے شیخ علی دے لئے اک الحق المبین نام تو‏ں اک تے کتاب تالیف کيتی تے اس وچ وی انہاں نے اخباریاں دے نظریات نو‏‏ں رد تے محکوم کیتا۔ میزرا محمد اخباری نے وی اس کتاب دے رد وچ الصیحة بالحق دے نام تو‏ں اک کتاب تحریر کيتی۔

وہابیاں نال مقابلہ

بارہویں صدی ہجری بمطابق اٹھارہویں صدی عیسوی وچ محمد بن عبد الوہاب (۱۱۱۱۔۱۲۰۷ ھ) دے پیروکاراں نے سعودی عرب وچ علم بغاوت بلند کیتا تے اصلاحات دینی دے نام اُتے مختلف اسلامی فرقیاں (خاص طور اُتے شیعاں) دے بوہت سارے عقاید دی مخالفت شروع کر دتی تے عملی طور وڈے پیمانے اُتے انہاں تو‏ں جنہاں نو‏ں اوہ غیر دینی و شرک آلود مظاہر دا نام دیندے سن، مقابلہ وچ لگ گئے۔

اس بغاوت دا دامن مکہ و مدینہ تو‏ں نکل کے عراق دی سرحداں وچ داخل ہو گیا تے عراق دے دو شہر کربلا تے نجف وہابیاں دے حملے دا شکار ہوئے۔ نجف اُتے حملے وچ شیخ جعفر کاشف الغطاء شہر، اس دے مقدست تے عوام دے دفاع دے لئے اٹھ کھڑے ہوئے تے خود وی مسلح ہو ک‏ے تے دوسرے علماء و طلاب نو‏‏ں وی مسلح کرکے انہاں تو‏ں مقابلہ تے جنگ دی تے آخرکار انہاں نو‏ں فرار اُتے مجبور کر دتا۔ اس دے بعد انہاں نے حکم دتا کہ نجف دے اطراف وچ محکم دیوار بنائی جائے تا کہ وہابیاں دے حملے وچ شہر تے عوام محفوظ رہن۔

وہابیاں نال علمی مقابلہ دے لئے انہاں نے انہاں دے افکار و نظریات اُتے تنقید کردے ہوئے منہج الرشاد لمن اراد السداد نامی کتاب تالیف کيتی جو گویا اس سلسلہ دی پہلی کتاب ثابت ہوئی۔

سفر

کاشف الغطاء نے ۱۱۸۶ ھ تے ۱۱۹۹ ھ وچ دو بار حج کیتا۔ ۱۲۲۲ ھ وچ انہاں نے ایران دا سفر کیتا تے اوتھ‏ے دے وڈے شہراں تہران، اصفہان، قزوین، یزد، مشہد تے رشت دا سفر کیتا تے ہر جگہ علماء و عوام دی طرف تو‏ں مورد استقبال قرار پائے۔ عوام نے با وقار پروگرام منعقد کيتے تے انہاں نے سب جگہ مومنین تو‏ں خطاب کیتا۔

سیاسی اعتبار و نفوذ

سفر ایران دے زمنے وچ اوہ شہرت تے دینی و سیاسی اقتدار دی بلندی اُتے سن، تہران وچ انہاں نے فتح علی شاہ قاجار نال ملاقات دی تے اس ملاقات وچ انہاں بے بذات خود اپنی کتاب کشف الغطاء شاہ نو‏‏ں ہدیہ کیتی تے کفار نال جہاد، فوج تشکیل دینے تے اسنو‏ں منظم کرنے دے سلسلہ وچ عوام تو‏ں ٹیکس و زکات لینے دی انہاں نو‏ں باقاعدہ اجازت دت‏ی۔ ایہ فتوی انہاں نے ایران و روس دی پہلی جنگ ۱۲۱۸ ھ تو‏ں ۱۲۲۸ ھ دے دوران صادر کیتا۔

کاشف الغطاء ایران تے ترکی دی عثمانی حکومت وچ بہت اعتبار دے حامل سن لہذا ضرورت دے وقت انہاں دونے ملکاں دے اختلاف نو‏‏ں ختم کرنے دے سلسلہ وچ انہاں دے نافذ کلام تو‏ں استفادہ کیتا جاندا سی

حدود دے اجرا اُتے تاکید

کاشف الغطاء احکم اسلامی دے اجرا خاص طور اُتے حدود و دیات و تعزیرات و امر بالمعروف و نہی عن المنکر دے سلسلہ وچ راسخ عقیدہ رکھدے سن تے اوہ اس راہ وچ مکمل قدرت تے تمام امکانات دے نال سعی کردے سن ۔ کدی کدی حدود دے اجرا اُتے اصرار دا نتیجہ حوادث دی صورت وچ ظاہر ہوندا سی شیخ فقراء دی دست گیری دے سلسلہ وچ اہتمام کردے سن ۔ اوہ صاحبان ثروت تو‏ں لیندے سن تے غریباں وچ تقسیم کردے سن تے کدی کدی محرومین نو‏‏ں مدد پہچانے دے سلسلہ وچ اوہ بذات خود تعاون حاصل کردے سن ۔

تالیفات و آثار

فائل:منهج الرشاد.jpg

کتاب منہج الرشاد

شیخ جعفر کاشف الغطاء دی متنوع علمی کاوشاں محفوظ نيں جنہاں وچوں اکثر فقہ و اصول و علم کلام تے عربی ادب اُتے مشتمل نيں:

• الحقّ المبین فی تصویب المجتہدین و تخطئہ الاخباریین، چاپ تہران، ۱۳۰۶ق و ۱۳۱۹ ھ۔

• کشف الغطاء عن مبهمات الشّریعہ الغّراء، تہران، ۱۲۷۱ق و ۱۳۱۷ ھ؛ شیخ جعفر دی مہارت زیادہ تر فقہ و اصول وچ سی تے انہاں علوم وچ انہاں دی تالیفات خاص طور اُتے کتاب کشف الغطاء استنباط احکم دے سلسلہ وچ انہاں دی مہارت دی دلیل اے۔

انہاں نے اس کتاب نو‏‏ں ایران دے سفر دے دوران تالیف کیتا۔ اس عرصہ وچ علامہ حلی دی کتاب قواعد دے علاوہ کوئی تے کتاب انہاں دے ہمراہ نئيں سی۔ نقل ہويا اے کہ شیخ مرتضی انصاری (1214۔1281 ھ) نے فرمایا اے کہ جے کوئی اس کتاب دے قواعد تے اصول نو‏‏ں جان لے تو میرے نزدیک اوہ مجتہد اے۔ خود انہاں نے دعوی کیتا اے کہ جے تمام قفہی کتاباں میری دسترس تو‏ں خارج ہو جان تب وی وچ تمام فقہی ابواب و مباحث نو‏‏ں اول تو‏ں آخر تک لکھ سکدا ہاں۔ انہاں دا فقہی و علمی تبحر انہاں دے معاصر فقہاء تے بعد دے علماء دے نزدیک مورد تائید اے۔

• بغیت الطّالب فی معرفت المفّوض و الواجب: مختصر توضیح المسائل اے جس دے پہلے حصہ وچ اصول عقاید تے دوسرے وچ احکم نيں۔
• التحقیق و التّنقیر فیما یتعلّق بالمقادیر
• الرّسالہ الصّومیہ
• مشکات المصابیح
• رسالہ فی العبادات المالیہ
• غایت المراد فی احکم الجہاد
• منہج الرّشاد لمن اراد السّداد

حوالے

مآخذ

• آقا بزرگ تہرانی، طبقات اعلام الشیعہ، قرن ۱۳ و ۱۴، مشہد، ۱۴۰۴ ق
• آقا بزرگ تہرانی، الذریعہ الی تصانیف الشیعہ
• امین، محسن، اعیان الشیعہ، بیروت، ۱۴۰۳ ق
• قمی، عباس، فوائد الرّضویہ، تہران، ۱۳۲۷ ش
• کاشف الغطاء، جعفر، کشف الغطاء، تہران، سنگی
• معلم حبیب‌ آبادی، محمد علی، مکارم الآثار، اصفہان، ۱۳۵۲ ش
• خوانساری، محمد باقر، روضات الجنات، مکتبہ اسماعیلیان، قم، بی‌ تا