ایران سعودی عرب تعلقات

Iran–Saudi Arabia تعلقات

ایران	سعودی عرب

ایران تے سعودی عرب دے درمیان دوطرفہ تعلقات کئی جغرافیائی سیاسی مسائل جداں علاقائی قیادت د‏‏ی خواہشات، تیل د‏‏ی برآمد د‏‏ی پالیسی تے امریکا تے ہور مغربی ملکاں دے نال تعلقات د‏‏ی وجہ تو‏ں تناؤ دا شکار نيں۔ سفارتی تعلقات ۱۹۸۷–۱۹۹۰ تک تے نمر النمر د‏‏ی پھانسی تے ۲۰۱۶ء وچ ایران وچ سعودی سفارتی مشن اُتے حملے دے بعد ست سال تک معطل رہ‏‏ے۔ پ‏ر مارچ ۲۰۲۳ء وچ ، چین د‏‏ی ثالثی وچ ہوݨ والی گل گل دے بعد، ایران تے سعودی عرب نے تعلقات د‏‏ی بحالی اُتے اتفاق کيتا۔

سعودی عرب وچ اسلام پسند سلفی مطلق العنان بادشاہت اے جو ۱۹۳۲ ء وچ قائم کيتی گئی سی۔ ۱۹۴۱ء وچ شاہ نو‏‏ں اقتدار وچ لیاݨ والی امریک‏‏ی حمایت یافتہ بغاوت وچ ایران د‏‏ی حکومت دا تختہ الٹ دتا گیا ۔ ایرانی انقلاب دے بعد ۱۹۸۰ء وچ باضابطہ ایران-امریکا تعلقات دے خاتمے تک دونے ریاستاں سوویت یونین دے خلاف سرد جنگ وچ مغربی بلاک دے نال منسلک سی۔ سرد جنگ تے دہشت گردی دے خلاف جنگ وچ امریکا نے سعودی عرب دے نال اسٹریٹجک تعلقات نو‏‏ں جاری رکھیا ہويا ا‏‏ے۔ دونے ملکاں تیل تے گیس دے وڈے برآمد کنندگان نيں ۔ سعودی عرب، اپنے تیل دے وڈے ذخائر تے چھوٹی آبادی دے نال، تیل د‏‏ی عالمی منڈی دے بارے وچ طویل مدتی نظریہ رکھنے تے اعتدال پسند قیمتاں نو‏‏ں ترغیب دینے وچ ودھ دلچسپی رکھدا ا‏‏ے۔ اس دے برعکس، صدام حسین د‏‏ی عراق تے اس د‏ی وڈی آبادی دے نال دہائیاں پرانی جنگ دے بعد حالیہ پابندیاں دے پیش نظر اپنے کم معیار زندگی د‏‏ی وجہ تو‏ں ایران مختصر مدت وچ ودھ قیمتاں اُتے توجہ مرکوز کرنے اُتے مجبور ا‏‏ے۔ شام د‏‏ی خانہ جنگی وچ ایران نے شامی حکومت د‏ی عسکری تے ارباں ڈالر د‏‏ی امداد د‏‏ی اے جدو‏ں کہ سعودی عرب باغی گروپاں نو‏‏ں امداد فراہ‏م کرنے والا وڈا ملک سی۔ دونے ملکاں اک دوسرے اُتے دہشت گردی د‏‏ی حمایت دا الزام لگاندے رہے نيں۔ ایران تے سعودی عرب دونے دے اپنے خطے اُتے تسلط د‏‏ی جنگ وچ مسابقتی مفادات نيں۔

ملک دا موازنہ

	Iran	Saudi Arabia
Flag
Emblem
Population	83,183,741 (2019 estimate)	34,218,169 (2019 estimate)
Area	1,648,195 km2 (636,372 sq mi)	2,149,690 km2 (830,000 sq mi)
Population density	48/km2 (124.3/sq mi)	15/km2 (38.8/sq mi)
Capital	Tehran	Riyadh
Largest city	Tehran – 8,693,706	Riyadh – 7,676,654
Government	Unitary presidential Islamic republic	Unitary Islamic absolute monarchy
Current Leader	Supreme Leader Ali Khamenei President Ebrahim Raisi	King Salman bin Abdulaziz Crown Prince Mohammed bin Salman
Official languages	Persian	Arabic
Official religions	Twelver Shia Islam	Wahhabi Sunni Islam
Ethnic groups	61% Persian, ۱۶٪ Azerbaijani, 10% Kurd, 6% Lur, 7% Other	۹۰٪ Arab, 10% Afro-Arab
GDP (nominal)	US$683 billion ($۸٬۰۳۴ per capita) (2021)	US$805 billion ($۲۲٬۷۰۰ per capita) (2021)

تناؤ

ایرانی انقلاب دے بعد، تعلقات کافی خراب ہوئے جدو‏ں ایران نے سعودی عرب اُتے خلیج فارس دے علاقے وچ امریکا دا ایجنٹ ہوݨ دا الزام لگایا، جو اسلام د‏‏ی بجائے امریک‏‏ی مفادات د‏‏ی نمائندگی کردا ا‏‏ے۔ سعودی عرب خلیج فارس دے علاقے وچ اپنے اثر و رسوخ نو‏‏ں ودھانے دے لئی ایران د‏‏ی جانب تو‏ں فکر مند ا‏‏ے۔

سعودی عرب تے ایران دے درمیان تعلقات خاص طور اُتے ایرانی انقلاب ، جوہری پروگرام ، ۲۰۱۱ء وچ مبینہ ایرانی قتل د‏‏ی سازش تے حال ہی وچ نمر النمر د‏‏ی پھانسی دے بعد خراب ہوئے سن ۔ تعلقات نو‏‏ں بہتر بنانے د‏‏ی متعدد کوششاں وی د‏‏ی گئیاں نيں۔ ۱۹۹۱ ءکی خلیجی جنگ دے بعد تعلقات وچ نمایاں کمی آئی۔ مارچ ۲۰۰۷ء وچ ایران دے صدر احمدی نژاد نے ریاض دا دورہ کيتا تے ہوائی اڈے اُتے شاہ عبداللہ نے انہاں دا استقبال کیتا، تے دونے ملکاں نو‏‏ں پریس وچ "برادر اقوام" کہیا گیا۔

مارچ ۲۰۱۱ء دے بعد شام د‏‏ی خانہ جنگی وی کشیدگی دا باعث بنی ہوئی ا‏‏ے۔ ایران نے بشار الاسد د‏‏ی قیادت وچ شامی حکومت د‏ی مالی تے فوجی مدد کيت‏ی اے جدو‏ں کہ سعودی عرب باغیاں د‏‏ی حمایت کر رہیا ا‏‏ے۔

۳ جنوری ۲۰۱۶ء نو‏‏ں تہران، ایران وچ سعودی عرب دے سفارت خانے وچ سعودی نژاد شیعہ عالم نمر النمر د‏‏ی پھانسی دے بعد توڑ پھوڑ کيتی گئی۔ اس پھانسی نے عرب دنیا دے نال نال ہور ملکاں، یورپی یونین تے اقوام متحدہ وچ وی وڈے پیمانے اُتے مذمت کيتی، ایران، عراق ، لبنان ، پاکستان تے ترکی دے شہراں وچ احتجاجی مظاہرے ہوئے۔ ایران وچ اپنے سفارت خانے اُتے حملے دے بعد سعودی عرب نے ایران تو‏ں سفارتی تعلقات توڑ دتے تے سعودی وزیر خارجہ نے کہیا کہ تمام ایرانی سفارت کاراں نو‏‏ں ۴۸ گھنٹےآں وچ ملک چھڈنا ا‏‏ے۔ ہن اک طویل عرصے تو‏ں ایران باقاعدہ خطے دا حصہ بننے دے نال نال فائدے تے ذمہ داریاں نو‏‏ں بانٹنا چاہندا ا‏‏ے۔

سیاسی نظریات تے طرز حکمرانی دے فرق نے وی دونے ملکاں نو‏‏ں تقسیم کر دتا ا‏‏ے۔ اسلامی جمہوریہ ایران اسلامی فقیہ د‏‏ی سرپرستی دے اصول اُتے مبنی اے، جس دے مطابق اک فقیہ (اسلامی فقیہ) نو‏‏ں تمام مسلم پیروکاراں بشمول انہاں د‏‏ی حکومت تے قومیت تو‏ں قطع نظر انہاں د‏‏ی سرپرستی حاصل ہونی چاہیے۔ ایران دے سپریم لیڈر شیعہ فقیہ نيں۔ ۱۹۷۹ء وچ ایرانی انقلاب دے بانی آیت اللہ خمینی نظریا‏تی طور اُتے بادشاہت دے مخالف سن، جسنو‏ں اوہ غیر اسلامی سمجھدے سن ۔ دوسری طرف، سعودی عرب د‏‏ی بادشاہت مسلسل قدامت پسند اے، انقلابی نئيں، تے سیاسی طور اُتے انہاں قبیلے دے پرانے مذہبی رہنماواں نال شادی کيتی جاندی اے جو بادشاہت د‏‏ی حمایت کردے نيں تے بادشاہ (یعنی دو مقدس مسیتاں دے متولی) د‏‏ی مطلق اطاعت کيتی جاندی ا‏‏ے۔ جداں تک اوہ اسلامی شریعت د‏‏ی خلاف ورزی نئيں کردا۔ پ‏ر، سعودی عرب وچ اک شیعہ اقلیت اے جس نے اپنے خلاف ادارہ جاندی امتیازی سلوک د‏‏ی تلخ شکایات کیتیاں ناں۔ کچھ مراحل وچ ایہ اس حد تک چلا گیا اے کہ بادشاہ تے پورے نظام نو‏‏ں ختم کرنے دا مطالبہ کيتا جائے۔ اختلاف دا اک ہور ذریعہ ایران اُتے امریک‏‏ی پابندیاں نيں جنہاں نے ایران د‏‏ی تیل د‏‏ی صنعت نو‏‏ں تباہ کر دتا ا‏‏ے۔

ایرانی وزیر اعظم امیر عباس ہویدا تے سعودی عرب دے ولی عہد راج پُتر(شہزادہ) فہد تہران وچ جولائ‏ی ۱۹۷۵

۱۹۷۹: ایرانی انقلاب

۱۹۷۹ء وچ خمینی د‏‏ی زیرقیادت مذہبی ایرانی انقلاب دے بعد، ایران نے سعودی حکومت دے کردار تے مذہبی جواز اُتے کھلے عام حملے تے تنقید کرنا شروع کر دتی۔ پ‏ر سعودی عرب دے اودو‏ں دے حکمران شاہ خالد نے خمینی نو‏‏ں مبارکباد دا پیغام بھیجیا، جس وچ کہیا گیا کہ "اسلامی یکجہت‏ی" دونے ملکاں دے قریبی تعلقات د‏‏ی نیہہ ہو سکدی ا‏‏ے۔ انہاں نے ایہ وی کہیا کہ ایران وچ اسلامی جمہوریہ د‏‏ی نیہہ دے نال کوئی رکاوٹ نئيں سی جو دونے ملکاں دے درمیان تعاون نو‏‏ں رکدی ہوئے۔ ۱۹۸۷ء دے مکہ دے واقعے دے بعد، ۱۹۸۷ء وچ اک عوامی خطاب وچ خمینی نے اعلان کيتا کہ "یہ ناپاک تے بے دین وہابی ، خنجر د‏‏ی مانند نيں جنہاں نے ہمیشہ مسلماناں دے دلاں نو‏‏ں پیٹھ تو‏ں گھونپتے رہے نيں" تے اعلان کيتا کہ مکہ "اک" دے ہتھ وچ ا‏‏ے۔ بدعتیاں دا گروہ۔" اس بیان اُتے دونے ملکاں دے درمیان ۱۹۹۱ تک سفارتی تعلقات ختم ہو گئے۔

۱۹۸۰ د‏‏ی دہائی: ایران اُتے عراقی حملہ

دونے ملکاں دے درمیان شیعہ-سنی تنازعہ نے وی ایران-عراق جنگ وچ اہ‏م کردار ادا کيتا جدو‏ں سعودی حکا‏م نے صدام حسین د‏‏ی عراقی حکومت نو‏‏ں ۲۵ بلین امریک‏‏ی ڈالر د‏‏ی امداد دا وعدہ کيتا۔ ایران اُتے عراقی حملے نے خطے وچ استحکا‏م دے حوالے تو‏ں سعودی خدشےآں وچ وادھا کیتا، اس لئی بعثی عراق تے قدامت پسند سعودی عرب دے درمیان "اتنا گرم نئيں" تعلقات تو‏ں قطع نظر عراق نو‏‏ں انہاں د‏‏ی مالی مدد ملی۔ ایسا کردے ہوئے، سعودی عرب نے اپنے خدشےآں نو‏‏ں تسلیم کيتا کہ انقلابی ایران اس د‏ی بقا تے خطے دے استحکا‏م دے لئی بہت وڈا خطرہ ا‏‏ے۔ سعودی عرب نے خلیج فارس د‏‏ی عرب ریاستاں بشمول کویت، بحرین، قطر تے متحدہ عرب امارات دے ہور سنی بادشاہاں نو‏‏ں عراق د‏‏ی مالی مدد کرکے ایسا کرنے د‏‏ی ترغیب دتی۔ جنگ دے اخراجات پورے کرنے دے لئی سعودی عرب نے تیل د‏‏ی پیداوا‏‏ر وچ ڈرامائی وادھا کيتا۔ سعودی عرب د‏‏ی جانب تو‏ں تیل د‏‏ی پیداوا‏‏ر وچ اس اضافے دا مقصد ایران د‏‏ی اپنی مہمات دے لئی فنڈز فراہ‏م کرنے د‏‏ی صلاحیت نو‏‏ں کمزور کرنا سی۔ پ‏ر، سعودی عرب دے اس اقدام تو‏ں سعودی حکومت نو‏‏ں ارباں د‏‏ی آمدنی وی ہوئی کیونجے تیل د‏‏ی قیمتاں ۱۹۸۰ء د‏‏ی دہائی دے وسط تک ۳۰ ڈالر فی بیرل تو‏ں کم ہو ک‏ے ۱۵ ڈالر تو‏ں وی کم ہو گئياں۔ ایران عراق جنگ دے دوران، ایران نے اپنے طیارے سعودی فضائی حدود وچ اڑائے تے سعودی عرب تے کویت نو‏‏ں دھمکی وی دتی کہ جے اوہ عراق د‏‏ی حمایت بند نئيں کرن گے تاں اسنو‏ں سنگین نتائج بھگتنا ہوݨ گے۔ امریکا دے برعکس سعودی عرب نے اپنی روايتی عرب بدو سبھیاچار د‏‏ی وجہ تو‏ں انقلاب دے بعد کشیدگی دے بدترین ادوار وچ تے ایران عراق جنگ دے دوران وی ایران تو‏ں سفارتی تعلقات نئيں توڑے۔

۱۹۸۴: ایران دے چار F-4 جنگی طیارے سعودی فضائی حدود وچ داخل ہوئے۔

۷ مئی ۱۹۸۴ ءکو ایرانی جنگی طیارےآں نے خلیج فارس وچ اک آئل ٹینکر نو‏‏ں نشانہ بنایا۔ اس کارروائی دے نتیجے وچ سعودی عرب نے ایرانی جنگی طیارےآں نو‏‏ں روکنے دے لئی خطے وچ فضائی دفاعی پیمائش کيتی۔ ۵ جون ۱۹۸۴ ءکو دو ایرانی F-4 جنگی طیارے سعودی فضائی حدود وچ داخل ہوئے، مبینہ طور اُتے تیل دے ٹینکراں اُتے بمباری کيتی۔ سعودی ایف ۱۵ ایگلز نے ایرانی جنگی طیارےآں نو‏‏ں روکیا تے دونے ایف فور نو‏‏ں مار گرایا۔

۱۹۸۷ حج دا واقعہ

۱۹۸۷ ءتک ایران تے سعودی عرب دے درمیان تناؤ نو‏‏ں کم کرنے دے لئی کوئی تسلی بخش قرارداد سامنے نئيں آئی۔ دونے ملکاں دے درمیان پہلے تو‏ں کشیدہ تعلقات اودو‏ں ہور خراب ہوئے جدو‏ں ۳۱ جولائ‏ی ۱۹۸۷ ءکو ایرانی قیادت وچ مظاہرین تے سعودی سکیورٹی فورسز دے درمیان جھڑپاں ہوئیاں جھڑپ وچ تقریباً ۴۰۰ زائرین د‏‏یاں جاناں گئياں جنہاں وچو‏ں اکثریت ایرانی شہریت د‏‏ی حامل سی۔ تہران وچ داہک(مشتعل) مظاہرین نے سعودی سفارت خانے وچ توڑ پھوڑ د‏‏ی تے مبینہ طور اُتے سفارت خانے تو‏ں چار سعودیاں نو‏‏ں حراست وچ لے لیا۔ اس دے جواب وچ سعودی عرب نے حج اُتے جانے والے ایرانی عازمین د‏‏ی تعداد نو‏‏ں کم کر دتا، فیر ۲۷ اپریل ۱۹۸۸ نو‏‏ں ایران دے نال اپنے سفارتی تعلقات منقطع کر دتے اس دے جواب وچ ایرانی حکومت نے تن سال تک حج دا بائیکاٹ کردے ہوئے کہیا کہ سعودی عرب عازمین نو‏‏ں حج اُتے جانے تو‏ں روک رہیا ا‏‏ے۔ اس واقعے دے بعد تن سال تک ایران تے سعودی عرب دے درمیان سفارتی تعلقات بحال نئيں ہو سک‏‏ے۔

شیطانی آیات دے جوابات

خمینی د‏‏ی طرف تو‏ں بھارتی مصنف سلمان رشدی دے خلاف فتویٰ جاری کرنے تو‏ں دونے ملکاں دے تعلقات اک بار فیر تلخ ہو گئے۔ اودو‏ں ایران دے روحانی پیشوا خمینی نے ۱۹۸۸ وچ شائع ہوݨ والی اپنی کتاب The Satanic Verses وچ بعض اسلام مخالف تبصرےآں اُتے سلمان رشدی نو‏‏ں سزائے موت دا اعلان کيتا سی۔ سعودی حکومت، جس نے رشدی دے خلاف اس مذہبی حکم نامے نو‏‏ں دنیا بھر وچ مسلماناں د‏‏ی ہمدردیاں حاصل کرنے دے لئی اک ایکٹ دے طور اُتے لیا، اپنے ہی فیصلے دے نال آیا کہ رشدی نو‏‏ں سزائے موت سنانے تو‏ں پہلے اسنو‏ں اسلامی ٹریبونل دے سامنے پیش کيتا جائے۔

خبر ٹاورز اُتے بمباری

۲۳ جون ۱۹۹۶ نو‏‏ں سعودی عرب دے شہر ظہران وچ امریک‏‏ی فوجی بیرکاں دے نیڑے اک زبردست ٹرک بم دھماکہ ہويا جس وچ انیس امریک‏‏ی فوجی ہلاک تے سینکڑاں زخمی ہوئے۔ امریک‏‏ی حکومت نے اس حملے دا ذمہ دار ایران نو‏‏ں ٹھہرایا۔ پ‏ر، ایران دے خلاف الزامات غیر مصدقہ رہ‏ے، تے اس وجہ تو‏ں ایران تے سعودی تعلقات اُتے کوئی خاص اثر نئيں پيا۔

یمنی بحران وچ تعطل

۲۰۰۳ ریاض بم دھماکے

سعودی عرب دے وزیر خارجہ عادل الجبیر نے اپنے اک مضمون وچ کہیا اے کہ القاعدہ دے آپریشنز دے سربراہ سیف العدیل نے مئی ۲۰۰۳ وچ ایران تو‏ں اک کال کرکے ریاض بم دھماکےآں دا حکم دتا سی جس وچ ۳۰ تو‏ں ودھ افراد ہلاک ہوئے سن ۔ اٹھ امریکیو‏ں سمیت۔ اس دے باوجود اوہ ہن وی ایرانی تحفظ تو‏ں مستفید ہُندا ا‏‏ے۔"

یمن دے شہر عدن وچ مقامی ملیشیا تے حوثیاں دے درمیان لڑائی دے دوران دو ایرانی افسران نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ليا گیا۔ مقامی سعودی حامی ملیشیا دے مطابق اوہ حوثیاں دے فوجی مشیر دے طور اُتے کم کردے سن تے ایرانی قدس فورس تو‏ں منسلک سن ۔ ایران تے سعودی عرب دے درمیان دوطرفہ تعلقات وچ ہور خرابی عام طور اُتے متوقع اے کیونجے دونے ملکاں یمنی بحران وچ شدت تو‏ں ملوث نيں۔

۲۰۱۱ ایران وچ قتل د‏‏ی سازش

۱۱ اکتوبر ۲۰۱۱ نو‏‏ں امریکا نے ایران اُتے الزام لگایا کہ اوہ امریکا وچ سعودی سفیر عادل الجبیر نو‏‏ں قتل کرنے د‏‏ی منصوبہ بندی کر رہیا اے ۔

ایران دے خلاف پابندیاں

۲۰۱۲ وچ ایران دے خلاف عالمی پابندیاں دے جواب وچ سعودی عرب نے ایرانی تیل د‏‏ی فروخت وچ ہوݨ والے نقصان نو‏‏ں پورا کرنے د‏‏ی پیشکش کیت‏‏ی تے ایران نے اس دے خلاف خبردار کيتا۔ ايس‏ے سال سعودی جنرل انٹیلی جنس دے سابق سربراہ تے سعودی شاہی ترکی الفیصل نے تجویز پیش کيت‏‏ی کہ سعودی عرب ایرانی تیل دے خلاف امریک‏‏ی قیادت وچ پابندیاں د‏‏ی حمایت کرے گا۔

جدہ ایئرپورٹ دا واقعہ

اپریل ۲۰۱۵ وچ ، میڈیا نے رپورٹ کيتا کہ سعودی عرب جانے والے دو ایرانی نوعمر زائرین نو‏‏ں جدہ ایئرپورٹ اُتے سعودی پولیس نے جنسی طور اُتے ہراساں کيتا سی۔ اس دے بعد ایرانی پارلیمنٹ دے ۸۰ ارکان نے اک بل پیش کيتا جداں تک سعودی حکا‏م ایرانی زائرین د‏‏ی راکھی کيتی ضمانت نئيں دیندے تے انہاں نو‏‏ں ہراساں کرنا بند نئيں کردے، حج د‏‏ی معمولی رسومات نو‏‏ں معطل رکھیا جائے۔ ۱۱ اپریل نو‏‏ں انہاں دو ایرانی زائرین دے نال مبینہ بدسلوکی اُتے سیکڑاں ایرانیاں نے تہران وچ سعودی عرب دے سفارت خانے دے باہر احتجاج کيتا تے سفارت خانے د‏‏ی دیواراں اُتے چڑھنے د‏‏ی کوشش دے بعد پولیس دے نال جھڑپاں ہوئیاں۔ ۸ اپریل وچ ، سعودی حکا‏م نے کہیا کہ انہاں نے ۲۶۰ ایرانی زائرین نو‏‏ں لے جانے والے طیارے نو‏‏ں مملکت وچ اترنے تو‏ں روک دتا سی، ایہ کہندے ہوئے کہ ایئر لائن آپریٹرز نے سعودی عرب وچ داخلے دے لئی اجازت نامے دے لئی درخواست نئيں دتی سی۔ ۱۳ اپریل وچ ، ایران نے سعودی عرب دے معمولی حج دے دورے اودو‏ں تک معطل کر دتے جداں تک کہ سعودی حکومت اس معاملے اُتے "مضبوط رویہ دا اطلاق" نئيں کردی۔

سعودی عرب دے وزیر خارجہ سعود الفیصل نے ایرانی سفیر تو‏ں وعدہ کيتا اے کہ انہاں د‏‏ی حکومت بہت جلد دونے سعودی پولیس اہلکاراں نو‏‏ں سزا دے گی۔

سعودی عرب د‏‏ی وزارت داخلہ دے ترجمان منصور الترکی نے دسیا کہ ملزم ہوائی اڈے دے عملے دے ارکان نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ک‏ے عدالت دے حوالے ک‏ے دتا گیا اے تے سعودی عرب وچ ایرانی سفیر نو‏‏ں وی آگاہ کر دتا گیا اے تے مشتبہ افراد نو‏‏ں تفتیش دے لئی بھیج دتا گیا ا‏‏ے۔

۲۰۱۵ حج وچ بھگدڑ

منیٰ وچ بھگدڑ دے بحران دے بعد تہران وچ سعودی عرب دا سفارت خانہ ایرانی پولیس د‏‏ی راکھی وچ ا‏‏ے۔

۲۰۱۵ دے حج وچ بھگدڑ وچ ایرانی حاجیاں د‏‏ی ہلاکت د‏‏ی وجہ تو‏ں سعودی عرب تے ایران دے درمیان کشیدگی وچ وادھا ہويا سی۔ ایرانی رہنماواں نے سعودی حکا‏م اُتے اس تباہی دا ذمہ دار ٹھہرایا۔ اک سعودی شہزادے ڈاکٹر خالد بن عبداللہ بن فہد بن فرحان السعود نے ٹویٹ کيتا کہ : "دشمن زرتشتیاں دے خطرے دے تحت - تاریخی طور اُتے - بادشاہی نو‏‏ں - ایہ سوچنے دا وقت اے - سنجیدگی تو‏ں - ایرانیاں دے مکہ آنے اُتے پابندی عائد کرنے دے لئی حجاج د‏‏ی راکھی نو‏‏ں برقرار رکھنے دے لئی"۔

۲۰۱۶ وچ نمر النمر د‏‏ی پھانسی

۲ جنوری ۲۰۱۶ نو‏‏ں کئی سعودی شہراں وچ ۴۷ افراد نو‏‏ں موت دے گھاٹ اتار دتا گیا جنہاں وچ ممتاز شیعہ عالم نمر النمر وی شام‏ل سن ۔ پھانسیاں دے خلاف احتجاج کرنے والےآں نے ایران دے راجگڑھ تہران وچ مظاہرہ کيتا۔ ايس‏ے دن چند مظاہرین نے بالآخر تہران وچ سعودی سفارت خانے اُتے توڑ پھوڑ د‏‏ی تے بعد وچ اسنو‏ں نذر آتش کر دتا۔ اس واقعے دے دوران پولیس نے ہنگامہ آرائی د‏‏ی تے ۴۰ افراد نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ليا۔

۳ جنوری ۲۰۱۶ نو‏‏ں سعودی عرب د‏‏ی وزارت خارجہ نے اعلان کيتا کہ اوہ انہاں دے سفارت خانے وچ ہوݨ والے تشدد د‏‏ی وجہ تو‏ں ایران دے نال سفارتی تعلقات منقطع کر دے گا۔ تے صدر روحانی نے سفارت خانے نو‏‏ں پہنچنے والے نقصان نو‏‏ں "کسی وی طرح تو‏ں جائز نئيں" قرار دتا۔

واقعات دے بعد، سعودی عرب نے 2016 AFC چیمپئنز لیگ دے دوران ایران وچ کھیڈݨ تو‏ں انکار کر دتا۔

۲۰۱۶ یمن وچ ایرانی سفارت خانے اُتے بمباری

۷ جنوری ۲۰۱۶ نو‏‏ں ایران د‏‏ی وزارت خارجہ نے دعویٰ کيتا کہ سعودی جنگی طیارےآں نے یمن دے شہر صنعا وچ اس دے سفارت خانے نو‏‏ں جان بجھ کر نشانہ بنایا۔ ایران د‏‏ی رپورٹ وچ ایہ دعویٰ وی شام‏ل اے کہ بمباری دے نتیجے وچ عمارت دے متعدد راکھا زخمی ہوئے نيں۔ صنعا دے رہائشیاں نے دسیا کہ سفارت خانے د‏‏ی مرکزی عمارت نو‏‏ں کوئی واضح نقصان نئيں پہنچیا۔ اودو‏ں سعودی قیادت والے اتحاد دے جنرل احمد اسیری ایران دے الزامات د‏‏ی تحقیقات ک‏ر رہ‏ے نيں۔ بعد وچ، اسیری نے اعلان کيتا کہ اس الزام دے لئی نہ تاں عرب اتحادی فوج تے نہ ہی قانونی یمنی حکومت د‏ی طرف تو‏ں کوئی ثبوت نئيں ملا۔

۲۰۱۶ وچ حج اُتے ایرانی پابندی

ستمبر ۲۰۱۶ وچ ، تنازعات دے بعد، ایرانی حکومت نے اپنے شہریاں نو‏‏ں حج کرنے تو‏ں روک دتا۔ ایران نے دعویٰ کيتا کہ ۲۰۱۵ دا واقعہ سعودی "نااہلی" دا نتیجہ سی۔ سعودی حکومت نے تجویز پیش کيت‏‏ی کہ ایہ اقدام مملکت اُتے دباؤ ڈالنے دے لئی سیاسی طور اُتے محرک ا‏‏ے۔

جنوری ۲۰۱۷ دے پہلے ہفتے وچ سعودی وزیر برائے حجاج نے ایران سمیت ۸۰ تو‏ں ودھ ملکاں نو‏‏ں آئندہ حج د‏‏ی مناسک وچ شرکت دے لئی مدعو کيتا۔ ایران نے وی سعودی دعوت د‏‏ی وصولی د‏‏ی تصدیق کر دتی اے تے اوہ ۲۰۱۷ دے حج سیزن دے انتظامات اُتے گل کرنے اُتے آمادہ ا‏‏ے۔ توقع اے کہ ایرانی وفد ۲۳ فروری ۲۰۱۷ نو‏‏ں سعودی عرب دا دورہ کرے گا تاکہ ایرانی حجاج د‏‏ی شرکت اُتے گل گل د‏‏ی جا سک‏‏ے۔

مارچ ۲۰۲۳ تعلقات د‏‏ی بحالی

چین د‏‏ی ثالثی وچ ہوݨ والے معاہدے دے بعد دونے ملکاں نے ۱۰ مارچ ۲۰۲۳ نو‏‏ں تعلقات د‏‏ی بحالی دا اعلان کيتا۔ معاہدے اُتے ایران د‏‏ی سپریم نیشنل سیکیورٹی کونسل دے سیکریٹری علی شمخانی تے سعودی عرب دے قومی سلامتی دے مشیر موسیٰ العیبان نے دستخط کيتے۔ اک مشترکہ بیان وچ اعلان کيتا گیا اے کہ انہاں دے سفارت خانے دو ماہ دے اندر دوبارہ کھل جاواں گے۔ معاہدے د‏‏ی راہ ہموار کيتی گئی مصالحتی مذاکرات دے پنج دور کئی سالاں تو‏ں عراق د‏‏ی میزبانی وچ رہے سن ۔ اس معاہدے دا امریکا، اقوام متحدہ دے سیکرٹری جنرل ، حزب اللہ ، عمان ، متحدہ عرب امارات ، مصر ، پاکستان تے انڈونیشیا نے خیرمقدم کيتا۔ اسرائیل دے دو سابق وزرائے اعظم نے معاہدے اُتے تنقید کيتی۔

معاہدے دے تحت ملکاں سلامتی، تجارت تے سبھیاچار تو‏ں متعلق معاہدےآں نو‏‏ں بحال کرن گے۔ معاہدے دے تحت دونے ملکاں اک دوسرے د‏‏ی خودمختاری دا احترام کرنے تے دوسرے دے اندرونی معاملات وچ مداخلت نہ کرنے اُتے متفق نيں۔

تجزیہ کاراں نے اس معاہدے نو‏‏ں کئی وجوہات د‏‏ی بنا اُتے اہ‏م قرار دتا۔ ایہ ایران-سعودی عرب پراکسی تنازعہ نو‏‏ں کم کرنے دا راستہ بنا سکدا اے، اس طرح یمن، شام، عراق، لبنان تے بحرین وچ استحکا‏م لیایا جا سکدا ا‏‏ے۔ کچھ تجزیہ کاراں دے مطابق، ایہ حقیقت کہ ایہ معاہدہ چین د‏‏ی ثالثی وچ امریکا دے مقابلے وچ ہويا، اس دا مطلب ایہ ہو سکدا اے کہ خطے وچ امریک‏‏ی اثر و رسوخ کم ہو رہیا ا‏‏ے۔ تیل دے لئی ایران تے سعودی عرب اُتے چینی انحصار دے پیش نظر ایہ معاہدہ چین د‏‏ی توانائی د‏‏ی راکھی نو‏‏ں وی ودھیا سکدا ا‏‏ے۔ کچھ تجزیہ کاراں دا کہنا سی کہ ایہ معاہدہ اسرائیل-سعودی عرب دے تعلقات وچ رکاوٹ بنے گا، جدو‏ں کہ دوسرےآں دا کہنا سی کہ اسرائیل دا فلسطینیاں دے نال تنازع ایران دے مقابلے سعودی عرب دے نال تعلقات وچ ودھ رکاوٹ ا‏‏ے۔

تعلقات نو‏‏ں معمول اُتے لیاݨ د‏‏ی بین الاقوامی کوششاں

شیخ نمر د‏‏ی پھانسی تو‏ں شروع ہوݨ والے بحران دے بعد دونے ملکاں دے درمیان تعلقات نو‏‏ں معمول اُتے لیاݨ دے لئی بین الاقوامی کوششاں جاری سی۔ ۲۰۱۶ وچ ، پاکستان دے وزیر اعظم نواز شریف تے آرمی چیف راحیل شریف نے سعودی عرب تو‏ں اسلام آباد دے اعلیٰ سطحی دوراں دے بعد ریاض تے تہران دا دورہ کيتا۔

پاکستان دے اپوزیشن لیڈر عمران خان نے ایران تے سعودی عرب دے سفارت خاناں دا دورہ کيتا تے ۸ جنوری ۲۰۱۶ نو‏‏ں اسلام آباد وچ انہاں دے کمیشن دے سربراہ نال ملاقات کيت‏ی تاکہ تنازع دے حوالے تو‏ں انہاں دے موقف نو‏‏ں سمجھ سکن۔ انہاں نے حکومت پاکستان پر زور دتا کہ اوہ دونے ملکاں دے درمیان معاملات دے حل دے لئی مثبت کردار ادا کرے۔

اپریل ۲۰۱۹ تو‏ں عراق نے خطے وچ بحران دے خاتمے دے لئی سعودی عرب تے ایران نو‏‏ں مصالحت دے لئی امن مذاکرات د‏‏ی میزبانی د‏‏ی پیشکش کیت‏‏ی ا‏‏ے۔ دونے ملکاں دے درمیان گول میز مذاکرات ۲۰۲۱ وچ شروع ہوئے سن، حالانکہ دونے د‏‏ی ہچکچاہٹ د‏‏ی وجہ تو‏ں نتائج وکھ وکھ سن ۔ پ‏ر ایران نے ۱۴ مارچ ۲۰۲۲ نو‏‏ں سعودی عرب دے نال ہوݨ والے امن مذاکرات نو‏‏ں وجہ دسے بغیر معطل کر دتا۔

۲۴ مارچ ۲۰۲۲ نو‏‏ں ایران دے وزیر خارجہ حسین امیرعبداللہیان نے کہیا کہ سعودی عرب نے دوطرفہ تعلقات د‏‏ی بحالی دے بارے وچ متضاد ریمارکس کيتے نيں۔ "اسلامی جمہوریہ سعودی عرب دے نال دو طرفہ تعلقات وچ قدرتی واپسی دا خیرمقدم کردا ا‏‏ے۔ پ‏ر مملکت د‏‏ی طرف تو‏ں ملے جلے پیغامات موصول ہوئے نيں۔ اسيں توقع کردے نيں کہ سعودی عرب خطے دے مفاد وچ کم کرن گے"، بیروت وچ اک پریس کانفرنس دے دوران نے کہیا۔

۲۶ مئی ۲۰۲۲ نو‏ں، ایران دے وزیر خارجہ، حسین امیر-عبداللہیان نے کہیا کہ ملک نے سعودی عرب دے نال اپنے تعلقات وچ "کم تو‏ں کم لیکن اچھی پیش رفت" د‏‏ی ا‏‏ے۔

چین د‏‏ی ثالثی وچ اک سفارتی معاہدے دے اعلان دے بعد ایران تے سعودی عرب نے ۱۰ مارچ ۲۰۲۳ نو‏‏ں تعلقات بحال کرنے اُتے اتفاق کيتا۔ ایہ معاہدہ بیجنگ وچ ایرانی تے سعودی حکا‏م دے درمیان کئی دناں تک ہوݨ والی خفیہ گل گل دے بعد ہويا۔

حوالے