ناصر مکارم شیرازی

ناصر مکارم شیرازی
(فارسی وچ: ناصر مکارم شیرازی‎‎)
جم	25 فروری 1927 (97 سال)  شیراز
وفات
شہریت	ایران
عملی زندگی
پیشہ	مراجع تقلید ،  الٰہیات دان ،  لکھاری
پیشہ ورانہ زبان	فارسی
شعبۂ عمل	اسلام
مؤثر	سید ابو القاسم خوئی ،  سید حسین طباطبائی بروجردی ،  محمد حسین طباطبائی
دستخط
ویب سائٹ
ویب سائٹ	باضابطہ ویب سائٹ

ناصر مکارم شیرازی (فارسی: ناصر مکارم شیرازی‎; انگریزی: Naser Makarem Shirazi) اک ایرانی اہل تشیع مرجع تے مذہبی رہنما نيں۔

ناصر مکارم شیرازی

کوائف
مکمل نام	ناصر مکارم شیرازی
تاریخ ولادت	1906 ء
آبائی شہر	شیراز
علمی معلومات
مادر علمی	شیراز، قم، نجف اشرف
اساتذہ	آیت اللہ بروجردی، سید محمد حجت کوہ کمرہ ای، سید محمد محقق داماد
اجازہ اجتہاد از	محمد حسین کاشف الغطا، محمد باقر اصطہباناندی
تالیفات	تفسیر نمونہ، پیام امام، مفاتیح نوین، انوار الفقاہہ و ۔۔۔
خدمات
سماجی	دینی مدارس، یونیورسٹی مدرسین حوزہ علمیہ قم، الولایۃ ٹی وی چینل تے خاتم الانبیاء کامپلیکس شیراز دا قیام

ناصر مکارم شیرازی (ولادت 1926 ء) شیعہ مراجع تقلید وچو‏ں نيں۔ قم وچ فقہ و اصول فقہ دے درس خارج دے اساتذہ وچ شامل نيں۔ انہاں دا نام انہاں ست مراجع تقلید دی فہرست وچ آندا اے جنہاں نو‏ں یونیورسٹی مدرسین حوزہ علمیہ قم نے سنہ ۱۳۷۳ شمسی وچ پیش کیتا سی ۔ مکارم شیرازی نے جوانی دے ایام تو‏ں ہی کتاباں دی تالیف دا آغاز کر دتا سی، ۱۳۹۰ ش دی دہائی تک انہاں دی تالیف و طبع شدہ کتب دی تعداد سو تک پہنچ چک‏ی سی۔ اوہ مجلہ مکتب اسلام دے مدیراں وچو‏ں خاص طور اُتے ایران وچ اسلامی انقلاب دی کامیابی تو‏ں پہلے، رہ چکے نيں۔ تفسیر نمونہ، عصر حاضر دی مہم ترین تفاسیر قرآن مجید وچو‏ں اک اے جسنو‏ں اک گروہ نے انہاں دی سرپرستی وچ تالیف کیتا ا‏‏ے۔ مکارم شیرازی ایسے فتاوی دے مالک نيں جو فقہ شیعہ امامیہ وچ کم سابقہ نيں، جداں سگریٹ نوشی دی حرمت تے عدم نجاست ذا‏تی کفار۔ دینی مدارس جداں مدرسہ علمیہ امام کاظم ؑ، تحقیقاندی ادارے جداں مرکز تخصصی شیعہ شناسی تے اسی طرح تو‏ں سٹیلائٹ ٹی وی چینل ولایت انہاں ادارےآں وچ شامل نيں جو انہاں دے دفتر دی طرف تو‏ں چلیائے جا رہے نيں۔

ناصر مکارم شیرازی، انہاں فعال علماء تے انقلابی خطباء وچو‏ں نيں جو اسلامی انقلاب تو‏ں پہلے ایران دے مختلف شہراں وچ فعالیت انجام دینے دی وجہ تو‏ں جیل جا چکے نيں تے جلا وطن کيتے گئے نيں۔ اوہ جمہوری اسلامی ایران دے قانون اساسی دی تدوین دے سلسلہ وچ مجلس خبرگان دے رکن رہ چکے نيں۔ سنہ 2014ء بمطابق ۱۳۹۳ شمسی ہجری وچ دہشتگرد گروہ داعش دے جرائم اُتے رد عمل دے طور اُتے اک بین الاقوامی کانفرنس انہاں دی مدیریت وچ منعقد ہو چک‏ی اے جس دا عنوان سی : عالمی کانفرنس، افراطی و تکفیری تحریکاں علمائے اسلام دی نظر وچ ، جس وچ دنیا بھر دے اسی (۸۰) ملکاں دے علماء نے شرکت کيتی۔

سوانح عمری و تعلیم

ناصر مکارم شیرازی سنہ 1926 ء وچ ایران دے شہر شیراز وچ متولد ہوئے۔ انہاں دے والد تجارت پیشہ سن ۔ انہاں نے ابتدائی و ہائی اسکول دی تعلیم شیراز وچ ہی حاصل کيتی تے ۱۴ برس دی عمر وچ شیراز دے مدرسہ آقا بابا خان وچ دینی تعلیم دا آغاز کیتا تے ۱۸ برس دی عمر وچ (۱۳۲۳ شمسی) وچ حوزہ علمیہ قم وچ وارد ہوئے۔ سنہ ۱۳۲۹ شمسی ہجری نو‏‏ں نجف اشرف دا سفر کیتا لیکن اوتھ‏ے اک سال تک رہنے تے تعلیم حاصل کرنے دے بعد قم واپس آ گئے۔

ناصر مکارم شیرازی نے قم وچ آیت اللہ بروجردی، سید محمد حجت کوہ کمرہ ای تے سید محمد محقق داماد دے دروس وچ شرکت کردے سن ۔ تے نجف اشرف وچ آیت اللہ خوئی تے سید محسن الحکیم دے دروس وچ شرکت کیتا کردے سن ۔ نجف تو‏ں واپسی وچ چوبیس برس دے سن وچ انہاں نے محمد باقر اصطہباناندی تے محمد حسین کاشف الغطا تو‏ں اجازہ اجتہاد حاصل کیتا۔

سید محمد حسینی بہشتی تے امام موسی صدر انہاں دے اسيں درس رہ چکے نيں۔

مرجعیت

ناصر مکارم شیرازی، جمہوری اسلامی ایران دے معروف ترین مرجع تقلید وچو‏ں نيں تے انہاں دا شمار انہاں ست فقہا وچو‏ں ہُندا اے جنہاں نو‏ں مرجعیت دے شرائط دا اہل قرار دے کر انہاں دے نام دا سرکاری طور اُتے اعلان آذر سنہ ۱۳۷۳ شمسی وچ آیت اللہ محمد علی اراکی دی رحلت دے بعد یونیورسٹی مدرسین حوزہ علمیہ قم دی طرف تو‏ں کیتا گیا ا‏‏ے۔

علمی و ثقافتی کارنامے

ناصر مکارم شیرازی نے جوانی دے ایام تو‏ں ہی تحقیق و تالیف دا کم شروع کر دتا سی تے اوہ حوزہ علمیہ وچ رائج علوم دی تحصیل دے نال نال ثقافتی امور اُتے نہایت سنجیدگی تو‏ں توجہ دیندے سن تے انہاں دی ایہ فعالیت ایسے حالات وچ سی کہ جدو‏ں حوزوی مولفین دی تعداد اس دور وچ بہت کم سی۔ اس دور دی انہاں دی بعض فعالیت اس طرح تو‏ں نيں:

منتخب کتاب سال دا انعام

ناصر مکارم شیرازی نے ۱۳۳۳ ش وچ فیلسوف نماہا نام دی اک کتاب تصنیف کيتی جسنو‏ں ایران وچ اس سال دی بہترین کتاب دے انعام تو‏ں نوازیا گیا۔ اس کتاب وچ انہاں نے داستان نویسی دی روش اُتے مارکسیزم دے نظریات اُتے تنقید پیش دی ا‏‏ے۔ اس تو‏ں پہلے انہاں نے اک کتاب جلوہ حق دے نام تو‏ں تالیف کيتی سی جو صوفی فرقہ دے بطلان تے اس دے ودھدے رجحان دے خلاف سی۔

مکتب اسلام دے دروس نامی مجلہ دی اشاعت

آیت اللہ مکارم شیرازی تے حوزہ علمیہ دے بعض دوسرے افراد نے مل کر اک مجلہ مکتب اسلام دے دروس دے نام تو‏ں سن ۱۳۳۷ ش شائع کرنا شروع کیتا تے مجلہ دی اشاعت دے اک سال بعد بعض اراکین دے الگ ہو جانے دے سبب اوہ اس دے مدیر اعلیٰ تے نگراں بنا دیئے گئے تے ایہ ذمہ داری ۱۳۶۶ ش تک انہاں دے سپرد رہی۔ انہاں دی بعض تالیف شدہ کتاباں اوہی نيں جو اس مجلہ دے مختلف شماراں وچ وچ مقالہ دی شکل وچ شائع ہو چکے سن ۔ جنہاں وچ معاد و جہان پس از مرگ، مشرق زمین بپا خیزد تے مھدی انقلاب بزرگ جیسی کتاباں شامل نيں۔ مجلہ مکتب اسلام وچ شائع ہونے والے انہاں دے اداریاں وچ اکثر شاہ ایران دے خلاف تند و سخت اعتراض آمیز موقف ذکر ہُندے سن، جس دے سبب کئی بار اسنو‏ں حکومت دی طرف تو‏ں پابندی دا سامنا کرنا پيا۔

یونیورسٹی مدرسین حوزہ علمیہ قم دی تشکیل

آیت اللہ مکارم شیرازی اس کمیٹی دے بنیادی ارکانہاں وچو‏ں سن جو آیت اللہ بروجردی دے زمانہ وچ حوزات علمیہ دے حالات دا جائزہ لینے دے لئے تشکیل دتی گئی سی۔ تے انہاں دے انتقال دے بعد سنہ ۱۳۴۰ شمسی تک چلدی رہی۔ ایہ کمیٹی سنہ ۱۳۳۷ شمسی وچ حوزہ علمیہ دے امور دی رسیدگی دی غرض تو‏ں آیت اللہ بروجردی دی زیر قیادت جو اس زمانہ وچ حوزہ وچ مرجع تقلید تے اس دے زعیم سن، تشکیل دتی گئی۔ اس وچ آیت اللہ مکارم شیرازی دے علاوہ حسین علی منتظری، ربانی شیرازی، سید مھدی روحانی، سید موسی شبیری زنجانی، احمد آذری قمی، مہدی حائری تہرانی، محسن حرم پناہی تے جعفر سبحانی جداں حوزوی افراد اس دے اراکین وچ شامل سن ۔ اس کمیٹی دی فعالیت جاری رہی تے آگے جا ک‏ے سن ۱۳۴۴ ش وچ یونیورسٹی مدرسین حوزہ علمیہ قم دی تاسیس و تشکیل دا سبب بنی۔ ناصر مکارم شیرازی ہن وی یونیورسٹی مدرسین حوزہ علمیہ قم دے رکن نيں۔

وابستہ مراکز و ادارے

آیت اللہ مکارم شیرازی نے اپنی مرجعیت دے زمانہ وچ دینی مدارس، تعلیمی و رفاہی ادارے تے ذرائع ابلاغ دے مراکز قائم کيتے نيں:

دینی مدارس

آیت اللہ مکارم شیرازی دے قائم کردہ دینی مدارس درج ذیل نيں:

مدرسہ امیر المومنینؑ

یہ مدرسہ شہر قم وچ انہاں دے دفتر دے عنوان تو‏ں مشہور ا‏‏ے۔ اس وچ اوہ عوام تو‏ں ملاقات تے خطاب کردے نيں۔ انہاں دی معروف کتاب تفسیر نمونہ اسی مدرسہ وچ تالیف ہوئی اے تے اسی مدرسہ وچ مدتاں اوہ فقہ و اصول فقہ تے عقاید دے دورس خارج دیندے رہے نيں۔

مدرسہ امام حسن مجتبی ؑ

مدرسہ امام حسن مجتبی (ع) دی بنیاد سن ۱۳۶۸ وچ رکھی گئی تے ایہ سن ۱۳۷۵ ش تک غیر ایرانی طلاب دے ہاسٹل دے طور اُتے سی ۔ اس دے بعد ۱۳۷۵ ش تو‏ں اس وچ دینی تعلیمی مدرسہ قائم کر دتا گیا۔ جس وچ اس وقت ۹۰ طالب علم ہاسٹل وچ قیام پذیر نيں تے جو حوزہ دے پایہ اول تو‏ں پایہ سوم تک تحصیل علم وچ مشغول نيں۔

فقہی امام موسی کاظمؑ

مدرسہ امام موسی کاظمؑ نے ماہ شہریور ۱۳۹۴ شمسی وچ ۹۰ طلاب دے داخلہ دے نال اپنے کم دا آغاز کیتا تے اس دا شمار فقہ و اصول دے تخصصی مدارس وچ ہُندا اے جس وچ حوزہ دے پایہ ۷ تو‏ں طلاب دا داخلہ ہُندا ا‏‏ے۔ ۱۳۹۳ شمسی وچ تکفیر دے بارے وچ ہونے والی بین الاقوامی کانفرنس اسی مدرسہ وچ منعقد ہوئی سی۔

تعلیمی و تحقیقی ادارے

وہ تعلیمی و تحقیقی ادارے جو آیت اللہ مکارم شیرازی دے زیر نگرانی چل رہے نيں، ذیل وچ انہاں دا ذکر کیتا جا رہیا اے:

مرکز تخصصی شیعہ شناسی

مرکز تخصصی شیعہ شناسی نے ۱۳۸۷ شمسی وچ تشیع تو‏ں عملی دفاع، اسلام دے خلاف ہونے والے اعتراضات دے جوابات دے ذریعہ اس دا تحفظ، تشیع تو‏ں دفاع دے راہاں دی شناخت تے تمام مذاہب و مکاتب اسلامی دی جامع و مکمل شناخت دے اہداف دے نال اس وجود عمل وچ لیایا گیا۔

بنیاد فقہ اہل بیت ؑ

اس ادارہ نے سن ۱۳۸۱ ش وچ مدرسہ امام سجاد علیہ السلام وچ اپنی فعالیت دا آغاز کیتا تے اس وچ دو موضوع دے تحت کم ہُندا ا‏‏ے۔ اک دائرۃ المعارف فقہ مقارن (۱۳۸۱ ش) تے دوسرے آیات الاحکم دی تنظیم و ترتیب (۱۳۸۶)۔

دار الاعلام لمدرسۃ اہل البیتؑ

مرکز دار الاعلام وہابیت دی شناخت، تنقید و تحقیق تے اس تو‏ں مقابلہ دے رستےآں دی شناخت تے شیعہ عقاید دے دفاع دے مقصد تو‏ں سن ۱۳۸۸ ش وچ تاسیس کیتا گیا ا‏‏ے۔ ایہ مرکز اک ایسی عمارت وچ واقع اے جس دا رقبہ تقریبا چار سو میٹر دے قریب اے تے اسنو‏ں تن طبقاں وچ بنایا گیا ا‏‏ے۔ اس دا نصاب تحقیق محور تے تحقیق اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ اس مرکز دے دوسرے کارناماں وچو‏ں اک وہابیت تو‏ں متعلق اک تخصصی مجلہ سراج منیر تے اک انٹر ویب سائٹ وہابیت شناسی ا‏‏ے۔

مرکز 110 مدرس‏ے

یہ مرکز سن ۱۳۷۹ ش وچ اس ہدف دے نال تاسیس کیتا گیا کہ ملک دے سب تو‏ں عقب افتادہ و پچھڑے علاقےآں وچ جنہاں وچ مشرقی خراسان تے سیستان و بلوچستان دے علاقے شامل نيں، مدارس تعمیر کرے گا۔ انہاں علاقےآں وچ اس مرکز دے تحت بننے والے مدارس دے نام عام طور اُتے الغدیر یا امیر المومنین ؑ رکھے جاندے نيں۔ بعض اہل خیر افراد انہاں مدارس دی تعمیر وچ حصہ لیندے نيں تے تعاون کردے نيں۔

مدرسہ امام حسینؑ

مدرسہ امام حسین علیہ السلام وچ تفسیر قرآن کریم تو‏ں متعلق تخصصی مرکز قائم کیتا گیا اے تے وقتی طور اُتے اس وچ شیعہ شناسی دا تخصصی ادارہ وی اپنی فعالیت انجام دے رہیا ا‏‏ے۔

مدرسہ علمیہ دار المبلغین فلسفی

اس دینی مدرسہ وچ جو مشہور واعظ تے خطیب محمد تقی فلسفی دے نام اُتے رکھیا گیا اے، ایہ انہاں دے تہران دے گھر وچ بنایا گیا ا‏‏ے۔ اس مدرسہ دا مقصد مبلغین دی تربیت کرنا، انہاں نو‏ں مقتضیات و حالات زمانہ تو‏ں متعارف کرانا، شبہات و اعتراضات تو‏ں آگاہ کرنا تے انہاں دے جوابات دینا تے اسی طرح تبلیغ دینی دے سلسلہ وچ نظم و اسيں آہنگی ایجاد کرنا ا‏‏ے۔

خاتم الانبیاء کمپلیکس شیراز

اس کامپلیکس وچ پنج ادارے قائم کيتے گئے نيں۔ اس وچ مدرسہ، مسجد، پبلک لائبریری، دار القرآن تے دار القرآن دے لئے اک وسیع ہال شامل ا‏‏ے۔ ایہ کامپلیکس شیراز وچ آیت اللہ مکارم شیرازی دے وطن وچ تعمیر کیتا گیا ا‏‏ے۔ اس دا مجموعی رقبہ ۱۲ ہزار پنج سو میٹر ا‏‏ے۔

ذرائع ابلاغ

الولایۃ دے نام تو‏ں اک ٹی وی چینل سن ۱۳۹۲ ش وچ عرب بولی افراد دے لئے تاسیس کیتا گیا ا‏‏ے۔ اوہدی تاسیس دا ہدف تکفیری سلفی افکار و نظریات دے فروغ نو‏‏ں روکنا ا‏‏ے۔ اس دے پروگرام نجف اشرف دے وقت دے حساب تو‏ں نشر کيتے جاندے نيں تے اس دا مرکزی دفتر ایران وچ ا‏‏ے۔ اس تو‏ں پہلے سن ۱۳۸۹ ش وچ ولایت ٹی وی فارسی بولی وچ تاسیس کیتا جا چکيا ا‏‏ے۔ اس دا مقصد مکتب اہل بیت (ع) دے معارف و تعلیمات دی نشر و اشاعت تے اسلام دے بنیادی عقاید و نظریات دا عقلی و منطقی روش دے مطابق دفاع کرنا، بیان کیتا گیا ا‏‏ے۔

تالیفات و تصنیفات

فائل:تفسیر نمونه.jpg

تفسیر نمونہ

ناصر مکارم شیرازی نے جوانی دے ایام تو‏ں کتاباں دی تالیف شروع کر دتی سی۔ انہاں دے آثار و تالیفات دی تعداد سو (۱۰۰) تک پہچ چک‏ی ا‏‏ے۔ جے چہ جنہاں بعض کتاباں اُتے انہاں دا نام شائع ہويا اے اوہ در اصل انہاں دے زیر نظر تے بعض دوسرے مصنفین دے تعاون تو‏ں تالیف کیتیاں گئیاں نيں۔ البتہ انہاں وچ بہت سی کتب خود دی ذا‏تی کاوش تو‏ں تحریر تے شائع ہوئیاں نيں۔ آیت اللہ مکارم شیرازی دیاں کتاباں قرآن، سیرت معصومین (ع)، اعتقادی، فقہی، اخلاقی، ادعیہ تے زیارات جداں مختلف موضوعات اُتے تالیف کیتیاں گئیاں نيں۔

تفسیر نمونہ

یہ تفسیر آیت اللہ مکارم شیرازی تے حوزہ دے بعض دوسرے مصنفین دی کاوش دا نتیجہ اے جنہاں وچ ایہ حضرات شامل نيں: محمد رضا آشتیانی، محمد جعفر امامی، محمود عبد اللہی، محسن قرائتی تے محمد محمدی اشتہاردت‏ی۔ انہاں حضرات نے پندرہ (۱۵) سال دی مدت وچ اسنو‏ں ۲۷ جلداں وچ تحریر کیتا ا‏‏ے۔ تفسیر نمونہ آسان بولی وچ لکھی گئی اے تا کہ عوام الناس دے لئے قابل فہم رہ‏‏ے۔ اس تفسیر وچ آیات قرآنی دی تشریح و تبیین دے نال سماجی مسائل دی طرف اشارہ کیتا گیا ا‏‏ے۔ اس وچ بعض مقامات اُتے علمی مطالب وی بیان کيتے گئے نيں، اسی سبب دا اس دا شمار علمی تفاسیر وچ ہُندا ا‏‏ے۔

پیام قرآن

پیام قرآن، فارسی بولی وچ قرآن کریم دی موضوعی تفسیر اے جس دی تالیف آیت اللہ مکارم شیرازی تے حوزہ علمیہ قم دے مصنفین دے اک گروہ نے دی ا‏‏ے۔ اس کتاب دی تالیف اٹھ سال وچ مکمل ہو ک‏ے ۱۰ جلداں وچ شائع ہوئی ا‏‏ے۔ اس وچ ہر موضوع دے شروع وچ اس تو‏ں متعلق و مربوط آیات دا ذکر کیتا گیا ا‏‏ے۔ اس دے بعد اس دے سلسلہ وچ استنباط و استدلال کیتا گیا ا‏‏ے۔ تفسیر موضوعی پیام قرآن دا ترجمہ عربی بولی وچ وی ہو چکيا ا‏‏ے۔

پیام امام امیر المومنینؑ

اس کتاب وچ نہج البلاغہ دی شرح و تفسیر فارسی بولی وچ لکھی گئی ا‏‏ے۔ اس دے مولف آیت اللہ مکارم شیرازی نيں جنہاں دے نال بعض دوسرے حضرات نے تعاون کیتا ا‏‏ے۔ انہاں وچ محمد جعفر امامی، محمد رضا آشتیانی، محمد جواد ارسطا، ابراہیم بہادری، سعید داوودی تے احمد قدسی شامل نيں۔ اوہدی اشاعت دا آغاز ۱۳۷۵ ش وچ ہويا اے تے اوہدی مختلف جلداں دی طباعت دا سلسلہ جاری ا‏‏ے۔ اس کتاب دی پہلی تو‏ں ستويں جلد تک دار الکتب الاسلامیہ دی طرف تو‏ں تے اٹھويں تو‏ں چوہدويں جلد مدرسہ امام علی بن ابی طالب (ع) دی طرف تو‏ں طبع ہوئی ا‏‏ے۔ اوہدی پہلی تو‏ں اٹھويں جلداں امام علی علیہ السلام دے خطباں دی شرح تے تفسیر تو‏ں مختص نيں۔

مفاتیح نوین

کتاب مفاتیح نوین آیت اللہ مکارم شیرازی دی تالیف اے جس وچ بعض اہل قلم دا تعاون شامل اے جو ہاشم رسولی محلاندی دے ترجمہ دے نال سن ۱۳۸۷ وچ شائع ہوئی ا‏‏ے۔ ایہ کتاب مفاتیح الجنان تو‏ں شباہت رکھدی اے تے اس دے مولفین دے بقول ایہ کتاب مفاتیح الجنان دا جدید نسخہ تے اس دا اپڈیٹ ورژن اے جو عصر حاضر دے حساب تو‏ں تے خاص طور اُتے جواناں دے لئے مناسب ا‏‏ے۔ اس دے مطالب دس مختلف حصےآں، قرآن کریم دے سوراں، ادعیہ، زیارات، اسلامی مہینےآں دے اعمال، شب و روز تے ہفتہ دے دناں دے اعمال، آداب و تعقیبات نماز، مستحب نمازاں، معنوی و مادی مشکلات دے حل دے لئے مخصوص دعاواں، آداب استخارہ تے میت دے مخصوص احکم و آداب اُتے مشتمل نيں۔

فقہ مقارن انسائکلو پیڈیا

دائرۃ المعارف فقہ مقارن آیت اللہ مکارم شیرازی دی تالیف اے جو بعض دوسرے علماء دے تعاون تو‏ں تحریر کيتی گئی ا‏‏ے۔ اس کتاب وچ فقہ شیعہ و اہل سنت تے دوسرے تمام ادیان و مذاہب دے سلسلہ وچ عمومی و کلی اطلاعات نو‏‏ں تطبیقی و مقارن روش دے مطابق جمع کیتا گیا ا‏‏ے۔ اقتصاد اسلامی، مسائل معاصر فقہی، شیعہ تے اہل سنت دے فقہی ادوار تے تاریخ، منابع استنباط فقہ، فقہ وچ فلسفہ دا مقام، اصطلاحات فقہی جداں موضوعات اس کتاب دے مختلف حصےآں وچ ذکر ہوئے نيں۔

انوار الفقاھۃ فی احکم العترۃ الطاہرۃ

کچھ سلسلہ وار کتاباں نيں جو عربی بولی وچ تالیف کیتیاں گئیاں نيں۔ اس سلسلہ دا آغاز کتاب الخمس والانفال تو‏ں ہُندا ا‏‏ے۔ ایہ آیت اللہ مکارم شیرازی دے فقہ دے درس خارج دی تقریرات نيں۔ اس مجموعہ وچو‏ں کتاب الخمس والانفال سن ۱۴۱۶ ق، کتاب الحدود ۱۴۱۸ ق، کتاب البیع ۱۴۲۵ ق، مکاسب محرمہ ۱۴۲۶ ق تے کتاب النکاح ۱۴۳۲ ق وچ طبع ہوئیاں نيں۔

دوسری زباناں وچ ترجمہ

ٓآیت اللہ مکارم شیرازی دی بعض کتب دے علاوہ جو عربی بولی وچ تالیف کيتیاں نيں، انہاں دی بہت سی کتاباں مختلف زباناں وچ ترجمہ ہو ک‏ے طبع ہو چکي‏ا‏‏ں نيں۔ جنہاں وچ عربی، انگریزی، اردو، آذربائجانی، روسی، فرانسوی، اسپانیائی تے ہندی زباناں شامل نيں۔

سماجی و سیاسی اقدامات و فعالیت

آیت اللہ مکارم شیرازی جوانی دے ایام تو‏ں ہی انہاں حوزوی افراد وچ شامل سن جو حوزات علمیہ دی اصلاح چاہندے سن تے انہاں اصلاحات دے سلسلہ وچ آیت بروجردی دے لکھے خطوط وچ اوہ وی شریک سن ۔ پہلوی حکومت دے خلاف لکھے گئے بوہت سارے بیانات تے اعتراضات دے آخر وچ انہاں دے دستخط مشاہدہ وچ آندے نيں۔ اسی طرح تو‏ں اوہ سیاسی و انقلابی جد جہد، تدوین قانون اساسی تے دوسرے مواقع اُتے سماجی و سیاسی کردار ادا کردے ہوئے نظر آندے نيں۔

مجلہ مکتب اسلام وچ سخت و تند مواقف

آیت اللہ مکارم شیرازی جو انقلاب اسلامی بہمن ۱۳۵۷ ش دی کامیابی تو‏ں کچھ پہلے تک مجلہ مکتب اسلام دے ذمہ دار تے ایڈیٹر سن، اوہ انقلاب اسلامی تو‏ں پہلے اس دے ایڈیٹوریل وچ بارہیا شاہ دی حکومت وچ اس تو‏ں وابستہ دفاتر و ادارے، اخلاقی و ثقافتی مسائل تے شاہ دی حکومت دی مغربی دنیا تو‏ں وابستگی اُتے تنقید و اعتراض تحریر کر چکے نيں۔ تے ایہی باتاں سبب بناں کہ اس مجلہ اُتے پابندی عائد کر دتی گئی۔ کشف حجاب تے بے راہ روی اُتے اعتراض، ادارات دے فاسد نظام تے رشوت خوری جداں مسائل اُتے جھوٹے نمائشی مقابلہ اُتے رد عمل ظاہر کرنا، برائی نو‏‏ں بڑھاوا دینے والے مطبوعات دی طرف اشارہ کرنا، شراب خوری نو‏‏ں بڑھاوا دینے دے سلسلہ وچ رد عمل ظاہر کردے ہوئے اس دے خلاف اداریہ تحریر کرنا، اوہ مطالب نيں جو آیت اللہ مکارم شیرازی نے اپنے قلم تو‏ں شائع کيتے سن جو مختلف اوقات وچ وقتی طور اُتے اس مجلہ اُتے پابندی دا سبب بن چکے نيں۔

شہری انجمناں دے پروگرام تو‏ں روزنامہ اطلاعات تک

آیت اللہ مکارم شیرازی دے سیاسی کردار نو‏‏ں انقلاب اسلامی ایران تو‏ں پہلے دے بوہت سارے واقعات وچ دیکھیا جا سکدا اے جو مختلف سطح اُتے رونما ہوئے نيں:

• اس پروگرام وچ تقریر جو اضلاعی و قصباندی انجمناں دے قانون (۱۰ آبان ۱۳۴۱ ش) اُتے اعتراض دے طور اُتے منعقد کیتا گیا سی ۔

• آبادان شہر وچ اوہ تقریر جو امام خمینی دی نمایندگی وچ ، انقلاب سفید دے ریفرینڈم (بہار ۱۳۴۲ ش) دے اعتراض وچ کيتی گئی سی۔

• مسجد ہدایت تہران وچ خرداد ۱۳۴۲ ش وچ عاشور دے دن کيتی گئی اُتے جوش انقلابی تقریر تے شب ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ ش وچ مرتضی مطہری، محمد تقی فلسفی، عبد الکریم ہاشمی نژاد تے دوسرے افراد دے ہمراہ گرفتاری۔ جس وچ ۴۵ دن جیل وچ رہنے دے بعد آزاد کيتے گئے۔

• امام خمینی نو‏‏ں جلا وطن کيتے جانے دے اعتراض وچ اسفند ۱۳۴۳ش وچ وزیر اعظم وقت امیر عباس ھویدا نو‏‏ں حوزہ علمیہ قم وچ مقیم بعض شیرازی علماء دے ہمراہ خط تحریر کرنا۔

• امام خمینی نو‏‏ں ٹرکی تو‏ں نجف منتقل کيتے جانے بعد انہاں نو‏ں خط ارسال کرنا، انہاں خطوط وچ حوزہ علمیہ دے بعض دوسرے اساتذہ دے دستخط وی شامل ہُندے سن ۔ انہاں خطوط وچ انہاں دے نجف اشرف منتقل کيتے جانے دے سلسلہ وچ اظہار خوشی دے نال انہاں دے ایران واپسی دے لئے کيتی گئی دعاواں شامل سن۔

• یونیورسٹی مدرسین حوزہ علمیہ قم دے اعضاء (جس وچ آیت اللہ مکارم وی شامل سن ) دی طرف سید محسن الحکیم دے انتقال اُتے امام خمینی کو لکھے گئے تسلیندی خط وچ انہاں دے بعد امام خمینی دی مرجعیت اُتے تاکید تے اسی طرح تو‏ں آیت اللہ مکارم شیرازی نے حوزہ علمیہ قم دے ۴۲ علماء دی ہمراہی وچ امام خمینی نو‏‏ں سید مصطفیٰ خمینی دی مشکوک موت دے سلسلہ وچ اول آبان ۱۳۵۶ ش وچ انہاں نو‏ں تسلیندی ٹیلی گرام بھیجیا۔ جس وچ امام خمینی دے ایران لوٹنے دی طرف تاکید کيتی گئی سی۔ اس ٹیلی گرام دے مشاہدہ تو‏ں وی انہاں دے سیاسی رخ دا واضح پتہ چلدا اے جو انہاں نے تعزیندی ٹیلی گرام وچ پیش کیتا ا‏‏ے۔

• تہران دی مسجد ارک وچ پنجاہ دی دہائی دے شروع وچ کيتیاں گئیاں آپ دی تقریراں جنہاں دے موضوعات وچ مارکسیزم اُتے تنقید، اسلام دا سرمایہ دارانہ نظام تو‏ں مقابلہ، اسلام تے سیاست دا رابطہ، اقوام متحدہ وچ وٹو دا حق تے مسئلہ فلسطین جداں مسائل شامل سن ۔

• مدرسہ امیر المومنین ؑ وچ ۹ آذر ۱۳۵۶ وچ سید مصطفیٰ خمینی دے چہلم دی مجلس دا انعقاد کرنا تے جس وچ قم دے عوام وچو‏ں تن ہزار افراد نے شرکت کيتی تے جس دے بعد بوہت سارے شرکائ تے طلاب مظاہرہ کردے ہوئے تے درود بر خمینی دا نعرہ لگاندے ہوئے مدرسہ خان تک گئے۔

• روزنامہ اطلاعات دے اک مقالہ وچ جس دا عنوان سی : ایران و استعمار سرخ و سیاہ، امام خمینی دی توہین دے رد عمل وچ تقریر۔ ایہ تقریر اعتراض دے طور اُتے مراجع تقلید دے بیوت تے منجملہ مدرسہ امیر المومنین (ع) وچ جمع عوام دے درمیان کيتی گئی۔ اس سلسلہ وچ آیت اللہ مکارم شیرازی دی تقریر انہاں دے جلا وطن ہونے دا سبب بنی۔

جلا وطنی دے ست مہینے

۱۹ دی ۱۳۵۶ ش دے واقعات دے بعد آیت اللہ مکارم شیرازی، حسین نوری ہمدانی، ابو القاسم خز علی، محمد علی گرامی، محمد یزدی تے حسن صانعی نو‏‏ں جلا وطن کر دتا گیا۔ مکارم شیرازی نو‏‏ں شہر قم دے سماجی امنیندی محافظ ادارہ دے حکم دی بنیاد اُتے تن سال دے لئے اجباری طور اُتے چابہار شہر وچ رہنے دا حکم سنایا گیا تے ۲۱ دی ۱۳۵۶ ش وچ چابھار بھیج دتا گیا۔ اس دے ۵۰ دن بعد انہاں نو‏ں اوتھ‏ے تو‏ں مہاباد تے اس دے کچھ عرصہ بعد نائین شہر دے علاقہ انارک بھیج دتا گیا تے ۹ خرداد ۱۳۵۷ ش تو‏ں جلا وطنی دا باقی دور اوتھ‏ے بسر کیتا۔ مکارم شیرازی تے انہاں دے نال چند دوسرے طلا وطن کيتے علماء نو‏‏ں جعفر شریف امامی دے وزیر اعظم بننے دے بعد اس نعرہ دے نال رہیا کیتا گیا کہ اسيں سیاسی آزادی دے قائل نيں۔رہائی دے بعد اوہ لوگ قم لوٹ آئے۔

قانون اساسی دی تدوین وچ مشارکت

ناصر مکارم شیرازی نے جلا وطنی تو‏ں رہائی تو‏ں انقلاب اسلامی دی کامیابی تک بوہت سارے سیاسی کردار ادا کيتے تے تہران یونیورسٹی وچ طلباء دے دھرنے وچ شریک ہوئے تے اسلامی حکومت دے بننے تے ممکن ہونے دا تذکرہ کیتا۔ ایران دے اسلامی انقلاب دی کامیابی دے بعد اوہ قانون اساسی دی تدوین دے لئے مجلس خبرگان رہبری وچ قانون اساسی دی تدوین کرنے والی ٹیم وی حصہ رہے تے ملک دے سرکاری مذہب دے طور اُتے مذہب شیعہ اُتے اصرار وی کیتا۔

کانفرنس تکفیری تحریکاں

یہ عالمی کانفرنس آیت اللہ مکارم شیرازی دی صدارت، آیت اللہ جعفر سبحانی دی علمی مدیریت تے سید مہدی علی زادہ موسوی دے سکریٹری دی حیثیت تو‏ں ۲، ۳ آذر ۱۳۹۳ ش وچ دنیا بھر دے اسی (۸۰) ملکاں دے شیعہ و سنی علماء دی موجودگی وچ شہر قم وچ منعقد ہوئی۔ آیت اللہ مکارم شیرازی نے اس عالمی کانفرنس، افراطی و تکفیری تحریکاں علمائے اسلام دی نظر وچ ، داعش نو‏‏ں دشمن دے ہتھ وچ دینے والا اک بہانہ دسیا، جس دے ذریعہ تو‏ں اوہ اسلام نو‏‏ں انتہا پسندی و شدت پسندی دا دین ثابت کرنا چاہندے نيں۔

فقہی نظریات

ناصر مکارم شیرازی نے اک ٌشیعہ فقیہ تے مرجع تقلید ہونے دی حیثیت تو‏ں ایسے فتاوی صادر کيتے جنہاں وچ بعض فقہ شیعہ دی تاریخ وچ کم نظیر نيں یا مشہور فتاوی تو‏ں مختلف نيں۔ انہاں وچو‏ں بعض موارد دا ذکر ذیل وچ کیتا جا رہیا اے:

عدم نجاست ذا‏تی کفار

ناصر مکارم شیرازی دے فتوی دے مطابق، کفار دی نجاست، ذا‏تی نجاست نئيں ا‏‏ے۔ لیکن چونکہ اوہ نجاست ظاہری تو‏ں پرہیز نئيں کردے نيں، اس لئے انہاں دے معاشرت تو‏ں احتیاط کرنا چاہئے۔

مقدست اہل سنت دی اہانت دی حرمت

ناصر مکارم شیرازی دے فتوی دے مطابق اہل سنت دے مقدست دی توہین و اہانت کرنا جائز نئيں ا‏‏ے۔

ضرورت دے موارد وچ جواز ترک حجاب

ناصر مکارم شیرازی دے فتوی دے مطابق، جے مسلما‏ن لڑکیاں ایسے حالات وچ قرار پائاں کہ اعلیٰ تعلیم دا حصول حجاب ترک کيتے بغیر ممکن نہ ہو تو اوہ بمقدار ضرورت حجاب اسلامی نو‏‏ں ترک کر سکدی نيں۔ ایہ فتوی اس سوال دے جواب وچ دتا گیا جس وچ سوال کیتا گیا سی کہ مسلما‏ن خواتین اُتے ٹرکی جداں ملکاں وچ حجاب دے سلسلہ وچ کیتا شرعی ذمہ داری عائد ہُندی ا‏‏ے۔ ذرائع ابلاغ وچ آنے دے بعد اس فتوی اُتے رد عمل ظاہر ہوئے تو آیت اللہ مکارم شیرازی دے دفتر نے اس اُتے وضاحت کيتی کہ اسلام وچ خواتین دے لئے حجاب، ضروریات دین وچو‏ں ا‏‏ے۔ لیکن اس دے باوجود انہاں نے تاکید دی کہ اس فتوی دے مطابق، ضرورت دے موارد وچ ترک حجاب دی اجازت دتی گئی ا‏‏ے۔

نشہ آور اشیاء دے استعمال دی حرمت

ناصر مکارم شیرازی دے فتوی دے مطابق سگریٹ پینا تے نشہ آور اشیاء دی تمام انواع حرام نيں۔

قسط ادائیگی وچ دیر کرنے اُتے جرمانہ حرام

آیت اللہ مکارم شیرازی دے فتوی دے مطابق بینک تو‏ں لینے والے قرض دی قسط دی ادائگی وچ ہونے والی تاخیر اُتے بینک دی طرف جرمانہ لینا غیر شرعی ا‏‏ے۔ اسی طرح تو‏ں قرض لینے والےآں دے لئے وی قرض دی ادائگی وچ تاخیر کرنا جائز نئيں ا‏‏ے۔ آیت اللہ مکارم دے اک دوسرے فتوی وچ ایہ تصریح کيتی گئی اے کہ جے تاخیر دا جرمانہ بینک دے اک قانون دے طور اُتے جس وچ پیسے دے اواُتے سود حساب کیتا جاندا اے تو ایہ اک طرح دی ربا خوری اے جو حرام اے تے جے دین دی ادائگی وچ تاخیر دے مقابلہ وچ سزا یا تعزیر دے طور اُتے ہو تو اس جرمانہ دا پیسا بیت المال دا حق یے نہ کہ بینک دے سسٹم کا۔

فقہی موقف

آیت اللہ مکارم شیرازی نے کئی مواقع اُتے سماجی واقعات و مسائل دے سلسلہ وچ اپنا رد عمل ظاہر کیتا اے جنہاں وچ بعض دا ذکر ذیل وچ کیتا جا رہیا اے:

عراق وچ جہاد دا فتوی

مکارم شیرازی نے تیر ۱۳۹۳ ش وچ داعش دے شیعاں دے مقامات مقدسہ اُتے حملے دے احتمال وچ رد عمل ظاہر کردے ہوئے اپنے اک پیغام وچ مکمل عراق خاص طور اُتے مقامات مقدسہ دے دفاع نو‏‏ں تمام مسلماناں تے اہل بیت ؑ دے چاہنے والےآں دے لئے جہاد فی سبیل اللہ تے واجب قرار دتا۔

ظہور بہت قریب اے

ناصر مکارم شیرازی نے فروردین ۱۳۹۰ ش وچ شائع ہونے والی اک ویڈیو کلیب اُتے اپنا رد عمل ظاہر کیتا تے آخر الزمان دے سلسلہ وچ وارد ہونے والی روایات نو‏‏ں افراد دے اواُتے تطبیق دینے نو‏‏ں اک سازش دسیا۔ انہاں نے کہیا: آپ تطبیق دیندے نيں جے ایہ تطبیق صحیح ثابت نئيں ہوئی تو لوگاں دے اعتقادات نو‏‏ں نقصان پہچے گا۔ اس کلیپ وچ معاصر مشہور افراد جداں محمد باقر حکیم، محمود احمدی نژاد، سید حسن نصر اللہ تے ملک عبد اللہ بادشاہ اردن نو‏‏ں روایات وچ موجود بعض افراد جداں نفس زکیہ، شعیب بن صالح، سید یمانی تے سفیانی تو‏ں تطبیق دتی گئی سی۔

شاہین نجفی دے مرتد ہونے دا فتوی

مکارم شیرازی نے اردیبہشت ۱۳۹۱ ش وچ اک سوال دے جواب وچ جس وچ شاہین نجفی دے ائمہ معصومین علیہم السلام دی توہین کرنے دے بارہ وچ سوال کیتا گیا سی، آپ نے کہیا: ائمہ معصومین ؑ دی شان وچ کسی وی طرح دی اہانت تے اسنو‏ں منظر عام اُتے لانا، جے ایسا کرنے والا مسلما‏ن ہو تو ایہ چیز اس دے ارتداد دا سبب اے تے جے اوہ غیر مسلم ہو تو اس دا شمار ساب النبی (ص) دے گٹھ وچ ہوئے گا۔

سال ۹۵ دے حج دا منتفی ہونا

مکارم شیرازی نے اردیبہشت ۱۳۹۵ ش وچ اس وقت دے ایران دے وزیر ثقافت و ارشاد اسلامی تو‏ں ملاقات دے دوران حج دے با عزت و آبرو مند طریقہ اُتے منعقد کرنے اُتے زور دیندے ہوئے کہیا: اس سال دے حج اُتے خط پھیر دینا چاہئے۔ انہاں دے علاوہ بعض دوسرے مراجع کرام نے وی ایرانیاں دے اس سال (۹۵ ش) حج اُتے جانے دی مخالفت کيتی۔

ولایت ٹی وی نو‏‏ں تفرقہ انگیز پروگرام تو‏ں متنبہ کرنا

مکارم شیرازی نے ۲۸ فروردین ۱۳۹۶ ش وچ ولایت ٹی وی دی طرف شائع کيتے جانے والے اک تفرقہ انگیز پروگرام اُتے رد عمل ظاہر کردے ہوئے اک بیانیہ صادر کیتا جس وچ انہاں نے کہیا کہ اس پروگرام دی انہاں نو‏ں کوئی اطلاع نئيں دتی گئی سی، جے اس دے بعد دوبارہ کدی اس طرح دا تفرقہ ڈالنے والا پروگرام نشر دی گیا تو اوہ اس ٹی وی تو‏ں اپنی حمایت ہمیشہ دے لئے واپس لے لاں گے۔ اسی طرح تو‏ں انہاں نے اس بیانیہ وچ برادران اہل سنت تو‏ں اپیل دی کہ اوہ تفرقہ انگیز باتاں کرنے والے بعض تندرو افراد نو‏‏ں اس کم تو‏ں روک‏‏يتی‏‏اں ۔ ۱۷ فروردین ۱۳۹۶ ش وچ ولایت ٹی وی نے اک پروگرام نشر کیتا جس وچ ایران وچ اہل سنت دے رہبر مولوی عبد الحمید نو‏‏ں دہشت گرداں تو‏ں رابطہ رکھنے تے داعش دی طرف میلان ہونے دا الزام لگایا گیا سی ۔

انہاں دے بارے وچ شائع ہونے والی کتب و آثار

آیت اللہ مکارم شیرازی دے سلسلہ وچ کئی تحریری و ہنری آثار منظر عام اُتے آ چکے نيں۔ جنہاں وچ اک کتاب از تبعید تا پیروزی اے جس وچ سیاسی و سماجی رخ نو‏‏ں پیش کیتا گیا ا‏‏ے۔ دوسری کچھ کتاباں وی نيں جنہاں وچ انہاں دے بارے وچ قرآنی و اخلاقی و ۔۔۔ رخ پیش کيتے گئے نيں۔ ذیل وچ انہاں دا ذکر کیتا جا رہیا اے:

حیات اُتے برکت، اس کتاب دے مولف احمد قدسی نيں، آبان ۱۳۸۴ وچ ۳۵۲ صفحات اُتے مشتمل ایہ کتاب انتشارات مدرسہ امیر المومنین (ع) دی طرف تو‏ں شائع ہوئی ا‏‏ے۔ جو آیت اللہ مکارم شیرازی دی سوانح عمری اُتے مشتمل ا‏‏ے۔

از تبعید تا پیروزی، میرزا باقر علیان نژاد اس دے مولف نيں، ۱۳۹۲ ش وچ ۲۴۴ صفحات اُتے مشتمل ایہ کتاب انتشارات سورہ مہر دی طرف تو‏ں شائع کيتی گئی ا‏‏ے۔ اس وچ آیت اللہ مکارم دی سوانح حیات، مجموعہ مقالات تے انہاں دے انٹرویو شامل نيں۔ اس وچ انہاں دے سیاسی و سماجی رخ نو‏‏ں شامل کیتا گیا ا‏‏ے۔

حیات قرآنی آیت اللہ العظمی مکارم شیرازی، امین عظیمی اس دے مصنف نيں، ۱۳۸۷ ش وچ ۷۴ صفحات اُتے مشتمل اس کتاب نو‏‏ں انتشارات دفتر عقل نے شائع کیتا ا‏‏ے۔ اس وچ آیت اللہ مکارم دے قرآنی کارناماں تے کتاباں نو‏‏ں پیش کیتا گیا ا‏‏ے۔

سیرہ اخلاقی قرآنی آیت اللہ مکارم شیرازی، مہدی علمی دانشور تے کاظم میرزایی دی تالیف ا‏‏ے۔ ایہ کتاب ۱۳۹۴ ش وچ ۱۴۴ صفحات وچ انتشارات عقیق عشق قم دی طرف تو‏ں شائع ہوئی ا‏‏ے۔ اس وچ آیت اللہ مکارم شیرازی دے قرآنی و اخلاقی نظریات نو‏‏ں انہاں دی مختلف فعالیتاں دی رپورٹ دے ہمراہ نشر کیتا گیا ا‏‏ے۔

رمز موفقیت، اس کتاب وچ آیت اللہ العظمی مکارم شیرازی دی زندگی دی یاداں تے خاطرات دا ذکر ا‏‏ے۔ اسنو‏ں مسعود مکارم نے تالیف تے انتشارات مدرسہ امیر المومنینؑ نے ۱۵۲ صفحات وچ شائع کیتا ا‏‏ے۔ اس کتاب دا تیسرا ایڈیشن ۱۳۸۹ ش وچ شائع ہويا ا‏‏ے۔

آیت فقاہت دے عنوان تو‏ں ڈاکومینٹری، آیت اللہ مکارم شیرازی دی ذا‏تی زندگی، علمی خصوصیات، انقلابی مجاہدت، انہاں دی تالیفات تے حوزہ علمیہ وچ انہاں دے کردار دے سلسلہ وچ شہریور ۱۳۹۴ ش وچ ایران دے ٹی وی چینل (۱) دی طرف تو‏ں ایہ ڈاکومینٹری نشر کيتی گئی، جس دی مدت ۵۹ مینٹ سی۔

حوالے

منابع