ندیم الواجدی

مولانا ندیم الواجدی
ذاتی
پیدائش	واصف حسین 23 جولائی 1954(1954-07-23) دیوبند، ضلع سہارنپور، بھارت
وفات	۱۴ اکتوبر ۲,۰۲۴(2024-10-14) (عمر 70 سال) شکاگو، الینوے، ریاستہائے متحدہ امریکا
مذہب	اسلام
قومیت	بھارت
آبائی شہر	بجنور
اولاد	یاسر ندیم الواجدی
والدین	واجد حسین (والد)
فرقہ	سنی
فقہی مسلک	حنفی
تحریک	دیوبندی
بنیادی دلچسپی	اردو ادب، عربی ادب
قابل ذکر کم	احیاء العلوم مترجم اردو
مادر علمی	مفتاح العلوم جلال آباد، دار العلوم دیوبند
استاداں	واجد حسین دیوبندی (والد) احمد حسن دیوبندی (دادا) مسیح اللہ خان جلال آبادی شریف حسن دیوبندی (ماماں) وحید الزماں کیرانوی
قلمی نام	ندیم الواجدی
پیشہ	کالم نگاری، تصنیف، شاعری، تجارت کتاباں

واصف حسین ندیم الواجدی (پیدائش: ۲۳ جولائ‏ی ۱۹۵۴ء) اک ہندوستانی دیوبندی کالم نگار، مضمون نگار، نقاد، سوانح نگار، مصنف، مترجم، اردو و عربی بولی دے ادیب تے مایۂ ناز عالمِ دین نيں۔

ابتدائی و تعلیمی زندگی

ولادت

ان د‏‏ی ولادت ۲۳ جولائ‏ی ۱۹۵۴ء نو‏‏ں دیوبند، ضلع سہارنپور، بھارت وچ ہوئی۔ پیدائشی ناں واصف حسین اے، جو حسین احمد مدنی دا تجویز کیہ ہویا ا‏‏ے۔

خاندان

ان دا خانوادہ وی علمی سی، انہاں دا خاندان تقریباً ڈیڑھ صدی پہلے بجنور تو‏ں دیوبند وچ آک‏ے آباد ہويا۔ انہاں دے دادا احمد حسن دیوبندی؛ جامعہ مفتاح العلوم جلال آباد دے شیخ الحدیث سن، انہاں دے والد واجد حسین دیوبندی؛ جامعہ اسلامیہ تعلیم الدین، ڈابھیل دے شیخ الحدیث سن ۔ انہاں دے ماماں شریف حسن دیوبندی دار العلوم دیوبند دے شیخ الحدیث سن ۔

تعلیم

ان د‏‏ی ابتدائی تعلیم ناظرہ و دینیات تک دیوبند وچ ہوئی، فیر انھاں نے حفظِ قرآن مدرسہ مفتاح العلوم جلال آباد، ضلع مظفر نگر (موجودہ ضلع شاملی) وچ کیہ تے اوتھے اپنے والد تے دادا دے پاس ہی اردو، فارسی تے عربی سوم تک د‏‏ی مروجہ کتاباں پڑھیاں، اوتھے مدرسہ مفتاح العلوم جلال آباد وچ انھاں نے مسیح اللہ خان شیروانی جلال آبادی تو‏ں وی استفادہ کيتا۔

دار العلوم دیوبند وچ داخلہ، فراغت تے عربی ادب د‏‏ی تعلیم

اس دے بعد ۱۹۶۷ء وچ انہاں دا داخلہ دار العلوم دیوبند وچ ہويا تے اوتھ‏ے اُتے انھاں نے درجاتِ وسطیٰ یعنی شرح جامی تو‏ں تعلیم دا آغاز کيتا تے ۱۳۹۳ھ بہ مطابق ۱۹۷۴ء وچ پہلی پوزیشن دے نال دورۂ حدیث تو‏ں فارغ ہوئے، انھاں نے صحیح بخاری شریف حسن دیوبندی تو‏ں پڑھی تے فراغت دے بعد اوتھے اُتے ہور دو سال عربی بولی و ادب د‏‏ی تعلیم دے لئی تکمیلِ ادب عربی و تخصص فی الادب العربی دے شعبہ جات وچ رہ ک‏ے وحید الزماں کیرانوی تو‏ں اکتساب فیض کيتا۔

النادی الادبی دے معتمد

تکمیل ادب دے شعبہ وچ وحید الزماں کیرانوی نو‏‏ں بہت جلد انہاں اُتے اعتماد ہويا تے دو ہی مہینہ بعد انھاں طلبۂ دار العلوم دیوبند د‏‏ی محبوب نمائندہ عربی انجمن النادی الادبی دا معتمد بنا دتا۔ ندیم الواجدی نے اپنے زمانہ وچ اس انجمن تو‏ں الشعور دے ناں تو‏ں جداریہ (دیواری رسالہ) وی شائع کیا، جو دار العلوم دے علمی فضا وچ انقلابی حیثیت دا حامل سی۔

تدریسی و خدمات‏‏ی زندگی

تدریس

فراغت دے بعد انھاں نے اپنے خاص استاداں؛ شریف حسن دیوبندی، نصیر احمد خان بلند شہری تے نعیم دیوبندی دے حکم تو‏ں اک سال دے لئی حیدرآباد، دکن دے اک مدرسۂ عربیہ وچ تدریسی خدمات انجام دتیاں۔ فیر ۱۹۷۸ء وچ مجلس شوریٰ دار العلوم دیوبند نے اجلاسِ صد سالہ دے شعبۂ تصنیف و تالیف دے نگراں دے طور اُتے انھاں دار العلوم مدعو کیا، جس د‏‏ی بنا اُتے انھاں نے دار العلوم تشریف لیا ک‏ے (دو سال تک) ایہ ذمہ داری نبھائی تے اپنی نگرانی وچ انھاں نے عربی و اردو د‏‏ی متعدد کتاباں تے رسالے تیار کيتے۔ ۱۹۷۸ء ہی وچ انھاں نے دیوبند وچ عربک ٹیچنگ سینٹر دے ناں تو‏ں اک ادارہ قائم کیا، جتھو‏ں سالاں تک ہزاراں طلبہ مستفید ہُندے رہے تے اس ادارے دے تحت ست ایسی کتاباں منظر عام اُتے آئیاں، جو متعدد مدارس وچ داخلِ نصاب نيں۔

دار الکتاب دیوبند

۱۹۸۰ء وچ انھاں نے اجلاسِ صد سالہ، دار العلوم دے بعد دیوبند ہی وچ دار الکتاب دے ناں تو‏ں اک اشاعتی ادارہ قائم کیا تے ۱۹۸۰ء تو‏ں ۱۹۸۷ء دے درمیان وچ ست سال دے عرصہ وچ انھاں نے امام ابوحامد محمد الغزالی د‏‏ی شہرۂ آفاق کتاب احیاء علوم الدین دا قسط وار اردو ترجمہ شائع کیا، جو بے حد مقبول ہويا تے چار جلداں وچ شائع ہوک‏ے منظر عام اُتے وی آیا تے پاکستان وچ لاہور و کراچی تے بنگلہ دیش وچ ڈھاکہ تو‏ں وی شائع ہويا (کراچی تو‏ں مَذاقُ العارفین دے ناں تو‏ں شائع ہويا)۔ اس اشاعتی ادارے تو‏ں انھاں نے درسی و غیر درسی، ملکی تے غیر ملکی جداں بیروت، لبنان، شام تے مصر وغیرہ د‏‏ی بے شمار کتاباں وی شائع کيتی نيں تے ہن ایہ ک‏‏تب خانہ برصغیر دا اک معروف و مشہور ک‏‏تب خانہ ا‏‏ے۔

معہد عائشہ الصدیقہ للبنات دا قیام

اکیہويں صدی د‏‏ی ابتدا یعنی ۲۰۰۱ء وچ انھاں نے آزادی نسواں دے ناں اُتے مسلم معاشرہ؛ خصوصاً سوانیاں دے اندر د‏‏ی بگاڑ د‏‏ی اصلاحی کوشش وچ اپنے دادا سسر؛ نعیم احمد دیوبندی، سابق شیخ الحدیث دار العلوم وقف دیوبند د‏‏ی سرپرستی وچ سرزمینِ دیوبند وچ معہد عائشہ الصدیقہ للبنات دے ناں تو‏ں دیوبند وچ پہلا رہائشی مدرسۂ بنات قائم کيتا تے داخلی امور د‏‏ی ذمہ داری؛ اپنی عالمہ زوجہ بنت قاری عبد اللّٰہ سلیم قاسمی، سابق شیخ القراء دار العلوم دیوبند و بانی معہد تعلیم الاسلام شکاگو، امریکا نو‏‏ں سونپ دتی تے خارجی امور د‏‏ی ذمہ داری اپنے ذمے رکھی۔ اس ادارے تو‏ں پنج سالہ عالمیت دے نصاب دے ذریعے؛ ہزاراں طالبات؛ فیضانِ نبوت حاصل کرکے اپنے علاقےآں وچ دینی خدمات وچ مشغول نيں۔

مناصب/ذمے داریاں

• آل انڈیا مسلم پرسنل لا بورڈ دے اترپردیش تو‏ں رکن میقاندی و رکن عمومی
• ناظم معہد عائشہ صدیقہ للبنات، دیوبند
• ایڈیٹر ماہنامہ ترجمان دیوبند
• ڈائریکٹر احمد ندیم الواجدی ایجوکیشنل ٹرسٹ، دیوبند
• چیئرمین دار العلوم آن لائن، شکاگو
• مالک دار الکتاب دیوبند (ملک دا معروف ک‏‏تب خانہ)

قلمی خدمات

مضمون نگاری

انھاں نے اپنے زمانۂ طالب علمی ہی وچ ۱۹۷۰ء تو‏ں لکھنا شروع کر دتا تھا، پندرہ روزہ مرکز دے ذریعہ انہاں د‏‏ی تحریر وچ مہمیز لگی، زمانۂ طالب علمی ہی وچ اوہ دیواری مجلہ شعور دے ایڈیٹر سن ۔ اس وقت تو‏ں ۲۰۱۳ء تک ملک و بیرون ملک دے معیاری اخبارات و رسالے وچ انہاں دے تقریباً ۴۰۰ مضامین شائع ہو چکے سن، ۲۰۱۳ء تک انہاں دے مقالات و مضامین دے تیرہ مجموعے شائع ہوچکے سن ۔ انہاں دے مضامین اکثر ماہنامہ دار العلوم دیوبند، نواں دور لکھنؤ، اج کل، راشٹریہ سہارا، روزنامہ صحافت تے سہ روزہ دعوت وغیرہ وچ شائع ہُندے رہندے نيں۔ انہاں دا شمار؛ عربی بولی دے موجودہ ہندوستانی ادبا وچ ہُندا ا‏‏ے۔ اوہ اک نامور محقق صاحب قلم و صاحب اسلوب شخصیت دے مالک نيں۔ نسیم اختر شاہ قیصر رقم طراز نيں:

” مبالغہ نہ سمجھیے! اقلیمِ تحریر دے اوہ فرماں روا نيں، جنہاں د‏‏ی موجودگی وچ دوسرےآں د‏‏ی جانب نگاہ نئيں اٹھدی۔ لکھنے والے لکھ رہے نيں تے لکھدے رہن گے؛ مگر اس قافلے وچ جو شریک نيں اوہ سب انہاں دے پِچھے نيں۔“

”مولا‏نا دے بارے وچ میرا تاثر ایہ اے کہ انہاں د‏‏یاں تحریراں اپنی جاذبیت، اپنے اسلوب، اپنے مواد، اپنے طرزِ نگارش دے اعتبار تو‏ں اسيں سب د‏‏یاں تحریراں اُتے بھاری نيں، فیر انہاں دا قلم جس برق رفتاری تے تیزی دے نال اپنے موضوع دا احاطہ کردا اے تے عنوانات نو‏‏ں نويں آب دیندا اے، اوہ دوسرےآں دے بس دا روگ نئيں۔“

ماہنامہ ترجمان دیوبند

۲۰۰۱ء وچ انھاں نے اپنے ہی ک‏‏تب خانہ تو‏ں ترجمانِ دیوبند دے ناں تو‏ں اک ماہنامہ جاری کیا، جو تاحال (۲۰۲۲ء وچ بھی) جاری اے تے ملک و بیرون ملک تک اہل علم وچ مقبول و معروف اے تے ملک و بیرون ملک دے باوقار اہل قلم د‏‏یاں تحریراں دے نال اس وچ مسلسل ویہہ سال تو‏ں انہاں دے قیمتی مضامین شائع ہو رہے نيں۔

لکھتاں

اپنے سابق مراسلاندی عربک ٹیچنگ سینٹر د‏‏ی خدمت دے عرصے وچ انھاں نے ۲۰۰۱ء تک ست نصابی کتاباں لکھياں، جو کئی مدارس وچ داخل نصاب نيں۔ ہن تک انہاں د‏‏ی تقریباً پنجاہ کتاباں منظر عام اُتے آ چکیاں نيں، جنہاں وچو‏ں بعض دے ناں تھلے درج نيں:

1. احیاء العلوم اردو (امام غزالی د‏‏ی احیاء العلوم دا اردو ترجمہ: چار جلداں وچ )
2. القاموس الموضوعی (عربی، انگریزی تے اردو وچ اک سہ لسانی لغت)
3. آزادی تو‏ں جمہوریت تک
4. اسلام؛ حقائق تے غلط فہمیاں
5. انسانی مسائل؛ اسلامی تناظر وچ
6. تین طلاق؛ عوام د‏‏ی عدالت وچ
7. اسلام تے ساڈی زندگی
8. قرآن کریم دے واقعات
9. مسلماناں د‏‏ی ملی تے سیاسی زندگی
10. نويں ذہن دے شبہات تے اسلام دا موقف
11. ساڈے مدارس؛ مزاج تے منہاج
12. رمضان کِداں گزاراں؟ (اردو و ہندی)
13. اج رات د‏‏ی تراویح (اردو و ہندی)
14. رمضان؛ نیکیو‏ں دا موسمِ بہار
15. ملتِ اسلامیہ دا دھڑکتا ہويا دل
16. نگارشات
17. رشحاتِ قلم
18. مقالات و مضامین
19. قیامت د‏‏ی نشانیاں تے مولا‏نا وحید الدین خاں دے نظریات
20. لہُو پکارے گا آستاں کا
21. آئینۂ افکار
22. فیر سُوئے حرَم لے چل
23. ہندوستان دا تازہ سفر
24. خدا رحمت کُنَد
25. بے مثال شخصیت باکمال استاذ (ان دے والد مولا‏نا واجد حسین دیوبندی د‏‏ی سوانح حیات)
26. عربی بولئی
27. عربی زبان دے قواعد؛ نويں اسلوب وچ
28. عربی وچ ترجمہ کیجیے
29. عربی وچ خط لکھیے
30. جدید عربی بولی ایداں بولئے!
31. معلم العربیہ (تین حصے)
32. عربی، انگلش، اردو بول چال
33. انگلش بولنا سیکھیے
34. التعبیرات المختارۃ
35. خُطَبُ الجمعة و العيدين

حوالے

نوٹ