مہاراجہ رنجیت سنگھ دیاں جتاں
13 نومبر 1780 نوں جنمیا مہاراجہ رنجیت سنگھ 1780 توں 1839 پنجاب دی سکھ سلطنت دی نیہہ رکھن والا اک سکھ مہاراجہ سی جو شیر پنجاب دے ناں نال جانیا جاندا اے ۔ مہاراجہ رنجیت سنگھ نوں پنجاب دے اتہاس وچ بہادر جنگجو، دلیر مہاراجے تے مہان شخصیت وجوں جانیا جاندا اے ۔ مہاراجہ رنجیت سنگھ نے اپنے راج وچ سکھاں، ہندواں تے مسلماناں نوں اک ڈور وچ پروئی رکھیا ۔ جس کرکے خالصہ راج دی ہر تھاں صفت کیتی جاندی سی ۔ مہاراجہ رنجیت سنگھ دا پیؤ مہاں سنگھ سکرچکیہ مثل دا جتھیدار سی اتے اس دا کھیتر اج دے لیہندے پنجاب دے گجرانوالے دے دوآلے سی ۔ 1792ء وچ مہاں سنگھ دی موت پچھوں مثل دا راج پربندھ اس دی بیوی راج کور دے ہتھاں وچ آ گیا ۔ راج کور توں راج پربندھ ٹھیک نہ چلیا اتے اس نے سارا کم کاج سردار لکھپت رائے دے حوالے کر دتا ۔ 1796ء وچ مہاراجہ رنجیت سنگھ دا ویاہ مہتاب کور نال ہو جان اپرنت اس دی سسّ سدا کور وی شکرچکیا مثل دے کماں وچ حصہ لین لگی ۔ 1797 ء وچ جد مہاراجہ رنجیت سنگھ 17 وریاں دا ہو گیا تاں اس نے راج پربندھ سنبھال لیا ۔ مہاراجہ رنجیت سنگھ نے اپنے راج دور وچ اہم جتاں حاصل کیتیاں جو اس پرکار ہن:-
لاہور شہر مغل شہنشاہ ظہیر الدین بابر دے ویلے توں ہی مغل سلطنت دا حصہ سی ۔ 18ویں صدی دے مگروں مغل سلطنت ہولی ہولی کمزور پین لگ پئی ۔ مغلاں دی کمزوری دا فائدہ اٹھاؤندے ہوئے مہاراشٹر دے مرہٹیاں نے بھارت وچ اتّ مچا دتی ۔ مرہٹیاں نے پنجاب وچ اٹک تک دے علاقے فتح کر لئے ۔ کئی سکھ سردار وی مرہٹیاں نال رل گئے تے پنجاب دے بوہتے علاقیاں وچ اپنیاں نکیاں نکیاں عملداریاں قایم کر لئیاں جنہاں نوں مثل آکھیا جاندا سی ۔ مرہٹیاں دی لٹمار توں تنگ لوکاں نے افغانستان دے بادشاہ احمد شاہ ابدالی توں مدد منگی ۔ احمد شاہ ابدالی کابل توں پنجاب آیا تے پانیپت دی تیجی لڑائی وچ مرہٹیاں نوں قراری ہار دتی تے پنجاب اپنی سلطنت وچ شامل کر لیا ۔ رنجیت سنگھ دے دادا چڑھت سنگھ تے دوجے سکھ سرداراں نوں احمد شاہ ابدالی دا پنجاب آؤنا چنگا نہ لگیا تے اوہناں نے نکی نکی ٹکڑیاں بناکے ابدالی دی فوج تے اچانک حملہ کر کے جنگل وچ روپوش ہو جاندے ۔ رنجیت سنگھ دے ویلے وچ پنجاب، افغانستان اتے کشمیر تے احمد شاہ ابدالی دے پوتے زمان شاہ دی حکومت سی ۔ رنجیت سنگھ نے لاہور تے حملہ کرکے زمان شاہ دیاں فوجاں نوں لڑائی وچ ہرا دتا تے 7 جولائی 1799 نوں مہاراجہ رنجیت سنگھ نے لاہور تے اپنا قبضہ کر لیا ۔
جموں دی جت
سودھولاہور توں بعد مہاراجہ رنجیت سنگھ نے جموں ول رکھ کر لیا ۔ رستے وچ آؤندے میرووال اتے نارووال تے اپنا قبضہ کیتا ۔ جموں دے راجے نے لڑائی توں بناں ہی ہار منّ لئی اتے مہاراجہ رنجیت سنگھ نوں ویہہ ہزار روپئے تے اک ہاتھی نذرانے وجوں دتا ۔ مڑدے ہوئے سکھ فوج نے سیالکوٹ اتے دلاورگڑھ تے قبضہ کیتا ۔ ایہناں لڑائیاں وچ جیتو رہے مہاراجہ رنجیت سنگھ توں انگریز کافی متاثر ہوئے ۔ اوہناں نے اپنا اک سفیر مہاراجہ رنجیت سنگھ نوں ملن لئی بھیجیا ۔
پٹھانی علاقے تے جت
سودھومہاراجہ رنجیت سنگھ دیاں جتاں دا سلسلہ بدستور جاری رہا ۔ اس نے قصور ول ودھن دا فیصلہ کیتا ۔ قصور دا راجا نظام الدین مہاراجہ رنجیت سنگھ دے خلاف سی تے اوہ لاہور تے قبضہ کرنا چاہندا سی ۔ نظام الدین نے بھنگی سرداراں نال گنڈھتپ کرکے مہاراجہ رنجیت سنگھ تے حملہ کر دتا ۔ پر اس گہگچّ لڑائی وچ نظام الدین ہار گیا تے اس طرحاں 1801 وچ مہاراجہ رنجیت سنگھ نے قصور نوں جت لیا ۔ نواب نظام الدین دی 1807 وچ موت ہو گئی تے اس توں بعد اس دا بھرا قطب الدین قصور نے مہاراجہ رنجیت سنگھ دے ماتحت نہ رہن دا فیصلہ کیتا تے اس نے لڑائی چھیڑ دتی ۔ مہاراجہ رنجیت سنگھ نے دوبارہ قصور تے حملہ کرکے مڑ اپنا قبضہ کیتا ۔ مہاراجہ رنجیت سنگھ نے قطب الدین نوں فروزپور وچ ممدوٹ دے علاقے وچ جگیر دتی ۔
ملتان دی جت
سودھوسن 1801 وچ مہاراجہ رنجیت سنگھ نے پٹھان راج دے مرکز ملتان تے چڑائی کیتی ۔ ملتان دے نواب مظفر خاں نے قصور دے نواب قطب الدین دی خفیہ طریقے نال مدد کیتی سی ۔ جس دی بھنک مہاراجے نوں لگی ۔ جس لئی مہاراجہ رنجیت سنگھ نے ملتان تے چڑائی کرکے اس نوں اپنے قبضے وچ لے لیا ۔
کانگڑے دی جت
سودھومہاراجے نے لدھیانے انگریزی فوج دی آمد نوں دیکھ کے اپنی کانگڑے وچ بیٹھی فوج نوں پھلور بلا لیا ۔ نیپال دے سپہ سالار امر سنگھ تھاپا پھیر فوج لے کے کانگڑے وچ آ وڑیا ۔ کانگڑے دے راجے نے مہاراجے نوں پھیر بینتی کیتی تاں مہاراجہ رنجیت سنگھ نے گورکھیاں دی فوج نال ڈٹواں مقابلہ کیتا تے قراری ہار دتی۔24 ستمبر 1809 نوں خالصہ فوج نے کانگڑے دے قلعے تے اپنا قبضہ کر لیا ۔
ملتان تے دوجی وار جت
سودھوکانگڑے دی جت توں بعد مہاراجہ رنجیت سنگھ نے گجرات، بھیرا، میانی، خوشاب، ساہیوال، وزیر آباد وغیرہ علاقیاں تے اپنیاں جتاں درج کیتیاں ۔ فروری 1810 وچ مہاراجہ رنجیت سنگھ نوں ملتان ول پھر مڑنا پیا ۔ کیونکہ نواب مظفر خاں نے بغاوت شروع کر دتی سی ۔ جیوں مہاراجہ رنجیت سنگھ سنگھ فوج نال ملتان پہنچیا تاں سردار فتح سنگھ آہلووالیا وی فوج لے کے نال آ رلیا ۔ نواب نے ڈٹ کے لڑائی کیتی پر ہار گیا ۔ ملتان توں جت حاصل کرکے واپس آؤندے مہاراجہ نے ڈسکا، ہلووال، کٹاس تے کھیوڑا تے جتاں حاصل کیتیاں ۔
اٹک دی جت
سودھوپنجاب تے بھارت دی راکھی لئی مہاراجہ رنجیت سنگھ نے سرحد ول راج ودھاؤن دی پالیسی لسٹ ۔ سندھ دریا دے کنڈھے اپرلا اٹک دا قلعہ مغربی حملہ آوراں لئی بھارت دا دروازہ سی ۔ دیس نوں باہری حملیاں توں بچاؤن لئی اٹک تے قبضہ کرنا ضروری سی ۔ مہاراجے نے 1813 وچ دیوان موہکم چند، س۔ ہری سنگھ نلوئے اتے س۔ دیسا سنگھ مجیٹھیئے دی اگوائی وچ بھاری گنتی فوج اٹک ول نوں بھیجی ۔ جدوں اس دا پتہ قابل دے وزیر نوں لگا تاں اس نے اپنے بھرا دی اگوائی وچ فوج بھیجی ۔ پر سکھ فوج نے پہلاں ہی اٹک دے قلعے تے قبضہ کر لیا ۔ پٹھانی فوج نے قلعہ نوں گھیرا پا کے حملہ کر دتا ۔ پر اس لڑائی وچ پٹھاناں نوں ہار دا منہ دیکھنا پیا ۔ اس دے نال نال خالصہ فوج نے برھان تے مکھڈّ دے علاقے وی جتے ۔
کشمیر دی جت
سودھو1814 وچ مہاراجہ رنجیت سنگھ ولوں کشمیر تے چڑائی کیتی گئی ۔ بہرام گلے دے کول لڑائی ہوئی۔سکھ فوج اگے ودھدی گئی تے پٹھانی فوجاں نوں ہرا کے امادپور اتے ہمیرپور اتے قبضہ کر لیا ۔
ملتان دی تیجی جت
سودھومہاراجہ رنجیت سنگھ نے جنوری 1818 وچ س۔ کھڑک سنگھ نوں 25000 فوج نال ملتان بھیجیا ۔ ملتان شہر کول گھمسان لڑائی ہوئی ۔ مظفر خاں ہار کے شہر دی فصیل اندر بیٹھا تے دروازے بند کر لئے ۔ خالصے فوج نے شہر دی کندھ بھنّ سٹی ۔ اتھوں بھجّ کے مجپھر خاں قلعے اندر جا وڑیا ۔ خالصہ فوج نے قلعے نوں گھیرا پا کے بھیانک گولاباری کیتی ۔ جس وچ نواب مظفر کھا، اس دے پنج پتر تے بھتیجے اتے ہور بہت سارے رشتے دار مارے گئے ۔ اس دے دو پتراں نوں جیوندا گرفتار کر لیا تے خالصہ نے تیجی وار ملتان نوں اپنے قبضے وچ کر لیا ۔
پشاور دی جت
سودھومہاراجہ رنجیت سنگھ نوں پتہ سی کہ کیکر پچھموتر دے ولوں پٹھان پنجاب تے حملہ کردے سن ۔ ایہناں حملیاں نوں روکن لئی مہاراجہ نے پشاور تے چڑائی کرن دی پالیسی بنائی ۔ پشاور کابل راج دا حصہ سی ۔ اکتوبر 1818 وچ مہاراجہ رنجیت سنگھ رہتاس، راولپنڈی، پنجہ صاحب وغیرہ ہندے ہوئے حضرو پہنچے۔دوواں فوجاں وچ بھیانک لڑائی ہوئی ۔ اس لڑائی وچ اکالی پھولا سنگھ اوہ جوہر دکھائے کہ پٹھاناں دے پسینے چھٹّ گئے تے بہت جلدی ہی مہاراجہ رنجیت سنگھ دی ماتحتی قبول کر لئی ۔ اس طرحاں خالصہ فوج نے خیرآباد تے جہانگیر دے قلعیاں تے قبضہ کیتا ۔
ہور جتاں
سودھواس توں بعد مہاراجہ رنجیت سنگھ نے ہزارا، نوشہرا، ڈیرہ غازی خان، منکیرا، ڈیرہ اسمٰعیل خان، لیہ، خانگڑھ، پنجگڑھ، لداخ، جمرود وغیرہ علاقیاں وچ اپنیاں جتاں درج کیتیاں ۔
27 جون 1839 نوں مہاں جنگجو، سوربیر جرنیل،دھرمی، مہاندانی، چنگا نیتیوان، پنجاب دا شیر اکال چلانا کر گیا ۔