مسجد جمکران
| مسجد جمكران | |
|---|---|
 | |
| شہر | قم/ جمكران |
| بانی | الشيخ الحسن بن مثلة |
| اساری تریخ | 1003 |
| فن تعمیر | عمارة فارسية إسلامية |
| تعداد نمازی | 800 ألف مُصلٍّ |
| گنبد | 5 |
| مینار | 14 |
| مینار اُچائی | 50م2 |
| اساری مواد | اٹ |
| |
| مشخصات | |
|---|---|
| تأسیس: | محدث نوری rے مطابق چوتھی صدی ہجری |
| استعمال: | زیارت گاہ |
| محل وقوع: | قم |
| دیگر اسامی: | مسجد صاحب الزمان•مسجد قدمگاہ |
| معماری | |
| طرز تعمیر: | اسلامی معماری |
قم شہر توں 6 کلومیٹر دے فاصلے اُتے کاشان روڈ اُتے واقع اک گاؤں وچ اک عظیم الشان مسجد دا ناں اے جو شیعہ نظریہ دے مطابق بارہوں امام، حضرت مہدی دے حکم توں تعمیر کیتی گئی۔ شیعہ محدث تے فقیہ مرزا حسین نوری نے اک شخص بنام حسن بن مثلہ جمکرانی توں نقل کیتا اے کہ امام مہدی نال انہاں دی ملاقات ہوئی جس وچ انہاں نے مینوں اس جمکران نامی گاؤں وچ مسجد تعمیر کرنے دا حکم دتا۔ امام مہدی شیعہ عقیدہ دے مطابق بارہویں تے آخری امام نیں۔ جو 255 ہجری وچ پیدا ہوئے تے پنج سال دے بعد غیبت وچ تشریف لے گئے تے انہاں دی غیبت نوں غیبت صغری تے غیبت کبری وچ تقسیم کیتا گیا۔ شیعہ نظریہ دے مطابق امام مہدی توں انہاں دی غیبت کبری وچ ملاقات ہوسکدی اے۔ شیخ عباس قمی، محدث نوری تے ہور علما تے محققین نے اس بات دی تصدیق کیتی اے تے کئی واقعات اپنیاں کتاباں وچ درج کیتے نیں۔
مسجد جمکران، جو شیعاں دے بارہواں امام توں منسوب اے؛ قم شہر دے مضافات وچ واقع اے۔ کہیا جاندا اے کہ اس مسجد نوں چوتھی صدی وچ خود حضرتؑ دے حکم اُتے تعمیر کیتا گیا سی۔ چودہواں صدی دے شیعہ محدث مرزا حسین نوری دے بقول، مسجد جمکران دی تعمیر امام زمانہؑ دے حکم اُتے ابو الحسن نامی اک قمی عالم دے توسط توں عمل وچ آئی۔ محدث نوری نے حسن بن مثلہ جمکرانی دی حضرت مہدی دے نال ہونے والی اک ملاقات دا ذکر کیتا اے کہ جس وچ امام زمانہؑ نے مسجد جمکران دی تعمیر دا حکم دتا۔ مرزا حسین نوری دے نزدیک ایہ واقعہ سنہ ۳٧۳ ھ جاں ۳۹۳ ھ دا اے تے اس دے لئی شیخ صدوق دی کتاب مونس الحزین دا حوالہ دیندے نیں۔ بعض معاصر محققین نے مسجد دی امام زمانہ دے نال نسبت وچ تردید دا اظہار کیتا اے کہ جس دی دلیل شیعہ رجالی کتب تے اسی طرح شیخ صدوق دی ہور تصنیفات وچ اس واقعے دا مذکور نہ ہونا اے۔
کچھ مذہبی مراسم جداں شب برات دا جشن ، دعائے توسل تے دعائے ندبہ اس مسجد وچ منعقد دی جاندی نیں۔ کہیا جاندا اے کہ بدھ دی رات نوں لوگاں دی مسجد جمکران وچ حاضری پہلوی دور دے شیعہ عالم شیخ محمد تقی بافقی دے زمانے وچ پررونق ہوئی؛ کیونجے اوہ کچھ طلاب دے ہمراہ بدھ دی رات نوں مسجد جمکران وچ عبادت کر دے سن۔
مسجد جمکران دی مختلف ادوار وچ مرمت تے تعمیر نو دی جاندی رہی اے؛ اس دی تعمیر دے قدیمی ترین کتبے وچ سنہ ۱۱٦٧ ھ دا اشارہ ملدا اے۔ ۱۳۵۷شمسی وچ ایران دے اسلامی انقلاب دی کامیابی توں پہلے اس دی عمارت چھوٹی سی پر انقلاب دے بعد اسنوں بوہت وسیع کر دتا گیا اے۔ اس وقت مسجد جمکران بیرونی ایواناں، اصلی صحن، شبستاناں، مسجدِ مقام تے دفاتر اُتے مشتمل اے۔
مسجد جمکران دے مخصوص اعمال ذکر کیتے گئے نیں؛ منجملہ دو رکعت نماز تحیت مسجد تے دو رکعت نماز امام زمانہ۔ محدث نوری نے انہاں اعمال نوں امام زمانہؑ توں منسوب کیتا اے تے شیخ عباس قمی نے انہاں توں نقل کر دے ہوئے اسنوں مفاتیح الجنان وچ ذکر کیتا اے۔
محل وقوع تے ناں
سودھومسجد جمکران قم شہر دے اطراف وچ تے حضرت معصومہؑ دے حرم[۱] توں اٹھ کلومیٹر دے فاصلے اُتے اے تے اس دی نسبت شیعاں دے بارہواں امام ول اے۔[۲] جمکران دے دیہات توں نزدیکی دے باعث اس دی شہرت مسجد جمکران دے ناں توں اے۔[۳] ماضی وچ ایہ مسجد ’’مسجدِ قدمگاہ‘‘ دے ناں توں مشہور سی؛[۴] اس دی وجہ تسمیہ اوہ سنگ مرمر سی کہ جسنوں بارہواں امامؑ دی قدمگاہ قرار دتا جادا سی۔[۵] امام زمانہؑ[۶] توں نسبت دی وجہ توں اس مسجد نوں ’’مسجد صاحب الزمان‘‘ وی کہیا جاندا اے۔[۷]
حسن بن مثلہ دی امام مہدی توں ملاقات تے مسجد دی تعمیر دا حکم
سودھومسجد جمکران شیعہ مسلماناں دے ہاں اک مقدس مقام دی حیثیت رکھدی اے، چونکہ اسنوں امام مہدی دے حکم توں تعمیر کیتا گیا اے۔ حسن بن مثلہ دی روایت دے مطابق 17 مہینے رمضان المبارک 373 ہجری(22 فروری، 984 عیسوی)نوں جدوں اوہ اپنے گھر سویا ہویا سی تو اک گروہ نے اسنوں آ کے بیدار کیتا تے کہیا : اپنے مولا وآقا، امام مہدی دی نداء اُتے لبیک کہو۔
حسن بن مثلہ جمکرانی کہندا اے:وچ اپنے گھر توں اس جگہ اُتے آیا جتھے حالے مسجد جمکران موجود اے اوتھے اُتے میرے ملاقات اک 33 سالہ جوان تے اک بوڑھے شخص نال ہوئی، اوہ 33 سالہ جوان امام مہدی تے اوہ بوڑھا شخص حضرت خضر سن جنہاں نے مینوں بیٹھنے نوں کہیا۔ اس دے بعد امام مہدی نے مینوں اس جگہ اُتے مسجد تعمیر کرنے دا حکم دتا۔
امام زمانہؑ نال انتساب
سودھوچودہویں صدی دے شیعہ محدث مرزا حسین نوری دی نقل دے مطابق مسجد جمکران چوتھی صدی ہجری وچ امام زمانہؑ دے حکم اُتے اک قمی عالم سید ابو الحسن دے توسط توں تعمیر ہوئی۔[۸] محدث نوری نے حسن بن مثلہ جمکرانی توں نقل کیتا اے کہ اوہ مہینے رمضان سنہ ۳۹۳ ھ نوں امام دی خدمت وچ پہنچا تے اس ملاقات وچ امام زمانہؑ نے اس دے ذریعے حسن بن مسلم نوں ایہ پیغام بھیجیا کہ آئندہ اس زمین (اوہ زمین کہ جتھے بعد وچ مسجد جمکران تعمیر کیتی گئی) اُتے کھیتی باڑی نہ کرے تے قمی عالم سید ابو الحسن توں کہے کہ حسن بن مسلم توں اس رقم نوں دریافت کر دے اس مقام اُتے اک مسجد تعمیر کرے کہ جو اس نے مذکورہ زمین اُتے چند سال تک کھیندی باڑی کر دے حاصل دی اے۔[۹] اس بنیاد اُتے اس واقعے دے بعد سید ابو الحسن نے لکڑی دی چھت توں بنی ہوئی اک مسجد اسی مقام اُتے تعمیر دی کہ جس دی حد بندی امام زمانہ نے فرمائی سی۔[۱۰]
مآخذ
سودھومسجد جمکران دی تعمیر دا قصہ محدث نوری دی کتب جداں کلمہ طیبہ[۱۱] ، نجم الثاقب[۱۲] مستدرک الوسائل[۱۳] تے جنۃ الماویٰ[۱۴] وچ نقل ہویا اے۔ محدث نوری نے اس قصے دی نسبت کتاب تاریخ قم ول دی اے تے لکھیا اے کہ تریخ قم نے اسنوں شیخ صدوق دی کتاب مونس الحزین فی معرفۃ الحق والیقین توں نقل کیتا اے۔[۱۵] اسی طرح محدث نوری نے مستدرک الوسائل وچ کہیا اے کہ انہاں نے ایہ داستان کتاب نقد الرجال دے حاشیے وچ آغا محمد علی بن وحید بہبھانی دے قلم توں مرقوم دیکھی اے۔ (۱۱۴۴-۱۲۱۶ھ) کہ جنہاں نے اس دی نسبت کتاب مونس الحزین فی معرفۃ الدین والیقین ول دی اے۔[۱۶]
شک و تردید
سودھومحدث نوری ((۱۲۵۴-۱۳۲۰ھ) نے مسجد جمکران دا سن تعمیر اپنی کچھ تالیفات وچ ۳۹۳ھ[۱۷] تے بعض تالیفات وچ ۳۷۳ھ قرار دتا اے[۱۸] جدونکہ کتاب تریخ قم دے مؤلف ناصر الشریعہ نے ایہ احتمال دتا اے کہ شاید مذکورہ واقعہ سو سال پہلے ۲۹۳ھ وچ پیش آیا ہو[۱۹] جداں کہ محدث نوری نے وی کتاب نقد الرجال دے حاشیے وچ اسی تریخ نوں ذکر کیتا اے۔[۲۰] کچھ معاصر محققین نے مسجد جمکران دے واقعے دی امام زمانؑہ توں نسبت دے حوالے توں تردید دا اظہار کیتا اے؛ معاصر محقق علی دوانی نے درج ذیل سوال اٹھائے نیں: ۱۔ شیخ صدوق دی کتاب ’’مونس الحزین‘‘ دا رجالی کتب وچ تذکرہ نئیں ملدا۔ ۲۔ ایہ واقعہ کتاب تاریخ قم دے موجودہ پانج ابواب دے ترجمے وچ نئیں اے۔ شیخ صدوق نے اپنی ہور تصنیفات وچ اس واقعے نوں ذکر نئیں کیتا اے۔[۲۱]
اعمال
سودھومسجد جمکران دے لئی مخصوص اعمال ذکر کیتے گئے نیں؛ نماز تحیت مسجد تے نماز امام زمانہ؛[۲۲]
- پہلی دو رکعتاں؛ نماز تحیت مسجد دی نیت توں ادا کرو۔ ہر رکعت وچ اک مرتبہ سورہ حمد تے ست مرتبہ سورہ توحید پڑھی جائے تے رکوع تے سجدے دا ذکر ست مرتبہ پڑھیا جائے۔[۲۳]
- دوسری دو رکعتاں؛ نماز امام زمانہؑ دی نیت توں بجا لیائے۔ اس نماز دی ہر رکعت وچ آیت «ایاک نعبد و ایاک نستعین»[۲۴] نوں سو مرتبہ پڑھیا جائے تے اس دے بعد باقی سورہ حمد تے فیر سورہ توحید دی قرائت دی جائے۔ فیر رکوع وچ سُبحانَ رَبّی العَظیمِ و بِحَمدِہِ تے سجدے وچ سُبحانَ رَبّی الاَعلی و بِحَمدِہِ، ست مرتبہ پڑھیا جائے گا۔ نماز کے سلام دے بعد اک مرتبہ لا الہ الا اللہ کہیا جائے تے فیر حضرت زہراؑ دی تسبیح پڑھی جائے۔ اس دے بعد نمازی حالت سجدہ وچ سو مرتبہ صلوات پڑھے۔[۲۵]
محدث نوری نے مسجد جمکران دے اعمال دی نسبت امام زمانہؑ ول دی اے تے تسیںؑ توں نقل کیتا اے کہ ’’لوک اس جگہ ول رغبت کرو تے اسنوں عزیز رکھن‘‘۔ چنانچہ لکھدے نیں کہ جو شخص ایہ چار رکعتی نماز مسجد جمکران وچ بجا لیائے گا تو اوہ اس شخص دی مانند اے کہ جس نے کعبہ وچ نماز ادا دی ہو۔[۲۶] شیخ عباس قمی نے ایہ اعمال محدث نوری توں نقل کر دے ہوئے مفاتیح الجنان وچ ذکر کیتے نیں۔[۲۷] معاصر محقق تے مورخ علی دوانی نے مسجد جمکران دی امام زمانہؑ توں نسبت وچ تردید دے بعد انہاں اعمال دی صحت وچ وی اظہار تردید کیتا اے۔[۲۸]
شب بدھ تے مذہبی تقریبات
سودھو
مسجد جمکران وچ بعض مذہبی تقریبات جداں نیمہ شعبان دا جشن منعقد ہُندا اے۔[۲۹] مختلف علاقاں دے لوک مذکورہ ایام وچ خصوصی طور اُتے مسجد وچ حاضری دیندے نیں۔[۳۰] کہیا جاندا اے کہ انہاں دی تعداد سالانہ ۱۵ ملین افراد تک جا پہنچتی اے۔[۳۱]
تریخ جامع قم (جو پنج جلداں اُتے مشتمل اے) دے مصنف علی اصغر فقیہی نے سنہ ۱۳۵۰ شمسی وچ مسجد جمکران نوں ایران دی اک بارونق ترین مسجد قرار دتا سی کہ جس وچ شب بدھ ایران دے مختلف شہراں جداں تہران تے قم دے لوک حاضر ہُندے سن۔[۳۲] انہاں نے مسجد جمکران دی رونق نوں آیت اللہ محمد تقی یزدی بافقی دے مرہون منت قرار دتا اے کہ جو منگل دی سہ پہر نوں طلاب دی اک جماعت دے ہمراہ پیدل مسجد جمکران جادے سن ، نماز مغرب تے عشا اوتھے ای اُتے ادا کر دے سن تے ساری رات اوتھے عبادت وچ مشغول رہدے سن۔[۳۳] ناصر الشریعہ دے بقول، اس توں پہلے قم دے کچھ لوک شب جمعہ نوں اس مسجد وچ عبادت کر دے سن۔[۳۴]
مختصر تریخ تے نشیب وفراز
سودھو
مرزا حسین نوری دی نقل کردہ حکایت دے مطابق مسجد جمکران دی تعمیر چوتھی صدی ہجری نوں عمل وچ لیائی گئی۔[۳۵] سید حسین مدرسی طباطبائی نے احتمال دتا اے کہ مسجد جمکران اوہی مسجد خطاب اسدی اے کہ جسنوں تریخ قم دے مطابق دوسری صدی ہجری دے اوائل وچ جمکران وچ تعمیر کیتا گیا سی۔[۳۶]
کچھ ہور محققین نے مسجد جمکران نوں مذکورہ مسجد توں ہٹ کر اک تے مسجد قرار دتا اے تے محدث نوری دی نقل دے مطابق اسنوں چوتھی صدی ہجری وچ تعمیر کیتا گیا۔[۳۷]
اس دے باوجود تاریخی منابع وچ مسجد جمکران دے بارے وچ معلومات دستیاب نئیں نیں۔ صرف کتاب خلاصۃ التواریخ وچ ۹۸۶ہجری دے واقعات دے ضمن وچ میر غیاث الدین محمد میر میران دے حالات وچ آیا اے کہ اوہ قم دے دیہات لنگرود وچ قیام دے دوران بعض اوقات جمکران وچ اس مقام اُتے کہ جسنوں مقام امام زمانؑ کہیا جاندا اے، اعتکاف کر دے سن۔[۳۸] تریخ دے معاصر محقق علی اصغر فقیہی دے بقول انہاں دی اس مقام توں مراد مسجد جمکران سی۔[۳۹]
مسجد دی تعمیر
سودھومسجد جمکران مختلف ادوار وچ تعمیر نو تے مرمت دے مراحل توں لنگھدی رہی۔ اس کتبے دے مطابق کہ جس اُتے ۱۱۶۷قمری دی تریخ ثبت اے؛ مرزا علی اکبر جمکرانی نے سنہ ۱۱۶۷قمری وچ مسجد دی تعمیر دی۔ اسی طرح مذکورہ کتبے دی بنیاد اُتے اس زمانے وچ ایہ عمارت 5×17 میٹر دے ابعاد اُتے مشتمل سی جدونکہ جنوب وچ اک صحن 17×13 میٹر دا سی۔[۴۰]
[نوٹ ۲] بعد وچ علی قلی جمکرانی نے مسجد دے صحن دی تعمیر دا آغاز کیتا مگر صحن نامکمل رہ گیا ایتھے تک کہ علی اصغر خان اتابک نے مظفر الدین شاہ قاجار(۱۲۳۲-۱۲۸۵شمسی) دی حکومت دے اوائل وچ اسنوں تعمیر کیتا۔[۴۱] پہلوی دور دے قمی عالم شیخ محمد تقی بافقی (متوفی ۱۳۲۵شمسی) نے مسجد وچ کچھ تعمیرات انجام دتیاں۔[۴۲] اسی طرح سید محمد آقا زادہ نامی اک شخص نے ۱۳۳۲شمسی وچ مسجد دے کچھ حصےآں نوں تعمیر کیتا تے صحن دے جنوب وچ اک ہال دی بنیاد ڈالی۔[۴۳]
جنوب مشرقی حصے وچ اینٹاں توں بنا ہویا ۱۷ میٹر اُچا گلدستہ موجود اے کہ جسنوں کتبے دے مطابق ۱۳۱۸شمسی وچ تعمیر کیتا گیا۔[۴۴]
اسلامی جمہوریہ وچ عمارت دی توسیع
سودھوایران وچ سنہ ۱۳۵۷شمسی وچ اسلامی انقلاب دی کامیابی دے بعد حوزہ علمیہ قم دی شوریٰ نے مسجد جمکران دے بورڈ آف ٹرسٹیز دا تقرر کیتا تے ادارہ اوقاف و امور خیریہ نے معاملات دی نگرانی دا ذمہ سنبھال لیا[۴۵] کہ جس دے بعد مسجد دی توسیع دا کم تیز ہو گیا۔ اس دے بعد چالیس ایکڑ زمین مسجد جمکران دے قبضے وچ آ گئی کہ جس وچوں ساڑھے پنج ایکڑ اصلی صحن توں مختص اے۔[۴۶] اسی طرح سنہ ۱۳۸۲شمسی وچ اک منصوبے دی منظوری عمل وچ لیائی گئی کہ جس دے مطابق مسجد جمکران دے لئی تقریبا ۲۵۰ ایکڑ زمین نوں مدنظر رکھیا گیا تے تقریبا ۳۰ ہزار مربع میٹر اراضی نوں مسجدِ مقام تے شبستاناں دے لئی مخصوص کیتا گیا تے باقی صحن، دفتری امور تے خدمت رسانی دے لئی درکار عمارات دے لئی مخصوص کر دتے گئے۔ اس منصوبے دے تحت سوائے مسجد مقام دے مسجد دی باقی تمام عمارت نوں از سر نو تعمیر کیتا گیا۔[۴۷]
مسجد جمکران دا انتظام مختلف شعبہ جات جداں شعبہ تقریبات و تبلیغات ، روابط عامہ، کتب خانہ، پبلیکیشنز، شعبہ اندراج کرامات ، نذر و نیاز و تحائف؛ دے تحت چلایا جا رہیا اے۔ مسجد جمکران دے موجودہ متولی محمد حسین رحیمیان نیں۔ انہاں توں پہلے ابو القاسم وافی مسجد جمکران دے منتظم سن۔[۴۸]
معماری تے عمارت
سودھومسجد جمکران مجموعی طور اُتے مختلف حصےآں جداں مسجد مقام، شبستان، مرکزی صحن تے دفاتر اُتے مشتمل اے۔
مسجد مقام
سودھومسجد جمکران دے مرکزی شبستان دی عمارت دا ناں مسجد مقام اے تے اس دا رقبہ تقریبا ۱۱۰۰ مربع میٹر اے۔ مسجد دا اندرونی ایوان تن داخلی راستاں دے ذریعے شبستان ول کھلدا اے۔ ایوان دے اطراف وچ ۶۰ میٹر اُچے دو مینار نیں۔ شبستان دے اٹھ ستون نیں کہ جنہاں دے اُتے دھات دے ڈھانچے توں تعمیر کردہ مسجد دا گنبد اے۔ گنبد دے ابتدائی حصے وچ ۲۳ کھڑکیاں بنائی گئی نیں کہ جن توں شبستان دی روشنی دا انتظام ہُندا اے۔ گنبد دی بیرونی سطح وی فیروزی اینٹاں توں ڈھکی ہوئی اے تے اس دے اندر دی الواح «جاں مہدی ادرکنی» دی عبارت توں مزین نیں۔ گنبد دی اندرونی الواح نوں معرق کاشی کاری توں مزین کیتا گیا اے۔ اسی طرح ستون، محراب تے شبستان دے داخلی ایوان تے انہاں دے دوناں اطراف دے مینار معرق کاشی کاری تے مقرنس کاری دا خوبصورت نمونہ نیں۔[۴۹]
اصلی صحن
سودھومسجد جمکران دے چھ داخلی دروازے نیں کہ جن وچوں شمال مشرقی دروازہ سیدھا اصل شبستان ول کھلدا اے۔[۵۰] صحن دے اطراف وچ مینار تعمیر کیتے گئے نیں تے مسجد جمکران دی انتظامیہ دے بقول انہاں دی تعداد چودہ تک جا پہنچے گی۔[۵۱]
شبستان
سودھواصل مضمون: چاہ عريضہ مسجد مقام دی عمارت دے پیچھے تے مسجد دے بیرونی احاطے وچ اک کنواں اے کہ جو چاہ عريضہ دے ناں توں معروف اے۔[۵۲] کچھ شیعہ اس کنواں دے مقدس ہونے دا عقیدہ رکھنے دی بنا اُتے امام زمانہؑ دے ناں اپنے عریضے تے خط اس کنواں وچ ڈالتے نیں۔[۵۳] بعض محققین دے بقول کنواں دے حوالے توں کوئی سند نئیں مل سکی اے تے مراجع تقلید وچوں کوئی وی اس دی قداست دا قائل نئیں اے۔[۵۴] اسلامی جمہوریہ ایران دے رہبر[۵۵] آیت اللہ خامنہ ای تے مرجع تقلید آیت اللہ مکارم شیرازی[۵۶] نے مذکورہ کنواں وچ خطوط ڈالنے دی مخالفت دی اے۔ اسی طرح کہیا جاندا اے کہ محراب مسجد دے درمیان اک چھوٹا کنواں موجود اے کہ کچھ زائرین تبرک دے عنوان توں اس دے اندر توں مٹی اٹھاندے نیں۔ اسی طرح محراب وچ اک پتھر دا ٹکڑا وی موجود اے کہ جس دے وسط وچ اک وڈے قدم دا نشان مسجدِ قدمگاہ دی علامت دے طور اُتے کندا کیتا گیا سی کہ جسنوں ۱۳۵۰ھ وچ آیت اللہ فیض قمی متوفی ۱۳۷۰ھ دے حکم اُتے بدعت دا نشان ہونے دے سبب محو کر دتا گیا اے۔[۵۷]
مسجد جمکران موجودہ دور وچ
سودھوموجودہ دور وچ مسجد جمکران اک عظیم الشان عمارت اُتے مشتمل اے۔ جتھے لکھاں دی تعداد وچ زائرین نماز تے اپنی حاجات طلب کر دے نیں۔ تے امام مہدی دی ولادت 15 شعبان دی شب جشن مننے دی خاطر لکھاں دی تعداد وچ شیعہ مسلمان جمع ہُندے نیں۔ تے دعا ونماز وچ شب گزارتے نیں۔
مسجد جمکران دی نماز
سودھومسجد جمکران وچ چار رکعت نماز پڑھی جاندی اے دو رکعت نماز تحیت مسجد تے دو رکعت نماز خاص کیفیت دے نال پڑھی جاندی اے جسنوں نماز امام مہدی کہیا جاندا اے۔
ہور دیکھو
سودھو- جعفر میر عظیمی نے اپنی کتاب ’’مسجد مقدس جمکران: صاحب الزمان دی تجلی گاہ‘‘؛ وچ پہلے مسجد جمکران دی تریخ دا ذکر کیتا اے[۵۸] فیر اس دے بارے وچ چند علما تے مراجع تقلید دے اقوال ذکر کیتے نیں۔[۵۹] اگے چل کر اس مسجد وچ ظاہر ہونے والی بعض کرامات تے مسجد دے احترام دے حوالے توں چند اشعار نوں جمع کیتا اے۔[۶۰] مسجد جمکران پبلشرز نے اس کتاب نوں چند بار زیور طبع توں آراستہ کیتا اے۔
متعلقہ مضامین
سودھومورتاں
سودھو-
مسجد جمکران دا مرکزی صحن
حوالے
سودھو- ↑ خانمحمدی، «چاہ عريضہ جمکران؛ از خرافہ تا واقعیت»، ص۱۶۲۔
- ↑ نوری، جنۃ المأوی، ۱۴۲۷ھ، ص۵۴-۵۸؛ نوری، نجم الثاقب، ۱۳۸۴ھ، ج۲، ص۴۵۴-۴۵۸؛ نوری، کلمہ طیبہ، ۱۳۸۰شمسی، ص۶۸۲-۶۸۶۔
- ↑ عرب، مدخل مسجد جمکران، ص۷۴۷۔
- ↑ فیض قمی، گنجینہ آثار قم، ۱۳۴۹شمسی، ج۲، ص۶۶۷، منقول از دانشنامہ جہان اسلام، مدخل مسجد جمکران، ص۷۴۷۔
- ↑ ناصر الشریعہ، تریخ قم، ۱۳۸۳شمسی، ص۲۳۳۔
- ↑ عرب، مدخل مسجد جمکران، ص۷۴۷۔
- ↑ مدرسی طباطبائی، تربت پاکان، ۱۳۳۵شمسی، ج۲، ص۱۶۴۔
- ↑ نوری، جنۃ المأوی، ۱۴۲۷ھ، ص۵۴-۵۸۔
- ↑ نوری، جنۃ المأوی، ۱۴۲۷ھ، ص۵۴-۵۸۔
- ↑ نوری، جنۃ المأوی، ۱۴۲۷ھ، ص۵۴-۵۸؛ نوری، نجم الثاقب، ۱۳۸۴ھ، ج۲، ص۴۵۴-۴۵۸؛ نوری، کلمہ طیبہ، ۱۳۸۰شمسی، ص۶۸۲-۶۸۶۔
- ↑ نوری، کلمہ طیبہ،۱۳۸۰شمسی، ص۶۸۲-۶۸۶۔
- ↑ نوری، کلمہ طیبہ، ۱۳۸۰شمسی، ص۶۸۲-۶۸۶۔
- ↑ نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۸ھ، ج۳، ص۴۴۷۔
- ↑ نوری، جنۃ المأوی، ۱۴۲۷ھ، ص۵۴-۵۸۔
- ↑ نوری، جنۃ المأوی، ۱۴۲۷ھ، ص۵۴۔
- ↑ نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۸ھ، ج۳، ص۴۳۲ و ۴۴۷۔
- ↑ نوری، جنۃ المأوی، ۱۴۲۷ھ، ص۵۴-۵۸، ص۳۸۳-۳۸۸؛ نوری، کلمہ طیبہ، ۱۳۸۰شمسی، ص۶۸۲-۶۸۶۔
- ↑ نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۸ھ، ج۳، ص۴۴۷؛ نوری، نجم الثاقب، ۱۳۸۴ھ، ج۲، ص۴۵۸۔
- ↑ ناصر الشریعہ، تریخ قم، ۱۳۸۳شمسی، ص۲۳۹۔
- ↑ نوری، نجم الثاقب، ۱۳۸۴ھ، ج۲، ص۴۵۸۔
- ↑ ناصر الشریعہ، تریخ قم، ۱۳۸۳شمسی، ص۲۹-۳۰۔
- ↑ نوری، جنۃ المأوی، ۱۴۲۷ھ، ص۵۶؛ نوری، کلمہ طیبہ، ۱۳۸۰شمسی، ص۶۸۴۔
- ↑ قمی، کلیات مفاتیح الجنان، نماز مسجد جمکران، ص۴۲۷-۴۲۹۔
- ↑ سورہ حمد، آیہ ۵۔
- ↑ نوری، جنۃ المأوی، ص۵۵-۵۶؛ نوری، نجم الثاقب، ۱۳۸۴ھ، ج۲، ص۴۵۶؛ قمی، کلیات مفاتیح الجنان، نماز مسجد جمکران، ص۴۲۷-۴۲۹۔
- ↑ نوری، جنۃ المأوی، ۱۴۲۷ھ، ص۵۶؛ نوری، کلمہ طیبہ، ۱۳۸۰شمسی، ص۶۸۴؛ قمی، کلیات مفاتیح الجنان، نماز مسجد جمکران، ص۴۲۹۔
- ↑ قمی، کلیات مفاتیح الجنان، نماز مسجد جمکران، ص۴۲۷-۴۲۹۔
- ↑ ناصر الشریعہ، تریخ قم، ۱۳۸۳شمسی، ص۳۰۔
- ↑ ملاحظہ کیجئے: «اعلام برنامہ ہای ویژہ نیمہ شعبان در مسجد مقدس جمکران»۔
- ↑ خانمحمدی، «چاہ عريضہ جمکران از خرافہ تا واقعیت»، ص۱۶۲۔
- ↑ ویژہنامہ جمکران، ۱۳۸۴شمسی، ص۷-۱۱، منقول از دانشنامہ جہان اسلام، مدخل مسجد جمکران، ص۷۴۸۔
- ↑ فقیہی، تریخ مذہبی قم، ۱۳۸۶شمسی، ص۲۷۳۔
- ↑ فقیہی، تریخ مذہبی قم، ۱۳۸۶شمسی، ص۲۷۳-۲۷۴۔
- ↑ ناصر الشریعہ، تریخ قم، ۱۳۸۳شمسی، ص۲۳۳۔
- ↑ نوری، جنۃ المأوی، ۱۴۲۷ھ، ص۵۴-۵۸؛ نوری، نجم الثاقب، ۱۳۸۴ھ، ج۲، ص۴۵۴-۴۵۸؛ نوری، کلمہ طیبہ، ۱۳۸۰شمسی، ص۶۸۲-۶۸۶۔
- ↑ مدرسی طباطبائی، تربت پاکان، ۱۳۳۵شمسی، ج۲، ص۱۶۳-۱۶۴۔
- ↑ فقیہی، تریخ مذہبی قم، ۱۳۸۶شمسی، ص۲۷۲۔
- ↑ منشی قمی، خلاصۃ التواریخ، ۱۳۵۹-۱۳۶۳شمسی، ج۲، ص۱۰۱۹، منقول از دانشنامہ جہان اسلام، مدخل مسجد جمکران، ص۷۴۷۔
- ↑ فقیہی، «قم در مسیر تریخ»، ص۱۷۱، منقول از دانشنامہ جہان اسلام، مدخل مسجد جمکران، ص۷۴۷۔
- ↑ مدرسی طباطبائی، تربت پاکان، ۱۳۳۵شمسی، ج۲، ص۱۶۴۔
- ↑ ناصر الشریعہ، تریخ قم، ۱۳۸۳شمسی، ص۲۳۳۔
- ↑ کوچکزادہ، تاریخچہ قم و مساجد تاریخی آن، ۱۳۸۰شمسی، ص۲۴۶، منقول از دانشنامہ جہان اسلام، مدخل مسجد جمکران، ص۷۴۸۔
- ↑ فیض قمی، گنجینہ آثار قم، ۱۳۴۹-۱۳۵۰شمسی، ج۲، ص۶۶۸، ۶۷۱، منقول از دانشنامہ جہان اسلام، مدخل مسجد جمکران، ص۷۴۸۔
- ↑ فیض قمی، گنجینہ آثار قم، ۱۳۴۹-۱۳۵۰شمسی، ج۲، ص۶۷۰-۶۷۲، منقول از دانشنامہ جہان اسلام، مدخل مسجد جمکران، ص۷۴۸۔
- ↑ زندیہ، «مسجد جمکران»، ص۸۰، منقول از دانشنامہ جہان اسلام، مدخل مسجد جمکران، ص۷۴۸۔
- ↑ زندیہ، «مسجد جمکران»، ص۷۸، منقول از دانشنامہ جہان اسلام، مدخل مسجد جمکران، ص۷۴۹۔
- ↑ عرب، «مسجد جمکران»، ج۱۰، ص۷۴۹۔
- ↑ «تولیت مسجد مقدس جمکران»۔۔
- ↑ عرب، «مسجد جمکران»، ج۱۰، ص۷۴۹۔
- ↑ «معماری مسجد مقدس جمکران؛ دومین مقصد گردشگری مذہبی در قم»۔
- ↑ «توسعہ مسجد جمکران نیازمند ۱۷۰ میلیارد تومان اعتبار است»۔
- ↑ خانمحمدی، «چاہ عريضہ جمکران از خرافہ تا واقعیت»، ص۱۶۲۔
- ↑ خانمحمدی، «چاہ عريضہ جمکران از خرافہ تا واقعیت»، ص۱۶۳۔
- ↑ خانمحمدی، «چاہ عريضہ جمکران از خرافہ تا واقعیت»، ص۱۷۵۔
- ↑ مسیح در شب قدر، ۱۳۹۳شمسی، ص۴۳۱۔
- ↑ «چاہ عريضہ در مسجد جمکران»۔
- ↑ فیض قمی، گنجینہ آثار قم، ۱۳۴۹-۱۳۵۰شمسی، ج۲، ص۶۶۸، منقول از دانشنامہ جہان اسلام، مدخل مسجد جمکران، ص۷۴۸۔
- ↑ میرعظیمی، مسجد مقدس جمکران، ۱۳۷۸شمسی، ص۲۷-۳۵۔
- ↑ میرعظیمی، مسجد مقدس جمکران، ۱۳۷۸شمسی، ص۳۷-۶۸۔
- ↑ میرعظیمی، مسجد مقدس جمکران، ۱۳۷۸شمسی، ص۷۰-۱۷۸۔
نوٹ
سودھو- ↑ کتاب تاریخ قم کی نقل کے مطابق قم میں تعمیر کی جانے والی پہلی مسجد جمکران گاؤں کی مسجد تھی کہ جسے خطاب اسدی نے اشعریوں کی کوفہ سے اس شہر کی طرف ہجرت سے پہلے دوسری صدی ہجری کے اوائل میں تعمیر کیا۔ (قمی، تاریخ قم، ۱۳۶۱ھ، ص۳۸)۔
- ↑ ناصر الشریعہ نے سنہ تعمیر اور کتبے کی تاریخ ۱۱۵۸ھ ذکر کی ہے۔ (ناصر الشریعہ، تاریخ قم، ۱۳۸۳شمسی، ص۲۳۳)۔