عیون اخبار الرضا
| زبان | عربی |
|---|---|
| موضوع | روایات امام رضا (ع)، حالات زندگی |
| ناشر | مؤسسہ الأعلمی للمطبوعات |
| متن | [[s:{{{Wikisource}}}|عیون اخبار الرضا]] ویکی ماخذ اُتے |
عیون اخبار الرضا شیعی محدث شیخ ابن بابویہ قمی المعروف بہ شیخ صدوق دی تصنیف اے۔ اہل اثناعشر دے نزدیک یہ مستند ترین کتب وچ شامل اے۔یہ تالیف اہل بیت دے بزرگ تے آٹھواں شیعی امام امام علی الرضا (متوفی: 5 ستمبر 818ء) دے اقوال تے فرامین اُتے مشتمل اے۔شیخ صدوق نے شاید اس کتاب نوں رکن الدولہ بویہی دی وفات دے بعد یعنی 366 ق دے بعد لکھا۔[۱]
عُیونُ أخْبارِ الرّضا یا عیون الأخبار عربی زبان وچ شیعہ امامیہ عالم دین شیخ صدوق (متوفی 381 ق) دی تصنیف اے۔ اس کتاب وچ حضرت امام علی بن موسی رضا (ع) دے حالات زندگی تے ان توں مروی روایات مذکور نيں۔ یہ کتاب 69 ابواب اُتے مشتمل اے۔ انہاں وچوں اک حصہ خود امام علی بن موسی رضا دی احادیث تے کچھ حصیاں وچ انہاں دی اوہ احادیث نيں جو انہاں نے اپنے توں پہلے آئمہ توں روایت کیتیاں نيں۔ عیون اخبار الرضا کسی اک موضوع دے بارے وچ ننيں اے بلکہ اس وچ فقہی، اخلاقی، سیرت تے کلام توں متعلق احادیث نيں۔ یہ شیعہ مکتب دی مصدر کتاباں وچوں اک اے۔
مؤلف
سودھومحمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویہ قمی مشہور بنام شیخ صدوق چوسی صدی ہجری دے بزرگ شیعہ فقیہ تے محدث نيں جو 305 ق دے بعد پیدا ہوئے تے انہاں دی وفات 381ق وچ واقع ہوئی اے تے انہاں دا مدفن ایران دا شہر ری (تہران) اے۔ مکتب حدیثی قم دے بانی مانے جاندے نيں۔ 300 دے قریب انہاں دے آثار کہے جاندے نيں جنہاں وچوں بہت سارے آثار مفقود نيں۔ کتاب من لایحضرہ الفقیہ مکتب تشیع دی کتب اربعہ وچوں اک اے۔
تاریخ تالیف
سودھوشیخ ابن بابویہ قمی نے غالباً اِس کتاب دی ترتیب و تدوین رکن الدین بویہی دی وفات یعنی 366ھ مطابق ستمبر 976ء دے بعد دی۔[۲]
امام رضا(ع) اُتے لکھی جانے والی قدیمی کتب
سودھوعیون الاخبار توں پہلے اس امام دے متعلق کتاباں لکھی جانا شروع ہو چکیاں سن جداں:
- وفاۃ الرضا: اثر عبد السلم بن صالح معروف ابو صلت ہروی۔
- اخبار علی بن موسی الرضا: اثر عبدالعزیز بن یحیی جلودی۔[۳]
سبب تألیف
سودھوشیخ صدوق دے مقدمہ کتاب دے مطابق جداں صاحب بن عباد دیلمی (وزیر وقت تے شیعہ حاکم علی بن موسی الرضا(ع) دی مدح وچ اشعار کہندا اے تے اوہ شیخ صدوق نوں ہدیہ دیندا اے تو اس دے جواب وچ شیخ صدوق صاحب بن عباد دی زحمت دی پاسداری وچ عیون اخبار الرضا تالیف کرندے نيں۔ شیخ خود اس دے متعلق لکھندے نيں:
- معارف بیکران امام رضا (ع) توں تالیف شدہ کتاب توں بہتر کوئی ہدیہ ننيں پاندا ہاں کہ جتوں صاحب بن عباد دے دو قصیداں دے جواب وچ دتا جائے۔
کتاب دے مقدمے وچ صاحب دے قصیدے دے چند اشعار وی ذکر کیے نيں ان وچ چند درج ذیل نيں:
[۵]| یا سائرا زائرا إلی طوس | مشہد طہر و أرض تقدیس | |
| أبلغ سلامی الرضا و حط علی | أکرم رمس لخیر مرموس | |
| اللہ و اللہ حلفہ صدرت | من مخلص فی الولاء مغموس |
متن و مواد
سودھوفہرست مضامین
سودھویہ کتاب مختلف انواع دی ابحاث اُتے مشتمل اے:
- پہلا باب : امام رضا(ع) دا یہ نام کیاں رکھا گیا؟
- دوسراباب : امام رضا (ع) دی والدہ دے متعلق۔
- تیسرا باب : حضرت رضا (ع) دی ولادت دے متعلق۔
- چوتھا باب : امام رضا دی جانشینی توں متعلق امام موسی کاظم توں روایات۔
- باب پنجم: وصیتنامۂ امام موسی کاظم (ع)۔
- چھیواں باب : امامت امام رضا (ع)
- ساتواں باب : ہارون الرشید تے موسی بن مہدی دے نال امام موسی کاظم دے احوال۔
- آٹھواں باب : شہادت امام ہفتم (ع)۔
- نواں باب : ساداتی کہ جننيں ہارون نے شہید کیتا۔
- دسواں باب : واقفیون۔
- گیارھواں باب : توحید دے متعلق امام رضا (ع) دے خطبے ۔
- بارھواں باب : امام دے مناظرات توحید۔
- تیرھواں باب: سلیمان مروزی توں امام رضا دا مناظرہ۔
- چودھواں باب : دیگر علمائے ادیان توں مناظرے۔
- پندرھواں باب : عصمت انبیا دے متعلق مناظرہ۔
- سولواں باب : اصحاب رس۔
- سترواں باب : آیت و فدیناہ بذبح عظیم۔[۶]
- اٹھارواں باب : فرمان پیغمبر اکرم : اناابن الذبیحین (وچ دو ذبیحاں دا بیٹا ہاں)۔
- انیسواں باب : علامات امام معصوم(ع)۔
- بیسواں باب : مقام و مرتبہ امام (ع)۔
- اکیسواں باب : ازدواج حضرت رضا (ع)۔
- بائیسواں باب : مرتبہ و انواع ایمان۔
- تئیسواں باب : عترت تے امت دے درمیان فرق دے بارے وچ مامون عباسی توں مناظرہ۔
- چوبیسواں باب : حضرت علی (ع) توں واقعہ۔
- پچیسواں باب : زید بن علی۔
- چھبیسواں باب : فنون مختلف۔
- ستائیسواں باب : واقعۂ ہاروت و ماروت۔
- اٹھائیس ندا اکتیسواں باب : حضرت دی زبان توں مختلف مسائل۔
- بتیسواں باب : محمد بن سنان نوں خطوط۔
- تینتیسواں باب : روایات فضل بن شاذان۔
- چونتیسواں باب : اسلام تے شریعت دے قوی نقاط۔
- پینتیسواں باب : نیشاپور وچ امام دا حضور تے گھر وچ داخل ہونا۔
- چھتیسواں باب : حضرت دے مکانات تے ان وچ رفت و آمد۔
- سینتیسواں باب : نادر روایت۔
- اٹھتیسواں باب : حضرت دا طوس تے پھر مرو دا سفر۔
- انتالیسواں باب : ولایت عہدی دے قبول کرنے دا مسئلہ، مخالفین تے موافقین۔
- چالیسوان باب: نماز استسقا تے اس دے نال ہونے والے واقعات ۔
- اکتالیسواں باب : مأمون دا امام دے نال برتاؤ۔
- بیالیسواں باب : مامون دے رویے اُتے امام دے اشعار۔
- تینتالیسواں باب : پسندیدہ اخلاق تے امام دی عبادات۔
- چوالیسواں باب : امام علی و امام رضا(ع) دے اثبات دے لئی مامون دا نزاع۔
- پینتالیسواں باب : اہل بیت دا علوم اُتے احاطہ تے ردّ غلات۔
- چھیالیسواں باب : ولایت امام دے اثبات وچ 42 روایات۔
- سینتالیسواں باب : دشمن اُتے نفرین امام۔
- اڑتالیسواں باب : : مامون دے متعلق امام دی پیش گویاں۔
- انچاسواں باب: برمکیاں اُتے امام دی نفرین، ہارون دا امام نوں گزند نہ پہنچا سکنے اُتے امام دی روایت۔
- پچاسواں باب : مدفن امام رضا (ع) دی روایتی، امام دی حقانیت تے امامت دا اثبات۔
- اکیاونواں باب : امام نوں مسموم کرنے تے ان دے مدفن دی پیش گوئی۔
- باونواں باب : شان حضرت رضا تے محباں دے دلاں وچ ان دی محبت دی روایات۔
- ترپنواں باب : امام دا تمام زباناں جاننا۔
- چونواں باب :حسن بن علی الموضوع دے سوالات توں پہلے ان دا جواب دینا۔
- پچپنواں باب: ابی قرہ دے سوال دا جواب۔
- چھپنواں باب : مناظرۂ یحیی ضحاک سمرقندی۔
- ستاونواں باب : اپنے بھائی زید بن موسی نال گفتگو۔
- اٹھاونواں باب : مسمویت امام (ع)۔
- انسٹھوانواں باب : خلافت امام جواد (ع) دی روایت۔
- ساٹھواں باب : امام نوں زہر دینے دے لئی مامون دے مکر و حیلے۔
- ساٹھواں توں لے کر پینسٹھواں باب تک : امام دی مسمومیت، زہر تے اس توں متعلق واقعات۔
- چھیاسٹھواں باب : زیارت حرم حضرت فاطمہ معصومہ (س) دا ثواب۔
- ستاسٹھواں باب : کیفیت زیارت حضرت رضا (ع)۔
- اڑسٹھواں باب : زیارت تے حضرت رضا (ع) توں وداع۔
- انھترواں باب : امام دی ماثورہ زیارت، تمام ائمہ دی زیارت تے معجزات حضرت رضا (ع)۔[۷]
شيخ صدوق اس کتاب وچ وی دوسری کتاباں دی مانند بعض روایات دی مکمل سند ذکر کرندے نيں تے بعض مقامات اُتے روایت مرسلہ یا بعض راویاں دے اسما اُتے اکتفا کرندے نيں۔
اہمیت
سودھوعیون الاخبار شیعہ دے ااساں روائی آثار وچ توں شمار ہوندی اے۔ شیخ صدوق دے دیگر آثار دی مانند یہ وی نہایت قابل ارزش تے مخصوص اہمیت دی حامل اے۔ اسی وجہ توں بعد دی کتب وچ اس وچ موجود مطالب توں استناد کیتا جاندا سی تے یہ بحار دے مآخذ وچ توں اک اے۔
میرداماد اس دی مدح وچ کہندے نيں:[۸]
| عـیـون أخبـار الـرضا صیـقـل تجلو | عـن الـقـلـب صـداء الـکرب | |
| عیون اخبار الرضا اک صیقل دی مانند اے | جو دل نوں زنگ کرب توں صاف کرندی ہے | |
| لـم یـبــد للـدہـــر نـظـیـرا لـہـا | لـناظر فی الشرق و الغرب | |
| اس دی نظیر زمانے وچ ظاہر ننيں ہوئی | شرق و غرب وچ دیکھنے والے کیلئے | |
| و کــل فــن فــی أســـالـیـبـہا | یـکـفـیـک و تـخـلیہ السرب | |
| اس دے اسلوب وچ تمام فنون موجود نيں | اوہ تمہارے لئے کافی اے تے بے نیاز کرندی ہے | |
| کالشمس من نور الہدی مشرق | بـالسلم یقضی وطر القلب | |
| خورشید دی مانند نور ہدایت توں چمکندی اے | دل دی آرزو پورا کرندی ہے |
تحقیقات کتاب
سودھواس کتاب دی شرحاں دی تعداد 15 تے ترجمیاں دی تعداد 10 دے نزدیک پہنچدی اے۔
شرح و حواشی
سودھوااساں شروحات تے تعلقات:
- لوامع الانوار|لوامع الأنوار، تالیف سید نعمت اللہ جزائری (م 1112 ق)۔
- فارسی شرح شیخ محمد علی حزین زاہدی گیلانی (م 1181 ق)۔
- شرح مولی ہادی بنابی (م 1281 ق) (شیخ مرتضی انصاری دے شاگرد)۔
- فارسی شرح سید علی اصغر شوشتری اخلاقی
- حواشی سید حسین مجتہد قزوینی۔
- تعلیقات سید حسین بن حسن عاملی کردی۔[۹]
تراجم
سودھوبعض فارسی ترجماں دے اسما:
- ترجمہ محمد صالح بن محمد باقر قزوینی
- ترجمہ سید جلیل میرزا ذبیح اللہ بن میرزا ہدایہ اللہ
- ترجمہ مولی علی بن طیفور بسطامی
- ترجمہ سید علی بن محمد بن اسد اللہ امامی
- ترجمہ محمد تقی بن محمد باقر اصفہانی
- ترجمہ کاشف النقاب
- ترجمہبنام برکات المشہد المقدس
- ترجمہ اک اہل مشہد نے 1245 ہجری وچ سید محمد بن سید دلدار علی نقوی نصیرآبادی دے حکم اُتے ترجمہ کیتا۔
- ترجمہ علامہ مجلسی، کچھ حصاں دا ترجمہ کیتا۔ جیتوں خطبہ توحید امام رضا[۱۰] و نیز مأموریت رجاء بن ابی ضحاک دا ترجمہ جس وچ امام رضا نوں خراسان دی دعوت دی گئی۔ [۱۱]
- ترجمہ محمد باقر ساعدی خراسانی۔
عیون اخبار الرضا دا اردو ترجمہ منیر الحسن جعفری نے کیتا جس دا ناشر:اکبر حسین جیوانی ٹرسٹ کراچی سی تے اسی طرح اردو دا اک تے ترجمہ سید تبشر الرضا کاظمی نے کیتا۔
طباعت
سودھوعیون الاخبار پہلی مرتبہ 1275ق نوں ایران دے شہر تہران توں سنگی حالت وچ چھپی۔اس دے بعد کئی مرتبہ اسلامی ممالک لبنان، عراق تے ایران دے نجف، قم تے بیروت وغیرہ توں چھپی۔ اس دی معروف ترین چاپ سال طباعت 1317ق، وچ حاج نجم الدولہ تہران سی۔
عیون الاخبار نام دی کتب
سودھو- «عیون الأخبار تے عمدہ عیون صحاح الاخبار فی مناقب امام الابرار:دوناں یحیی بن بطریق (قرن7) نے لکھاں۔
- عیون الأخبار: عبدالرحمن بن ابی بکر نیشابوری دی تالیف اے۔
- عیون الأخبار و الآثار فی ذکر النبی المصطفیٰ المختار و وصیہ علی بن ابی طالب قاتل الکفار و آلہ الأئمہ الاطہار:عماد الدین ادریس بن حسن عبد اللہ الأنف۔ [۱۲]
حوالے
سودھو- ↑ نعمت اللہ صفری فروشانی، بررسی دو اثر تاریخ نگاری شیخ صدوق، 1386ش۔
- ↑ نعمت اللہ صفری فروشانی: بررسی دو اثر تاریخ نگاری شیخ صدوق، 1389 شمسی ہجری۔ تہران۔
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، 1416ق، ص244 و 245.
- ↑ صدوق، عیون اخبار الرضا، 1404ق، ج1، ص4.
- ↑ صدوق، عیون اخبار الرضا، ترجمہ حمیدرضا مستفید- علی اکبر غفاری، 1373ش، ج1، ص5-9.
- ↑ صافات: 107.
- ↑ صدوق، عیون اخبار الرضا، ترجمہ حمید رضا مستفید- علی اکبر غفاری، 1373ش، ج1، ص13-23.
- ↑ تہرانی، الذریعہ، ج15، ص376.
- ↑ تہرانی، الذریعہ، ج23، ص375.
- ↑ خطبہ الرضا خطبہ توحید امام رضا ع
- ↑ تہرانی، الذریعہ، ج4، ص99. 120 و 121. ج17، 240. ج26، ص95.
- ↑ تہرانی، الذریعہ، ج15، ص375.
مآخذ
سودھو- تہرانی، آقا بزرگ، الذریعہ الی تصانیف الشیعہ، بیروت، دار الاضواء۔
- نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، قم، جامعہ مدرسین، 1416ق۔
- صدوق، محمد بن علی، عیون أخبار الرضا(ع)، بیروت، مؤسسہ الأعلمی للمطبوعات، 1404ق۔
- صدوق، محمد بن علی، عیون أخبار الرضا(ع)، مترجم حمیدرضا مستفید - علی اکبر غفاری، تہران، نشر صدوق، 1373ش۔
- صفری فروشانی، نعمت اللہ، بررسی دو اثر تاریخ نگاری شیخ صدوق، تابستان 1386ش، شمارہ 10.
- کتاب شناخت سیرہ معصومان، مرکز تحقیقات رایانہ ای علوم اسلامی نور۔