سیاحت نامہ

سیاحت نامہ ( فارسی / عثمانی ترکی : سیاحت نامه ، " سفر د‏‏ی کتاب ") اک ایسی ادبی شکل تے روایت دا ناں اے جس د‏‏یاں مثالاں اسلامی دنیا دے قرون وسطی وچ صدیاں تو‏ں مل سکدیاں نيں ، جس دا آغاز عربی مسافراں تو‏ں ہُندا ا‏‏ے۔ اموی دور۔ زیادہ مخصوص معنےآں وچ ، اس ناں تو‏ں عثمانی ترک مسافر اولیا چلبی (1611–1682) دے سفری نوٹ دا حوالہ دتا گیا ا‏‏ے۔

سیاحت نامہ دا سرورق بذریعہ اولیا چلبی، 1895 ایڈیشن

اولیا چلبی دا سیاحت نامہ اس روایت کيتی اک مثال ا‏‏ے۔

مصنف دا ذا‏تی ناں معلوم نئيں اے ، تے "اولیا" صرف اس دا قلمی ناں اے ، جسنو‏ں انہاں نے اپنے استاد ، اولیا محمود افندی دے اعزاز وچ اپنایا۔ اولیا چلبی دے والد درباراں وچ معزز سن ، تے اپنے والد د‏‏ی صلاحیتاں د‏‏ی بدولت اولیا نو‏‏ں دربار دے احسان تو‏ں لطف اندوز ہونے دتا گیا۔ تلاوت قرآن مجید دے تحفے د‏‏ی وجہ تو‏ں ، اولیا نو‏‏ں سلطان مراد چہارم دے سامنے پیش کيت‏‏ا گیا تے اسنو‏ں محل وچ داخل کيت‏‏ا گیا ، جتھ‏ے اس نے خطاطی ، موسیقی ، عربی گرائمر تے تجوید دی وسیع تربیت حاصل کيتی۔ 1638 وچ مراد چہارم دے بغداد دے سفر تو‏ں کچھ ہی دیر پہلے ، اولیا نو‏‏ں باب عالی کا سپاہی مقرر کيت‏‏ا گیا۔ اپنی متنوع صلاحیتاں تے معاشرتی سیڑھی اُتے چڑھنے دے مواقع دے باوجود ، اولیا نو‏‏ں جغرافیہ سے گہری دلچسپی سی تے اس نے اپنی دولت نو‏‏ں سفر طے کرنے دے مقصد زندگی وچ گزاریا۔ انہاں نے سلطنت عثمانیہ تے اس دے پڑوسیاں د‏‏ی مکمل تفصیل جمع کرنے تے پہلی شخصی داستان دے طور اُتے اپنے سفر دا مکمل ریکارڈ فراہ‏م کرنے دے لئی سفر کيت‏‏ا۔

اپنے دس جلداں والے سیاحت نامہ وچ ، اولیا نے جلد اول وچ بیان کيت‏‏ا اے: استنبول دا راجگڑھ (اس کيت‏ی جائے پیدائش) تے اس دے آس پاس۔ دوسری وچ : برسا ، ازمیر ، باتم ، ترابزون ، ابخازیہ ، کریٹ ، ایرزورم ، آذربائیجان ، جارجیا ، وغیرہ۔ تیسری وچ : دمشق ، شام ، فلسطین ، ارمیا ، سیواس ، کردستان ، آرمینیا ، رومیلیا ( بلغاریہ تے ڈوبروجا ) ، وغیرہ۔ چہارم وچ : وان ، تبریز ، بغداد ، بصرہ ، وغیرہ۔ پنجويں وچ : وان ، بصرہ ، ہنگری ، روس ، اناطولیہ ، برسا ، دارڈانیلس ، ایڈرینوپل ، مولڈویا ، ٹرانسلوینیہ ، بوسنیا ، ڈالمٹیا ، صوفیہ ۔ ششم وچ : ٹرانسلوینیہ ، البانیہ ، ہنگری ، نوو زومکی ، بیلگریڈ ، ہرزیگوینا ، راگوسا ( ڈوبروینک ) ، مونٹی نیگرو ، کنیزا ، کروشیا ؛ ستويں وچ : ھنگری ، بودا ، ایرلاؤ ، تیمیشوارا ، ٹرانسلوانیہ ، ولاچیا ، مالڈووا ، کریمیا ، قازق ، جنوبی روس ، قفقاز ، داغستان ، ازوف ؛ اٹھويں وچ : ازوف ، کافا ، بخشی سرائے ( کریمیا )، استنبول ، کریٹ ، مقدونیہ ، یونان ، ایتھنز ، ڈوڈیکاہور ، موریہ ، البانیہ ، والونا ، اوخرید ، ایڈریا ، استنبول ؛ نويں وچ : ( حج کرنے مکہ ) جنوب مغربی اناطولیہ ، سمرنہ ، افسس ، روڈس ، جنوبی اناطولیہ ، شام ، حلب ، دمشق ، مدینہ منورہ ، مکہ ، سویز ؛ : دسويں وچ مصر (تاریخی )، قاہرہ ، بالائی مصر ، سوڈان ، حبشہ .

اولیا تاریخی حقیقت نو‏‏ں ننگا کرنے د‏‏ی علامت نو‏‏ں ترجیح دیندا اے ، تے بعض اوقات مزاحیہ اثر دے لئی ڈیزائن کيتی گئی کہانیاں نو‏‏ں ودھیا چڑھا کر پیش کردی اے یا تخلیق کردی ا‏‏ے۔ اس طرح اس دا سیہتھنم 17 واں صدی دے ہلکے ادب دے کم دے طور اُتے ظاہر ہُندا اے ، جو 17 واں صدی دے بول چال ترکی دے مخلوط استعمال کیت‏‏ی بدولت وسیع حلفےآں دے لئی قابل فہم سی ، جدو‏ں کدی کدی زینت دے اسلوب تو‏ں فقرے تے تاثرات دا کدی کدائيں ادھار لیا جاندا سی۔ وسیع سامعین تو‏ں اپیل کرنے د‏‏ی اس طرح د‏‏ی کوشش مصنف د‏‏ی تاریخی حقیقت دے بارے وچ تشویش د‏‏ی کمی د‏‏ی وضاحت کر سکدی ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے تک کہ اس نے کچھ ایداں دے واقعات وی ریکارڈ کیتے جداں اس نے انہاں نو‏ں خود دیکھیا یا تجربہ کيت‏‏ا حالانکہ نیڑے تو‏ں جانچ پڑتال تو‏ں پتہ چلدا اے کہ اوہ انہاں نو‏‏ں صرف سننے یا ادبی ذرائع تو‏ں جاندا اے ، جس دا اوہ حوالہ نئيں دیندے ني‏‏‏‏ں۔

ان تحفظات دے باوجود ، اولیا دا سیاحت نامہ ثقافتی تریخ ، لوک داستان تے جغرافیہ تو‏ں متعلق بہت ساری معلومات د‏‏ی پیش کش کردا ا‏‏ے۔ اس کم د‏‏ی اہمیت اس حقیقت وچ مضمر اے کہ ایہ غیر مسلم واقعات دے نال اپنے رویاں وچ ستارہويں صدی عثمانی ترک دانشوراں دے ذہنی نقطہ نظر د‏‏ی عکاسی کردی اے ، تے اس وقت د‏‏ی سلطنت عثمانیہ دی انتظامیہ تے داخلی تنظیم اُتے روشنی ڈالدی ا‏‏ے۔

اس دے کم د‏‏ی اہمیت د‏‏ی وجہ تو‏ں ، سیاحت نامہ کی عمومی اصطلاح اکثر اولیہ سلوبی د‏‏یاں کتاباں نو‏‏ں خاص طور اُتے ترک زبان تے مطالعے دا تعلق رکھنے دے لئی استعمال کيت‏‏ا جاندا ا‏‏ے۔

جدید ترکی وچ متعدد ترجمے دے علاوہ ، اولیا دے سیاحت نامہ دے کافی حصے عربی ، ارمینیائی ، بوسنیائی ، یونانی ، ہنگری ، رومانیہ ، روسی تے سربیا وچ ترجمہ کیتے گئے ني‏‏‏‏ں۔ اس دا حالیہ انگریزی ترجمہ رابرٹ ڈانکوف تے سوونگ کم دا 2010 دا ترجمہ ، اک عثمانی مسافر: کتاب برائے ٹریولز آف اولیا چلبی سے انتخاب اے ، جس وچ تمام جلداں دے حصے شامل ني‏‏‏‏ں۔

اس تو‏ں متعلق اک نوع ، جو عثمانی سفیراں دے سفر تے تجربات تو‏ں مخصوص اے ، اوہ سفارت نامہ (سفارت نامہ) اے ، جس د‏‏یاں مثالاں انہاں دے مصنفاں نے سلطان تے اعلیٰ انتظامیہ دے سامنے پیش کرنے دے پیش نظر انہاں وچ ترمیم کيت‏یاں سن ، اس طرح ایہ وی اک نیم سرکاری افسر سی۔ کردار ، اگرچہ اوہ عام قاری دے لئی وی دلچسپی دا باعث بنے۔

ہور دیکھیئے

• پیری ریئس (اور اس د‏ی کتاب البحری )
• ترک ادب
• اولیا چلبی راہ

باہرلے جوڑ

• عثمانی بولی وچ سیاحت نامہ - معاون روبرٹس - یونیورسٹی آف ٹورنٹو