لوک کہانی

لوک-کہانی پنجابی لوک ساہت دا دلچسپ تے بلوان روپ اے ۔ لوک-کہانی لئی شبد لوک-کتھا وی ورتیا جاندا اے۔ پنجابی لوکاں نوں کہانیاں سنن دا شوق مڈھ توں ہی رہا اے۔ کہانیاں نوں عامَ بولی وچ باتاں وی کیہا جاندا اے۔ پنجابی سبھیاچار تے ورثے دا ایہہ بہو-رنگا تے بہو-ملا خزانہ ہن۔ جدوں توں انسان نے بولی نوں اپنا رابطہ زریعہ بنایا، اودوں توں ہی کہانی-سرجن دا عمل شروع ہوئیا۔ ایہناں کہانیاں دے پاتر بھاویں کسے وی روپ `چ ہون، کہانی دا مکھ کم انسانی ہاو-مطلب نوں پرگٹاؤنا ہندا اے۔ لوک-کہانی دے پاتر انسان، پنچھی، جانور تے جیو وغیرہ ہو سکدے ہن۔ ایہہ کہانیاں نرا منورنجن ہی نہیں کردیاں سگوں ایہہ کوئی نہ کوئی سکھیا وی دیندیاں ہن۔ ایہناں کہانیاں وچ نیتک قدراں-قیمتاں تے سبھیاچار دی جھلک ودمان ہندی اے۔

کوئی سماں سی جدوں رات ویلے پروار دے میمبر کہانیاں سندے تے سناؤندے سن۔ زبانی-روپ وچ پیڑھی-در-پیڑھی سامبھیاں ایہہ کہانیاں منورنجن دا بہت وڈا وسیلہ ہندیاں سن۔ لوک-منک دی سمرتی وچ سامبھیاں ایہہ کہانیاں وڈملی دات وانگ سن۔ کی بچے تے کی بزرگ سبھ کہانی سنن لئی اتاولے ہندے سن۔ جیون-سٹائل بدلن نال ایہہ پرمپرا ہن مٹدی جا رہی اے مگر لوک-کہانیاں اج وی ساڈے جیون دا انکھڑواں انگ ہن۔

روپ تے موضوع دے پکھ توں لوک-کہانیاں وچ ونّ-سونتا اے۔ ایہناں دا کہانی دنیا اتے بنیادی سبھاء اک دوجے توں وکھرا اے۔ لوک کہانی وچ برتانت کہانی دا مول تتّ اے۔ اس بناں کہانی دا کوئی وجود نہیں۔ ایہناں کہانیاں وچ لوک-جیون دے لگپگ سارے پکھ، واقعے کہانی نوں سرجدیاں ہن۔ ایہناں وچ ہر ناممکن واقعہ واپر سکدا اے۔

منورنجن دے نال-نال سکھیا دینا ایہناں دا مقصد ہندا اے۔ لوک-کہانیاں کئی روپاں تے سٹائلاں وچ ملدیاں ہن۔ اس دیاں پرمکھ ونگیاں اس پرکار ہن :

دیو کہانیاں

لوک-کہانی دے سبھ توں پرانے روپ دیوَ-کہانیاں ہن۔ ایہہ لوک-رہتل دا اک خاص انگ ہن۔ ایہناں اندر پرکرتک طاقتاں بارے آدم تجربہ ہن۔ اگّ، ہوا، سورج، چند، پانی وغیرہ طاقتاں بارے کہانیاں ہن۔ ایہناں طاقتاں نوں دیوتا دے روپ وچ پوجیا جاندا سی۔ اجے وی ایہہ کہانیاں لوکاں دے دل-دماغ `تے بیٹھیاں ہوئیاں ہن جویں دھرتی دا بلد دے سنگاں اُتے چکے ہونا، سنجیونی بوٹی نال مرے ہوئے انسان نوں جیوندا کرنا آدی۔ ایہناں نال دھرم دی تیبر بھاونا جڑی ہوئی سی۔ ساڈے مذہبی گرنتھاں وچ وی ایہناں دا ذکر آؤندا اے۔ ایہناں دی رچنا اودوں ہوئی جدوں انسان جنگلی جیون دے یگ وچ جی رہا سی۔

دنت-کہانیاں

لوک-کہانیاں دا سبھ توں خوبصورت تے ودھیا روپ دنت-کہانیاں ہن۔ انگریزی وچ لیجنڈ (legend) شبد ورتیا جاندا اے۔ سنی سنائی گل نوں دنت-کہانی کیہا جاندا اے۔ ایہناں وچ اتہاس تے متھہاس دا سمیل ہندا اے۔ ایہناں دیاں کئی قسماں ہن :

(ا) جوگ مت نال متعلق گورکھ، مچھندر، پورن بھگت، بھرتھری-ہریری، ناتھاں تے جوگیاں بارے۔ ایہناں کہانیاں وچ موہ، مایہ تے عورت دے تیاگ دی بھاونا ودھیرے پربل ہندی اے۔

(ب) پیر-فقیراں نال متعلق جویں گگا پیر، نوں-گجے وغیرہ دیاں دنت-کہانیاں۔ ایہناں دا شروع پنجاب وچ صوفی فقیراں دے آؤن نال ہویا۔ فقیراں دے مزار تے قبراں قائم ہوئیاں تے عقیدت منداں دی اتھاہ عقیدت کارن ایہہ کہانیاں پیراں-فقیراں نوں الوکک تے کراماتی ہیرو بناؤندیاں ہن۔

(ج) گروآں تے بھگتاں نال متعلق جویں بھگت کبیر، رویداس، گرو نانک، شہیداں وغیرہ بارے۔ ایہناں وچ جیون رہسّ تے نیتک قدراں-قیمتاں نوں سمجھن تے قبول کرن اتے زور ہندا اے۔

(د) پریت-کہانیاں جہڑیاں پنجاب دے خون تے پیار وچ رنگیاں ہوئیاں ہن جویں ہیر رانجھا، سسی پنوں، مرزا صاحباں تے سوہنی مہینوال وغیرہ۔ ایہناں وچ تریخی ورثے دی پچھان تے تریخی حقیقت روپمان ہندا اے۔

(س) ساہس دنت-کہانیاں جہڑیاں پرانے یگّ وچ بہادری دے کارنامیاں دے پاتراں نال متعلق ہن جویں سلوان، راجا رسالو تے دلا بھٹی وغیرہ ۔ مغل راج دے انت ویلے سکھ جودھیاں دیاں شہیدیاں بارے، جنہاں ظلم دا مقابلہ کیتا جویں شہید بھائی منی سنگھ، بابا دیپ سنگھ، بندہ سنگھ بہادر وغیرہ ۔ دنت-کہانی مطابق بابا دیپ سنگھ تلی تے سر رکھ کے دھڑ نال ہی ویریاں نوں مار کے امرتسر پجا۔ ایہناں کہانیاں دی گنتی بہت اے۔ ایہناں وچ نصیحت، اثر دی ایکتا، واقعے دی لڑی تے موضوع آدرمئی ہن۔ انگریز ودوان رچرڈ ٹیمپل نے ایہناں دنت-کہانیاں نوں دی لیجنڈز آف دی پنجاب (Legends of the Punjab ) تن جلداں وچ جمع کیتا اے۔

پری کہانیاں

ایہہ کہانیاں بڑیاں منورنجی تے دلچسپ ہن۔ ایہہ پاٹھک نوں پارلوکک- دنیا دی سیر کراؤندیاں ہن۔ ایہناں وچ ہر گل ممکن اے۔ پری شبد فارسی دا اے جس دے مطلب اڈن دے ہن مطلب الوکک-خوبصورتی والی اوہ یوتی جو اپنے پراں (کھنبھاں) ولوں اکاش وچ اڈّ سکدی اے۔ ایہناں `چ جادو-ٹونا اتے پرا-جسمانی انش ودھیرے ہندے ہن۔ سوچ بھارو ہندی اے۔ ہیرو کئی اوکڑاں تے مصیبتاں جھلدے اپنے مقصد وچ کامیاب ہندے ہن۔ پنجاب دیاں پری کہانیاں سامی، بھارتی اتے لوکک پرمپرا وچوں آئیاں جویں لال پری، سبز پری، اناراں شہزادی، بلی پری، ہنس پری، مورنی پری وغیرہ ۔ ایہہ کہانیاں منورنجن دے نال-نال ساہس، سوچ اتے اتشاہ ودھاؤندیاں ہن۔

پریت-کہانیاں

لوکک جگت نالوں پارلوکک جگت نال متعلق کہانیاں پریت-کہانیاں اکھواؤندیاں ہن جنہاں وچ رہسمئی جگت دیاں چمتکاری واقعے امانوی-پاتروی بھوت، جنّ، پریت، ڈین، چڑیل تے چھلیڈے پاتراں ولوں واپردیاں ہن۔ سائنسی سوچ ایہناں نوں نہیں مندی۔ دیوی روپ بدلدیاں طاقتاں جویں چھلیڈا کئیاں روپ دھارن کر کے انسان نوں مورکھ بناؤندا اے۔ ہوا وچ اڈنا، پانی اپر ترنا، بجلی دی تلوار نال جناں دا ناس کرنا، گنجھل دار سوالاں دے جواب دینے وغیرہ واقعے دا ذکر ہندا اے۔ لوک-مت اے کہ جنہاں لوکاں دیاں کامناواں پوریاں نہیں ہندیاں اوہ آتماواں بھوت، پریت، چڑیلاں وغیرہ دا روپ دھارن کر لیندے ہن اسے کر کے ایہناں کہانیاں وچ ڈراؤنے، بھے-بھیت کرن والے تے اچمبھت کرن والے مورت پرگٹائے ہندے ہن۔

پسوں کہانیاں

لوک-کہانیاں دا سبھ توں پرانے روپ وی پسوں کہانیاں ہن۔ ایہہ دنیا دے سارے دیساں وچ مہیا ہن۔ ایہناں `چ مکھ پاتر پسوں ہندا اے جو بندیاں وانگ بولدا، سوچدا تے گلاں کردا اے۔ ایہناں وچ مکھ مقصد منورنجن تے نصیحت ہندی اے۔ ایہناں دیاں کئی قسماں ہن :

(ا) نصیحت دین والیاں پالیسی کہانیاں جویں طاقت نالوں عقل نال کم سرے چڑھ سکدا اے۔

(ب) کارن لبھن والیاں جویں کوئل کالی کیوں اے؟ مور اپنے پیر ویکھ کے کیوں جھوردا اے۔

(ج) پسوں-پنچھی ہیرو والیاں جویں مگرمچھ راجا، کتا راجا، باندر، طوطا آدی۔

(د) گون پاتر والیاں جویں کوئی پشو جاں پنچھی ساری وتھیا دسدا اے جویں ‘سونے دے والاں والی سندری` کہانی وچ چوہا تے بلی ہیرو دی گمّ ہوئی سندری نوں لبھدا اے۔

نیتی-کہانیاں

پالیسی شبد توں مطلب کجھ خاص گناں، چالاں اتے جگتاں توں اے۔ انگریزی وچ فیبل (Fable) شبد اس دے سمانارتھک اے۔ پالیسی کہانی پشو کہانی دا اجیہا روپ اے جس وچ پشواں نوں منکھاں دے گن حاصل کر کے انسان نوں وئنگمئی ڈھنگ نال سکھیا دتی جاندی اے۔ نیتی-کہانیاں دی سرجنا سوجھ وان پرشاں نے کیتی ہندی اے۔ نیتی-شاستراں وچ سماج اتے راج نوں چنگے ڈھنگ نال چلاؤن لئی اجہیاں کہانیاں دا ذکر ملدا اے۔ کسے سنکٹ جاں مسئلہ نوں کویں حل کیتا جا سکدا اے۔ ایہناں جگتاں دا برتانتک پسارا، نیتی-کہانیاں دا ہی روپ اے۔ کہانی دے پہلے حصہ وچ ادیش لئی اداہرناں ہندیاں تے دوجے حصہ وچ اپدیش اکھاناں دے روپ وچ دتا جاندا اے۔ سکھیا پشو-پنچھی ولوں دتی ہندی اے۔ بھارت وچ نیتی-کہانیاں دے دو مشہور مجموعہ پنچتنتر اتے ہتوپدیش ہن۔ پنچتنتر کہانیاں ودھیرے مشہور ہون کارن دنیا دیاں لگپگ 50 بولیاں وچ ترجمہ ہو چکیاں ہن۔ ایہہ عیسیٰ توں دو کو صدیاں پہلاں کشمیر وچ رچیاں گئیاں منیاں جاندیاں ہن۔ نیتی-کہانیاں دا دنیا وچ سبھ توں پرانا مجموعہ ‘اینم پھیبلز` منیا گیا اے جو پنج صدیاں پہلاں رچیا گیا۔ پنجاب وی نیتی-کہانیاں دا بھنڈار رہا اے۔ اج وی کئی کہانیاں مول-روپ وچ پرچلت ہن۔ ایہہ کہانیاں اوہناں سمیاں دے لوکاں دی رہتل اتے جیون-وہار دی لڑی دا پرانے روپ ہن۔

خاص نقطے والیاں کہانیاں

ایہہ لوک-پریا ونگی والیاں ہن جویں پنجاب وچ شیخ-چلی اتے اکبر-بیربل دے وارتالاپ نال جڑیاں کئی کہانیاں ملدیاں ہن جنہاں `چ کسے نقطے نوں ادبھتّ، روچک تے سکھیادائک ڈھنگ نال سلجھایا جاندا اے۔ ایہہ منورنجن دے نال-نال جیون دے یتھارتھک پکھ دا الیکھ وی کردیاں ہن۔ جیون دیاں اسلیئتاں نوں فکشن روپ وچ پیش کیتا جاندا اے۔

بجھارتاں والیاں کہانیاں

ایہناں کہانیاں وچ بجھارتاں، اڑاؤنیاں جاں پرشناں ولوں مسئلہ دسی ہندی اے۔ گنجھل سلجھائی جاندی اے۔ مسئلہ دا حل بڑا روچک ہندا اے۔ ایہناں دی پرمپرا وی پرانی اے۔ ایہناں دا ادیش بدھی دی امتحان لینی تے دماغی کسرت کرنا اے۔ علف لیلیٰ، سنگھاسن بتیسی اتے اک ہزار راتاں اسے پرکار دیاں کہانیاں دے مجموعہ ہن۔

اکت پرمکھ-ونگیاں توں بناں ساکھی، بچن، نشان، چٹکلہ، کہاوت، ہساونی، چلتر وغیرہ وی لوک-کہانیاں دے روپ پڑھن نوں ملدے ہن۔ بال-ساہت وچ لوک-کہانیاں دی خاص کردار اے۔ ایہناں نوں پڑھن نال تہذیبی ورثے دے پچھوکڑ دی جانکاری ملدی اے۔ منورنجن دے نال-نال سوچ تے سپنے سکار کرن لئی حوصلہ ملدا اے۔