بھگت کبیر
بھگت کبیر جیو دی حیاتی بارے کوئی وی گل پکی تھتی نہیں کیتی جاسکدی تے نہ ای اوہناں دے جمن تے گزرن بارے کوئی پکیاں تاریخاں لبھدیاں نیں۔ جو وی گل اے اوہ نرا ٹیوا ای اے۔ کبیر نوں ریت وچ کئی ناواں توں سدیا گیا اے جیویں'ْکبیر شاہ ٫ بابا جی کبیر٫ تے کبیر داس'۔ کبیر بارے صیح سومیاں وچ آدی گرنتھ تے بھگت مالا شامل نیں۔ آدی گرنتھ 1604وچ پنجویں گرو ارجن دیو جی نے جوڑیا سی۔ آدی گرنتھ وچ پہلے پنج گرواں دے کلام دے نال نال بھگتاں دا کلام وی شامل اے تے اسیں جیہڑی چون بھگت کبیر دی ورتانے پئے آں اوہ گرو گرنتھ صاحب وچوں ای لئ گئ اے۔ ایہ بھگت گرو نانک توں پہلوں دے نیں تے ایس وچ بھگت نام دیو ٫ روی داس چمار تے بابا فرید وی شامل نیں۔
بھگت کبیر دا ویلا پندرہویں صدی دا اے تے ایس دا سانگا اوس ویلے دی چلدی بھگتی لہر نال وی جوڑیا جاندا اے۔ بھگتی دا مطلب اے لگن، صدق، پریم ۔کسے نال لَو لگ جانا یاں devotion۔ بھگتی لہر اٹھویں صدی وچ لمے (دکھنی) ہندوستان وچ چھوہی تے پندرہویں صدی تیک ایہہ اُبھے (شمالی )ہندوستان اپڑ گئی۔
کبیر اُبھے(شمالی) ہندوستان دا پہلا وڈا شاعر اے جو مسلماناں دے دو سو سال دے راج مگروں ساہمنے آؤندا اے۔ ایہہ نہیں پئ کبیر وچ ایتھوں دی وچار دھارا نہیں سی سگوں اوس وچار دھارا نوں تڑکا لاون وچ مسلمان فقیراں دا وی اثر سی جویں اسیں ویکھنے آں پئی کبیر اُتے چوکھا اثر بابا فرید دا وی سی تے کِتے کِتے اِنج لگدا اے پئ ایہناں لوکائی دے شاعراں وچکار وچار وٹاندرا وی چلدا پیا سی۔
جیون تے ویلا
سودھوبھگت کبیر جیو دی حیاتی بارے کوئی وی گل پکی تھتی نہیں کیتی جاسکدی تے نہ ای اوہناں دے جمن تے گزرن بارے کوئی پکیاں تاریخاں لبھدیاں نیں۔ جو وی گل اے اوہ نرا ٹیوا ای اے۔ کبیر نوں ریت وچ کئی ناواں توں سدیا گیا اے جیویں'ْکبیر شاہ ٫ بابا جی کبیر٫ تے کبیر داس'۔ کبیر بارے صیح سومیاں وچ آدی گرنتھ تے بھگت مالا شامل نیں۔ آدی گرنتھ 1604وچ پنجویں گرو ارجن دیو جی نے جوڑیا سی۔ آدی گرنتھ وچ پہلے پنج گرواں دے کلام دے نال نال بھگتاں دا کلام وی شامل اے تے اسیں جیہڑی چون بھگت کبیر دی ورتانے پئے آں اوہ گرو گرنتھ صاحب وچوں ای لئ گئ اے۔ ایہ بھگت گرو نانک توں پہلوں دے نیں تے ایس وچ نام دیو٫ روی داس چمار تے بابا فرید وی شامل نیں۔
نانک جو پہلے گرو نیں اوہناں گرنتھ وچ کبیر دا کتے ذکر نہیں کیتا پر سکھاں وچ کبیر دی بڑی مانتا اے تے جنم ساکھیاں وچ کئ وار کبیر تے نانک دی ملنی دی دس وی پیندی اے۔ تیجے گرو امر داس 1479-1574 جیہڑے اکبر باتشاہ دے ویلے وچ ہو گزرے نیں کبیر دا ذکر کردے نیں۔
بھگت مالا وچ جو نابھا جی دی جوڑی کتاب اے تے جو آپوں اک وشنومت دی شاعر ہو گزرے نیں کبیر بارے آکھدے نیں۔
کبیر نے جات پات تے ہندو فلسفے دی چھ سکولاں نوں منن توں نہ کر دتی سی تے نہ ای اوہ برہمن دیاں بنائیاں حیاتی آشرم دیاں چار ونڈاں نوں منندا سی۔ اوہ کہندے سن بھگت (لگن) بناں کوئی دھرم نہیں اے تے دُنیا تیاگن٫ فاقے کرن تے بھیکھ منگن نال کجھ نہیں ہوندا جد تیک جد تیک ایس وچ بھجنا(اپنائیت) نہ ہووئے۔
کبیر دی حیاتی بارے سانوں بوہتا نہیں لبھدا سوائے ایس دے پئ اوہ دویں دھرماں اسلام تے ہندو مت نوں اکو طراں نتاردے سن تے ذاتاں دے ورودھی سن۔
کبیر پنتھی موجب کبیر جی 1205وچ جمے تے 1505وچ ساہ پورے کر گئے پر انج اوہناں دی عمر 300 ورھے بندی اے جو نہ منن جوگ اے۔ موہن سنگھ گرو گرنتھ وچ دوجے بھگتاں دیاں دے ذکر توں ایہ گویڑ لاوندا اے پئ کبیر جی 1450تیک چلانا کر گئے ہوئے سن تے ایس حساب اوہ1340دے نیڑے تیڑے کتے پیدا ہوئے سن۔
کبیر جی ذات دے جولائے سن تے اک گنتری موجب ایہ راجپوتانہ توں چڑھدے بنگال تیک تے کشمیر توں مدھیا پردیش تے گجرات تیک کھلرے ہوئے سن۔ اُچیچے پکھوں ایہ گورکھ پور ٫ بنارس ٫ جون پور تے چڑھدے اُتر پردیش وچ چوکھے سن۔ ایہ شودر ای سن تے ایہناں وچوں چوکھے بارویں تے پندرویں صدی وچ مسلمان ہو گئے سن پر ایس نال نہ ایہناں دا جیون بدلیا تے نہ ذات پات پاروں ایہناں نوں کوئی فرق پیا۔ ہندوستان وچ جولاہیاں دیاں کئ ذاتاں نیں جیہناں دا درجہ بہوں نیواں اے تے جو غیر آریائی ڈھانیاں جویں ڈوم ٫ کول تے دراوڑاں نال وی جڑیاں ہوئیاں نیں۔ فارسی اکھر جولاہے ساواں ہندوستانی اکھر 'کوری' اے پر دواں وچ کوئی بوہتا فرق نہیں۔ جویں کہ ہندوستان وچ دھرم بدلن نال تہاڈی ذات نہیں بدلدی تے نہ ای سماجی پکھوں تہاڈا رتبہ اُچا ہوندا اے۔ مسلمانی تاں غیر مسلمانی جولاہیاں دا ہیٹھلا درجہ وسیب وچ سدا قائم اے بھاویں اوہناں دا کم اوہناں نوں 'گندی' ذات نہیں بناندا۔
جولاہیاں دا ریتی کہانیاں وچ مخول اُڈایا جاندا اے تے اوہناں نوں 'بند دماغ' دے آکھیا جاندا اے ۔ کبیر نے ایہو آکھ کے آپنے جولاہے ہوون دی گل اِنج کیتی اے۔
کِبیر میری جات کوَء سبھ کو ہَسنے ہار
بلَہاری اِس جات کوء جِس جَپیؤ سِرجَنہار
ہسنے ہار۔ہسن والے
بلہاری۔قربان
جپیو۔یاد کیتا
سرجن ہار۔خالق' بناونہار ' پیدا کرن والا
کبیر اصلوں ہندوستان وچ وگدی اوس بھرویں وحدت وجودی تے بھگتی لہر وچوں نکل کے آئیا سی جو پندرہویں صدی دی پوند تے سولہویں صدی دے اخیر وچ دُھمی ہوئی سی۔ ایس لہر نوں ڈوہنگھا سمجھن لئی سانوں ایس دے وسیبی تے دھرمی پکھاں نوں گوہ نال تکنا پووسی۔ اک گل جو بہوں گوہ گوچری اے اوہ ایہہ پئ بھگت کبیر تے بابانانک ورگے شاعراں وچ دھرماں دی وی اک سانجھ اے۔شاعر اک دھرم دا لڑھ پھڑ کے نہیں تُردے سگوں سارے دھرماں دا کچ سچ وی کری آؤندے نیں تے نالوں نال پرانی نابری نوں دُھونی وی لائی آؤندے نیں ۔پرانی گل نوں نواں کردے نیں تے نویں نوں پرانی نال جوڑدے نیں۔
فیر ایہہ دھرماں دی گل وی اساں بوہتی سواہری ای کیتی اے یاں تاں ایس نوں نری دھرم دی گل آکھ کے رد چھوڑیا اے یاں فیر ایس نوں نرا لکھت کر پڑھیا اے ۔اوہناں دا دھیان نہ کیتا جو ایس نوں اج مننیدے نیں تے ایس وچوں اوہناں نوں کیہ لبھدا اے۔لوکاں کدی وی کتابی دھرماں نوں نہیں منیا سگوں ایس وچ آپنی سوچ موجب وادھے گھاٹے کر منیا اے۔
اُنج دھرم ہے تاں ویلے دی گل۔ پرانے ویلے دی گل۔ پر ایس نوں نرا اُنج کر کے پڑھنا جویں مشینڑ مارکسیاں نے پڑھیا تے رد دتا خورے گل اینی سدھی نہیں سی۔ جگ وچ بندے دی وار سانوں دسدی اے پئ دھرم نوں نرا لگے بندھے قاعدیاں وچ سوڑا کر کے نہیں ویکھیا جا سکدا۔
اجوکے ویلے تے وقوعیاں نے سانوں مڑ نویں زور نال دسیا اے پئی اوہ وچار ، سوڑ تے بھرم جو کسے وی دھرم دی گنجل شکل بناندے نیں تے اوس دا لازمی دماغی حصہ ہوندے نیں۔ اوہ معاشی شکل نال آپو آپ نہیں اُبھردے تے نہ اوہناں نال آپ مہارے غیب ہو جاندے نیں سگوں اوہناں دی آپنی اک حیاتی ہُندی اے، آپنی گھڑی ہُندی اے، جیہڑی پورے وسیبی بنتر نال نہ نرا چلدی اے سگوں اوس نوں پرتاوا وی دیندی اے۔ اسیں ایہہ اُچیچا سچ بُھل جانے آں تواریخی گنجھلاں کسے وی سدھڑ تے سواہریاں ویونتاں توں اگانہہ تیک چلدیاں نیں۔ دھرم نے آپنا کم پایا اے نرا راج میلاں دا ورتن بن کے تے لوکاں نوں دبیڑن لئ ای نہیں سگوں ایہہ نابراں دا وی بانہہ بیلی بنیا اے جویں 1857وچ جد ایس عمل توں نہیں بچیا جا سکدا سی جد قومی تے میل بند سُرت (طعبقاتی شعور) وی اجے پوری طرحاں اُسریا نہیں سی جویں جرمنی وچ سولہویں صدی دیاں واہک نابریاں وچ۔
ایہہ ہن بوہتیاں غیر نصابی لکھتاں وچ ریت اے پئی 'ہندو مت' دا ناں لے کے ایس نوں انج ورتیا جاندا جس راہیں پرانے ہندوستان دے عقیدیاں تے رہت بہت نوں ویکھیا جا سکدا اے جویں اوس ویلے سانجھے عقیدیاں دا کوئی دھرم سی جو قنونی بیانے بنتر وجہوں دسیا جا سکدا اے۔ ایہہ صاف اے پئی انج دی' ہندو' یاں' ہندو مت' دی ورتوں بولی پکھوں تواریخی بُھل ہوسی۔ اکھر 'ہندو' ہندوستانی بولیاں وچ وچکارلے ویلے دے ہندوستان دا اُدھارواں اکھر اے جیہڑا فارسی چوں 'ہندو' (سندھو) سی سندھ لئ تے یونانی 'انڈیا' ورتدے سن۔ ساڈے کول اوس بندے دے وچاراں نوں بیان کرن دا کوئی اکھر نہیں جو پرانے ویلیاں وچ یعنی 600 صدی مسیح توں اگدوں رہند سی تے اوہ جینی یاں بدھ متی نہیں سی۔ پر وسیبی پدھر اُتے اُچیچے پکھوں ذات پات دیاں رسماں ریتاں وچ اک راضی مندی جہی سی جس نے ہر اک مت نوں آپنی لپیٹ وچ لے لیا سی۔ ساریاں نوں، بھاویں اوہ بدھ متی سن تے بھاویں جینی۔ 'ہندو مت' دا ناں اصلوں برہمن وچاراں دے اوس وسیبی تے رسماں دی بنتری شکل وچوِں نکلیا جو اسلام دے میِل تے ٹکرا پاروں جمے ۔
نویں لکھاریاں وچ ایہہ وچار چوکھے چر توں تریا آؤندا اے پئی اسلام ایتھوں دے وسنیکاں وچ اک نویں ہوا لے کے آیا سی۔ جس پاروں آر سی منجمدار نوں ایہہ آکھنا پیا 'مسلماناں دے جمہوری وچاراں پاروں ایمان والیاں وچ اک حران جوگ برابری سی جو ہندواں دے چُھوت چھات دے ویہار توں اُکا اُلٹ سی۔' پر سچ ایہہ وے پئی اوس ویلے دے دینیات دے عالماں تے دوجے عالماں وچ وسیبی سانجھ دی اِنج دی کوئی پکیائی نہیں سی۔ مہناج سراج (طبقات ناصری۔1260) جو آپوں وی اُچیچا دینیات دا عالم سی ایہہ آکھدا اے پئی راج میل اُکا شُدھ ترکاں دی نسل تے چُنے خاص جدی تاجکاں وچوِں سی۔ لگ بھگ سو ورھیاں مگروں ضیاء برنی جو رج کے پچھونہا تے اسلامی دینیات تے وار دا چوکھا کاڈھا سی، اسلام دی اوس ان سمجھوتی دلیل دے حق وچ بولدا اے جس وچ ْ ترکاں دے پیوتر نسل تے چُنے تاجکاں دا ذکر ، اے ـ
جہیڑی اصلوں اک خاص نسل دی سوڑی لڑی بارے اے ـ
ایہہ گل خاص دھیان جوگ اے پئی جد کے ہندواں دی کافر ، بُت پرست تے بوہتیاں وہٹیاں کرن آلے وجہوِں نندیا کیتی گئی پر پورے وچکارلے اسلامی ادب وچ چھوت چھات بارے، شُدھی ہون بارے تے ان چھوُتاں دے دبیڑ بارے اک اکھر وی نہیں لبھدا۔ سولھویں صدی دے اخیر ویلیاں وچ عبدالقادر بدیوانی آپنے اخلاق بارے اک لیکھ وچ آکھدا اے پئی مسلماناں نوں وسیبی اخلاق پکھوں دوجیاں اُتے کوئی بڑھوتری نہیں اے سگوں اہناں وچ دوجیاں نالوں ودھ برائیاں نیں جس وچ آزاد لوکاں نوں غلام بنا ویچن وی اے۔
فیر وی دوہاں دھرماں وچکار دیاں نابرابریاں دا آپنا فرق سی۔ اوہ وسیبی نابرابریاں جہناں دی اسلامی قنون ولوں چُھٹ سی تے اوہ جیہڑیاں چھوت چھات دے ویہار وچ سن۔ جد کہ دویں دھرماں وچ اُتانہہ جاون یاں ودھن پُھلن نوں ڈکیا جاندا سی ـ چھوت ویہار وچ کم دے ودھن یاں اک ای کم اندر وچ کم بدلن دیاں ٹوکاں سن جیہڑیاں اسلامی وسیب وچ غیر حاضر سن۔ ایہہ کجھ نرمی خلافت راشدہ وچ معاشی اُبھار دا کارن بھاویں بنی ہووے تے ایس پاروں کجھ تکنیکی بدلیاں وی آئیاں ہوون خاص کر ہتھیں کم کرن والے ہُنراں وچ۔ ایس توں اڈ اسلام وچ غلامی توں چُھٹ درجے بندی دا مُڈھ دولت دا مَل تے سیاسی طاقت اُتے سی، جس وچ جمن دا تعلق وچ اوسدی وراثت اُتے سی ـ خراج تے اِقتا دے ستھ یعنی کرائے دا ٹیکس تے عارضی مالی اُگرائیاں دا تعلق وی حاکم دی صوابدید اُتے بوہتا سی تے جس دا تعلق پرانے ویلیاں دی ْ ہندوستانی جاگیرداری نال نہ ہوون جوگ سی ـ
سکھاں چ کبیر دی مانتا
سودھونانک جو پہلے گرو نیں اوہناں گرنتھ وچ کبیر دا کتے ذکر نہیں کیتا پر سکھاں وچ کبیر دی بڑی مانتا اے تے جنم ساکھیاں وچ کئ وار کبیر تے نانک دی ملنی دی دس وی پیندی اے۔ تیجے گرو امر داس 1479-1574 جیہڑے اکبر باتشاہ دے ویلے وچ ہو گزرے نیں کبیر دا ذکر کردے نیں۔
نابھا جی دی کتاب بھگت مالا چ کبیر دا ذکر
سودھوبھگت مالا وچ جو نابھا جی دی جوڑی کتاب اے تے جو آپوں اک وشنومت دی شاعر ہو گزرے نیں کبیر بارے آکھدے نیں۔
کبیر نے جات پات تے ہندو فلسفے دی چھ سکولاں نوں منن توں نہ کر دتی سی تے نہ ای اوہ برہمن دیاں بنائیاں حیاتی آشرم دیاں چار ونڈاں نوں منندا سی۔ اوہ کہندے سن بھگت (لگن) بناں کوئی دھرم نہیں اے تے دُنیا تیاگن٫ فاقے کرن تے بھیکھ منگن نال کجھ نہیں ہوندا جد تیک جد تیک ایس وچ بھجنا(اپنائیت) نہ ہووئے۔
جیون
سودھوکبیر دی حیاتی بارے سانوں بوہتا نہیں لبھدا سوائے ایس دے پئ اوہ دویں دھرماں اسلام تے ہندو مت نوں اکو طراں نتاردے سن تے ذاتاں دے ورودھی سن۔
کبیر پنتھی موجب کبیر جی 1205وچ جمے تے 1505وچ ساہ پورے کر گئے پر انج اوہناں دی عمر 300 ورھے بندی اے جو نہ منن جوگ اے۔ موہن سنگھ گرو گرنتھ وچ دوجے بھگتاں دیاں دے ذکر توں ایہ گویڑ لاوندا اے پئ کبیر جی 1450تیک چلانا کر گئے ہوئے سن تے ایس حساب اوہ1340دے نیڑے تیڑے کتے پیدا ہوئے سن۔
کبیر جی ذات دے جولائے سن تے اک گنتری موجب ایہ راجپوتانہ توں چڑھدے بنگال تیک تے کشمیر توں مدھیا پردیش تے گجرات تیک کھلرے ہوئے سن۔ اُچیچے پکھوں ایہ گورکھ پور ٫ بنارس ٫ جون پور تے چڑھدے اُتر پردیش وچ چوکھے سن۔ ایہ شودر ای سن تے ایہناں وچوں چوکھے بارویں تے پندرویں صدی وچ مسلمان ہو گئے سن پر ایس نال نہ ایہناں دا جیون بدلیا تے نہ ذات پات پاروں ایہناں نوں کوئی فرق پیا۔ ہندوستان وچ جولاہیاں دیاں کئ ذاتاں نیں جیہناں دا درجہ بہوں نیواں اے تے جو غیر آریائی ڈھانیاں جویں ڈوم ٫ کول تے دراوڑاں نال وی جڑیاں ہوئیاں نیں۔ فارسی اکھر جولاہے ساواں ہندوستانی اکھر 'کوری' اے پر دواں وچ کوئی بوہتا فرق نہیں۔ جویں کہ ہندوستان وچ دھرم بدلن نال تہاڈی ذات نہیں بدلدی تے نہ ای سماجی پکھوں تہاڈا رتبہ اُچا ہوندا اے۔ مسلمانی تاں غیر مسلمانی جولاہیاں دا ہیٹھلا درجہ وسیب وچ سدا قائم اے بھاویں اوہناں دا کم اوہناں نوں 'گندی' ذات نہیں بناندا۔
جولاہیاں دا ریتی کہانیاں وچ مخول اُڈایا جاندا اے تے اوہناں نوں 'بند دماغ' دے آکھیا جاندا اے ۔ کبیر نے ایہو آکھ کے آپنے جولاہے ہوون دی گل اِنج کیتی اے۔
کِبیر میری جات کوَء سبھ کو ہَسنے ہار
بلَہاری اِس جات کوء جِس جَپیؤ سِرجَنہار
ہسنے ہار۔ہسن والے
بلہاری۔قربان جپیو۔یاد کیتا
سرجن ہار۔خالق' بناونہار ' پیدا کرن والا
بھگتی لہر تے بھگت کبیر
سودھوبھگت کبیر دا ویلا پندرہویں صدی دا اے تے ایس دا سانگا اوس ویلے دی چلدی بھگتی لہر نال وی جوڑیا جاندا اے۔ بھگتی دا مطلب اے لگن، صدق، پریم ۔کسے نال لَو لگ جانا یاں devotion۔ بھگتی لہر اٹھویں صدی وچ لمے (دکھنی) ہندوستان وچ چھوہی تے پندرہویں صدی تیک ایہہ اُبھے (شمالی )ہندوستان اپڑ گئی۔
پہلیاں لہراں
سودھوایس توں پہلے ساریاں لہراں اُبھے ہندوستان وچ اُٹھیاں سن جویں ایتھے ای پہلیاں وڈیاں کتاباں لکھیاں گئیاں جویں چارے وید مڑ ایتھے ای بدھ مت، جین مت تے دوجیاں فکری تے فلسفیانہ لہراں چلیاں پر مڑ اٹھویں صدی وچ اُبھے ہندوستان توں ایہہ آگوائی کھس گئی تے ایہہ آگوائی لمے ہندوستان ول تر گئی۔ لمے ہندوستان وچ ای مڑ ہندو مت دیاں سدھار لہراں جمیاں' ودھدیاں تے پُنگریاں۔ ایتھوں ای مڑ وشنومت' شیومتاں دے رشیاں نے بھگتی دے مٹھ جوڑے تے ایتھے ای شنکر اچاریہ ' رامانج تے ہور مہان فیلسوف جمے تے مڑ رامانج دے اک شاگرد رامانند راہیں ایہہ لہر اُبھے ہندوستان اپڑی۔
بھگتی لہر دے لمے ہندوستان وچ جمن دے وسیبی تے سیاسی کارن نیں۔ اُبھے ہندوستان وچ ہرش دی سرکار مکن نال سیاسی ایکتا مک گئی تے نکیاں نکیاں ریاستاں بن گئیاں جو ہر ویلے آپس وچ لڑدیاں رہندیاں سن۔ بدھ مت تے جین مت مک گیا تے ایہہ لہراں شیو تے وشنو مت نے آپس وچ رلا لئیاں تے ہندومت نوں نویں شکل دے دتی۔ ایس دے اُلٹ لمے ہندوستان وچ ہندو مت اک سپھل مذہب سی۔ ایہہ بدھ مت تے جین مت نال لڑدا رہیا تے اخیر جت گیا۔ کجھ ریاستاں لماں خشحالی دا ویلا ہنڈاھیا تے نالے ایتھے ای مسلماناں دا ایتھائیں وسدے واسیاں نال پہلا میل ہویا جو وپار کرن لئی سمندر راہیں ایتھے آئے مڑ اوہناں پورے ہندوستان تے مَل مار لیا۔
بھگتی دا وچار اُکا نواں نہیں۔ ہندوستان وچ ہمیش بھگت رہے نیں تے ایتھے سدا توں دیوے' دیوتیاں تے اوتاراں دی پوجا ہوندی رہی اے۔ ویداں دے ویلے توں لے مڑ اُپنشداں ' بھگوت گیتا وچ سانوں بھگتی دا وچار لبھدا اے۔ ایہہ وچار بھاویں وشنو مت سن یاں کرشن دے رنگ وچ کسے نہ کسے شکل وچ موجود رہے۔ مڑ ایہو وچار پُراناں وچ ' تے بدھ مت تے جین مت وچ وی سن۔ پر ایہناں ساریاں بھگتاں تے اصلوں بھگتی لہر دا ایہہ فرق سی پئی بھگتی آلیاں ایہہ ساری لہر لوک رنگ وچ توری تے ایہہ بھگت گاون تے عام شاعری وچ لکھے گے تے لوکاں دیاں بولیاں وچ رچے گے تے ایہناں گاؤناں دے لکھن آلے بوہتے شاعر ہیٹھلے میل وچوں سن سگوں اوس میل وچوں جس نوں شودر آکھیا جاندا سی۔ ایہہ شاعر تے بھگت پنڈو پنڈ تے شہرو شہر پھردے سن تے لوکاں نوں گا کے آپنا کلام سناؤندے سن۔
آکھیا جاندا اے پئی ایہہ لہر پہلے تامل ناڈو توں چھوہی تے مڑ ایہہ دکن وچ آئی تے مڑ ایہہ اُبھے ہندوستان اپڑی تے اخیر چڑھدے ول۔
بھاویں اسیں سارے بھگتاں تے شاعراں نوں اک لڑی وچ پرو دینے آں پر ایہناں بھگتاں دی آپس وچ ونڈ وی سی تے اسیں ایہناں دیاں دو وڈیاں ڈھانیاں بنا سکنے آں۔ جتھے کتھے وی بھگتی لہر چڑھی ایس وچ فرق سی ویلے دا ' تھاں دا تے اوس بھگتی پوجا دا جو ایس دا ٹیچا سی۔ کجھ بھگت رب دی اک خاص شکل دی بھگت سن تے کجھ اصلوں اوس دے بے شکل ہوون نوں ای مندے سن۔ کجھ وشنو دے پجاری سن کجھ شو دے تے کجھ دیوی ماتا دے۔ کجھ دا اُلار اندر دی چپ ول سی تے کجھ بڑے جلالی تے جذبیاں نال بھرے سن۔
ایہناں فرقاں دے ہوندیاں ایہناں وچ سانجھ وی سی۔ جویں نام ساریاں وچ سانجھا سی تے ایہہ رب دی اک شکل سی۔ نام نرا رب دا ٹھپہ نہیں سی سگوں رب دا اک جیوندا جاگدا انگ سی۔ نام نام چپنا تے آپنے من پسند رب دی شان تے اوہدے سوہپن دے گاون گاونا بھگتی دیاں شکلاں سن۔ مندر وچ جا کے ریت موجب رسماں کرن نوں بوہتی تھاں نہیں دتی جاندی سی تے سدھے رب نال کلام کرن نوں بوہتا آدر دتا جاندا سی۔ مندراں دے ریتی پروہتاں تے برہمناں نالوں گرواں دی سکھلائی تے سنگت نوں بوہتا وڈھایا جاندا سی۔ بھگتی لہر آلیاں دا سبھا ساری جاتی نال کُھلا سی تے بھاویں اوہ مرد ہوون یاں سوانی۔ کئی چوکھا اثر رکھن آلیاں سوانیاں وی بھگت سن تے شودر جات وچوں سن۔
باغی لہر
سودھواصلوں بھگتی لہر اک نابر(باغی) لہر سی تے ایہہ پرچلت راج کار ویہار دی ویری سی۔ ایہہ کوئی لہر نہیں سی تے پرانی لگی آوندی نابری وچوں نکلی سی۔ برہمن واد دے خلاف ماڑیاں میلاں دا ہمیش یدھ رہیا سی تے ایہہ اوس دا ای اک رنگ سی۔ نہ بھگت نویں سن نہ باہمن تے اوہناں دی پڑچول نویں سی۔ پر ایس لہر پچھے اُچیچے پکھوں اُبھے ہندوستان وچ اک نواں معاشی اُبھار وی سی جس پاروں ایس نے زور وی پھڑیا تے بھگت کبیر دی شاعری پچھے ایہی زور سی۔ صدیاں توں پنڈاں وچ کمی تے سیپی رہندے آئے سن تے اوہناں نال آدی واسی وی سن۔ ایہناں کمیاں سیپیاں نال اُچ میل دی واہ ورتن غلط سی اتے اوہناں نوں چھوت تے ملیچھ سمجھیا جاندا سی۔ شودر نال واہ ورتن ایس لئی سی پئی اوہ کم کردے سن تے اوہناں نال واہ ورتن رکھے بناں کم نہیں چلدا سی۔
بارہویں تیرہویں صدی وچ شہراں وچ تجارت ودھی تے پیداوار وچ وی وادھا ہویا تاں ایہناں ماڑے لوکاں نوں شہراں وچ کم ملنا چھوہیا تے ایہہ لوک شہر آون لگے۔ اُپج (پیداوار) ودھن نال وادھو اُپج وی ودھی تے ایہناں کمیاں تے سیپیاں وچوں ای دست کار تے ہنرمند ڈھانیاں ہوند وچ آئیاں جیہناں دے چس ساڈے شاہ حسین نے وی گائے نیں تے کبیر دی ساری شاعری ہے ای ایہناں بارے۔ ایہناں دست کاراں دے ہوند وچ آون نال جیہناں نوں راج ویہار دی لوڑ نے جمیا سی پرانی نابر ڈھانیاں وچ جان پے گئی تے ایہہ عمل سمجھو دسویں، بارہویں تے تیرہویں صدی توں چلدا پیا سی پر پندرہویں تے سولہویں صدی تیک آؤندیاں ایس نواں زور پھڑیا جس دے کئی کارن سن۔ جیہناں وچوں باہر توں دھاڑویاں دے حملے، اسلامی سلطنت دا پورے ہندوستان وچ کھلرجانا، سڑکاں دا بہتر ہونا، پرانے نابر وچار وچ کیفیتی ودھان دا ہونا، جنس دا ودھ جانا، گوانڈھیاں تے یورپی کمپنیاں دے آون نال وسیب وچ نویاں بدلیاں دے آون نال نابری دیاں پرانیاں شکلاں نے نواں تاں ہونا سی۔ شہراں وچ کسبیاں تے سیپیاں دیاں نویاں ڈھانیاں تے نسبتاََ آزاد برادری وجود وچ آئی۔ سیاست دی نویں سمجھ پیدا ہوئی۔ ایہہ ویلا اے بھگت کبیر دا تے اوہدے مگروں بابا گرو نانک دا ، میرا بھائی تے شاہ حسین دا تے اوہناں دے نال نال گرو صاحبان بھائی امر داس ، تے بھائی گروداس دا وی ایہو ویلا اے۔
بھگتی لہر دے سارے جی اُدھمی شاعر سن۔سوال پیدا ہوندا اے شاعری ای کیوں؟سارے شاعری راہیں گل کردے سن تے گل کرن دا مڈُھلا وسیلہ شاعری ای سی۔ ایس گل نوں سمجھنا بہت ضروری اے پئی شاعری اوس ویلے اُنج نہیں سی جویں اسیں اج سمجھنے آں۔ہن تاں شاعری بوہتی کلاتے اکھراں دی ون وسنوتا دا ناں بن کے رہ گئی اے تے شاعری دا مقام بہت گھٹ گیا اے پر اوس ویلے اِنج نہیں سی۔ شاعری گل کرن دا مڈُھلا بُلار سی تے ایس دا بہت اُچا درجہ سی پیری تے پیغمری سی شاعری اوس ویلے۔ شاعر دی گل نوں خُدائی رتبہ ملیا ہوئیا سی۔ جے اسیں ایہہ آکھیئے پئی ایہہ پیغمری گُن ہیٹھے میل دے بھگتاں نے اُچ میلاں کولوں کوہ لیا تے ایس راہیں لوکاں دی گل کیتی ۔نہ سگوں گل کیتی ہور تاں ہور لوکاں نوں اوہناں دی صدیاں توں کھُسی شکتی تے بندیائی دی جون پرتاون دا چارا وی کیتا۔
اگانہہ ودھو شاعری
سودھوپورے ہندوستان وچ ایس ویلے بڑی زوردار شاعری ہوئی اے تے ایس دا وچار بڑا اگانہہ ودھو سی۔ نہ صرف ایس لہر دے بُلار شاعر سن سگوں ایس دے اُدھمی تے کامے وی شاعر سن جویں نانک تے باقی گرو صاحبان۔ ایہہ اوہ ویلا اے جد وچار دھارا اُتے عمل ہو رہیا سی تے وچار پڑ بنی کھلوتا سی۔ بندے دے برابری دی ، سانجھ دی ، اکٹھیاں رہن دی، اکٹھے کھان دی تے ذات دا پاڑ مکاون دی گل دُھمی ہوئی سی۔
اسلام
سودھوایتھے اسلام دے آؤن دی گل کرنی وی کُتھاں نہ ہوسی۔ ایتھے اسلام اک دھنگانا دھرم سی تے زرواوراں دے سر اُتے آئیا سی۔ ایہہ ایتھوں دے بندیاں نوں ساہواں کرن تے اوہناں نوں بندیائی دین نہیں آئیا سی۔ ایہہ جیتو دھاڑویاں دا دھرم سی تے ایس دا مُڈھ ای وتکرے تے وتھ ، پاڑ اُتے سی۔ نہیں تاں ایہہ راج نہیں سانبھ سکدا س۔ ایس دا ظاہری رُوپ وی فرق تے وتکرا سی۔
نالے اسلام بوہتا اوہناں علاقیاں وچ وجیا جہیڑے ہندو مت دا گڑھ نہیں سن۔ ایہہ اوہناں علاقیاں وچ بوہتا ودھیا جتھے ہندو تگڑے نہیں سن۔ ایہہ دہلی تے یو پی وچ سدا گھٹ لوکاں دا دھرم سی تے نرا اوہناں تھاواں اُتے وڑیا جہیڑے کجھ باہر سن یاں جتھے پہلاں کدی بُدھاں تے جین مت دا اثر سی جیویں پنجاب یاں سندھ یاں یوپی تے بنگال دے علاقے جیہڑے کجھ ہٹویں سن۔ ایہناں علاقیاں وچ پچھلی نابری دی رہند وی سی جہیڑی مُڑ بھگتی لہر نال جا جڑی تے مڑُ ایہناں وچوں ای شاعر تے درویش جمے۔
ایس دی سبھ توں وڈی مثال بابا نانک اے جس وچ نویں مسلمان صوفی مت دا وی حصہ سی تے مُڑ ایس وچ پرانے بُدھ مت دی نابری وی سی۔
اشلوک بھگت کبیر
سودھوکِبیر جَیسی اُپجی پیڈ تے ، جؤ تَیسی نِبہے اوڑ
ہِیرا کس کا باپُرا ، پُجے نہ رَتن کروڑ
اوکھے اکھراں دے معنے۔
اُپجی۔پیدا ہوئی
پیڈ۔پیڑ، نواں بُوٹا، مُڈھ
تے۔ اُتے
باپُرا۔وِچارا، ماڑا
جوئ۔ جے
نِبہے۔نِبھے، رہے
پُجے۔پہنچے، برابر ہووے
اوڑ۔اخیر ، اوڑک
رتن۔لعل ، جواہر ، انملی نایاب
کبیر جیسی ، جس طرحاں دی پیدا ہوئی اے پیڑ اُتے ۔نواں نواں بُوٹا وی پیڑ اے تے اوہ پُھلدا اے تے ودھدا اے تے ساڈی حیاتی اخیر تیک ایسی حالت وچ ای رہے ۔ جیویں پیڑ اُتے لنگھدی اے اویں میری ہووے اویوں ای میری چلے۔اُنج ای میری گزرے ، نِبھے۔ ہیرے میرے کس کم دے نیں؟ ہیرے کس گنتی وچ نیں۔ کئی کروڑ ہیرے اوہ مُل نہیں تار سکدے۔ ایس دا کوئی بدل نہیں۔ بُہت ای انمول ہیرا وی ایس برابر نہیں اے۔ ہیرا وچارا کس جوگا اے تے پیڑ اُتے حیاتی دا جو مُل اے اوس دا جوڑ تاں کروڑاں رتن تے لعل وی نہیں نیں۔
ایہہ تاں ہوئیا ایس دا سدھا ساہواں مطلب۔ پر سوال اے ایہہ پیڑ اُتے یاں جیویں پیڑ اُتے پُھل اُگدا اے اوس اُتے پیداوار اُپجدی اے بھلا اُنج دا بتاون کیہ ہوئیا؟ پیڑ نال نباوہن کیہ ہوئیا؟
بابافرید تے کبیر دی شاعری
سودھوکبیر دا ایہہ اشلوک پڑھدیاں سبھ توں پہلاں تاں بابا فرید دے دوہڑے چیتے آئے جیہناں وچ رُکھاں دی وڈیائی دی گل اے تے بندیاں نوں ہنگارا اے بئی اوہ وی اِنج دا جیون جالن۔
فریدا صاحب دی چاکری ، دل دی لاہ بھراند
درویشاں نوں لوڑِئیے، رُکھّاں دی جراند
بھراند۔شک، شُبہ، بھرم ، بھرانت
جیراند۔ جیرا ، جگرا ، حوصلہ
رُکھاں نال جیون نِبھاون دی گل وچ کئی گلاں نیں۔ ساڈی وسوں وچ رُکھ عام نیں اینے عام پئی اوہ ساڈے چت چیتے دا حصہ نیں کئی اکھان اوہناں نال جڑے نیں ہزراں گلاں تے متھاس(متھالوجی) اوہناں نال جُڑی ہوئی اے جیویں بوڑھ بارے کئی گلاں نیں۔ جیویں خلقت عام اے ایویں رُکھ وی عام نیں۔ ایتھے کتھے خلقت دی گل تاں نہیں ہوندی پئی اے۔ عام جیونے دی لوکاں نال دُکھ سکھ سانجھے کرن دی ۔ سانجھ دی ، کُل دی۔
دوجی گل پئی رُکھ لیندا کجھ نہیں دنیدا اے۔ آپنی چھاں پھل۔ زہریلی کاربن ڈائی اکسائیڈ چوس کے نرول ہوا دیندا اے۔ رُتاں سوہانیاں وی جالدا اے تے سیال ہنال وی جردا اے۔ہوواں مان دا وی اے تے ہنیریاں سہندا وی اے۔
تیجی گل پیڑ قدرت دی دات اے ،اوہدا انگ اے ،اوہدا ہوون اے اوہ آپے قدرت دی دین دا نشان اے۔
جس نوں بابا نانک سہج سبھا دا جیون آکھدا اے ۔ جس دا مطلب اے قدرت دے حساب وچ رہنا۔ قدرت دا حساب کیہ اے۔ قدرت سانجھی اے ایس وچ مِل نہیں۔ دھکے زوری نہیں، دھگان نہیں ، وتکرا نہیں ، اُچ نچ نہیں ، چنگ مند نہیں۔ جیویں دریا دا پانی ، جیویں ہوا۔
تے میرا جیون جویں پیڑ اُتے پھل ہوندا اویں نبھے وچ ایہہ مطلب وی لُکیا ہوئیا اے پئی میں نہ نرا رُکھ ورگا ہوواں سگوں میں اُنج دا ہوواں جیویں پھل پیڑ نال ہوندا اے ایتھے بندے دے اُپجکار ہوون دی وی گل کیتی گئی اے۔ جیویں پیڑ پھل دار ہوندے نیں بندہ وی دوجیاں لئی پھل بنے اُپجن ہار ہووے۔ تے ہیرا کیہ ہووے۔ ہیرا وی قدرت پیدا کردی اے جس اُتے کجھ مَل مار لیندے نیں ایہہ اوہ تاں نہیں جیہڑے آپے پیدا نہیں کر سکدے جیہڑے اُپجن ہار نہیں نیں۔ پر کبیر ایس جیون نوں نندا اے رد کر دا اے سگوں ہیرے والیاں جیون نوں وچارا کر کے دسدا اے۔ وسیب وچ ہیرے والیاں دا جیون اُتانہہ اے تے رُکھاں والیاں دا ہیٹھاں پر کبیر آپنی شاعری دے جادو نال آپنی قدرت دی طاقت نال پیڑاں نوں اُتانہہ تے ہیریاں نوں تے رتن کروڑا نوں ٹکے ٹوکری کر چھڈا اے۔
ہیرے والیاں وچ اُچ میل دی گل وی اے پئ اُچ میل والے قدرت دے سہج سبھا توں باہرے نیں ۔ اوہ وگاڑ نیں قدرت دے ویہن توں باہرا ہوون ان ہوند وچ ہوون اے وجوگ وچ ہوون اے وکھرا ہوون اے جس نوں کبیر تجدا اے۔
رُکھاں پکھیرواں دی گل ساڈے جیون دی گل اے تے بابے فرید توں ٹردی ایہہ ساڈی اجوکی شاعری تیک آئی تے نجم حسین سید دے اک گاون اُتے گل مکائے بناں ساڈی گل پوری نہیں ہونی۔
جے رہیے تاں رہیے رُکھاں دے نال
بِن گنِیاں بِِن پُنیاں ساڈا
زہر کُوڑ دا چاڑھ کے امرت کردے نیں
جے رہیے تاں رہیے رُکھاں دے نال
بِن پُچھیاں بِن دسیاں ویکھو
ہریل دیوے بال کے اکھیں دھردے نیں
معنے
ہریل۔ ہرے رنگ دے
کبیر دا ویلا پندرہویں صدی دا اے جد اک پاسے مسلمان دِلّی وچ آپنی بادشاہی پکی کرن دے چکر وچ سن تے دوجے بنّے ہینیاں تے نمانیاں دی واج نوں کنیں پاوندی بھگتی لہر ہن ہندوستان وچ کھلردی پئی سی۔ ایس لہر دے سارے ای شاعر ماتڑ سن تے دست کار سن۔ کبیر آپے وی جلاہے سن تے نیچ جاتی سن تے شودراں دی پدھر تے سن۔ آپ دے جیون بارے کئی کرامات جڑئیاں ہوئیاں نیں تے پچھے آپ اُتے بڑا کم وی ہوئیا جیہڑا اسیں نالو نال سانجھا کردے رہواں گے۔
بھگت کبیر دے ایس اشلوک دے معنے سنگت دے کیتے ہوئے نیں تے اشلوکاں دی ایہ چون گُرو گرنتھ وچوں لئی گئی اے۔
کبیر جِہہ مارَگ پَنڈت گئے پاچھے پَری بَہیر
اِک اَوگھٹ گھاٹی رام کی تہہ چڑھ رَہیو کِبیر
اوکھے اکھراں دے معنے
جہہ۔ جس
مارگ ۔ راہ ، رستہ
پاچھے۔پچھے ، مگر
پری ۔ پئی، (پڑی)
بہیر۔ لمی قطار، قافلہ، مگر لگن والے، بھیڑ
اوگھٹ۔ اوکھی ، مشکل
گھاٹی۔چڑھائی
رام۔ رب
تہہ۔اوہ
رہیو۔رہا
جس رستے اُتے پنڈت جاندا اے، چلدا اے، تردا اے۔ جیہڑا پنڈت دا راہ اے اوسے راہ اُتے لوک مگر مگر تر پیندے نیں۔ اوہدے پچھے لمی قطار، لام ڈوری لگی آوندی اے۔ جس راہ اُتے پنڈت تردا اے اوہ اک ریت اے ، رسم اے، جس پچھے پچھے لوک ترے آوندے نیں۔
کبیر دا ماملہ پنڈت دے ماملے توں اُکا اُلٹ اے، وکھرا اے۔اوہ اک اوکھی گھاٹی اے جس اُتے کبیر چڑھدا پیا اے ۔ رب دا راہ پنڈت دے راہ توں وکھ اے؟
کبیر وچ کئی دھارے چلدے نیں، کئی ملدے نیں تے وکھ وی ہوندے نیں۔ کبیر نے دھرم پکھوں نری مسلمانی تے ہندوانی دواں دھرماں دے اُتلے اُچھاڑ نوں نندیا اے، اوہدا کوجھ، اوہدے اک پاسڑی ہوون نوں چگھیا اے۔ پنڈت اک خاص ریت دا نشان اے تے اوہدا راہ یاں جیہڑا راہ اوہ دسدا اے اوہی اصلوں ساریاں دا راہ اے، مارگ اے۔ پر کیہہ اوہ رب دا راہ اے؟ رام دا مارگ دا اے؟
نہیں ایہہ بھلیکھا اے اصل راہ تاں رب دا ہور اے۔ پنڈت تاں بنے بنائے ٫ گھڑے گھڑائے ٫ صدیاں توں ترے آؤندے، چلے آؤندے راہ اُتے تری آؤندا اے۔
اصلوں رب اُتے پنڈتاں مَل ماریا ہوئیا اے۔ پئی اسیں رب دے نائب آں اسیں جو آکھنے آں اوہ رب دا آکھیا اے جو کرنے آں اوہ رام موجب اے۔ پر ایس اشلوک وچ کبیر نے اک تاں پنڈت کولوں اوہدی رام دی مالکی کھوہ لئی اے تے نال ای آپنے آپ نوں رام نال جوڑ کے آپنے راہ نوں وکھ کر کے، پنڈت نوں بے ہتھل کر دتا اے۔ اصلوں جیہڑا مارگ پنڈت بنائی بیٹھا اے اوہ رب دا راہ نہیں اے اوہ راہ اے لوکاں نوں کراہے پا کے مالکی تے ذات پات وچ جوڑنا جیہڑا کدی وی رب دا راہ نہیں رہیا ۔
ہن اسیں کجھ گلاں کبیر بارے سانجھیاں کرنے آں پئ کبیر دا ویلا کیہڑا سی تے اوس دے بولاں پچھے ویلے دا کیہڑا لا ٹکرا سی ۔ تے کجھ گلاں کبیر دے وچاراں بارے کراں گے۔
کبیر اُبھے(شمالی) ہندوستان دا پہلا وڈا شاعر اے جو مسلماناں دے دو سو سال دے راج مگروں ساہمنے آؤندا اے۔ ایہہ نہیں پئ کبیر وچ ایتھوں دی وچار دھارا نہیں سی سگوں اوس وچار دھارا نوں تڑکا لاون وچ مسلمان فقیراں دا وی اثر سی جویں اسیں ویکھنے آں پئی کبیر اُتے چوکھا اثر بابا فرید دا وی سی تے کِتے کِتے اِنج لگدا اے پئ ایہناں لوکائی دے شاعراں وچکار وچار وٹاندرا وی چلدا پیا سی۔
قطب الدین ایبک جس محمد غوری نوں مار کے 1206 راج گدی سانبھی مسلماناں دا پہلا آزاد حاکم سی تے مڑ اوسے نے دہلی دی سلطانی قائم کیتی سی۔ پر ایہہ التمش سی جس نے اک آزاد ریاست دا کم پورا کیتا۔ جد افغانستان توں آئے ترک خلجیاں نے تیرہویں صدی دے اخیر وچ غلاماں دی راج گدی نوں لانبھے کیتا تے اوس ویلے مسلمان حاکماں دے مقامی آبادی وچ رلن تے سمان دا کم چھوہ پیا ہویا سی۔ خلجی راج ویلے مسلماناں دا راج مرکزی تے لمے (جنوبی) ہندوستان تیک اپڑ پیا سی تے راج آپنا ہتھ دُراڈے صوبیاں تیک پائی بیٹھا سی تے دہلی مسلمان راج دا اک وڈا رہتل مرکز بندا پیا سی۔
سنگیت تے سلیکھ وچ باہروں آئیاں تے ایتھاویاں دے کئی جوڑ بن دے پئے سن۔ اشراف وچوں ایس دی سبھ توں وڈی ونگی امیر خسرو(1254-1324) اے۔
دہلی دی سلطانی 1398وچ محمد تغلق ویلے ٹٹ گئی تے ایس نال ای تیمور دے ہندوستان اُتے دھاڑویاں دا دُکھانت وی واپریا۔ دہلی دی سلطانی مُکن مگروں بے سُکونی تے آپودھاپی دا ویلا آئیا تے جس پہلاں تاں سیدّاں دا راج لنگھایا تے مُڑ لودھیاں دا راج آ ڈُھکیا۔ دہلی سلطنت دے پھیتی پھیتی ہون دے نالوں نال مسلماناں دیاں آزاد ریاستاں وی جم پیاں جیہڑیاں خاص کر اودھ ، بہار تے بنگال وچ سن تے کجھ دکن وچ وی۔
چڑھدے تے لمے دیاں چودھویں تے پندرہویں صدی دیاں مسلمان ریاستاں نے اسلام نوں چوکھا کھلاریا تے نویں مسلمانی تے دھرت واسیاں دی سانجھی رہتل دی دس پین لگی۔ چڑھدے دیاں ریاستاں وچ جیہناں وچ جون پور، اودھ تے یوپی وی آندے سن دہلی دی راج توں 1393-1470 تیک شرقی سلطنت ہیٹھ آزاد رہیاں تے پھیر حسین شاہ نوں بھلول لودھی نے بھاج دتی۔
جون پور دی ریاست وچ لہندے ول کنوج سی تے اُبھے ول ایودھےا تے چڑھدے ول کاشی(بنارس) جیہڑا دریا گومٹی اُتے اُسریا کھلا سی۔ تیمور دی بھاج مگروں جون پور مسلماناں دا وڈا رہتلی مرکز بنیا تے ایس نوں ہندوستان دا شیراز وی آکھیا جاندا سی۔
کبیر ایہناں تھاواں دا ای رہن والا سی تے اسیں کبیر دے ویلے دیاں کجھ ہور گلاں نوں اگلی واری جوڑاں گے
کِبیر دعوے داجھن ہوت ہے نِر دعوے رَہے نِسَنک
جو جَن نِر دعوے رَہے سو گنَے اِندر سو رَنک
اوکھے اکھراں دے معنے
دعویٰ۔ مالکی دا کلیم
داجھن۔ سڑن
ہوت۔ ہوندا اے
نِر۔ بغیر ' بِِن
نسنک۔بے فکر' نچنت' بے شک
جَن۔ بندے' لوک
سو۔ اوہ
گنے۔ گنے' گندے نیں
اندر۔ دیوتا
رنک۔ کنگال ' عاجز ' بہت غریب
کبیر دعویٰ سڑن تے جلن اے تے جو دعوے دے بِنا نیں دعوے دے بغیر نیں اوہ بے فکر تے نچنت نیں ۔ تے جیہڑے کنگال نیں ' بے دعویٰ نیں اوہ اندر دیوتا نال ہی گنے جان گے اوہ اندر دے برابر نیں۔
دعویٰ سڑن دے برابر اے تے اگ لان دا انتظام کردا اے۔دعویٰ اگ اے تے نِر دعویٰ نِسَنک نیں۔ اندر دیوتا دوالے ساریاں سوہنیاں سوانیاں نیں تے رَنک اندر دے برابر نیں جو کنگال نیں اوہ وی اوہدے ساویں نیں۔ سبھ توں اُتلی پوڑھی تے اندر اے تے سبھ توں ہیٹھلی اُتے رَنک نیں پر دویں برابر کیوں ہو گئے؟
سڑن اک حالت اے مالکی دی یاں مایا دی۔ پئ دعوے داراں نوں اوہناں دی مالکی پاروں، اوہناں دی دُنیا داری پاروں تے گھٹ ودھ دی راکھی پاروں سڑن اے اوہ سڑن، جلن دی حالت وچ نیں جو دوزخ وی اے نرگ وی اے ۔سڑن وجوگی حالت وی اے وچھڑن وی اے چنتا وی اے، فکر وی اے۔ سڑن اک ذہنی حالت وی تے سریرک وی پر نِسنک بوہتی ذہنی حالت اے۔ سڑن دا عمل ہوندا پیا اے پر نچنت اوہ حالت اے جو حاصل ہو چکی اے۔ ایہہ دا ہویئی دُنیا دی حالت جو دھرمی حالت اے اوس وچ وی اوہ جو کنگال نیں اوہ تے اندر دیوتا دے ساویں نیں۔
ایس شلوک وچ کبیر مالکی نوں اگ کہہ کے نندا ا ے تے بے دعویاں نوں وڈیاندا اے۔ اِنج ای اوہ کنگال نوں اندر دے نال بٹھا دیندا اے۔ تے جیہڑے جہان نوں مَلن دا دعویٰ اُچ میل کری بیٹھے نیں کبیر اوہناں دا دعوای جھوٹا کر دیندا ا ے تے جھوٹیاں نوں سچا کر دیندا اے۔
کِبیر جِیء جو مارے جور کر کہتے ہے جو حلال
دفتر دیئی جَب کاڈھ ہے ہوئےگا کَون حوال
جیئ۔ جی نوں' جاندار نوں
جور۔ زور
دیئی۔ دیوے گا
کاڈھ۔کڈھ کے
دفتر۔رجسڑ' حساب' لیکھا
حوال۔نزدیک' نال' آلے دوالے
جو، جیہڑے جیاں نوں زندہ ماردے نیں تے کہندے نیں ایہہ مارنا حلال اے جد رب اوہناں دا لیکھا کرے گا یاں حساب کرے گا تے اوہناں دی کون حمایت کرے گا۔
کِبیر جور کِیا سو جُلم ہے لے اِی جَباب خدا ِئ
دَفتر لیکھا نِیکسے مار مُوہے مُوہ کھا ِئ
'سو۔اوہ
جلم۔ظلم
لے اِی۔لَیسی' لوے گا
حباب۔ جواب
لیکھا۔حساب
نیکسے۔نِکلے گا
موہے موہ۔مونہو مونہہ ' پُوری ' مونہہ تک
جس نے وی زبردستی کیتی' ظلم کیتا اوہدا جواب خدا لئے گا۔جس ویلے حساب نکلے گا اوس ویلے مُوہے مُوہ مار پئے گی۔ جے پہلے شلوک وچ ہندو دھرم نال گل کیتی لگدی سی تے ایہناں دواں وچ مسلماناں نال کیتی لگدی اے۔ ایہناں دواں شلوکاں وچ ظلم دے خلاف تے دھروہ تے دھنگان نوں نندن دی گل اے تے لیکھے تے حساب دی گل اے۔ ویکھو کیویں نرول فارسی، عربی دے اکھر لوک بولی وچ پھسے ہوئے نیں۔
دفتر سرکاری لفظ اے تے مسلماناں دے راج نال آئیا اے تے ایہہ ورتیا وی سرکاری کھاتیاں لئی جاندا اے دَفتر لیکھا نِیکسے، جد سرکاری کھاتیاں دا حساب نکلے گا۔ مطلب جد راج گدیاں دا حساب ہووے گا۔ نکلے توں اِنج وی لگدا اے جد کوئی حساب کرائے گا یاں کوئی حساب کرے گا یاں کڈھے گا۔ ایتھے اِنج وی لگدا اے پئ کوئی طاقت اے جو لیکھا کرے گی۔ لیکھا نرا مرن پچھوں نہیں ہونا ایتھے وی ہر روز لیکھا ہوندا پیا اے۔روز تخت اُلٹے جاندے نیں ہیٹھلی اُتانہہ تے اُتانہہ ہیٹھلے ہوندے رہندے نیں۔ لیکھا نالو نال وی ہوندا ا ے تے وار وی لیکھا کردی رہندی اے۔
ایتھے حساب تے لیکھے دی تے ظلم دا جواب دین دی گل کرکے مڑ کبیر ہینیاں نمانیاں نوں ساہ دیندا پیا اے مڑ لوکاں نوں نونگاردا پیا اے تسیں وی حساب کرسکدے اوہ۔ تسیں وی لیکھا کرسکدے او۔