سکھ کلا اتے سبھیاچار

سکھ دنیا دے پنجویں سبھ توں وڈے متحد دھرم سکھ دھرم دے منن والے ہن، لگبھگ ۲۵ ملیان انویائیاں دے نال۔ سکھ اتہاس لگبھگ ۵۰۰ سال دا اے اتے اس ویلے وچ سکھاں نے کلا اتے سبھیاچار دے ولکھن پرگٹاوے ترقی یافتہ کیتے ہن جو اوہناں دے یعقین توں متاثر ہن اتے دھرم دے انویائیاں دے تھاں دی بنیاد تے کئی ہور سبھیاچاراں دیاں پرمپراواں دا سنشلیشن کردے ہن۔ سکھ دھرم ہی اکّ اجیہا دھرم اے جو پنجاب توں باہرلے سارے دھرماں دے نال پنجاب کھیتر وچ پیدا ہویا اے (پنجابی ہندو دھرم دے سنبھاوت اپواد دے نال کیونکہ سبھ توں پرانے ہندو گرنتھ - رگوید - دی رچنا پنجاب کھیتر وچ ہوئی سی۔ جین دھرم ورگے کجھ ہور دھرم وی پنجاب وچ پیدا ہون دا دعوہ کر سکدے ہن کیونکہ جین پرتیکواد سندھو گھاٹی دی رہتل دیاں کلاکرتیاں وچ پایا گیا اے)۔ سکھ اتہاس دے سارے سکھ گرو، بہت سارے سنت اتے بہت سارے شہید پنجاب اتے پنجابی لوکاں (نال ہی برصغیر دے ہور حصیاں) توں سن۔ پنجابی سبھیاچار اتے سکھ دھرم نوں غلطی نال آپس وچ اٹٹ سمجھیا جاندا اے۔ "سکھ" صحیح ڈھنگ نال سکھ دھرم دے پیروکاراں نوں اکّ دھرم وجوں درساؤندا اے، سختی نال کسے نسلی گروہ نوں نہیں۔ حالانکہ، کیونکہ سکھ دھرم نے گھٹ ہی مذہب تبدیل دی منگ کیتی اے، بہتے سکھ مضبوط نسلی-مذہبی تعلقاں نوں سانجھا کردے ہن کیونکہ ایہہ اکّ سانجھا قدامت پسند اے کہ سارے سکھ اکو جاتی نوں سانجھا کردے ہن۔ بہت سارے دیش، جویں کہ یوکے، اسلئی اپنی مردمشماری وچ سکھ نوں اکّ منونیت نسل وجوں مانتا دیندے ہن۔ امریکی غیر-لابھکاری تنظیم یونائیٹڈ سکھس نے امریکہ دی مردمشماری وچ سکھاں نوں وی شامل کرن لئی لڑائی لڑی اے، ایہہ دلیل دتی اے کہ سکھ "اکّ 'نسلی گھٹگنتی' وجوں اپنی پچھان رکھدے ہن" اتے یعقین کردے ہن کہ "اوہ صرف اکّ دھرم توں ودھ ہن"۔

اتہاس

16ویں صدی دے انت وچ پنجور دی گوئندوال پوتھی توں فنی طور اُتے شائع پھولیؤ۔ ایہہ سکھ کلا دیاں سبھ توں پرانیاں بچیاں ہوئیاں اداہرناں وچوں اکّ اے

گرو امرداس جی دے ویلے دوران ۱۶ویں صدی دی تیجی تماہی دی گوئندوال پوتھی دے سجاوٹی ڈھنگ نال تیار کیتے ادگھاٹنی پھولیؤ وچ سبھ توں پرانی موجودہ سکھ کلاکاری کلاسیکل لکھتاں وچ دکھائی دیندی اے۔ گرو ارجن دیوَ جی ولوں ۱۶۰۴ وچ سنکلت کیتا گیا گرنتھ، جسنوں کرتارپور بیڑ کیہا جاندا اے، وچ مکمل روشنی کلاکرتی اے۔ بعد وچ، سکھ گروآں نے نشاناں وجوں جانے جاندے مول منتر دے کیلیگرافک گورمکھی آٹوگراپھ تیار کیتے، جو گرو ارجن، ہرگوبند، ہر رائے، تیغ بہادر، اتے گوبند سنگھ نال متعلق ہن، جیہناں دی پچھان ۱۶۰۰ اتے ۱۷۰۸ دے وچکار کیتی گئی اے۔ حکم نامیاں وجوں جانے جاندے بعد دے گروآں دے لکھتی حکم وی اکّ کیلیگرافک سٹائل نال سجائے اتے اکرے گئے سن۔ بی۔عین۔ گومالک دلیل دیندے ہن کہ پنجاب وچ مصوری ۱۶ویں صدی تک چلی جاندی اے اتے ۱۸ویں صدی دے شروعاتی ادھ وچ مغل سکول توں متاثر ہوئی۔ گرو ہرگوبند جی دی تصویر بناؤن دے مقصد نال رام داس پور؉ (امرتسر) وکھے آئے اکّ چترکار دا حوالہ موجود اے۔ ہر رائے دے وڈے پتر رام رائے ولوں تیار کیتی روپ-لیکھا وچ، اکّ مغل کلاکار ولوں نانک توں لے کے ہر رائے تک دے سکھ گروآں دے چتر موجود ہن۔ ایہہ کم ۱۶۸۸ توں پہلاں پورا ہویا سی، جس سال رام رائے دی موت ہو گئی سی۔ ۱۶۰۰ دے دہاکے دے انت تک گرو گوبند سنگھ دیاں وکھ-وکھ ہم عصر پینٹنگاں سکھ سرپرستی ہیٹھ کم کرن والے ویلے دے نپن کلاکاراں دا ثبوت دندیاں ہن۔

سنبھال

ہرمندر صاحب دے پرکرما دی کندھ توں گھوڑے اُتے سوار سکھ جنگجو نوں درساؤندی اکّ کندھ چتر دی ۱۹۰۲ دی فوٹو۔ ایہہ ہن موجود نہیں اے

بہت ساریاں انمول سکھ وراثتی تھاواں (اوہناں دی آرکیٹیکچر اتے کلاکاری سمیت) نوں اجوکے ویلے وچ وکھ-وکھ ادارےآں اتے گروہاں ولوں "کار سیوا" دے مرمت دی آڑ وچ مانتا توں پرے تباہ جاں بدل دتا گیا اے۔ ایہناں بے تکے اتے تباہی کاری مرمت دی اکّ اداہرن گردوارہ بابا اٹلّ وکھے کجھ پھریسکو شامل کرن والی حادثہ اے، جیہناں نوں کار سیوا گروہاں ولوں باتھروم دیاں ٹائیلاں اتے پلاسٹر نال بدل دتا گیا سی۔ بہت سارے گروہ گمّ جان توں پہلاں جو کجھ بچیا اے، اس نوں ڈجیٹائیز کرن لئی کاہلی کر رہے ہن، جویں کہ پنجاب ڈجیٹل لائبریری۔

سکھاں دیاں تہذیبی سجذبات

فائل:True-colour photograph - ‘Group of Tibetans at the “Golden Temple” of the Sikhs’، 15 January 1914.jpg

سچے رنگ دی فوٹو - 'سکھاں دے گولڈن ٹیمپل' اُتے تبتیاں دا گروہ'، ۱۵ جنوری ۱۹۱۴

اکّ عام بھلیکھا اے کہ سارے سکھ پنجاب کھیتر نال متعلق ہن۔ پنجاب دے دھرم دے جم تھاں نوں خود "بھارت دا پگھلن والا گھڑا" کیہا جاندا اے، اتے اتری بھارت دے کئی ہور حصیاں وچ حملہ آور سبھیاچاراں، جویں کہ مغل اتے فارسی، دے بھاری اثر کارن، جو کہ دریاواں دے سنگم نوں درساؤندے ہن، جتھوں ایہہ کھیتر آؤندا اے۔ اسدا نام ( فارسی توں "پنج" پنج دا مطلب اے "پنج" اتے "-āb" آب دا مطلب اے پانی اس طرحاں پنج پانیاں دی دھرتی)۔ اس طرحاں، سکھ سبھیاچار کافی حدّ تک وکھ-وکھ سبھیاچاراں دے گروہاں ولوں اکجٹّ ہو کے، اس طرحاں اکّ نویکلا روپ بندا اے۔

سکھ دھرم نے آرکیٹیکچر دا اکّ ولکھن روپ بنایا اے جسنوں بھٹی نے " گرو نانک دے تخلیقی رہسواد توں متاثر" وجوں درسایا اے جویں کہ سکھ آرکیٹیکچر "وہارک ادھیاتمکتا اُتے بیسڈ مکمل مترجمہ دا اکّ موک ہربنگر اے"۔ سکھ آرکیٹیکچر دا مکھ تھاں گردوارہ اے جو مغل، آریئن اتے فارسی پرجذبات نال بھرپور بھارتی سبھیاچاراں دے "پگھلن والے گھڑے" دا روپ اے۔ سکھ سامراج دا راج اکّ ولکھن سکھ پرگٹاوے دی سرجنا وچ سبھ توں وڈا اتپریرک سی، جس وچ مہاراجہ رنجیت سنگھ نے قلعیاں، محلاں، بنگیاں (رہائشی تھاںاں)، کالجاں آدی دی اساری دی سرپرستی کیتی سی، جو کہ کیہا جا سکدا اے۔ سکھ سٹائیل دا ۔ سکھ سٹائیل دا "تاج وچ گہنہ" ہرمندر صاحب اے۔

سکھ رہتل اتے پچھان فوجی روپاں توں بہت متاثر اے، جس وچ کھنڈا سبھ توں واضع اے؛ اس لئی ایہہ کوئی حیرانی دی گل نہیں اے کہ سکھ کلاکرتیاں دی بہو گنتی، گروآں دے اوشیشاں توں آزاد، اکّ فوجی تھیم اے۔ ہولا محلہ اتے وساکھی دے سکھ تیوہاراں وچ ایہہ نمونہ پھر واضع ہندا اے جس وچ ترتیب وار مارچ اتے مشق دا مشق ہندا اے۔

سکھاں دی کلا، سبھیاچار، پچھان اتے سماج نوں وکھ-وکھ سکھاں دے وکھ-وکھ علاقیاں اتے ذاتیاں نال 'اگرہِ سکھ'، 'دکھنی سکھ' اتے 'آسامی سکھ' ورگیاں کیٹیگریاں وچ ملا دتا گیا اے؛ حالانکہ اتھے اکّ خاص تہذیبی ورتارا ساہمنے آیا اے جس نوں 'سیاسی سکھ' کیہا جا سکدا اے۔ پرمکھ ڈائسپورا سکھاں جویں کہ امرجیت کور نندھرا، اتے امرت اتے ربندر کور سنگھ ( د سنگھ ٹونس )، کلا انشک طور اُتے اوہناں دی سکھ ادھیاتمکتا اتے اثر ولوں جانوُ اے۔

سکھ قوماں دا سبھیاچار

Dusenbery (2014) کہندا اے کہ پنجابی سکھ سکھ آبادی دا بہو گنتی بندے ہن۔ اوہ نوٹ کردا اے کہ "کجھ سندھی اتے ہور دکھنی ایشیائی لوک نانک پنتھی ('نانک دے رستہ دے پیروکار') جاں سہجدھاری ('ہولی اپناؤن والے') سکھ وجوں حاشیے اُتے جڑے ہوئے ہن" پر مکھ طور اُتے، "سکھ پنتھ وڈے پدھر اُتے پنجابی ہی رہا اے۔ معاملہ" حالانکہ، سکھ بھائی چارا وکھ وکھ اے اتے اس وچ اوہ لوک شامل ہن جو پشتو بولی، سندھی بولی، تیلگو بولی اتے ہور بہت کجھ بولدے ہن۔ سکھ دھرم نوں منن والے بہت سارے بھائیچاریاں دا ویروا ہیٹھاں دتا گیا اے۔

اپھگانی سکھ

افغانستان دے سکھاں دا اکّ ولکھن سبھیاچار اے جس وچ افغانستان دے سبھیاچار دے عنصر ہن۔ تتلا (۲۰۱۴) دسدا اے کہ افغانستان وچ ۳٬۰۰۰ سکھ سن اس دی کتاب د سکھ ڈائسپورا جو ۲۰۱۴ وچ شائع ہوئی سی

امریکی سکھ

یوگی بھجن نوں سنیکت راج امریکہ دے غیر-ایشیئن بھائیچارے وچ سکھ دھرم متعلق جاگروکتا پیدا کرن دا سہرا جاندا اے۔ اس بھائیچارے نوں گورے سکھ بھائیچارے وجوں جانیا جاندا اے جو سکھ دھرم دا مشق کردا اے اتے اکّ وکھرے سبھیاچار نوں قائم رکھدا اے۔

آسامی سکھ

آسام وچ ۲۰۰ سالاں توں سکھ دھرم دی موجودگی موجود اے۔ بھائی چارا اپنی شروعات مہاراجہ رنجیت سنگھ دے ویلے توں کردا اے جو اپنی فوج نوں آسام لے گیا اتے مقامی لوکاں اتے دھرم دا کجھ اثر پایا۔ ۲۰۰۱ دی مردمشماری دے مطابق، آسام وچ ۲۲٬۵۱۹ سکھ سن، جیہناں وچوں ۴٬۰۰۰ آسامی سکھ ہن۔

آسامی سکھ سکھ دھرم دی پالنا کردے ہن اتے سکھ تہوار مناؤندے ہن۔ اوہ ماگھ بیہو ورگے تہذیبی تہوار وی مناؤندے ہن اتے روائتی آسامی پہراوا پہندے ہن۔ اوہناں دی بولی آسامی بولی اے۔

اگرہری سکھ

اگرہری سکھ اکّ سکھ بھائی چارا اے جو پوربی بھارت وچ مغربی بنگال، بہار اتے جھارکھنڈ راجاں سمیت پایا جاندا اے۔ اگرہاری سکھ، جیہناں نوں بہاری سکھ وی کیہا جاندا اے، بہار اتے جھارکھنڈ وچ صدیاں توں موجود ہن۔

بہاری سکھ مقامی بہاری بھائیچارے نال اپنا سبھیاچار سانجھا کردے ہن۔ مرد عام طور اُتے مقامی دھوتی پہندے ہن اتے عورتاں ساڑی پہندیاں ہن۔ اوہ تہذیبی تہوار جویں کہ چھٹھ تہوار وی مناؤندے ہن۔

دکھنی سکھ

مہاراشٹر توں جنمساکھی دی ۱۹ویں صدی دے چترت کھرڑے توں گرو نانک دیوَ جی دے ویاہ نوں درساؤندی پینٹنگ

دکھنی سکھ بھارت دے دکھن پٹھار توں ہن جو مہاراشٹر، تیلگانا اتے آندھرا پردیش راجاں وچ واقع ہن۔ عورتاں دا روائتی پہراوا ساڑھی اے۔ دکھنی سکھاں دیاں مول بولیاں وچ مراٹھی اتے تیلگو شامل ہن۔

کشمیری سکھ

نسلی کشمیری سکھ کشمیری بولی بولدے ہن اتے کشمیری سبھیاچار نوں دیکھدے ہن۔ اوہ ۱۸۱۹ وچ مہاراجہ رنجیت سنگھ دے راج وچ کشمیر وچ وسن والے سکھ سپاہیاں دے اثر نوں اپنی مذہبی وراثت دا پتہ لگاؤندے ہن۔ حالانکہ، فوجی پکے طور اُتے کشمیر وچ وس گئے سن۔

پنجابی سکھ

پنجابی سکھ پنجابی سبھیاچار دی پالنا کردے ہن۔ اوہناں دے روائتی پہراوے وچ پنجابی سلوار سوٹ، پنجابی تنبا اتے کڑتا، پنجابی جتی اتے پٹیالہ سلوار شامل ہن۔

نانک شاہی کیلنڈر دی ورتوں کردیاں سکھ تیوہاراں توں علاوہ، پنجابی سکھ پنجابی کیلنڈر دی ورتوں کرکے روائتی پنجابی تہوار مناؤندے ہن۔

سندھی سکھ

سکھ تہوار مناؤن توں علاوہ، سندھی سکھ تہذیبی تہوار مناؤندے ہن جویں کہ چیتی چند، سندھی نواں سال۔ سندھی سکھ سندھی بولی بولدے ہن۔

دکھنی بھارتی سکھ

دکھنی بھارت دے اکّ سکھ جوڑے دی تنجور سٹائل دی پینٹنگ، لگبھگ ۱۸۰۵

کرناٹک، آندھرا پردیش اتے مہاراشٹر وچ سکھ بھائیچارے ہن جو صدیاں پہلاں سکھ دھرم وچ پرورتت ہوئے سن۔

سکھاں وچ بنجارہ اتے ستنامی شامل ہن۔ سکلیگراں لئی دھرم نوں دکھنی بھارت وچ ملاؤن دی عمل ۱۰ویں سکھ گرو گوبند سنگھ دے ویلے شروع ہوئی، جو دکھن وچ آئے اتے ۱۷۰۸ وچ ناندیڑ (مہاراشٹر) وکھے اکال چلانا کر گئے۔

ایہہ سبھ سکلیگراں ولوں دسویں گرو دے ماہر ہتھیار بناؤن والے ڈیرے دے پیروکاراں وجوں دکھنی بھارت وچ گنا لے کے آیا سی۔ سکلیگر فارسی شبداں 'صیقل' اتے 'گر' دا مپناہ اے جسدا مطلب اے دھات دا پالش کرن والا۔ سکلیگراں دا روائتی کتا رسوئی دے سند بناؤنا اے۔

بنجارہ اکّ خانہ بالزام قبیلہ اے جو روائتی طور اُتے وپاری مال نال سفر کردا سی اتے اتری بھارت دے نال-نال دکھن وچ وی پایا جاندا اے۔ سکھ بنجاراں نے وی ماضی دیاں فوجاں نال سفر کیتی اتے اوہناں نوں پربندھاں دی سپلائی کیتی۔

مورتاں

• 
  A frontispiece to the Dasam Granth۔
• 
  The Bardari of Ranjit Singh, built in the Hazuri Bagh.
• 
  Gateway of the Ram Bagh, North-East of Amritsar; built by Maharajah Ranjit Singh۔
• 
  A Sikh helmet from the late 18th century. Note the adaptation on the helmet's crown to allow for a Sikh's uncut hair.
• 
  One of the gates at the Sikh temple called Gurdwara Bangla Sahib, in Delhi.
• 
  Illuminated Adi Granth folio with nisan (autograph or signature) of Guru Gobind Singh۔
• 
  Detail from Gurdwara Baba Atal۔
• 
  A Opaque Watercolour on paper copy of Nakashi 1880c
• 
  Harmandir Sahib or the Golden Temple, Amritsar, India.
• 
  Interior of the Akal Takht۔
• 
  Painting of the durbar of Maharaja Dalip Singh Sukerchakia۔
• 
  Painting of Ranjit Singh and Hira Singh of Nabha۔
• 
  The Sikh Order of Merit with a Portrait of Ranjit Singh, directly inspired by the French Légion d'honneur
• 
  Ceiling fresco of female figures from an abandoned Gurdwara located in Mangat village in Pakistan
• 
  Guru Granth Sahib manuscript housed at Sri Keshgarh Sahib, Anandpur and dated to 1803 B.S. (1746 C.E.) beautifully decorated with gold and floral arabesques
• 
  Equestrian portrait of Guru Gobind Singh attended upon by a Nihang, circa 1850
• 
  Guru Nanak engaged in an interfaith dialogue, Janamsakhi painting
• 
  Holy men visiting Guru Nanak in a mountainous forest, Mewar painting
• 
  Illustrations of female figures on a chola (chogha) robe that is said to have belonged to Guru Nanak which was made by and given as a gift by his sister, Bebe Nanaki

ایہہ وی ویکھو

• پہاڑی مصوری
• کانگڑا پینٹنگ
• راجپوت مصوری
• مغل مصوری
• بھارتی کلا
• دستار سکھلائی مرکز
• سکھ آرکیٹیکچر
• سکھ دھرم گرنتھ
• سکھ دھرم دا اتہاس
• پنجابی سبھیاچار
• شستر تعلیم
• سکھ چولا
• سکھ عجائب گھر
• میہدیانا صاحب

حوالے اتے نوٹس