داؤد بن قاسم بن اسحاق
| معلومات شخصیت | |
|---|---|
| لقب: | ابو ہاشم |
| نسب: | داوود بن قاسم بن اسحاق بن عبداللہ بن جعفر بن ابی طالب |
| مقام سکونت: | بغداد سامرا |
| اصحاب: | امام رضا، امام محمد تقی، امام علی نقی تے امام حسن عسکریؑ |
| تالیفات: | اخبار ابو ہاشم، مدح اہلبیتؑ وچ شعر دی کتاب |
| مذہب: | شیعہ |
داؤد بن قاسم بن اسحاق (متوفی 261 ھ)، ابو ہاشم جعفری و داود بن قاسم جعفری دے ناں توں مشہور، شیعاں دے چار ائمہ امام علی رضا، امام محمد تقی، امام علی نقی تے امام حسن عسکریؑ دے اصحاب وچوں شمار ہُندے نيں۔ اوہ موثق تے امامیہ دے معروف راویاں وچ نيں۔
ولادت و نسب
سودھوان دا مکمل ناں تے نسب: داوود بن قاسم بن اسحاق بن عبداللہ بن جعفر بن ابی طالب اے۔ انہاں دے والد قاسم بن اسحاق اصحاب امام صادقؑ [۱] تے محمد بن عبداللہ، معروف بنام نفس زکیہ دے طرفداراں وچ سن ۔ نقل ہويا اے کہ اوہ نفس زکیہ دی طرف توں امیر یمن مقرر ہوئے اس توں پہلے کہ اوہ اپنے فرائض نبھانا شروع کردے نفس زکیہ قتل ہو گئے۔[۲]
ابو ہاشم دی دادی (قاسم بن اسحاق دی ماں)، ام حکیم بنت قاسم بن محمد بن ابی بکر سی۔ انہاں دے فرزند ابو ہاشم امام جعفر صادق ؑ دے خالہ دے بیٹے سن ۔[۳]
ان دی زندگی دی تفصیلات معلوم نئيں نيں لیکن بعض مصادر دی صراحت دے مطابق بغداد نشین سن ۔ [۴] تے احتمال اے کہ اوہ دوم ہجری دے آخری سالاں وچ پیدا ہوئے کیونجے مدینہ توں مرو دے سفر امام رضاؑ دے دوران شہر ایذہ (ایذج) وچ امام دی ملاقات دے لئی گئے نيں۔[۵]
وکالت
سودھوشیعاں تے ائمہ دے درمیان رابطے دا وسیلہ وکالت سی کہ جس دی خلفای عباسی دی طرف توں کڑی نگرانی ہونے لگی تے غیبت امام زمان (عج) دا زمانہ نزدیک آنے لگیا سی۔ ابو ہاشم جعفری ائمہؑ دے مورد اعتماد صحابی سن جو غیبت صغرا دے زمانے وچ اک مدت دے لئی وکیل رہے۔[۶]
روایت کرنے والے
سودھوشیعہ محدثین دی اک جماعت نے اس توں نقل حدیث کيتا جداں علی بن ابراہیم قمی، یحیی بن ہاشم، اسحاق بن محمد نخعی، سہل بن زیاد آدمی، محمد بن حسان، ابو احمد بن راشد، احمد بن محمد بن عیسی، محمد بن عیسی، محمد بن ولید، محمد بن احمد علوی، احمد بن اسحاق، محمد بن زیاد، احمد بن ابی عبداللہ برقی، فضل بن شاذان نیشابوری، سعد بن عبداللہ اشعری، عبد اللہ بن جعفر حمیری و …[۷]
اقوال علما
سودھوابی جعفر برقی (متوفی 274 یا 280 ھ) [۸]، کشی (متوفی 330 ھ)،[۹] مسعودی (متوفی 346 ھ)،[۱۰] نجاشی (متوفی 450 ھ)،[۱۱] شیخ طوسی (متوفی 460 ھ) در اللسٹ،[۱۲] و رجال،[۱۳] ابن داوود حلی (متوفی 707 ھ)،[۱۴] علامہ حلی (متوفی 726 ھ) [۱۵] وغیرہ نے ابو ہاشم نوں عالم، عابدِ زاہد، عظیم المنزلت، ائمہ دے نزدیک جلیل و شریف القدر ورگی صفات توں یاد کيتا اے۔[۱۶]
تہمت غلو
سودھوجہاں ماہرین رجال نے انہاں دی تعریف بیان کيتی اے اوتھے کشی نے اپنے رجال وچ سوانح ابو ہاشم دے آخر وچ بعض روایات ذکر کيتی نيں جنہاں وچ انہاں دی طرف غلو دی نسبت دتی گئی اے۔[۱۷] کشی دے علاوہ کسی تے نے غلو دی نسبت نئيں دتی اے۔
ایسا ظاہر ہُندا اے کہ انہاں دی طرف توں ائمہ دے معجزات دی کثیر روایات دے نقل کيتی وجہ توں انہاں دی طرف غلو دی نسبت دتی گئی اے۔[۱۸] لیکن حقیقت ایہ اے کہ اوہ انہاں روایات وچ ائمہ دے معجزات بیان کرنے دے در پے سن کہ جو ائمہ دی نسبت نہایت اخلاص دی علامت سن ۔ صرف کشی نے غلو دی نسبت ذکر کيتی اے جدوں کہ ہور ماہرین نے انہاں توں اس نسبت دی نفی دی اے جداں:
- امام زمانہ علیہ السلام دی طرف توں ابو ہاشم دے لئی سفارت و وکالت دا مرتبہ ہر قسم دی توثیق و تعدیل توں بالاتر اے۔ اس شخص دی وثاقت، جلالت تے بزرگی وچ کِسے قسم دا شک نئيں اے۔[۱۹]
- کشی دی عبارت وچ غلو دی دلالت دو لحاظ توں قابل تحقیق اے پہلی ایہ کہ روایت وچ تحریف ہوئی اے یا اس توں ظاہری معنا دے علاوہ کسی تے معنا دا ارادہ کيتا جائے جدوں کہ ایہ دونے گلاں ابو ہاشم ورگی ممتاز شخصیت دی نسبت منتفی نيں۔ لہذا کِداں اس شخصیت دی طرف غلو دی نسبت دتی جائے۔ انہاں دی وثاقت وچ کوئی اعتراض نئيں اے۔[۲۰]
- امام حسن عسکری دے اوہ معجزات کہ جنہاں نوں ابو ہاشم نے مشاہدہ کیہ اوہ اس توں کدرے زیادہ نيں جو ایتھے ذکر ہوئے، ابو ہاشم توں مروی اے:
میں جدوں وی امام علی نقی تے امام حسن عسکری علیہما السلام دی خدمت وچ حاضر ہويا تاں ميں نے انہاں توں برہان و دلائل دا ہی مشاہدہ کيتا اے۔[۲۱]
تالیفات
سودھوابو ہاشم دی دو کتاباں اخبار ابو ہاشم تے کتاب شعر مدح اہل بیت ؑ وچ ذکر ہوئیاں نيں۔[۲۲] ابن عیاش نے انہاں دونے دی جمع آوری دی اے۔[۲۳] البتہ ہن ایہ دونے کتاباں دسترس وچ نئيں نيں۔
صراحت بیان
سودھوابو ہاشم معصومین ؑ دے سامنے اپنی تمام انکساری دے باوجود ظالم حکام دے سامنے نہایت بے پروائی تے بے باکی دا مظاہرہ کردے تے خلفائے عباس دے نال نزاع رکھدے سن ۔[۲۴] ايسے وجہ توں چند مرتبہ قید ہوئے۔[۲۵]
قیام یحیی بن زید تے انہاں دی شہادت دے بعد جدوں یحیی دا سر محمد بن عبداللہ طاہری دے پاس لیائے تاں کچھ لوکاں نے اسنوں مبارکباد دی۔ لیکن ابو ہاشم کسی خوف و خطر دے بغیر دربار حکومت وچ آئے تے ایويں مخاطب ہوئے:
- اے امیر! ایداں دے شخص دے قتل اُتے مبارکباد کہندے نيں کہ جے رسول اللہ زندہ ہُندے تاں لوک انہاں نوں اس مصیبت اُتے تسلیت کہندے!![۲۶]
نقل ہويا اے کہ سب اس گفتگو توں متاثر ہوئے تے کسی وچ اِنّا خم نئيں سی کہ اوتھے گل کر سکے،[۲۷] تے انہاں نے دربار توں نکلدے ہوئے ایہ شعر یحیی شہید دے متعلق پڑھے:
[۲۸]| یا بنی طاہر کلوہ وبیا | ان لحم النبی غیر مری | |
| ان وترا یکون طالبہ اللہ | لوتر بالفوت غیر حری | |
| اے بنو طاہر! گوشت کھاؤ مگر ایہ بیماری اے | گوشت پیغمبر تے اولاد پیامبر کھانے دے لئی نئيں اے | |
| دیکھو! خدا جس انتقام دا خواہاں اے | وہ بھُل جانے والا نئيں اے |
اس دے باوجود حکام دے پاس محترم سمجھے جاندے سن ۔ چنانکہ سنہ 251 ھ دے دوران شورش کوفہ جو چھ سو افراد دے نال حسین بن محمد علوی دی سربراہی وچ ہوئی۔ ابو ہاشم جعفری نوں اس وقت مزاحم بن خاقان کارگزار عباسی دی طرف توں گروہاں دے درمیان مذاکرات دے لئی بھیجیا گیا۔[۲۹]
وفات
سودھواوہ جمادی الاول سنہ 261 ھ وچ عراق دے شہر سامراء وچ فوت ہوئے۔ خطیب بغدادی نے کہیا کہ سال 252 ھ وچ مدینۃ السلام (بغداد) توں سامراء تبعید ہوئے تے فیر آخر عمر تک اوتھے رہے۔[۳۰] بغداد وچ انہاں دی قبر ہونے دی شہرت منقول اے۔[۳۱]
حوالے
سودھو- ↑ نجاشی، رجال، ج۱، ص۳۶۲؛ ابن عنتبہ، عمدہ الطالب، ص۴۲؛ علامہ حلی، خلاصہ الاقوال، ص۱۴۲
- ↑ محدث قمی، منتہی الآمال، ج۲، باب دوازدہم، ص۵۵۶؛ اصفہانی، مقاتل الطالبیین، ص۲۶۴؛ طبری، تریخ، ج٧، ص۵۶۱
- ↑ محدث قمی، الکنی و الالقاب، ج۱، صص۱٧۴ – ۱٧۵؛ ابن عنتبہ، عمدہ الطالب، صص۴۱ - ۴۲
- ↑ طوسی، اللسٹ، ص۶٧؛ خطیب بغدادی، تریخ بغداد، ج۸، ص۳۶۹
- ↑ راوندی، الخرائج و الجرائح، ج۲، ص۶۶۱
- ↑ تفرشی، نقد الرجال، ج۲، ص۲۱۹؛ حائری، منتہی المقال فی احوال الرجال، ج۳، ص۲۰۸؛ طبرسی، اعلام الوری باعلام الہدی، ص۴۱۶؛ امین، اعیان الشیعہ، ج۶، ص۳٧۸؛ مجلسی، بحار الانوار، ج۵۱، ص۳۶۵، ذیل حدیث ۱۳؛ تبریزی، ریحانہ الادب، ج٧، ص۲۹۵
- ↑ نکـ: اردبیلی، جامع الرواة، ج۱، ص۳۰٧؛ ابن بابویہ، مشیخہ، ص۵۱٧؛ ابن بابویہ، التوحید، صص۸۲-۸۳؛ کشی، رجال، ص۵۴۳-۵۴۴؛ نجاشی، رجال، ص۴۴٧
- ↑ برقی، رجال، ص۵۶.
- ↑ کشی، رجال، ص۴٧۸.
- ↑ مسعودی، مروج الذہب، ج۲، ص۵۵۳.
- ↑ نجاشی، رجال، ج۱، ص۳۶۲.
- ↑ طوسی، اللسٹ، ص۱۸۱.
- ↑ طوسی، رجال، ص۴۳۱.
- ↑ ابن داوود، رجال، ص۱۴۶.
- ↑ علامہ حلی، خلاصہ الاقوال، ص۱۴۲.
- ↑ نکـ: محدث قمی، الکنی و الالقاب، ج۱، ص۱٧۴. محدث قمی، منتہی الآمال، ج۲، باب دوازدہم، ص۵۵۶. مدرس تبریزی، ریحانہ الادب، ج٧، ص۲۹۵. صدر، تکملہ امل الآمل، ج۳، ص۳۵.قہپایی، مجمع الرجال، ج۲، ص۲۸۸- ۲۸۹. مجلسی، رجال مجلسی، ص۲۰۹. حائری، منتہی المقال فی احوال الرجال، ج۳، ص۲۰٧- ۲۰۸.امین، اعیان الشیعہ، ج۶، ص۳٧٧- ۳٧۸.مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرجال، ج۲۶، ص۲۴۱.خویی، معجم الرجال الحدیث، ج۸، ص۱۲۲ - ۱۲۳.تستری، قاموس الرجال، ج۴، ص۲۵۶. اردبیلی، جامع الرواہ، ج۱، ص۳۰٧.
- ↑ کشی، رجال، ص۵٧۱.
- ↑ امین، اعیان الشیعہ، ج۶، ص۳٧۸.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، ج۲۶، ص۲۴٧- ۲۴۸.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ج۸، ص۱۲۴.
- ↑ محدث قمی، منتہی الآمال، ج۲، باب سیزدہم، ص۵٧۴.
- ↑ طوسی، اللسٹ، ص۱۸۱.
- ↑ نجاشی، رجال، ج۱، ص۲۲۵ - ۲۲۶.
- ↑ خطیب بغدادی، تریخ بغداد او مدینہ السلام، ج۸، ص۳۶۹.
- ↑ طبری، تریخ، ج۹، صص۳۶۹-۳٧۱؛ ہور نکـ: طبرسی، اعلام الوری، صص۳۵۴-۳۵۵.
- ↑ مسعودی، مروج الذہب، ج۲، ص۵۵۳؛ ابن اثیر، الکامل، ج۱۱، ص۲۹۴- ۲۹۵.
- ↑ ابوافرج اصفہانی، مقاتل الطالبیین، ص۵۹۴.
- ↑ تریخ طبری، ج۱۴، ص۶۱۳۴.
- ↑ طبری، تریخ، ج۹، ص۳۲۸. اصفہانی، ص۶۶۵؛ ہور نکـ: طوسی، اللسٹ، ص۶٧.
- ↑ خطیب بغدادی، تریخ بغداد، ج۸، ص۳۶۹.
- ↑ مروج الذہب، ج۲، ص۵۵۳.
مآخذ
سودھو- ابن اثیر، عزالدین، الکامل، تریخ بزرگ اسلام و ایران، ترجمہ عباس خلیلی، تصحیح مہیار خلیلی، تہران: شرکت سہامی چاپ و انتشارات کتاباں ایران، بیتا.
- ابن بابویہ، محمد بن علی، التوحید، بہ کوشش ہاشم حسینی طہرانی، تہران: ۱۳۸٧ش.
- ابن بابویہ، محمد بن علی، من لا یحضرہ الفقیہ، بہ کوشش علی اکبر غفاری، قم، ۱۴۰۴ق.
- ابن داوود حلی، برقی، ابی جعفر احمد بن ابی عبداللہ، کتاب الرجال، تہران: انتشارات دانشگاہ تہران، ۱۳۴۲ش.
- ابن شہر آشوب سروی، رشید الدین ابی جعفر محمد بن علی، معالم العلماء، فی لسٹ کتاباں الشیعہ و اسماء المصنفاں منہم قدیما و حدیثا، تہران: مطبعہ فردین، ۱۳۵۳ہ.
- ابن شہر آشوب سروی مازندرانی، رشید الدین محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب، تصحیح و تعلیق سید ہاشم رسولی محلاتی، قم: موسسہ انتشارات علامہ کتاب فروشی مصطفوی، بیتا.
- ابن عنتبہ، جمال الدین احمد بن علی الحسینی، عمدہ الطالب فی انساب آل ابی طالب، بہ تحقیق سید مہدی رجایی، قم: کتاب خانہ آیت اللہ العظمی نجفی مرعشی، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
- ابو الفرج اصفہانی، مقاتل الطالبیین، سرگذشت کشتہ شدگان از فرزندان ابو طالب، ترجمہ سید ہاشم رسولی محلاتی، مقدمہ و تصحیح علی اکبر غفاری، تہران: کتاب فروشی صدوق، بیتا.
- اردبیلی غروی، محمد بن علی، جامع الرواہ، قم: مکتبہ آیت اللہ العظمی مرعشی نجفی، ۱۴۰۳ہ.
- امین، سید محسن، اعیان الشیعہ، بیروت: دار التعارف للمطبوعات، ۱۴۰۶ ہ.
- تستری، محمد تقی، قاموس الرجال، قم: مؤسسہ نشر اسلامی وابستہ بہ جامعہ مدرسین قم، چاپ دوم، ۱۴۱۵ہ.
- حائری، ابوعلی، منتہی المقال فی احوال الرجال، قم: مؤسسہ آل البیتؑ لاحیاء التراث، چاپ اول، ۱۴۱۶ہ.
- خطیب بغدادی، تریخ بغداد او مدینہ السلام، بیروت: دار الکتب العملیہ، بیتا.
- سید ابو القاسم خوئی، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواہ، قم: مکتبہ آیت اللہ العظمی خویی، چاپ پنجم، ۱۴۱۳ہ.
- راوندی،، قطب الدین، الخرائج و الجرایح، بیروت: مؤسسہ نور للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۴۱۱ہ.
- شیخ طوسی، اللسٹ کتاباں الشیعہ و اصولہم، تحقیق سید عبدالعزیز طباطبایی، قم: مکتبہ محقق طباطبایی، چاپ اول، ۱۴۲۰ہ.
- شیخ طوسی، رجال، تحقیق تقدیم و تعلیق سید محمد صادق آل بحر العلوم، نجف: منشورات المکتبہ و المطبہ الحیدریہ فی النجف، چاپ اول، ۱۳۸۱ہ.
- صدر، سید حسن، تکملہ امل الآمل، تحقیق حسین علی محفوظ، عبد الکریم دباغ، عدنان دباغ، بیروت: دار المؤرخ العربی، ۱۴۲۹ہ.
- طبرسی، ابوعلی فضل بن حسن، اعلام الوری باعلام الہدی، تصحیح و تعلیق علی اکبر غفاری، تہران: مکتبہ العلمیہ الاسلامیہ، ۱۳۳۸ہ.
- طبری، محمد بن جریر، تریخ طبری، ترجمہ ابو القاسم پایندہ، تہران: موسسہ مطالعات و تحقیقات فرہنگی، چاپ چہارم، ۱۳۶۹ش.
- علامہ حلی، خلاصہ الاقوال فی معرفہ الرجال، تحقیق محمد جواد قیومی، مؤسسہ نشر الفقاہہ، چاپ اول، بیجا، ۱۴۱٧ہ.
- قمی، شیخ عباس، منتہی الآمال، قم: مؤسسہ انتشارات ہجرت، چاپ دوم، ۱۳۸۴ش.
- قہپایی، ملیا عنایت اللہ، مجمع الرجال، تصحیح علامہ اصفہانی، قم: موسسہ اسماعیلیان، بیتا.
- کشی، ابی عمرو محمد بن عمر بن عبدالعزیز، معرفة رجال، تقدیم و تعلیق سید احمد حسینی، کربلاء: موسسہ اعلمی للمطبوعات، بیتا.
- مامقانی، عبداللہ، تنقیح المقال فی علم الرجال، تحقیق محیی الدین مامقانی، قم: مؤسسہ آل البیت (علیہالسلام) لاحیاء التراث، چاپ اول، ۱۴۲٧ہ.
- مجلسی، محمد باقر، رجال مجلسی، تصحیح و ترتیب عبداللہ سبزالی حاج، مؤسسہ اعلمی للمطبوعات، بیروت ۱۴۱۵ہ.
- مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانہ الادب، تہران: نشر خیام، ۱۳٧۴ ش.
- مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین، مروج الذہب، ترجمہ ابوالقاسم پایندہ، تہران: انتشارات علمی فرہنگی، ۱۳٧۴ش.
- مسند الامام العسکری، جمع آوری و ترتیب عزیز اللہ عطاردی، بیروت: دارالصفوہ، چاپ دوم، ۱۴۱۳ہ.
- نجاشی اسدی کوفی، ابی العباس احمد بن علی، رجال نجاشی احد الاصول الرجالیہ، تحقیق محمد جواد نائینی، دارالاضواء، بیروت ۱۴۰۸ہ.