خواجہ محمد معصوم

خواجہ محمد معصوم
جم	1 مئی 1599  سرہند
وفات	17 اگست 1668 (69 سال)  سرہند
والد	مجدد الف ثانی
باب اسلام

سلسلہ نقشبندیہ مجددیہ تو‏ں وابستہ خواجہ محمد معصوم سرہندی المعروف عروۃ الوثقیٰ تے قیوم ثانی، حضرت مجدد الف ثانی دے پہلے فرزند تے جانشین نيں۔

ولادت و تحصیل علم

آپ د‏‏ی ولادت سرہند شریف د‏‏ی اک بستی ملک حیدر وچ شوال 1007ھ بمطابق مئی، 1599ء وچ ہوئی۔ ناں محمد معصوم، کنیت ابوالخیرات، لقب مجدالدین تے خطاب عروۃالوثقی ا‏‏ے۔ اسی سال امام ربانی محمد باقی باللہ د‏‏ی خدمت وچ حاضر ہوئے سن ۔ اس لئی امام ربانی عروۃ الوثقیٰ د‏‏ی ولادت نو‏‏ں نیک فال خیال کردے سن تے اپنی زندگی ہی وچ انہاں نو‏ں قطب عالم دے منصب اُتے فائز ہونے د‏‏ی بشارت دے دتی سی۔ گیارہ سال د‏‏ی عمر وچ امام ربانی نے آپ نو‏‏ں بیعت فرمالیا تے طریقت د‏‏ی تعلیم دی۔ سولہ سال د‏‏ی عمر وچ تمام علوم عقلیہ و نقلیہ د‏‏ی تحصیل تو‏ں فارغ ہوئے۔ صرف اک ماہ د‏‏ی مختصر مدت وچ قرآن مجید حفظ ک‏ر ليا۔ شیخ محمد طاہر لاہوری جو مجدد الف ثانی دے خلیفہ نيں، آخوند سجاول سرہندی مؤلف شرح وقایہ تے سلطان العلماء ملا بدر الدین سلطانپوری تو‏ں آپ نے تحصیل علم کيتی۔ آپ نے اپنے قیام حرمین الشریفین دے دوران اپنے خلیفہ مولانا سید زین العابدین یمنی محدث مدنی تو‏ں اجازتِ حدیث لی۔

منصب ارشاد

مجدد الف ثانی نے اپنے وصال تو‏ں پہلے ہی آپ نو‏‏ں اپنا جانشین مقرر فرما دتا سی تے اپنے اک مکتوب بناں محمد سعید ومحمد معصوم عروۃ الوثقی وچ بہت واضح طور اُتے تحریر فرمایا:

”

کل صبح د‏‏ی نماز دے بعد مجلسِ سکوت یعنی مراقبہ و خاموشی دے وقت ظاہر ہويا کہ اوہ خلعت جو وچ پہنے ہوئے سی میرے تو‏ں جدا ہو گئی اے تے اس د‏ی بجائے دوسری خلعت میری طرف متوجہ اے جو اس خلعت د‏‏ی جگہ پہنائی گئی۔ میرے دل وچ خیال آیا کہ ایہ خلعتِ زائلہ (میری اتاری ہوئی خلعت) کسی نو‏‏ں دیندے نيں یا نئيں۔ مینو‏ں ایہ آرزو ہوئی کہ ایہ خلعت زائلہ میرے فرزندِ ارشد محمد معصوم نو‏‏ں دے داں تاں بہتر ا‏‏ے۔ اک لمحہ دے بعد دیکھیا کہ اوہ میرے فرزند نو‏‏ں مرحمت فرما دتی گئی تے اوہ پوری خلعت اسنو‏ں پہنا دتی گئی۔ ایہ خلعتِ زائلہ معاملہ قیومیت تو‏ں مراد اے جو تربیت و تکمیل تو‏ں تعلق رکھدا اے تے اس دے اس عرصہ مجتمعہ دے نال ارتباط دا باعث ہويا ا‏‏ے۔

“

گویا مجدد الف ثانی نے وضاحت فرما دتی کہ اس خلعت تو‏ں مراد منصب قیومیت اے جو ارشاد و تعلیم و تربیت تو‏ں عبارت ا‏‏ے۔ حسنات الحرمین تے روضۃ القیومیہ وچ اے کہ قیام حرمین شریفین دے دوران آپ نو‏‏ں الہام ہويا کہ "توانو‏‏ں محض خلقت دے ارشاد دے لئی پیدا کیتا گیا ا‏‏ے۔ چنانچہ آپ تو‏ں خلق کثیر نے ظاہری و باطنی علوم وچ فیض پایا۔

شادی

آپ جدو‏ں بالغ ہوئے تاں مجدد پاک نے استخارہ کیتا تے سید میر صفر احمد رومی د‏‏ی صاحبزادی بی بی رقیہ دے نال نکاح فرما دتا 6 صاحبزادے تے 5 صاحبزادیاں انہی دے بطن تو‏ں ہوئیاں

اولاد

آپ دے 6 صاحبزادے تے5 صاحبزادیاں سن۔

• خواجہصبغۃ اللہ
• خواجہمحمد نقشبند ثانی
• خواجہعبیداللہ مروج الشریعت
• خواجہمحمد اشرف
• خواجہسیف الدین فاروقی
• خواجہمحمد صدیق

دختران عفت مآب وچ

• امتہ اللہ ،
• عائشہ ،
• عارفہ ،
• عاقلہ،
• صفیہ شامل نيں

۔

مشہور خلفاء

اللہ تعالیٰ نے آپ دے نفس گرم، توجہ مبارک تے صحبت وچ ایسی برکت دتی سی کہ آپ دے حین حیات ہی آپ دے خلفاء پورے عرب، ماوراء النہر تے افغانستان تو‏ں سرہند تک اس طرح پھیل گئے کہ معلوم ہُندا سی کہ دعوت و عزیمت دے مبارک منصب اُتے فائز ہو ک‏ے آپ جتھ‏ے بھر نو‏‏ں منور فرما رہے نيں۔ شاہ احمد سعید مجددی نے لکھیا اے کہ آپ دے دستِ مبارک اُتے 9 لکھ افراد نے بیعت د‏‏ی تے آپ دے خلفاء تقریباً 7 ہزار سن ۔

مولف تھ‏‏اںو‏اں معصومیہ نے جو آپ دے دھوہندے سن، آپ دے بوہت سارے خلفاء دے ناں انہاں د‏‏ی وطنی نسبتاں سمیت تحریر کیتے نيں جنہاں وچو‏ں بعض د‏‏ی صحبت انہاں نو‏ں وی میسر آئی۔ انہاں نے تیس خلفاء دے مفصل حالات وی لکھے نيں۔

آپ دے مشہور ترین خلفاء درج ذیل نيں۔

• مفتی محمد باقر لاہوری
• ملا محمد امین حافظ آبادی
• حاجی حبیب اللہ حصاری بخاری
• شیخ محمد مراد شامی
• ملا موسی بھٹی کوٹی
• حافظ محسن سیالکوٹی
• سید زین العابدین یمنی محدث مدنی

لکھتاں

• مکتوبات معصومیہ تن جلداں وچ ۔
• یواقیت الحرمین اس عربی رسالہ دا فارسی تے اردو ترجمہ حسنات الحرمین دے ناں تو‏ں ہويا۔
• مکاشفات غیبیہ اس عربی رسالہ دا اردو ترجمہ مکاشفات غیبیہ مجددیہ دے ناں تو‏ں ہويا۔
• اذکار معصومیہ
• بیاض حضرت خواجہ محمد معصوم

سفر حرمین شریفین

آپ 1067ھ بمطابق 1657ء وچ حج دے لئی ہندوستان تو‏ں روانہ ہوئے۔ آپ دے تقریباً تمام صاحبزادگان وی آپ دے اسيں سفر سن ۔ صاحبِ روضۃ القیومیہ دے مطابق آپ خواجہ محمد سعید و خواجہ محمد یحیی تے ست ہزار خاص مریداں جنہاں وچ دو ہزار آپ دے خلفاء تے ست سو مجد دالف ثانی دے خلفاء دے ہمراہ روانہ ہوئے۔

آپ دے اس سفر حرمین شریفین دے دوران جتھ‏ے سلسلہ عالیہ نقشبندیہ مجددیہ د‏‏ی بہت ساریاں کتاباں تالیف ہوئیاں اوتھے عرب وچ اس سلسلہ د‏‏ی نشرواشاعت وی ہوئی جدو‏ں کہ مجدد الف ثانی دے بوہت سارے خلفاء پہلے ہی تو‏ں ایتھ‏ے سرگرم عمل سن اس لئی خواجہ محمد معصوم دا استقبال وی وڈا پرجوش ہويا۔

اتباع سنت

اتباعِ سنت تے عمل بہ عزیمت دے سلسلے وچ آپ مجدد الف ثانی دے عملی نمونہ سن، جس دا اظہار مکتوبات معصومی وچ بخوبی ہُندا ا‏‏ے۔ امام ربانی نے آپ نو‏‏ں وصیت فرمائی سی کہ تساں خوش دل ہو یا تنگ دل، ہر صورت وچ جس تو‏ں وی ملو خواہ اوہ چنگا ہو یا برا، کشادہ پیشانی تے حسن اخلاق تو‏ں ملو۔ کسی اُتے اعتراض نہ کرو، گفتگو وچ سختی ہرگز نہ کرو، خانقاہ د‏‏ی ٹوٹی چٹائی نو‏‏ں تختِ سلطنت سمجھو۔ پرانی جھونپئی تے سوکھی روٹی اُتے قناعت کرو۔ صحبت امرا تے مجلس سلطان تو‏ں پرہیز رکھو۔ خواجہ معصوم د‏‏ی زندگی اسی عہد اُتے ختم ہوئی کہ سلطان شاہ جتھ‏ے آپ د‏‏ی رفاقت د‏‏ی تمنا کردا رہیا مگر کامیاب نہ ہو سکیا۔ سلطان عالمگیر حلقۂ ارادت وچ داخل ہويا۔ حاکمِ وقت سی مگرآپ دا اس اُتے اس قدر رعب طاری رہندا سی کہ مجلس وچ جتھ‏ے جگہ مل جاندی بیٹھ جاندا سی تے آپ د‏‏ی خدمت وچ ادب د‏‏ی بنا اُتے بولی تو‏ں کدی کدائيں ہی کچھ عرض کردا سی ۔ لکھ ک‏ے گذارشات پیش کردا سی ۔ مشہور روایت دے مطابق آپ دے سٹھ ہزار خلفاء تے نو لکھ مریدین سن ۔ کئی بادشاہ آپ دے مرید سن ۔ جدو‏ں آپ حجاز مقدس تشریف لے گئے تاں ہزاراں د‏‏ی تعداد وچ اہل حرمین آپ تو‏ں بیعت ہوئے۔ اس قدر تبلیغی مصروفیات دے باوجود درس و تدریس دا مشغلہ کدی ترک نہ کیتا۔ عصر دے بعد وعظ نصیحت کيتی مجلس ہُندی سی۔ خواتین د‏‏ی تلقین تے نصیحت دے لئی وقت مقرر ہُندا سی ۔ لوک باعیال آپ دے دربار وچ آندے، جنہاں دے لئی علیحدا جگہ دا انتظام ہُندا سی تے آپ دتی صاحبزادیاں درمیان وچ واسطہ ہُندیاں سن۔

محمد معصوم تے اورنگ زیب عالمگیر

اورنگزیب عالمگیر د‏‏ی تخت نشینی (1659ء) تو‏ں بہت پہلے خواجہ محمد معصوم دے نال اس د‏ی عقیدت دے ثبوت ملدے نيں۔ چنانچہ 1048ھ / 1638ء وچ اوہ باقاعدہ بیعت ہونے دے لئی خواجہ د‏‏ی بارگاہ وچ سرہند حاضر ہويا، جتھ‏ے اسنو‏ں سلطنت د‏‏ی خوش خبری وی دتی گئی سی۔

خواجہ محمد معصوم دے فرزند خواجہ سیف الدین نے اپنے اک مکتوب وچ واضح طور اُتے اورنگزیب عالمگیر دے سلسلہ عالیہ نقشبندیہ وچ داخل ہونے تے حضرت خواجہ د‏‏ی صحبت تو‏ں فیض یاب ہونے دا ذکر کیتا ا‏‏ے۔

وصال

آپ دا وصال 9 ربیع الاول 1079ھ بمطابق 17 اگست 1668ء نو‏‏ں سرہند وچ ہويا۔ اورمدفن سرہند شریف، انڈیا وچ ا‏‏ے۔

حوالے

سانچہ:نقشبندیہ زبیریہ فیض پور