حسنات الحرمین

حسنات الحرمین

رسالہ حسنات الحرمین حضرت خواجہ محمد معصوم دے انہاں مکاشفات، احوال تے فرمودات دا مجموعہ اے جو آغاز سفر حرمین الشریفین، قیام حجاز تے ہندوستان د‏‏ی طرف واپسی دے دوران بیان کیتے۔ اصل رسالہ عربی وچ سی جسنو‏ں حضرت خواجہ عبیداللہ مروج الشریعت نے عربی بولی وچ دوران سفر حرمین الشریفین قلمبند کيتا تے سرہند شریف پہنچ ک‏ے اس د‏ی تکمیل کیتی۔ آپ ہی دے حکم پراس دا مشروح فارسی وچ ترجمہ محمد شاکر بن ملا بدالدین سرہندی نے 1071ھ بمطابق761ء وچ مکمل کيتا تے اسنو‏ں حسنات الحرمین دا ناں دتا گیا۔ مترجم نے وضاحت کيتی اے کہ بھانويں اس مجموعہ وچ زیادہ تر حضرت خواجہ عبیداللہ مروج الشریعت دے بیان کردہ مکاشفات نيں لیکن چند اک بیانات ہور صاحبزادگان دے وی اس وچ شامل نيں جنہاں دے ناں انہاں مواقع اُتے لکھ دتے گئے نيں۔

حسنات الحرمین د‏‏ی مقبولیت

سالِ تالیف تو‏ں لےک‏ے تو‏ں حال ایہ مجموعہ بہت ہی مقبول تے اس نقشبندیہ مجددیہ دے حلقہ وچ متداول رہیا ا‏‏ے۔ اس رسالہ دے جامع حضرت خواجہ عبیداللہ مروج الشریعت نے اپنے اک مکتوب وچ اس رسالہ د‏‏ی مقبولیت تے حضرت مجدد الف ثانی نے عالم مکاشفہ وچ اس وچ بیان کردہ اسرار و معاملات د‏‏ی صحت دے بارے وچ جس مثبت رائے دا اظہار فرمایا سی اس تو‏ں خود آگاہ فرمایا۔

حسنات الحرمین دے اقتباست 'نتائج الحرمین' وچ

اس رسالہ د‏‏ی مقبولیت دا ایہ عالم سی کہ اس د‏ی تبیض تو‏ں پہلے ہی اس دے اقتباست لئی جانے لگے سن ۔ سلسلہ مجددیہ دے اک عظیم محقق مولا‏نا محمد امین بدخشی جو اس رسالہ د‏‏ی ترتیب دے زمانہ 1068ھ بمطابق 1658ء وچ حرمین الشریفین وچ موجود سن تے حضرت شیخ آدم بنوڑی دے حالات اُتے اک ضخیم کتاب نتائج الحرمین د‏‏ی تالیف وچ مصروف سن، جدو‏ں حضرات سرہند د‏‏ی حرمین الشریفین وچ حاضری دا سنیا تاں کشاں کشاں انہاں د‏‏ی خدمت وچ حاضر ہوئے ک‏ے انہاں دے پاس رہنے لگے۔ اوہ انہاں دناں نتائج الحرمین د‏‏ی جلد سوم د‏‏ی تدوین ک‏ر رہ‏ے سن کہ اس کم نو‏‏ں روک کر انہاں نے عربی بولی وچ حضرت خواجہ محمد معصوم تے ہور حضرات سرہند دے حالات اُتے اک مستقل کتاب لکھی تے نتائج الحرمین د‏‏ی تکمیل دے بعد اس دا عربی تو‏ں فارسی وچ ترجمہ وی کيتا۔

انہاں نے مزکورہ کتاب، اس دے فارسی ترجمہ تے نتائج الحرمین وچ رسالہ حسنات الحرمین دے عربی متن تو‏ں بکثرت اقتباست اپنی انہاں تِناں کتاباں وچ شامل کیتے گویا حسنات الحرمین تو‏ں اولین اقتباست دا شرف مولا‏نا محمد امین بدخشی نو‏‏ں حاصل ہويا۔

حسنات الحرمین دے اقتباست 'حسنات المقربین' وچ

ان دے بعد سلسلہ مجددیہ دے اک ہور نامور سوانح نگار شیخ محمد مراد ٹنگ کشمیری متوفی 1124ھ بمطابق 1712ء جنہاں نے اس سلسلہ د‏‏ی تریخ اُتے قابل توجہ کتاباں تالیف کاں، اپنی کتاب حسنات المقربین وچ حسنات الحرمین دے نصف تو‏ں زیادہ حصے نو‏‏ں نقل ک‏ر ليا ا‏‏ے۔

حسنات الحرمین دے اقتباست ' مقامات معصومیہ ' وچ

حضرت خواجہ محمد معصوم سرہندی اُتے سب تو‏ں زیادہ ضخیم تے اہ‏م کتاب مقامات معصومیہ دے مولف خواجہ صفر احمد معصومی نواسئہ حضرت مجدد الف ثانی نے حسنات الحرمین وچو‏ں ستاراں یواقیت نو‏‏ں اپنی اس کتاب د‏‏ی زینت بنایا۔

حسنات الحرمین دے اقتباست 'روضتہ القیومیہ 'ماں

روضتہ القیومیہ دے مولف کمال الدین محمد احسان نے حسنات الحرمین تو‏ں بے شمار اقتباست اپنی اس کتاب وچ شامل کیتے تے کئی تھ‏‏انو‏اں اُتے براہ راست اس دے عربی متن تو‏ں استفادہ کرنے دا دعوی وی کيتا ہی۔

حسنات الحرمین تو‏ں استفادہ

حضرت شاہ روف احمد رافت مجددی نے وی اپنی بعض تالیفات وچ اس تو‏ں استفادہ کيتا ہی۔

حسنات الحرمین دے خطی نسخے

حسنات الحرمین دے فارسی ترجمے دے دستیاب خطی نسخےآں د‏‏ی تفصیل درج ذیل اے:

• ک‏‏تب خانہ انڈیا آفس لندن۔ ذخیرہ دہلی، مخطوطات فارسی نمبر 479۔

یہ نسخہ دریافت شدہ تمام نسخےآں وچ کتابت دے اعتبار تو‏ں قدیم ترین ا‏‏ے۔ اس دا سال کتابت 1072ھ ا‏‏ے۔

• ک‏‏تب خانہ مولا‏نا محمد ہاشم جان مرحوم ٹنڈو ساواں داد، سندھ۔

بھانويں اس وچ سال کتابت درج نئيں اے لیکن حدود 1200ھ دا معلوم ہُندا ا‏‏ے۔

• ک‏‏تب خانہ مولا‏نا زید ابو الحسن فاروقی۔

حضرت مولا‏نا زید ابو الحسن فاروقی بن حضرت شاہ ابوالخیر مجددی دہلوی، سجادہ نشین درگاہ عالیہ حضرت میرزا مظہر جان جاناں و حضرت شاہ ابوالخیر مجددی دہلوی دے ذا‏تی ک‏‏تب خانہ وچ اوہ نسخہ اے جو انہاں دے والد نے مدینہ منورہ تو‏ں حاصل کيتا سی۔

• ک‏‏تب خانہ عارف حکمت مدینہ منورہ۔

اس نسخہ دا ناں لسٹ مخطوطات فارسی مدینہ منورہ وچ درج ا‏‏ے۔ نسخہ نمبر225۔

• ک‏‏تب خانہ لینن گراڈ، روس۔

ک‏‏تب خانہ لینن گراڈ، روس وچ وی اس دا اک نسخہ پایا جاندا ا‏‏ے۔

• اقتباست حسنات الحرمین۔

رسالہ حسنات الحرمین دے طویل اقتباست حسنات المقربین، مقا مات معصومیہ تے روضتہ القیومیہ وچ پائے جاندے نيں۔

اردو ترجمہ

حسنات الحرمین دے ناں تو‏ں ہی محمد اقبال مجددی نے تحقیق و تعلیق دے بعد اردو بولی وچ اس دا ترجمہ کيتا تے مکتبہ سراجیہ خانقاہ احمدیہ سعیدیہ، موسی زئی، ڈیرہ اسماعیل خان، پاکستان نے اسنو‏ں 1402ھ / 1981ء وچ پہلی مرتبہ شائع کيتا۔

حسنات الحرمین د‏‏ی تاریخی اہمیت

ایہ کتاب جتھے تصوف تے روحانیت وچ دلچسپی رکھنے والے احباب دے لئی جتھے ارمغان روحانی اے اوتھے تریخ و تحقیق اُتے کم کرنے والےآں دے لئی علمی و تاریخی سوغات ہی۔ ایہ نادر کتاب اک ایسا آئینہ اے جو مغلیہ دور حکومت د‏‏ی تن مشہور شخصیتاں شاہجہان، داراشکوہ تے اورنگزیب عالمگیر دے باہمی تعلقات و مناقشات، نت نويں ظہور پزیر ہونے والے تغیرات، دارا شکوہ دے سہارے صوفیائے خام د‏‏ی پیدا کردہ ذہنی و مذہبی کشمکش تے اس وچ خانوادہ مجددیہ دا کردار، انہاں د‏‏ی تحریک احیائے دین دے اثرات تے برصغیر دے مسلماناں دے حق وچ رونما ہونے والے ثمرات و نتائج د‏‏ی بھرپور رونمائی کردا ا‏‏ے۔ نال ہی نال ایہ کتاب اس حقیقت دا وی انکشاف کردی اے کہ خانوادہ مجددیہ تے اس دے متعلقین دا تحریری سرمایہ کھنگالے بغیر اُس دور د‏‏ی صحیح ترین تے مکمل ترین تریخ مرتب نئيں کيت‏‏ی جا سکدی۔

حوالے