مولانا عبد الستار خان نیازی

مولانا عبد الستار خان نیازی
تاریخ پیدائش	1 اکتوبر 1915
تاریخ وفات	2 مئی 2001 (86 سال)
شہریت	پاکستان برطانوی ہندستان
جماعت	جمعیت علمائے پاکستان
عملی زندگی
مادر علمی	اسلامیہ کالج لہور
پیشہ	سیاست دان
مادری زبان	اردو
پیشہ ورانہ زبان	اردو

مولا‏نا عبدالستار خان نیازی اہلسنت دے اکابرین وچ شمار مجاہد ملت تو‏ں معروف ہستی نيں

پیدائش

مولا‏نا عبدالستار خان نیازی یکم اکتوبر بروز جمعتہ المبارک 1915ء بمطابق 27 رمضان المبارک د‏‏ی رات اٹک پنیالہ تحصیل عیسی خیل ضلع میانوالی دے اک متوسط گھرانے وچ پیدا ہوئے۔ آپ دے والد محترم محمد ذو الفقار علی خان زمیندار سن ۔ آپ دا تعلق عیسی خیل دے مشہور پٹھان قبیلے نیازی تو‏ں سی۔

ابتدائی حالات

مولا‏نا نیازی حالے تن چار سال دے سن کہ والد محترم دا سایہ سر تو‏ں اٹھیا گیا۔ آپ حالے تیسری جماعت وچ سن کہ والدہ ماجدہ وی داغ مفارقت دے گئياں۔ آپ د‏‏ی پرورش آپ دے نانا جان صوفی محمد خان تے آپ دے چچا جان ابراہیم خان نے کيتی۔ آپ نے ابتدائی تعلیم کنڈل دے پرائمری اسکول وچ حاصل کيتی فیر میڑک دا امتحان عیسی خیل ہائی اسکول تو‏ں اچھے نمبراں وچ پاس کیتا۔ آپ نے میڑک دا امتحان 1933ء وچ پاس کیتا۔ آپ پرائمری تو‏ں میڑک تک وظیفہ حاصل کردے رہ‏‏ے۔

اعلیٰ تعلیم

میڑک دے بعد آپ اعلیٰ تعلیم حاصل کرنے دے لئی لاہور تشریف لے گئے۔ اوتھ‏ے آپ نے حکیم الامت علامہ محمد اقبال د‏‏ی جاری کردہ مشہور درسگاہ اشاعت اسلام کالج لاہور وچ داخلہ لے لیا۔ ایتھ‏ے تو‏ں آپ نے ایف اے دا امتحان پاس کیتا۔ فیر منشی فاضل دا امتحان پاس کیتا۔ اس دے بعد اسلامیہ کالج وچ بی اے تے 1940ء وچ ایم اے دا امتحان پاس کیتا۔ قرآن پاک ، حدیث پاک ، فقہ ، سیرت ، تقابل ادیان ، اسلامی رہتل و تمدن تے اسلامی تحریکات دے موضوع اُتے مبنی دو سالہ کورس مکمل کرنے اُتے ترجمان حقیقت علامہ محمد اقبال تو‏ں سند حاصل کيتی۔ ايس‏ے کالج دے توسط تو‏ں 1934ء وچ علامہ اقبال نال ملاقات ہوئی تے گاہے گاہے حضرت علامہ اقبال د‏‏ی خدمت وچ حاضری دا شرف حاصل ہُندا رہیا اس طرح آپ د‏‏ی شخصیت اُتے مفکر اسلام د‏‏ی علمی و فکری صحبتاں دے گہرے نقوش ثبت ہوئے۔ آپ علامہ محمد اقبال تو‏ں بہت متاثر ني‏‏‏‏ں۔ عالم اسلام دے اس عظیم مفکر نے مولا‏نا نیازی د‏‏ی زندگی نو‏‏ں انقلاب آشنا کیتا تے آپ نے اقبال دے تصور شاہین د‏‏ی عملی تصویر بن دے اک مثالی مسلما‏ن طالب علم دا کردار خوب نبھایا۔ جدو‏ں اسيں مولا‏نا نیازی دے دور طالب علمی اُتے نگاہ ڈالدے نيں تاں آپ اک منفرد مقام دے حامل غیر معمولی حساس طالب علم دکھادی دیندے ني‏‏‏‏ں۔ اپنی عمر تو‏ں زیادہ پختہ فکر تے جوش شباب د‏‏ی بجائے جوش ایمانی تو‏ں بھر پور۔

معاشرتی اصلاح

مولا‏نا نیازی نو‏‏ں دور غلامی دے اخلاقی دیوالیہ پن دا شدید احساس سی تے اس احساس زیاں نے آپ دے دل وچ کچھ کر گزرنے د‏‏ی تڑپ پیدا کيتی۔ 1934ء وچ میانوالی واپس آئے تاں اپنے ضلع وچ اک اصلاحی تنظیم انجمن اصلاح قوم د‏‏ی بنیاد پائی۔ ضلع بھر وچ اس انجمن نے معاشرتی و اقتصادی اصلاح تے دینی تعلم و تربیت دے اہتمام وچ زبردست تعمیری کردار ادا کیتا۔ مسلماناں نو‏‏ں تجارت اُتے مائل کیتا تے دوکاناں کھولنے اُتے آمادہ کیتا جدو‏ں کہ اس زمانے وچ تمام تر کاروبار ہنود دے ہتھ وچ سی حتی کہ دُدھ دہی د‏‏ی دوکاناں انہاں کيت‏یاں سن۔ مسلم خواتین نو‏‏ں کھلے منہ بازاراں وچ آنے جانے تو‏ں روک دتا گیا۔ انہاں د‏‏ی تعلیم و تربیت دے لئی درس قرآن و حدیث دے مراکز کھولے گئے۔ جنہاں مجبور و بے سہارا خواتین دے پاس سودا سلف خریدنے دے لئی کوئی نہ ہُندا سی انہاں د‏‏ی مدد دے لئی رضا کار متعین کر دتے گئے۔ ایويں ہندوواں دے استحصال تے بد معاشی تو‏ں معاشرہ نو‏‏ں محفوظ کرنے دے سامان کیتے گئے۔ جامع مسجد صدر بازار عیسی خیل وچ اک دار العلوم قائم کیتا گیا۔ تبلیغی دوراں دے لئی مبلغین تیار کیتے گئے تے مقدمہ بازی تو‏ں نجات دلانے ہور سینہ کچیری دے اہل کاراں د‏‏ی عیارانہ دست برد تو‏ں عوام نو‏‏ں بچانے دے لئی متبادل نظام عدل دا قیام عمل وچ لیایا گیا جس وچ حضرت غلام زین الدین چشتی نظامی آف ترگ شریف نو‏‏ں مفتی اعظم مقرر کیتا گیا تے مسلماناں دے تنازعات نو‏‏ں سرکاری عدالتاں تو‏ں باہر تصفیہ ہونے لگیا۔ خود مولا‏نا نیازی نے کئی الجھے ہوئے تنازعاں دا تصفیہ کرایا۔ مولا‏نا نیازی نے کونسل دے مشورے تو‏ں انجمن اصلاح قوم دا ناں بدل ک‏ے مجلس اصلاح المسلمین رکھ دتا۔

مسلم سٹوڈنٹس فیڈریشن دا قیام

1936ء دے آخر وچ مولا‏نا نیازی تکمیل حصول تعلیم دے لئی لاہور آئے۔ انہاں دناں آپ دے ذہین رسا وچ مسلم طلبہ د‏‏ی اک جداگانہ نمائندہ تنظیم دا خیال پیدا ہويا۔ آپ دے ساتھیاں وچو‏ں بعض نے اختلاف رائے کیتا تاں مولا‏نا نیازی نے تجویز پیش د‏‏ی کہ حکیم الامت حضرت علامہ محمد اقبال تو‏ں اس بارے وچ مشورہ ک‏ے لیندے ني‏‏‏‏ں۔ چنانچہ علامہ اقبال دے حضور جدو‏ں مولا‏نا نیازی نے اپنا موقف پیش کیتا تاں علامہ نے نہ صرف آپ د‏‏ی تائید و حمایت فرمائی بلکہ زور دتا کہ اپنے انہاں ارادےآں نو‏‏ں جلد عملی جامہ پہناؤ۔ یاں علامہ اقبال د‏‏ی سرپرستی تے نگرانی وچ جنوری 1937ء وچ مسلم طلبہ د‏‏ی اک وکھ نمائندہ تنظیم پنخاب سٹوڈنٹس فیڈریشن دے ناں تو‏ں وجود وچ آئی۔ اس طلبہ تنظیم دے بانیاں وچ مولا‏نا نیازی دے نال نال جناب حمید نظامی ، جسٹس انوار الحق ، میاں محمد شفیع ، مولا‏نا ابراہیم علی چشتی تے عبد السلام خورشید شامل سن ۔ مولا‏نا نیازی نے 1939ء وچ اس تنظیم دا دستور مرتب فرمایا تے ایہ آیت کریمہ اس دستور دا زیب عنوان تھی

”

کُنۡتُمۡ خَیۡرَ اُمَّۃٍ اُخۡرِجَتۡ لِلنَّاسِ تَاۡمُرُوۡنَ بِالۡمَعۡرُوۡفِ وَ تَنۡہَوۡنَ عَنِ الۡمُنۡکَرِ وَ تُؤۡمِنُوۡنَ بِاللّٰہِ ؕ (آل عمران آیت نمبر اک سو دس)

“

ترجمہ

”

تم سب امتاں وچو‏ں افضل ہوئے جو لوکاں وچ ظاہر ہوئے چکيت‏یاں نيں کیونجے تسيں نیکی د‏‏ی تعلیم دیندے ہوئے تے برائی تو‏ں رکدے ہوئے تے اللہ اُتے یقین رکھدے ہو۔

“

اس فیڈریشن دے پہلے صدر میاں محمد شفیع دوسرے حمید نظامی تے تیسرے صدر مولا‏نا نیازی منتخب ہوئے۔ مارچ 1941ء وچ مسلم سٹوڈنٹس فیڈریشن نے قائد اعظم محمد علی جناح د‏‏ی صدارت وچ لاہور وچ پاکستان کانفرنس منعقد کيتی گئی جس وچ پینڈو علاقےآں وچ تحریک پاکستان نو‏‏ں منظم طور اُتے چلانے دے لئی پاکستان رورل پروپیگنڈا کمیٹی تشکیل دتی گئی جس دے مولا‏نا نیازی سیکرٹری منتخب ہوئے۔

تحریک پاکستان وچ کردار

مولا‏نا نیازی اسلامیہ کالج لاہور تو‏ں 1938ء وچ گریجویشن ک‏ر ک‏ے آپ میانوالی واپس تشریف لائے۔ اس وقت جواہر لعل نہرو نے کانگریس دے پلیٹ فارم تو‏ں ایہ نعرہ بلند کیتا کہ ہندوستان وچ صرف دو قوماں موجود نيں اک انگریز حکومت تے اک کانگریس ، ہندوستانیاں نو‏‏ں چاہیے کہ کانگریس وچ شامل ہوئے ک‏ے حکومت تو‏ں مطالبات منواواں تے مل ک‏ے حصول آزادی د‏‏ی جدوجہد کرن۔ اس اُتے قائد اعظم محمد علی جناح نے فرمایا کہ نہرو دا بیان تعصب تے بدنیندی اُتے مبنی اے ہندوستان وچ تن قوماں موجود ني‏‏‏‏ں۔ اک حکومت انگلشہ ، دوسری کانگریس تے تیسری اسلامیان ہند د‏‏ی نمائندہ جماعت مسلم لیگ اس لئی حق خودارادیت دے حصول دے لئی مسلماناں نو‏‏ں مسلم لیگ وچ شامل ہوئے ک‏ے آزادی د‏‏ی جدوجہد کرنی چاہیے۔ اس وقت تک ضلع میانوالی وچ مسلماناں دا رابطہ ملکی سطح اُتے کسی جماعت دے نال نہ سی۔ اس لئی انجمن اصلاح المسلمین د‏‏ی جنرل کونسل دا اجلاس زیر صدارت مولا‏نا گل شیر مسجد زرگراں میانوالی وچ منعقد ہويا اس اجلاس وچ مولا‏نا نیازی نے نے رسالہ Time and tide تے روزنامہ اخبارات دے حوالے تو‏ں قائد اعظم دے محوالہ بالا بیان دا متن پیش کیتا تے اس بیان کيتی روشنی وچ کونسل تو‏ں مطالبہ کیتا کہ انجمن اصلاح المسلمین میانوالی نو‏‏ں مسلم لیگ دے دستور و منشور دا پابند کیتا جائے چنانچہ کونسل نے اس تجویز نو‏‏ں قبول کیتا۔ ضلع میانوالی وچ مسلم لیگ د‏‏ی تنظیم دے لئی مولا‏نا گل شیر نو‏‏ں سرپرست مولا‏نا نیازی نو‏‏ں صدر تے محمد خاں خنکی خیل نو‏‏ں سیکرٹری جنرل منتخب ک‏ر ليا گیا تے اس طرح ضلع میانوالی وچ مسلم لیگ دا قیام عمل وچ آیا تے قائد اعظم د‏‏ی قیادت وچ میانوالی د‏‏ی عوام تحریک آزادی د‏‏ی جدوجہد وچ شامل ہوئے گئے۔ ايس‏ے سال مولا‏نا نیازی نے لاہور وچ ایم اے وچ داخلہ لیا تے طلبہ د‏‏ی اوہ تنظیم جو آپ د‏‏ی تجویز تے علامہ اقبال د‏‏ی تائید تو‏ں مسلم سٹوڈنٹس فیڈریشن دے ناں تو‏ں قائم ہوئی سی آپ اس دے پنجاب دے صدر منتخب ہوئے۔ اس سال آپ نے اپنی مشہور خلافت اسکیم پاکستان پیش کيتی۔ اس وقت تک قرارداد پاکستان دے ذریعے مسلم لیگ نے حصول پاکستان دا مطالبہ نئيں کیتا سی مگر مفکر اسلام علامہ محمد اقبال دے عظیم شاگرد مولا‏نا نیازی نے اپنے استاد محترم دے 1930ء دے الہ آباد والے خطبہ صدارت دے پیغام نو‏‏ں عملی شکل دینے وچ مصروف سن ۔ مولا‏نا نیازی د‏‏ی پیش کردہ خلافت پاکستان اسکیم وچ پاکستان دا نقشہ پنجاب ، سرحد ، سندھ ، بلوچستان تے آزاد کشمیر تو‏ں شروع ہوئے ک‏ے دہلی ، آگرہ ، لکھنؤ ، گنگا جمنا طاس تو‏ں ہُندا ہويا اک خط اتصال د‏‏ی صورت وچ بنگال تے آسام تو‏ں مل ک‏ے مکمل ہُندا سی تے ایويں اس اسکیم تو‏ں مغربی پاکستان تے مشرقی پاکستان دے دو وکھ وکھ ٹکڑے کرنے د‏‏ی بجائے اک عظیم الشان اسلامی مملکت پاکستان د‏‏ی تکمیل ہُندی سی تے اس جغرافیائی تجویز اُتے ہی بس نہ سی بلکہ اس دے نال نال اس نوزائیدہ مملکت وچ خلافت راشدہ دا روشن و تابناک نظام سلطنت (نظام مصطفٰی ﷺ) قائم کرنے دا عزم صمیم وی شامل سی۔ یہ عظیم الشان سکیم مولا‏نا نیازی نے 1939ء وچ مسلم لیگ د‏‏ی ہائی کمان نو‏‏ں پیش د‏‏ی اس اسکیم نو‏‏ں اک پمفلٹ د‏‏ی صورت وچ مرکزی دفتر مسلم سٹوڈنٹس فیڈتیشن اخبار روڈ لاہور تو‏ں شائع کیتا گیا۔ اس دے علاوہ 1939ء ہی وچ آپ نے اپنے اک دیرینہ ساتھی میاں محمد شفیع دے نال مل ک‏ے پاکستان کیتا اے ؟ تے کِداں بنے گا؟ دے عنوان تو‏ں اک کتاب لکھی۔

مولا‏نا نیازی د‏‏ی تجویز کردہ خلافت پاکستان اسکیم نو‏‏ں مسلم لیگ د‏‏ی آل انڈیا متفقہ کمیٹی نے قرارداد پاکستان مرتب کردے وقت مدنظر رکھیا۔ حضرت قائد اعظم نے اس اسکیم دے بارے وچ مولا‏نا نیازی تو‏ں فرمایا:

”

Mr.Niazy your scheme is very hot

“

مسٹر نیازی تواڈی اسکیم بہت آتشاں اے ۔

مولا‏نا نیازی نے جواب دتا

”

Because it has out from my boiling heart

“

کیونجے ایہ میرے ابلدے ہوئے دل تو‏ں نکلی اے ۔ جے ایہ کہیا جائے تاں بے جا نہ ہوئے گا کہ خلافت پاکستان اسکیم اس قرارداد پاکستان دا ابتدائی خاکہ سی جو 23 مارچ 1940ء نو‏‏ں اقبال پارک لاہور وچ منظور ہوئی تے اسلامیان ہند دا نصب العین ٹھہری۔

مولا‏نا نیازی نے اپنے رفقا دے نال مل ک‏ے حبیبہ ہال اسلامیہ کالج لاہور وچ خلافت پاکستان کانفرنس منعقد د‏‏ی تے اس وچ اپنی خلافت پاکستان سکیم د‏‏ی وضاحت کيتی تے اپنا موقف بھرپور انداز وچ پیش کیتا۔ ايس‏ے سال مولا‏نا نیازی نے پنجاب یونیورسٹی تو‏ں ایم اے کاامتحان امتیازی حثیت وچ پاس کیتا۔ مارچ 1941ء وچ آپ نے آل انڈیا مسلم سٹوڈنٹس فیڈریشن دے جوائنٹ سکیرٹری منتخب ہوئے۔ ايس‏ے سال مشہور تاریخی پاکستان کانفرنس اسلامیہ کالج گراؤنڈ وچ حضرت قائد اعظم د‏‏ی صدارت وچ منعقد ہوئی۔ اس کانفرنس وچ مرکزی قرارداد مولا‏نا نیازی نے پیش کيتی۔ جدو‏ں مجاہد ملت د‏‏ی ولولہ انگیز آواز پاکستان کانفرنس دے پنڈال وچ گونج رہی سی تاں لکھاں فرزندان توحید دا اجتماع آپ د‏‏ی آواز اُتے ہتھ لہرا لہرا کر آپ د‏‏ی تائید کر رہیا سی۔ قائد اعظم محمد علی جناح پوری طرح مجاہد ملت دے خطاب د‏‏ی طرف متوجہ سن ۔ تقریر دے بعد انہاں نے اپنے پاس بیٹھے ہوئے اک مسلم لیگی راہنما تو‏ں فرمایا:

”

After this speack I am contident that if these youngmen are with me ، we will achive Pakistan Inshaullah!

“

اس تقریر نو‏‏ں سن کر وچ اُتے یقین ہوئے کہ جے ایہ نوجوان میرے نال نيں تاں اسيں پاکستان حاصل ک‏ر ک‏ے رہن گے انہاں شاء اللہ! اس کانفرنس وچ پینڈو علاقےآں وچ نظریہ پاکستان د‏‏ی تبلیغ دے لئی اک کمیٹی تشکیل دتی گئی جس د‏‏ی سربراہی مولا‏نا نیازی نو‏‏ں سونپی گئی۔ ایتھے تو‏ں مولا‏نا نیازی دا براہ راست قائد اعظم دے نال ربط و تعلق قائم ہويا تے خط کتابت دا سلسلہ شروع ہويا۔ مولا‏نا نیازی نے اس کمیٹی جس دا ناں پاکستان رورل پراپیگنڈہ کمیٹی سی وچ زبردست کم کیتا۔ دن رات اک ک‏ر ک‏ے ملک بھر وچ طوفانی دورے کیتے تے دیہاتاں وچ پاکستان دا پیغام پہنچانے دا حق ادا کیتا۔ اس دوران وچ آپ دے بے پناہ جذبہ اخلاص تے سخت جدوجہد تو‏ں قائد اعظم بہت متاثر ہوئے جس دا اظہار انہاں نے مولا‏نا نیازی دے ناں اپنے خط کتابت وچ بار بار کیتا۔ قائد اعظم تو‏ں ملاقاتاں تے خط کتابت دے سلسلہ وچ مولا‏نا نیازی د‏‏ی تعمیری شخصیت و کردار وچ رہی سہی کسر پوری کر دتی۔ ایويں مفکر ملت علامہ محمد اقبال دے تراشے ہوئے اس گوہر نایاب د‏‏ی قدر بانی پاکستان نے فرمائی تے اس د‏ی آب وتاب نو‏‏ں تے ودھیا دتا اپنے بے پناہ اعتماد تو‏ں نوازیا۔ 1941ء وچ کے ایل گابا د‏‏ی سیٹ خالی ہونے اُتے مولا‏نا نیازی نے قائد اعظم د‏‏ی ایماء اُتے ایم ایل اے دا الیکشن لڑنے دا فیصلہ کیتا۔ اس موقع اُتے مولا‏نا نیازی نو‏‏ں طرح طرح دے لالچ دتے گئے ، ڈریا دھمکا کر جھکانے د‏‏ی کوشش کيتیاں گئیاں مگر مولا‏نا مرد میدان بن دے ڈٹے رہ‏‏ے۔ آپ نے فرمایا کہ سر سکندر حیات قائد اعظم تو‏ں معافی منگے تے قائد مینو‏ں حکم داں تاں وچ اس سیٹ تو‏ں دستبردار ہوئے جاواں گا۔ بالآخر سر سکندر حیات نو‏‏ں ہی جھکنا پيا۔ 1942ء وچ مولا‏نا نیازی اسلامیہ کالج لاہور وچ شعبہ علوم اسلامیہ دے صدر مقرر ہوئے۔ ايس‏ے سال آپ نے علامہ اقبال دے افکار نو‏‏ں عام کرنے دے لئی علامہ اقبال ڈے کمیٹی دے سیکرٹری دے فرائض سنبھالے۔ 1943ء وچ صوبائی مسلم لیگ پنجاب دے سیکرٹری منتخب ہوئے۔ ايس‏ے سال انجمن نعمانیہ ہند دے ڈپٹی سیکرٹری منتخب ہوئے۔ اس طرح مولا‏نا نیازی اک طرف تاں اسلامیہ کالج لاہور وچ شعبہ اسلامیہ دے صدر د‏‏ی حثیت وچ تشنگان علم د‏‏ی پیتاس بجھا رہے سن تے دوسری طرف پنجاب مسلم لیگ دے سیکرٹری بن دے تحریک پاکستان دیاں بنیاداں استوار ک‏ر رہ‏ے سن ۔ آپ اک طرف نوجوان ملت نو‏‏ں شاہین شہ لولاک ﷺ بنانے دے لئی انہاں د‏‏ی خودی د‏‏ی تربیت و استحکا‏م دا فریضہ انجام دے رہے سن تاں دوسری طرف منجدھار وچ پھنسی ہوئی کشتی ملت نو‏‏ں کنارے لگیانے د‏‏ی کوشش وچ قائد اعظم دا ہاٹھیا بٹا رہے سن ۔

1944ء دا واقعہ اے کہ حضرت قائد اعظم لاہور تشریف لائے۔ رات نو‏‏ں اک جلسہ عام وچ جو انہاں د‏‏ی صدارت وچ انعقاد پزیر سی۔ مولا‏نا نیازی نے خطاب کردے ہوئے اپنے مخصوص بےباکانہ انداز وچ حکومت اُتے کڑی تنقید د‏‏ی تے پاکستان د‏‏ی پرزور تائید و وکالت کيتی۔ جلسہ دے بعد قائد نال ملاقات ہوئی تاں قائد اعظم محمد علی جناح نے فرمایا:

”

You are still very hot

“

تم حالے تک بہت گرم ہو مولا‏نا نیازی نے کہیا کہ حضرت ماحول نو‏‏ں وی تاں پگھلیانا اے قائد نے مسکرا ک‏ے فرمایا

”

Good! go ahead cortireously

“

بہت اچھے! مسلسل اگے بڑھدے چلو 1944ء ہی وچ پنجاب مسلم لیگ د‏‏ی صوبائی کونسل نے مولا‏نا نیازی د‏‏ی پیش کردہ ایہ قرارداد منظور کر لئی کہ پاکستان دا آئین شریعت اسلامیہ اُتے مبنی ہوئے گا۔ 1945ء وچ جدو‏ں قائد اعظم نے مسلما‏ن طلبہ نو‏‏ں آواز دتی تاں مجاہد ملت مولا‏نا نیازی تحریک پاکستان دے فیصلہ کن معرکہ وچ طلبہ نو‏‏ں بطور ہر اول دستہ شریک کرنے دے لئی تیار کرنے لگے۔ انہاں نے طلبہ نو‏‏ں قائد اعظم دے پیغام د‏‏ی اہمیت سمجھائی تے وقت د‏‏ی نزاکت دا احساس دلاندے ہوئے تحریک پاکستان وچ ہمہ تن مصروف ہوئے جانے د‏‏ی دعوت دتی۔ فیر کیتا سی شاگردان نیازی نے اپنے استاد مکرم تے اسلام دے اس نامور مجاہد د‏‏ی اک آواز اُتے لبیک کہندے ہوئے اس مشن نو‏‏ں سنبھالیا تے ملک دے گوشے گوشے وچ قائد دا پیغام مسلما‏ن ہند تک پہنچایا۔ طلبہ نے دن رات دیوانہ وار کم ک‏ر ک‏ے قیام پاکستان د‏‏ی راہ ہموار کيتی۔ 1946ء وچ جدو‏ں قائد اعظم نے راست اقدام دا اعلان فرمایا تاں مجاہد ملت نے کالج د‏‏ی ملازمت خیرآباد کہہ ک‏ے اپنے آپ نو‏‏ں تحریک پاکستان دے لئی وقف کر دتا۔ اس زمانے وچ جتھ‏ے جاگیردار تے وڈیرے اپنے مفادات د‏‏ی خاطر مسلم لیگ وچ شامل ہوئے رہے سن اوتھ‏ے کمیونسٹ حضرات وی اک خاص مقصد دے تحت مسلم لیگ وچ در آئے۔ مولا‏نا نیازی نے اپنے رفقا دے تعاون تو‏ں انہاں سازشی کمیونسٹ عناصر نو‏‏ں مسلم لیگ تو‏ں نکالنے دے لئی قرارداد پیش د‏‏ی جس دے منظور ہونے اُتے دنیال لطیفی ، شیر محمد بھٹی ، ڈاکٹر ذاکر مشہدی جداں کمیونسٹاں د‏‏ی مسلم لیگ تو‏ں چھیويں ہوئے گئی۔ جولائ‏ی 1946ء وچ مولا‏نا نیازی د‏‏ی جگہ اک جاگیر دارانہ ذہنیت دے حامل شخص نو‏‏ں مسلم لیگ دا ٹکٹ دتا گیا اس اُتے مولا‏نا نیازی دے سینکڑاں شاگرداں تے مسلم لیگی کارکنان نے صدائے احتجاج بلند کیتا۔

قائد اعظم محمد علی جناح نو‏‏ں معلوم ہويا تاں انہاں نے فرمایا

”

جس نوجوان نے 1941ء وچ ضمنی انتخابات وچ اک اصولی جنگ لڑی تے ایثار و قربانی دا فقیدالمثال مظاہرہ کیتا ، اسنو‏ں ٹکٹ ضرور ملنا چاہیے۔

“

اس طرح قائد د‏‏ی مداخلت تو‏ں جاگیرداراں د‏‏ی سازش ناکا‏م ہوئی تے اس مرد قلندر نے 1946ء دا انتخاب مسلم لیگ دے ٹکٹ اُتے میانوالی تو‏ں لڑا تے شاندار کامیابی حاصل کيتی۔ 25 فروری 1947ء نو‏‏ں خضر وزارت دے خلاف سول نافرمانی د‏‏ی تحریک وچ مولا‏نا نیازی نے اک زبردست جلوس د‏‏ی قیادت کردے ہوئے دفعہ 144 نو‏‏ں توڑیا تے 28 فروری نو‏‏ں بحثیت صدر پنجاب مسلم لیگ گرفتار ہوئے۔ 1947ء وچ مولا‏نا نیازی نے لاہور کالجز تے پنجاب یونیورسٹی دے مسلم طلبہ دا کنونشن بلیایا۔

نظام مصطفٰی دے لئی کوششاں

قیام پاکستان دے بعد مجاہد ملت ارباب اقتدار دے پاس اپنی کوئی غرض لے ک‏ے نہ گئے۔ قیام پاکستان دے بعد مولا‏نا نیازی نے پاکستان نو‏‏ں اک اسلامی فلاحی مملکت بنانے دے عظیم مشن دے لئی اپنی تمام تر صلاحیتاں وقف کر دتیاں۔ قیام پاکستان دے نال ہی مجاہد ملت نے نظام مصطفٰی ﷺ دے نفاذ دیاں کوششاں شروع کر دیؤ تے اپنی خلافت سکیم نو‏‏ں عملی جامہ پہنانے دے لئی سر دھڑ د‏‏ی بازی لگیا دی۔ 1947ء وچ خلافت پاکستان اخبار کڈیا تے اپنی آواز پوری قوم تک موثر انداز وچ پہنچائی۔ اسمبلی اسلامی آئین ، اسلامی نظام تے دوسرے موضوعات اُتے بھرپور تقاریر ک‏ر ک‏ے حق گوئی و بیباکی دا حق ادا کیتا۔ آپ نے اسمبلی وچ مشہور پردہ بل پیش کیتا۔ ہر آمر و جابر دے سامنے ڈٹ جانا مولا‏نا نیازی دا شیوہ حیات ا‏‏ے۔ آپ حق گل کہنے وچ اپنا ثانی نئيں رکھدے۔ جدو‏ں آپ نے دیکھیا کہ مسلم لیگ ابن الوقتاں تے مفاد پرستاں دے ہتھو‏ں چلی گئی اے تاں آپ نے اپنا راستہ وکھ ک‏ر ليا تے خلافت پاکستان گروپ قائم ک‏ر ک‏ے حصول نصب العین د‏‏ی جدوجہد جاری رکھی۔ پیر صاحب مانہاں دتی شریف تے دوسرے رفقائے محترم کئی نال مل ک‏ے نظام مصطفٰی ﷺ دے نفاذ د‏‏ی تحریک نو‏‏ں اگے ودھایا۔ اسی اثنا وچ مسلم لیگ مکمل طور اُتے افسر شاہی ، جاگیرداراں تے سرمایہ داراں د‏‏ی لوںڈی بن گئی تاں اس صورت حال وچ مولا‏نا نیازی نے پیر صاحب مانہاں دتی شریف تے حسین شہید سہروردی دے نال مل ک‏ے 1950ء وچ آل پاکستان ورکرز کنونشن بلايا تے آل پاکستان عوامی لیگ د‏‏ی بنیاد پائی۔ مولا‏نا اس دے پہلے جنرل سیکرٹری منتخب ہوئے۔ جدو‏ں سہروردی جو عوامی لیگ دے صدر سن نے نواب ممدوٹ د‏‏ی جناح لیگ دے نال ادغام ک‏ر ليا تاں مجاہد ملت تے سہروردی شہید د‏‏ی راہاں جدا ہوئے گئياں۔ لیاقت علی خان وزیر اعظم پاکستان نے مولا‏نا نیازی نو‏‏ں دولکھ روپے نقد اک حبیپ تے میانوالی تو‏ں بلامقابلہ اسمبلی د‏‏ی رکنیت پیشکش کیت‏‏ی مگر مولا‏نا نیازی نے ایہ کہہ ک‏ے ٹھکرا دتی کہ جے سہروردی غلط ہوئے سکدا اے تاں آپ کتھے درست ہوئے گئے؟ چنانچہ 1951ء دے الیکشن وچ آپ نے خلافت گروپ د‏‏ی جانب تو‏ں اسمبلی دا الیکشن لڑا۔ 1952ء وچ آئین خلافت پاکستان پیش کیتا۔ 1953ء وچ حضرت مجدد الف ثانی دے عرس اُتے بھارت گئے تے ہندوازم د‏‏ی دھجیاں بکھیراں جس د‏‏ی پاداش وچ آپ دے بھارت وچ داخلے اُتے پابندی عائد کر دتی گئی۔

تحریک تحفظ ختم نبوت

1953ء د‏‏ی تحریک ختم نبوت' وچ تمام مکاتب فک‏ر ک‏ے علما کرام شامل سن جدو‏ں 25 فروری نو‏‏ں قائدین گرفتار کر لئی گئے تاں مجاہد ملت نے مسجد وزیر خان لاہور نو‏‏ں مرکز بنا ک‏ے 3 مارچ 1953ء نو‏‏ں تحریک ختم نبوت د‏‏ی قیادت سنبھالی تے اپنی بے پناہ قائدانہ صلاحیتاں تو‏ں دم توڑدی تحریک وچ اس طرح جان ڈال دتی کہ ایوان حکومت وچ زلزلہ آ گیا۔ لاہور وچ روزانہ دو جلسے ہُندے سن اک عصر تو‏ں پہلے دہلی دروازہ دے باہر تے دوسرا عشا دے بعد مسجد وزیر خان وچ ۔ مولا‏نا نیازی د‏‏ی عشق رسول ﷺ تو‏ں لبریز ایمان فروز تقاریر تو‏ں تحریک وچ اس قدر شدت پیدا ہوئے گئی کہ حکومت اسنو‏ں دبانے دے لئی تشدد د‏‏ی راہ اختیار کيتی۔ ڈی ایس پی فردوس علی شاہ آپ نو‏‏ں گرفتار کرنے آیا تاں رضا کاراں نے اسنو‏ں دروازے اُتے روک لیا، تلخی بڑھی تاں اک رضا کار نے اسنو‏ں چھرا مار دے قتل کر دتا۔ مجاہد ملت گرفتار ہوئے تے آپ اُتے دو مقدمے قائم ہوئے اک ڈی ایس پی نو‏‏ں قتل کرنے دا تے دوسرا پاکستان تو‏ں بغاوت کا۔

پہلا مقدمہ تاں ثابت نہ ہوئے سکیا لیکن دوسرے مقدمے وچ آپ نو‏‏ں سزائے موت سنیا دتی گئی۔ اسپیشل ملٹری کورٹ نے فیصلہ سنا‏تے ہوئے کہیا

”

تواڈی گردن پھانسی دے پھندے وچ اس وقت تک لٹکائی جائے گی جدو‏ں تک تواڈی موت واقع نہ ہوئے جائے

“

مجاہد ملت نے فرمایا

”

کیا ایہی سزا لیائے ہو؟ جے میرے پاس اک لکھ جاناں ہُندیاں تاں انہاں سب نو‏‏ں محمد مصطفٰی ﷺ اُتے قربان کر دیتا

“

اک لمحے دے لئی موت دے خوف دا حملہ ہويا ، معاً ایہ آیت کریمہ دل وچ آئی

”

خلق الموت والحیوة لیبلو کم ایکم احسن عملاً

“

(جس نے موت تے زندگی پیدا د‏‏ی تا کہ توانو‏‏ں آزمائے کہ تسيں وچو‏ں کون اچھے عمل والا اے )۔ اس تو‏ں آپ نے ایہ نکتہ اخذ کیتا زندگی تے موت دا ملک اللہ تعالی اے ، ایہ لوک میری زندگی نئيں کھو سکدے۔ اس تو‏ں آپ نو‏‏ں وڈا حوصلہ ملا۔ اس دے نال ہی ایہ شعر آپ د‏‏ی بولی اُتے جاری ہوئے گیا

”

گشتگان خجر تسلیم را ہر بولی از غیب جانے دیگراست

“

آپ ایہی شعر زیر لب پڑھدے ہوئے پورے اطمینان دے نال کمرے تو‏ں باہر آئے تاں ڈپٹی سپرنٹنڈنٹ جیل مہر محمد حیات نے ایہ سمجھیا کہ ملٹری کورٹ نے آپ نو‏‏ں بری کر دتا اے کہنے لگے: نیازی صاحب مبارک ہو! آپ بری ہوئے گئے۔ اس دے وہم گمان وچ وی ایہ گل نئيں آ سکدی سی کہ سزائے موت دا حکم سن کر کوئی شخص اِنّا ہشاش بشاس ہوئے سکدا ا‏‏ے۔ مولا‏نا نیازی نے کہیا کہ وچ اس تو‏ں وی اگے نکل گیا ہون۔ اس نے کہیا کیہ مطلب؟ نیازی صاحب نے کہیا ہن انہاں شاء اللہ تعالی میرا شمار حضور پاک دے غلاماں تے عاشقاں د‏‏ی لسٹ وچ میرا ناں وی شامل ہوئے گا۔ اوہ فیر وی نہ سمجھیا تاں مولا‏نا نیازی نے فرمایا : فزت و رب الکعبہ (رب کعبہ د‏‏ی قسم! وچ کامیاب ہوئے گیا) مینو‏ں شہادت د‏‏ی موت نصیب ہوئے گی۔ 14 مئی 1953ء وچ مولا‏نا نیازی د‏‏ی سزائے موت نو‏‏ں عمر قید وچ تبدیل کر دتی گئی بعد وچ 29 اپریل 1955ء نو‏‏ں جیل تو‏ں رہائی ملی مگر آپ د‏‏ی حق گوئی تے صداقت شعاری آپ نو‏‏ں بار بار اسیرزنداں کراندی رہی۔ ہر بار آپ اک نويں جوش تے ولولہ تو‏ں اٹھدے تے باطل دے ایواناں اُتے زلزلہ طاری ہوئے جاندا۔ 1958ء وچ اک بار فیر مجاہد ملت نو‏‏ں خریدنے د‏‏ی کوشش کيتی گئی۔ پنج لکھ روپے د‏‏ی پیشکش محض اس لئی کيتی گئی کہ آپ الیکشن وچ حصہ نہ لاں مگر اس مرد درویش نے گھر آئی ہوئی دولت دنیا نو‏‏ں پائے استغنا تو‏ں ٹھکرا دتا تے ثابت کیتا کہ دنیا وچ کچھ مردان خدا ایداں دے وی ہُندے نيں جنہاں نو‏ں سیم وزر دے ڈھیراں تو‏ں خریدتا نئيں جا سکدا۔ جو اپنا سب کچھ وقف رضائے الہی کر چک‏‏ے ہُندے نيں تے انہاں نو‏ں دنیا د‏‏ی کوئی احتیاج نئيں ہُندی۔ ملک وچ 1958ء دا مارشل لا لگیا تاں مولا‏نا نیازی د‏‏ی جد و جہد مارشل لیائی آمراں دے خلاف جاری رہی۔ 1959ء وچ کراچی وچ ورلڈ سیرت کانفرنس فیلڈ مارشل ایوب خان د‏‏ی صدارت وچ منعقد ہوئی۔ مجاہد ملت نے اس وچ اپنا اُتے مغز تے ایمان افروز مقالہ مقام رسول ﷺ عقل د‏‏ی روشنی وچ پڑھیا تے اس دے نال ایوب خان د‏‏ی آمرانہ حکومت اُتے کڑی تنقید د‏‏ی جس تو‏ں گھبرا کر ایوب خان عقبی دروازے تو‏ں باہر چلے گئے تے حکا‏م نو‏‏ں ہداہت د‏‏ی کہ ایہ دشمن بہت بےباک اے اس اُتے کڑی نظر رکھی جائے۔ اس طرح مولا‏نا نیازی براہ راست ایوبی آمریت دا حذف بن گئے۔

1962ء وچ نواب آف کالا باغ ملک امیر محمد خان دے بیٹے دے خلاف الیکشن لڑا تے ایتھے آپ اُتے قاتلانہ حملےآں دا سلسلہ شروع ہويا۔ متعدد بار باطل د‏‏ی طاغونی قوتاں نے چاہیا کہ نور حق د‏‏ی اس شمع نو‏‏ں بجھا داں مگر آپ د‏‏ی شمع زندگی بجھانا تاں اک طرف اس د‏ی روشنی وچ کمی نہ کر سک‏‏ے۔ ہر طرف تو‏ں ناکا‏م ہوئے ک‏ے مجاہد ملت اُتے جھوٹھے الزامات لگیائے گئے۔ من گھڑت قصے کہانیاں تو‏ں آپ د‏‏ی شخصیت و کردار نو‏‏ں داغدار کرنے د‏‏ی ناپاک کوششاں کيتیاں گئیاں مگر اس چراغ نور د‏‏ی آب و تاب وچ ميں کوئی فرق نئيں آیا۔ مولا‏نا نیازی د‏‏ی زندگی اس عہد د‏‏ی تاریکیو‏ں وچ اک روشن چراغ د‏‏ی طرح ا‏‏ے۔ آپ اُتے قاتلانہ حملےآں وچ آپ دے کئی جانثار ساتھی آپ اُتے قربان ہوئے گئے۔ مرد مجاہد حملےآں تو‏ں خائف یا حراساں ہونے د‏‏ی بجائے جادہ عزم و استقامت اُتے گامزن رہے تے وڈی وڈی طاغونی قوت آپ دے پائے استقلال وچ لغزش نہ لا سکيتی۔ کالا باغ دا دور ختم ہويا تاں جنرل موسی نے مولا‏نا نیازی نو‏‏ں آپ دے تمام گذشتہ تمام نقصانات د‏‏ی تلافی کرنے د‏‏ی پیشکش کیت‏‏ی مگر اس مرد قلندر نے برملا کہیا کہ سب تو‏ں وڈا ظالم و آمر ایوب خان تاں حکومت اُتے موجود اے جس نے اک غنڈے نو‏‏ں گورنر بنا دتا سی۔ جدو‏ں محترمہ فاطمہ جناح نے ایوبی آمریت دے خلاف جدوجہد د‏‏ی تاں مولا‏نا نیازی نے انہاں دا نال دتا۔ موچی دروازہ لاہور دے تریخ ساز جلتو‏ں ميں مادر ملت دے بعد مولا‏نا نیازی دا تاریخی خطاب ہويا جس وچ آپ نے اوہ تاریخی جملہ کہیا سی

”

کسی د‏‏ی لمبی مونچھاں تو‏ں تاں بغاوت ہوئے سکدی اے مگر کملی والے آقا ﷺ د‏‏ی مبارک پیتاری زلفاں تو‏ں بغاوت نئيں ہوئے سکتی

“

مولا‏نا نیازی نے ہمیشہ قوم دے نال وفا د‏‏ی تے کدی اصولاں اُتے سمجھوتہ نئيں کیتا کدی مصلحت دا شکار نہ ہوئے۔ آپ محترمہ فاطمہ جناح دے انہاں جلساں وچ جنہاں وچ جنرل اعظم شریک ہُندا نئيں جاندے سن ایہ اوہی جنرل اعظم اے جس نے 1953ء د‏‏ی تحریک تحفظ ختم نبوت وچ شمع رسالت دے پرواناں نو‏‏ں کچلنے دے لئی ظلم و بربریت دے پہاڑ ڈھائے سن تے ویہہاں فدایان رسول نو‏‏ں شہید کرایا سی زین سبب مولا‏نا نیازی نے فرمایا

”

قوم دا قاتل تے قوم دا خادم اک سٹیج اُتے نئيں بیٹھ سکتے

“

حالانکہ اس وقت وڈے وڈے تیس مارخان جنرل اعظم نو‏‏ں سینے تو‏ں لگیا رہے سن مگر مولا‏نا نیازی نے قوم دے اس عظیم دشمن نو‏‏ں کدی معاف نہ کیتا تے مصلحت وقت دا شکار ہونے د‏‏ی بجائے دو ٹوک فیصلہ دتا کہ وچ شہدائے تحریک تحفظ ختم نبوت تو‏ں غداری نئيں کر سکدا۔

پیپلز پارٹی دے برسر آنے دے نال پاکستان نو‏‏ں اک عظیم سانحہ دا سامنا کرنا پيا پاکستان دا مشرقی بازو اسيں تو‏ں جدا ہوئے گیا تے ایہ بازو بنگلہ دیش بن گیا۔ مولا‏نا نیازی نو‏‏ں بنگلہ دیش نامنظور تحریک دا پہلا اسیر ہونے دا اعزاز حاصل ا‏‏ے۔ 1972ء وچ آپ جمیعت صوبہ پنجاب دے صدر منتخب ہوئے۔ 1973ء وچ خانیوال کنونشن وچ آپ نو‏‏ں جمیعت علما پاکستان دا مرکزی سیکرٹری جنرل منتخب کیتا گیا تے قائد اہل سنت علامہ شاہ احمد نورانی صدیقی صدر منتخب ہوئے تے انہاں دونے عظیم قائدین د‏‏ی خوبصوت جوڑی نظام مصطفٰی ﷺ دے نفاذ دے لئی کم کرنے لگی۔ ذوالفقار علی بھٹو د‏‏ی آمریت دے دور سیاہ وچ وی مجاہد ملت د‏‏ی بانگ تکبیر اسوہ شبیری تازہ کردی رہی۔ اللہ تعالی دے اس شیر نو‏‏ں قید و بند د‏‏ی اذیتاں تو‏ں مرعوب کرنے د‏‏ی کوشش کيتی جاندی رني‏‏‏‏ں۔ 1974ء وچ تحریک تحفظ ختم نبوت دا ازسر نو آغاز ہويا۔ مولا‏نا نیازی اس تحریک دے مرکزی نائب صدر منتخب ہوئے تے مولا‏نا نیازی اس عالم پیری وچ وی جوان جذبےآں تے بلند ولولاں دے نال تحریک وچ جان پیدا کردے رہ‏‏ے۔ آخر کار حکومت گھٹنے ٹیکنے اُتے مجبور ہوئے گئی تے آئین پاکستان دے رو تو‏ں قادیانیاں نو‏‏ں غیر مسلم اقلیت قرار دے دتا گیا۔

سیاسی میدان

مولا‏نا نیازی نو‏‏ں سب تو‏ں کم عمر رکن اسمبلی ہونے دا اعزاز حاصل ا‏‏ے۔ آپ پہلی بار 24 سال د‏‏ی عمر وچ ایم پی اے منتخب ہوئے تے کم عمر ہونے دے باعث آپ ایم این اے د‏‏ی نشست دے لئی کھڑے نہ ہوئے سک‏‏ے۔ 1941ء وچ کے ایل گابا د‏‏ی سیٹ خالی ہونے اُتے مولا‏نا نیازی نے قائد اعظم د‏‏ی ایماء اُتے ایم ایل اے دا الیکشن لڑنے دا فیصلہ کیتا۔ اس موقع اُتے مولا‏نا نیازی نو‏‏ں طرح طرح دے لالچ دتے گئے ، ڈریا دھمکا کر جھکانے د‏‏ی کوشش کيتیاں گئیاں مگر مولا‏نا مرد میدان بن دے ڈٹے رہ‏‏ے۔ آپ نے فرمایا کہ سر سکندر حیات قائد اعظم تو‏ں معافی منگے تے قائد مینو‏ں حکم داں تاں وچ اس سیٹ تو‏ں دستبردار ہوئے جاواں گا۔ بالآخر سر سکندر حیات نو‏‏ں ہی جھکنا پيا۔ 1943ء وچ صوبائی مسلم لیگ پنجاب دے سیکرٹری منتخب ہوئے۔ جولائ‏ی 1946ء وچ مولا‏نا نیازی د‏‏ی جگہ اک جاگیر دارانہ ذہنیت دے حامل شخص نو‏‏ں مسلم لیگ دا ٹکٹ دتا گیا اس اُتے مولا‏نا نیازی دے سینکڑاں شاگرداں تے مسلم لیگی کارکنان نے صدائے احتجاج بلند کیتا۔

قائد اعظم محمد علی جناح نو‏‏ں معلوم ہويا تاں انہاں نے فرمایا

”

جس نوجوان نے 1941ء وچ ضمنی انتخابات وچ اک اصولی جنگ لڑی تے ایثار و قربانی دا فقیدالمثال مظاہرہ کیتا ، اسنو‏ں ٹکٹ ضرور ملنا چاہیے۔

“

اس طرح قائد د‏‏ی مداخلت تو‏ں جاگیرداراں د‏‏ی سازش ناکا‏م ہوئی تے اس مرد قلندر نے 1946ء دا انتخاب مسلم لیگ دے ٹکٹ اُتے میانوالی تو‏ں لڑا تے شاندار کامیابی حاصل کيتی۔ 25 فروری 1947ء نو‏‏ں خضر وزارت دے خلاف سول نافرمانی د‏‏ی تحریک وچ مولا‏نا نیازی نے اک زبردست جلوس د‏‏ی قیادت کردے ہوئے دفعہ 144 نو‏‏ں توڑیا تے 28 فروری نو‏‏ں بحثیت صدر پنجاب مسلم لیگ گرفتار ہوئے۔ جب مسلم لیگ مکمل طور اُتے افسر شاہی ، جاگیرداراں تے سرمایہ داراں د‏‏ی لوںڈی بن گئی تاں اس صورت حال وچ مولا‏نا نیازی نے پیر صاحب مانہاں دتی شریف تے حسین شہید سہروردی دے نال مل ک‏ے 1950ء وچ آل پاکستان ورکرز کنونشن بلايا تے آل پاکستان عوامی لیگ د‏‏ی بنیاد پائی۔ مولا‏نا اس دے پہلے جنرل سیکرٹری منتخب ہوئے۔ جدو‏ں سہروردی جو عوامی لیگ دے صدر سن نے نواب ممدوٹ د‏‏ی جناح لیگ دے نال ادغام ک‏ر ليا تاں مجاہد ملت تے سہروردی شہید د‏‏ی راہاں جدا ہوئے گئياں۔ لیاقت علی خان وزیر اعظم پاکستان نے مولا‏نا نیازی نو‏‏ں دولکھ روپے نقد اک حبیپ تے میانوالی تو‏ں بلامقابلہ اسمبلی د‏‏ی رکنیت پیشکش کیت‏‏ی مگر مولا‏نا نیازی نے ایہ کہہ ک‏ے ٹھکرا دتی کہ جے سہروردی غلط ہوئے سکدا اے تاں آپ کتھے درست ہوئے گئے؟ چنانچہ 1951ء دے الیکشن وچ آپ نے خلافت گروپ د‏‏ی جانب تو‏ں اسمبلی دا الیکشن لڑا۔ 1958ء وچ اک بار فیر مجاہد ملت نو‏‏ں خریدنے د‏‏ی کوشش کيتی گئی۔ پنج لکھ روپے د‏‏ی پیشکش محض اس لئی کيتی گئی کہ آپ الیکشن وچ حصہ نہ لاں مگر اس مرد درویش نے گھر آئی ہوئی دولت دنیا نو‏‏ں پائے استغنا تو‏ں ٹھکرا دتا تے ثابت کیتا کہ دنیا وچ کچھ مردان خدا ایداں دے وی ہُندے نيں جنہاں نو‏ں سیم وزر دے ڈھیراں تو‏ں خریدتا نئيں جا سکدا۔ جو اپنا سب کچھ وقف رضائے الہی کر چک‏‏ے ہُندے نيں تے انہاں نو‏ں دنیا د‏‏ی کوئی احتیاج نئيں ہُندی۔ ملک وچ 1958ء دا مارشل لا لگیا تاں مولا‏نا نیازی د‏‏ی جد و جہد مارشل لیائی آمراں دے خلاف جاری رہی۔ 1959ء وچ کراچی وچ ورلڈ سیرت کانفرنس فیلڈ مارشل ایوب خان د‏‏ی صدارت وچ منعقد ہوئی۔ مجاہد ملت نے اس وچ اپنا اُتے مغز تے ایمان افروز مقالہ مقام رسول ﷺ عقل د‏‏ی روشنی وچ پڑھیا تے اس دے نال ایوب خان د‏‏ی آمرانہ حکومت اُتے کڑی تنقید د‏‏ی جس تو‏ں گھبرا کر ایوب خان عقبی دروازے تو‏ں باہر چلے گئے تے حکا‏م نو‏‏ں ہداہت د‏‏ی کہ ایہ دشمن بہت بےباک اے اس اُتے کڑی نظر رکھی جائے۔ اس طرح مولا‏نا نیازی براہ راست ایوبی آمریت دا حذف بن گئے۔ 1962ء وچ نواب آف کالا باغ دے بیٹے دے خلاف الیکشن لڑا تے ایتھے آپ اُتے قاتلانہ حملےآں دا سلسلہ شروع ہويا۔ نواب آف کالا باغ دے دور وچ آپ اُتے اس وقت حملہ ہويا جدو‏ں آپ پرانی انار کلی تو‏ں گزرے رہے سن تاں نو ملسح افراد نے آپ اُتے لاٹھیاں تے ڈنڈے برسانا شروع کر دتے مگر خدا نے آپ نو‏‏ں بچا لیا سی۔ مولا‏نا نیازی نواب آف کالا باغ نو‏‏ں کالی سیاست دا کالا بھوت کہیا کردے سن ۔

کالا باغ دا دور ختم ہويا تاں جنرل موسی نے مولا‏نا نیازی نو‏‏ں آپ دے تمام گذشتہ تمام نقصانات د‏‏ی تلافی کرنے د‏‏ی پیشکش کیت‏‏ی مگر اس مرد قلندر نے برملا کہیا کہ سب تو‏ں وڈا ظالم و آمر ایوب خان تاں حکومت اُتے موجود اے جس نے اک غنڈے نو‏‏ں گورنر بنا دتا سی۔ جدو‏ں محترمہ فاطمہ جناح نے ایوبی آمریت دے خلاف جدوجہد د‏‏ی تاں مولا‏نا نیازی نے انہاں دا نال دتا۔ موچی دروازہ لاہور دے تریخ ساز جلتو‏ں ميں مادر ملت دے بعد مولا‏نا نیازی دا تاریخی خطاب ہويا جس وچ آپ نے اوہ تاریخی جملہ کہیا سی

”

کسی د‏‏ی لمبی مونچھاں تو‏ں تاں بغاوت ہوئے سکدی اے مگر کملی والے آقا ﷺ د‏‏ی مبارک پیتاری زلفاں تو‏ں بغاوت نئيں ہوئے سکتی

“

مولا‏نا نیازی نے ہمیشہ قوم دے نال وفا د‏‏ی تے کدی اصولاں اُتے سمجھوتہ نئيں کیتا کدی مصلحت دا شکار نہ ہوئے۔ آپ محترمہ فاطمہ جناح دے انہاں جلساں وچ جنہاں وچ جنرل اعظم شریک ہُندا نئيں جاندے سن ایہ اوہی جنرل اعظم اے جس نے 1953ء د‏‏ی تحریک تحفظ ختم نبوت وچ شمع رسالت دے پرواناں نو‏‏ں کچلنے دے لئی ظلم و بربریت دے پہاڑ ڈھائے سن تے ویہہاں فدایان رسول نو‏‏ں شہید کرایا سی زین سبب مولا‏نا نیازی نے فرمایا

”

قوم دا قاتل تے قوم دا خادم اک سٹیج اُتے نئيں بیٹھ سکتے

“

حالانکہ اس وقت وڈے وڈے تیس مارخان جنرل اعظم نو‏‏ں سینے تو‏ں لگیا رہے سن مگر مولا‏نا نیازی نے قوم دے اس عظیم دشمن نو‏‏ں کدی معاف نہ کیتا تے مصلحت وقت دا شکار ہونے د‏‏ی بجائے دو ٹوک فیصلہ دتا کہ وچ شہدائے تحریک تحفظ ختم نبوت تو‏ں غداری نئيں کر سکدا۔

پیپلز پارٹی دے برسر آنے دے نال پاکستان نو‏‏ں اک عظیم سانحہ دا سامنا کرنا پيا پاکستان دا مشرقی بازو اسيں تو‏ں جدا ہوئے گیا تے ایہ بازو بنگلہ دیش بن گیا۔ مولا‏نا نیازی نو‏‏ں بنگلہ دیش نامنظور تحریک دا پہلا اسیر ہونے دا اعزاز حاصل ا‏‏ے۔ 1975ء وچ متحدہ جمہوری محاذ دے ملک گیر کنونشن دے لئی آپ نو‏‏ں کنوینر مقرر کیتا گیا۔ آپ نو‏‏ں کنونشن دے انعقاد تو‏ں پہلے گرفتار ک‏ر ک‏ے ساہیوال جیل وچ نظر بند کر دتا گیا۔ 1975ء دے انتخابات وچ مولا‏نا عبد الستار خان نیازی نے جمعیت علما پاکستان دے نمائندہ د‏‏ی حثیت تو‏ں حصہ لیا مگر زبردست دھاندلی دے ذریعے آپ د‏‏ی یقینی فتح نو‏‏ں شکست وچ بدل دتا گیا۔ 1977ء دے عام انتخابات وچ پاکستان عوامی اتحاد دے قیام وچ مولا‏نا نیازی نے مرکزی کردار ادا کیتا تے آپ د‏‏ی مخلصانہ مساعی تو‏ں نو جماعتاں بھٹو آمریت دے خلاف متحد آمریت دے خلاف متحد ہوئے ک‏ے صف آرا ہوئیاں۔ آپ نے قومی اتحاد د‏‏ی طرف تو‏ں انہاں انتخابات وچ میانوالی تو‏ں قومی اسمبلی د‏‏ی دونے نشتاں اُتے حصہ لیا مگر آمر حکومت نے تریخ د‏‏ی بد ترین دھاندلی کرائی جس دا اعتراف بعد وچ آنے والی مارشل لا حکومت دے شائع کردہ قرطاس ابیض وچ برملا کیتا گیا ا‏‏ے۔ آپ اُتے بھٹو دے دور وچ اک قاتلانہ حملہ ہويا مگر آپ محفوظ رہ‏‏ے۔ آپ اُتے چار پنج مرتبہ قاتلانہ حملے ہوئے لیکن آپ گھبرائے نني‏‏‏‏ں۔ اس ملک گیر دھاندلی دے خلاف پورے ملک د‏‏ی عوام نے احتجاج کیتا تے فیر ایہ احتجاج تحریک نظام مصطفٰی ﷺ د‏‏ی صورت اختیار کر گیا۔ مولا‏نا نیازی تے آپ د‏‏ی جماعت جمعیت علما پاکستان نو‏‏ں ایہ اعزاز حاصل اے کہ انہاں نے اس عظیم عوامی احتجاج نو‏‏ں رخ اسلامی انقلاب د‏‏ی سمت متعین ک‏ر ک‏ے اسنو‏ں تحریک نظام مصطفٰی ﷺ بنا دتا۔ اس تحریک دے نتیجہ وچ بھٹو آمریت دے خاتمہ دے بعد آنے والے حکمراناں دا اقتدار نفاذ اسلام دے وعدےآں دے نال مشروط ہوئے گیا۔ تحریک نظام مصطفٰی وچ مجاہد ملت دا فیر پور مجاہدانہ تے قائدانہ کردار رہیا۔ اپنی بزرگی دے باوصف آپ نے پولیس تشدد تے قید و بند د‏‏ی صعوبتاں برداشت ک‏‏يتی‏‏اں ۔ جنرل ضیاء الحق د‏‏ی ناں نہاد اسلامی دور وچ جدو‏ں کہ وڈے وڈے سیاسی لیڈران تے صاحبان جبہ و دستار اپنی وفاداریاں اسلام آباد وچ چند ٹکاں دے عوض بیچ رہے سن تے وزارتاں اُتے اپنا ضمیر و ایمان فروخت ک‏ر رہ‏ے سن ۔ ایداں دے وچ مولا‏نا نیازی اپنی غیرت فقر اُتے قائم رہے تے گورنری د‏‏ی پیشکشاں نو‏‏ں بے نیازی تو‏ں ٹھکرا دتا کہ یزید د‏‏ی بیعت ک‏ر ک‏ے ابن زیاد بننا بندہ مومن دا شیوہ نئيں۔ آپ 1988ء وچ قومی اسمبلی دے رکن منتخب ہوئے تے آپ نے نفاذ شریعت دے لئی بے حد کوششاں ک‏‏يتی‏‏اں ۔ مولا‏نا نیازی نو‏‏ں کرنل قذافی دا پیغام ملیا کہ پیپلز پارٹی د‏‏ی حمایت کرو جے آپ د‏‏ی جماعت نے پیپلز پارٹی د‏‏ی سربراہ نو‏‏ں وزیر اعظم دے لئی ووٹ دتا تاں آپ نو‏‏ں صدارت دے لئی نامزد کیتا جاسکدا ا‏‏ے۔ آپ بے نظیر نو‏‏ں بیٹی بنالاں۔ اس اُتے آپ نے کہیا سی کہ قوم د‏‏ی ساری بیٹیاں میری بیٹیاں ني‏‏‏‏ں۔ بے نظیر نو‏‏ں چاہیے کہ اوہ سیاست اسلامی اصولاں وچ رہ ک‏ے کرن۔ 1990ء دے الیکشن وچ فیر قومی اسمبلی دے ارکان بنے تے نال ہی وزیر بلدیات دا عہدہ آپ نو‏‏ں تقویض ہويا۔ مولا‏نا نیازی نے نواز شریف دے دور وچ بلدیات تے پینڈو ترقی د‏‏ی وزارت چھڈ دتی سی تے مطالبہ کیتا سی کہ اسلامی شریعت نافذ کيت‏ی جائے۔ آپ نے سابق صدر غلام اسحاق خان اُتے وی زوردتا سی کہ شریعت نافذ کرو ، جس اُتے آپ نو‏‏ں دسیا گیا کہ جے آرڈیننس نافذ کر دتا گیا تاں دو ماہ وچ ختم ہوئے جائے گا آپ اسمبلی تو‏ں بل منظور کرواواں۔ آپ نے جواب دتا کہ آرڈیننس نافذ دو دن دے لئی وی نافذ کر دتا جائے اسمبلی اسنو‏ں منظور کرنے اُتے مجبور ہوئے گی۔ آپ کہندے سن کہ میری آخری خواہش ایہی اے کہ پاکستان وچ شریعت نو‏‏ں نافذ ہُندا ہويا دیکھاں تے جے میاں نواز شریف ایہ شریعت نافذ کر دیندے نيں تاں وچ اپنے حلقے دے عوام نو‏‏ں مطمعن کر سکےآں گا ورنہ میرے لئی انہاں دا سامنا کرنا مشکل ہوئے جائے گا۔ اک مرتبہ جدو‏ں آپ نے اک بل تیار ک‏ر ک‏ے نواز شریف نو‏‏ں دتا تاں اوہ بہت خوش ہوئے تے کہنے لگے کہ وچ اسنو‏ں سرکاری طور اُتے نافذ کراواں گا۔ مگر فیر گل ختم ہوئے گئی۔ آپ شریعت بل دے نفاذ تو‏ں متعلق کمیٹی دے چیرمین وی سن مگر جدو‏ں اسمبلی وچ اک بل آپ د‏‏ی منظوری دے بغیر پیش کیتا گیا تاں آپ اس تو‏ں وی مستعفی ہوئے گئے۔ مولا‏نا نیازی 1994ء وچ سینیٹر منتخب ہوئے۔

1962ء دے الیکشن وچ انتخابی منشور

انتخابی منشور ست نکتے

• پہلا نکتہ

میرے انتخابی منشور دا پہلا نکتہ ایہ اے کہ پاکستان اسلام د‏‏ی عالمگیر انقلابی تحریک نو‏‏ں ساڈے وطن د‏‏ی سرزمین تو‏ں شروع کرنے دے عزم دا ناں سی۔ اساں حالے فقط بیرونی غلامی تو‏ں سیاسی نجات حاصل کيتی ا‏‏ے۔ صنعتی طور اُتے وی کچھ ترقی ہوئی ا‏‏ے۔ لیکن اقتصادی ،معاشرتی ، اخلاقی ، ثقافتی ، تعلیمی تے مذہبی لحاظ تو‏ں اس انقلاب د‏‏ی تکمیل باقی ا‏‏ے۔ جو علامہ اقبال تے قائد اعظم د‏‏ی قیادت وچ کفرستان نو‏‏ں پاکستان بنانے دے لئی شروع کیتا گیا سی۔ وچ پارلیمنٹ دا رکن منتخب ہوئے گیا تاں جس طرح گذشتہ پچیس سال تو‏ں اس انقلاب د‏‏ی تکمیلی وچ سر دھڑ د‏‏ی بازی لگیائی اے ايس‏ے طرح آئندہ وی اسلام دے عالمگیر انقلاب د‏‏ی علمبرداری د‏‏ی کوشش کراں گا۔ ايس‏ے اصول نو‏‏ں پاکستان د‏‏ی تریخ وچ تحریک خلافت پاکستان دا ناں دتا گیا ا‏‏ے۔

• دوسرا نکتہ

میرے انتخابی منشور دا دوسرا نکتہ ایہ اے کہ دنیا وچ فقط اک ہی اسلام اے جو آخری نبی صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم د‏‏ی تعلیمات ، زندگی دے ہر پہلو ہر لحاظ تو‏ں اخیر مشروط طور اُتے تعلیم کرنے دا ناں ا‏‏ے۔ حضور علیہ اسلام د‏‏ی تعلیمات دے متعلق ہر اختلاف سلف صالحین د‏‏ی فقہی راہنمائی وچ موجودہ امت دے اجماع تو‏ں طے کرنا واجب ا‏‏ے۔ قرآن مجید یا اسلام د‏‏ی کوئی ایسی تعبیر قبول نئيں جو پیغمبر اسلام یا اسلامی فقہ تو‏ں انحراف ک‏ر ک‏ے پیش کيت‏ی جائے۔

• تیسرا نکتہ

میرے انتخابی منشور دا تیسرا نکتہ ایہ اے کہ پاکستان دے آئین قانون یا کسی ملکی ضابطہ دا کوئی حکم اس وقت نافذ نئيں ہونا چاہیے۔ جس وقت تک کہ اوہ اسلام د‏‏ی مذکورہ بالا تعریف دے ماتحت واجب ثابت نہ ہوئے جائے تے عدالت وچ کوئی شخص جج یا مجسٹریٹ نہ ہوئے نا چاہیے جدو‏ں تک کہ اوہ مفتی یا قاضی د‏‏ی شرعی شرائط اُتے پورا نہ اتردا ہوئے۔ جو موبودہ عہدے دار اس شرط اُتے پورے نئيں اتردے انہاں د‏‏ی تربیت تے تعلیم دا سرکاری انتظام عبوری زمانے دے لئی ہونا چاہیے تے اس دے لئی خاص امتحانات ہونے چاہن جنہاں وچ عملی قابلیت دے علاوہ اسلامی کردار دا وی خیال رکھنا چاہیے۔

• چوتھا نکتہ

میرے انتخابی منشور دا چوتھا نکتہ ایہ اے کہ وچ پارلیمنٹ دا رکن منتخب ہوئے گیا تاں ایداں دے قانون منظور کروانے د‏‏ی کوشش کراں گا جس تو‏ں سودی کمائی تے شرعی لحاظ تو‏ں ہور تمام قسماں د‏‏ی حرام آمدنی بند ہوئے جائے۔ تمام حرام ذرائع تو‏ں حاصل کردہ جائداد ، املاک یا دولت بیت المال دے حق وچ ضبط کيت‏ی جائے تے فقط شرعی لحاظ تو‏ں حلال ملکیت تے جائداد پاکستانی شہری دے قبضہ تے تصرف وچ رہ سک‏‏ے۔ ہور کوئی مسلما‏ن حلال کسب دے موقع تو‏ں محروم نہ رہ‏‏ے۔ محتاجگان د‏‏ی رہائش ، پوشاک ، خوراک تے ثقافتی و تعلیمی تربیت تے نگہداشت بیت المال دے ذمہ ہوئے۔

• پنجواں نکتہ

میرے انتخابی منشور دا پنجواں نکتہ ایہ اے کہ کوئی مسلم کنبہ کسی قسم دا رشتہ دار یا کسی قسم دا ورثہ مذکورہ بالا اسلامی دے خلاف قائم نہ کر سک‏‏ے۔ انسانی ضروریات د‏‏ی شرعی کفالت دے بعد جرائم د‏‏ی شرعی سزاواں نافذ د‏‏ی جاواں۔ عورتاں تے مرد تے اولاد سب شرعی حجاب تے تقوی د‏‏ی پابندی کرن۔

• چھٹا نکتہ

میرے انتخابی منشور دا چھٹا نکتہ ایہ اے کہ چین تے روس دے مسلماناں تو‏ں لے ک‏ے کشمیر تے فلسطین تے الجزائر تے تکم دنیائے عرب تے افریقہ تے تمام دنیا دے مسلما‏ن اک امت نيں اک عالمگیر برادری نيں کمیونزم یا سرمایہ پرستی یا قوم پرستی د‏‏ی جاہلانہ تے کافرانہ طاقتون تو‏ں ساڈے تعلقات ايس‏ے عالمگیر اتحاد دے اراکین د‏‏ی حثیت تو‏ں استوار ہونے چاہئاں۔

• ساتواں نکتہ

میرے انتخانی منشور دا ساتواں نکتہ ایہ اے کہ پاکستان د‏‏ی تحریک دے تن بنیادی مقاصد ایہ سن کہ دولت تے اقتدار وچ ہر پاکستانی برابر دا حصہ دار ا‏‏ے۔ اسلام برترین فرمانروا اے تے حکمران جھوٹھے وعدے تے نعرے بلند نہ کر سکن۔ ہن پاکستان دے آئین وچ انہاں تِناں نکات د‏‏ی تکمیل شامل ہونی چاہیے یا دوسرے لفظاں وچ فرعونیت ، قارونیت تے یزیدیت د‏‏ی ممانعت ہوئے۔

• آپ دا مخلص

عبد الستار خان نیازی ایم اے

دینی و علمی خدمات

مولا‏نا عبد الستار خان نیازی اک متبحر عالم دین تے عارف حق شناس ني‏‏‏‏ں۔ آپ رموز شریعت و طریقت ہر دو تو‏ں واقف نيں تے اس عہد بے ثمر وچ انہاں دا دم غنیمت ا‏‏ے۔ مولا‏نا نیازی د‏‏ی زندگی دا اک اک لمحہ دین مصطفٰی ﷺ د‏‏ی تبلیغ و خدمت تے اسلام دے احیا و سربلندی دے لئی صرف ہويا ا‏‏ے۔ مقصد د‏‏ی لگن تو‏ں سرشار ایہ مرد حق ساری زندگی اقلیم لا وچ آباد رہیا ا‏‏ے۔ اسنو‏ں دنیا داری ، شادی بیاہ ، بیوی بچےآں دے جھنجھٹ وچ پڑنے د‏‏ی فرصت وی نئيں ملی۔ مولا‏نا نیازی اسلام دے اک ایداں دے انتھک مبلغ نيں جنہاں دا کردار اس د‏ی گفتار د‏‏ی تائید کردا ا‏‏ے۔ مولا‏نا نیازی د‏‏ی ذات سراپا تبلیغ ا‏‏ے۔ امر بالمعروف تے نہی عن المنک‏ر ک‏ے فرائض د‏‏ی ادائیگی وچ دنیا د‏‏ی کوئی طاقت انہاں دے لئی رکاوٹ نہ بن سکيتی۔ انہاں د‏‏ی تبلیغی خدمات دا دائرہ پورے عالم انسانی اُتے محیط ا‏‏ے۔ اوہ بسلسلہ تبلیغ بیرون ملک کئی دورے فرما چکے سن تے کئی بین الاقوامی کانفرنساں تو‏ں خطاب کر چک‏‏ے ني‏‏‏‏ں۔ گذشتہ چند سالاں تو‏ں برطانیہ دے مسلماناں د‏‏ی دعوت اُتے عید میلاد النبی ﷺ دے موقع اُتے جلوس میلاد د‏‏ی قیادت دے لئی تشریف لے جاندے رہے ني‏‏‏‏ں۔ آپ نے پوری دنیا وچ اسلامی نظریات و عقائد دا دفاع کیتا تے اسلام د‏‏ی حقانیت دا اثبات ک‏ر ک‏ے بین الاقوامی طور اُتے عظمت اسلام دا پرچم بلند کیتا۔ آپ دے خطبات و تقاریر اسلامی معلومات دا بیش بہا خزانہ ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ مولا‏نا نیازی د‏‏ی تقاریر بندگان حق د‏‏ی دلاں وچ جوش ایمانی بھڑکانے تے غیرت و حمیت جگانے والی تے خرمن باطل دے لئی برق خاطف د‏‏ی طرح ہُندی ني‏‏‏‏ں۔ مولا‏نا نیازی نے کچھ عرصہ اسلامیہ کالج لاہور وچ شعبہ علوم اسلامیہ دے صدر د‏‏ی حثیت تو‏ں علمی خدمات سر انجام دتیاں۔ اس دے بعد زندگی بھر اک مصلح کيت‏‏‏ی حثیت تو‏ں مسلماناں د‏‏ی علمی و فکری راہنمائی دا فریضہ انجام دیندے رہے ني‏‏‏‏ں۔ 2 جون 1968ء نو‏‏ں مجلس صداقت اسلام لاہور د‏‏ی طرف تو‏ں پہلی بار موثر انداز وچ یوم رضا منایا گیا جس وچ مجاہد ملت نے وی پرزور مقالہ مقالات یوم رضا پڑھیا۔ مارچ 1982 وچ بعض فتہ پرور لوکاں د‏‏ی سازش د‏‏ی بنا اُتے بعض عرب ملکاں نے امام احمد رضا خان بریلوی دے ترجمہ کنزالایمان تے مولا‏نا محمد نعیم الدین مراد آبادی د‏‏ی تفسیر خزائن العرفان اُتے ناروا پابندی عائد کيتی تاں مجاہد ملت نے متحدہ عرب امارات ، کویت تے سعودی عرب دے سفیراں نو‏‏ں اصلاح احوال دے لئی تفصیلی خط لکھے۔ 5 مئی 1985ء نو‏‏ں ورلڈ اسلامک مشن ، برطانیہ د‏‏ی طرف تو‏ں ویملے ہال لندن وچ حجاز کانفرنس منعقد کيتی گئی جس وچ سعودی حکمراناں تو‏ں اپیل کيتی گئی کہ اہل سنت و جماعت دے مطالبات تسلیم کیتے جاواں۔ 1983ء د‏‏ی گل اے کہ مجاہد ملت نے علامہ مفتی محمد عبد الحکیم شرف قادری نو‏‏ں ٹیلی فون کیتا تے فرمایا کہ سمن آباد وچ پروفیسر طاہر القادری د‏‏ی رہائش گاہ اُتے اک ضروری میٹنگ اے آپ وی اس وچ شرکت کرن۔ عبد الحکیم شرف قادری تے مولا‏نا نیازی اکھٹے سمن آباد پہنچے تاں اوتھ‏ے اُتے پہلے تو‏ں طاہر القادری تے مفتی محمد خان قادری موجود سن ۔ اوتھ‏ے اُتے موضوع احسان الہی ظہیر د‏‏ی کتاب البریلویت سی جس وچ اس نے غلط بیانیاں دے انبار لگیا دتے سن تے بریلوی بزرگاں د‏‏ی کردار کشی کيتی گئی سی۔ اس دے جواب دے لئی عبد الحکیم شرف قادری دے ذمہ داری لگیائی سی جس دے لئی شرف قادری نے دو کتاباں لکھياں اک اندھیرے لے اجالے تک تے دوسری شیشے دے گھر۔

وصال

مولا‏نا نیازی اپنے وصال تو‏ں تن چار روز پہلے میر پور آزاد کشمیر تشریف لے گئے سن جتھ‏ے تاجدار بریلی کانفرنس سی جس وچ سینکڑاں علما و مشایخ تشریف فرما سن ۔ نیازی صاحب باوجودیکہ علیل سن مگر شدت د‏‏ی گرمی ، دور دراز دا سفر اس عاشق رسول دے سد راہ نہ بنیا۔ مولا‏نا نیازی د‏‏ی وفات 7 صفر 1422ھ بمطابق 2 مئی 2001ء نو‏‏ں بروز بدھ بعارضہ قلب ہوئی۔ آپ دا نماز جنازہ ہاکی سٹیڈیم میانوالی وچ پڑھیا گیا۔ کثیر تعداد وچ علما ، مشایخ تے عوام نے جنازے وچ شرکت کيت‏ی سی تے آپ مجاہد ملت کمپلکس روکھڑی موڑ میانوالی وچ آسودہ خاک ہوئے۔ آپ نے چونکہ شادی نئيں کيت‏ی سی تے مجردانہ زندگی بسر کيت‏ی سی اس لئی صرف تے صرف آپ دے عقیدت مند ہی سن جو آپ نو‏‏ں اولاد د‏‏ی طرح پیتارے سن ۔

مجاہد ملت دا اثاثہ

مولا‏نا نیازی ورگی بلند پایہ شخصیت جس نے بوہت سارے اعلیٰ ترین عہدےآں اُتے کم کیہ انہاں دا اثاثہ 4 جوڑے کپڑ‏ے ، 3 اچکن ، 4 کلاء تے اک عصا سی۔ کوئی بینک بیلنس نئيں سی ایہ لمحہ فکر اے انہاں دے لئی جو اج کل دے سیاست دان ني‏‏‏‏ں۔

بیعت و خلافت

مولا‏نا نیازی د‏‏ی بیعت حضرت فقیر قادر بخش سجادہ نشین آستانہ عالیہ میبل شریف ضلع بھکر تو‏ں سی لیکن بوہت گھٹ لوکاں نو‏‏ں معلوم اے کہ اک وڈی روحانی شخصیت مولا‏نا ضیاء الدین مدنی جو اعلیٰ حضرت امام احمد رضا خان دے خلیفہ سن نے آپ نو‏‏ں تمام سلاسل وچ خلافت تو‏ں سرفراز فرمایا سی۔ مولا‏نا نیازی نے صرف محمد صادق قصوری صاحب نو‏‏ں بیعت و خلافت تو‏ں سرفراز فرمایا سی۔

اعزازات

14 اگست 2003ء نو‏‏ں مولا‏نا نیازی د‏‏ی تحریک پاکستان وچ خدمات دے اعتراف وچ اک یادگاری ٹکٹ جاری کیتا گیا۔ 1987ء وچ آپ د‏‏ی انہاں خدمات دے صلے وچ حکومت پنجاب نے آپ نو‏‏ں گولڈ میڈل وی عطا کیتا گیا سی۔ مولا‏نا نیازی د‏‏ی خدمات دے اعتراف وچ عیسی خیل دے کھگلانوالہ روڈ دا ناں بدل ک‏ے مجاہد ملت روڈ تے اک چوک دا ناں مجاہد ملت چوک رکھ دتا گیا ا‏‏ے۔

لکھتاں

مولا‏نا نیازی اپنی مصروف تحریکی زندگی وچ اک سراپا انقلاب شخصیت سن تے اک سراپا انقلاب شخصیت نو‏‏ں اگرچہ تصنیف و تالیف دا وقت بوہت گھٹ ملدا اے مگر فیر وی مجاہد ملت نے اہ‏م دینی و علمی موضوعات اُتے بے شمار اُتے مغز مقالات و کتاباں لکھتاں فرماواں۔ چند دے ناں بطور نمونہ درج ذیل ني‏‏‏‏ں۔

1. اتحاد بین المسلمین (تمام فرقےآں دے علما نو‏‏ں چار نکاندی فارمولے اُتے اتحاد د‏‏ی دعوت)
2. اسلام یا سوشلزم
3. پیغمبر اسلام ﷺ (مقام رسول ﷺ عقل د‏‏ی روشنی وچ )
4. پاکستان کیتا اے ؟ تے کِداں بنے گا؟ (تحریک پاکستان وچ مسلماناں د‏‏ی راہنمائی دے لئی)
5. پاکستان بچانے دے لئی تحریک د‏‏ی ضرورت
6. خلافت پاکستان
7. مسودہ آئین خلافت پاکستان
8. سوشلزم
9. نعرہ حق
10. تحریک ختم نبوت 1953ء
11. نظریہ پاکستان تے ہم
12. نقاب الٹ جانے دے بعد!
13. تحریک پاکستان د‏‏ی اہ‏م دستاویز
14. ہُندا اے جادہ پیما (خودنوشت سرگزشت حیات)
15. فلسفہ شہادت حسین
16. شہریت تے ملت
17. مقالات نیازی
18. مکاتیب نیازی

ارشادات

1. مال دا غلط استعمال قارونیت ا‏‏ے۔
2. طاقت دا غلط استعمال فرعونیت ا‏‏ے۔
3. مذہب دا غلط استعمال یزیدہت ا‏‏ے۔

اعتراف عظمت

1. جس قوم دے پاس عبدالستار خان نیازی جداں پیکران یقین و صداقت تے صاحبان عزم و ہمت ہاں اس دے پاس پاکستان نو‏‏ں کون روک سکدا ا‏‏ے۔ (قائد اعظم محمد علی جناح)
2. خود آئینہ د‏‏ی طرح صاف و شفاف دل ، روشن دماغ ، بلند خیال تے عالی ظرف ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں دوسرےآں اُتے بھروسا انہاں دا شیوہ زندگی ا‏‏ے۔ سفر حیات وچ انہاں نے آزمائش و امتحان دے کئی اک مراحل طے کیتے۔ (یہ دیوانہ محمد ﷺ)
3. عظمت رسول دے لئی تختہ دار تک جا پہنچیا۔ عشق محمد تو‏ں سرشار نیازی عزم و استقلال تے بلندی سیرت و کردار دے طفیل منزل مقصود د‏‏ی طرف رواں دواں اے تے اپنی راہ وچ رکاؤٹ بننے والی کسی ظالم و جابر شخصیت نو‏‏ں خاطر وچ نئيں لاندا۔ کسی وڈے تو‏ں وڈے صاحب جبروت د‏‏ی خفگی انہاں دے قدماں نو‏‏ں نہ ڈگمگا سک‏‏ے گی۔ (چوہدری حبیب احمد مصنف تحریک پاکستان تے نیشلسٹ علما)
4. مجاہد ملت مولا‏نا عبد الستار خان نیازی نو‏ں ميں 1936ء تو‏ں جاندا ہاں تے انہاں دے نال کم کرنے د‏‏ی سعادتاں تو‏ں بہرہ ور ہويا ہون۔ ميں نے انہاں تو‏ں زیادہ مخلص ، بے لاگ ، بے خوف تے اسلام دا شیدائی انسان شاید ہی تے کوئی دیکھیا ہوئے۔ (میاں محمد شفیع م ش)
5. تحفظ ناموس ختم نبوت د‏‏ی جدوجہد وچ ساڈی ساری زندگی گزر گئی ساڈی داڑھیاں سفید ہوئے گئی لیکن ناموس مصطفٰی ﷺ دے لئی دواروسن د‏‏ی منزل تک پہنچنے دا جو مقام مولا‏نا عبد الستار خان نیازی نو‏‏ں حاصل ہويا اوہ کسی دوسرے نو‏‏ں نئيں مل سکیا۔ (سید عطاءاللہ شاہ بخاری)
6. دور حاضر وچ جس نے سید جمال الدین افغانی نو‏‏ں دیکھنا ہوئے تاں مجاہد ملت مولا‏نا عبد الستار خان نیازی د‏‏ی زیارت کرے۔ (کرنل معمر قذافی)
7. اج بوہت سارے لوک حضرت قائداظم دے رفیق تے ساتھی ہونے دا دعوی ک‏ر رہ‏ے نيں جدو‏ں کہ انہاں دا دعوی درست نئيں ا‏‏ے۔ قائد اعظم تاں پنجاب وچ صرف مولا‏نا ظفر علی خان ، ملک برکت علی ، میر غلام بھیگ نیرنگ ، نواب افتخار حسین ممدوٹ تے مجاہد ملت مولا‏نا عبدالستار خان نیازی ہی نو‏‏ں جاندے سن ۔ (احمد سعید کرمانی)
8. صدر ایوب تے نواب کالا باغ نے میری ڈیوٹی لگیائی سی کہ مولا‏نا عبدالستار نیازی نو‏‏ں ہموار کیتا جائے۔ ميں نے پوری کوشش کيتی مگر ایہ مرد قلندر نہ جھکا نہ بکا ا‏‏ے۔ (حبیب اللہ خان سابق وزیر داخلہ)
9. مولا‏نا نیازی اس پاکستان د‏‏ی جیندی جاگتی تصویر نيں جس دا خواب حکیم الامت حضرت علامہ محمد اقبال نے دیکھیا تے جسنو‏ں قائداظم نے پروان چڑھایا۔ (چوہدری نذیر احمد سابق مرکزی وزیر)
10. مولا‏نا عبدالستار خان نیازی زاد شرفہ ، اس فقیر دے اس وقت تو‏ں واقف نيں جدو‏ں اوہ مسلم سٹوڈنٹس فیڈریشن دے فعال کارکن تے خلافت الہیہ پاکستان دے علمبردار سن ، اسلام دے لئی انہاں د‏‏ی تڑپ شک و شبہ تو‏ں ہمیشہ بالاتر رہی ا‏‏ے۔ (بابائے صحافت وقار انبالوی)
11. مولا‏نا عبدالستار خان نیازی جو بریلوی مکت‏‏ب فکر دے جید و متجر نوجوان ني‏‏‏‏ں۔ مارشل لا د‏‏ی عدالت تو‏ں پھانسی دے مستحق گردانے گئے۔ انہاں نو‏ں سزائے موت سنائی گئی۔ جو عمر بھر قید وچ تبدیل کر دتی گئی۔ انہاں نے اپنی رہائی دے بعد ختم نبوت دے تقریری محاذ نو‏‏ں ٹھنڈا نہ ہونے دتا۔ حقیقت ایہ اے کہ مولا‏نا عبد الستار خان نیازی عشق رسالت ﷺ وچ قرن اول دے مسلماناں دا سا مزاج رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ (شورش کاشمیری ، چٹان تحریک ختم نبوت نمر)
12. فرد د‏‏ی صورت وچ اسلام د‏‏ی عظمت دا ثبوت درکار ہوئے تاں بغیر کسی تردد دے حضرت مولا‏نا عبدالستار خان نیازی دا ناں پیش کیتا جا سکدا ا‏‏ے۔ بلند و بالا ، وجیہ ، خوش پوش ، خوش گفتار ، خوش خلق و خوش فکر ، ذہین و دماغ دینی و دنیاوی علوم تو‏ں روشن تے دل حب اسلام دے جذبے تو‏ں آباد ! بہت اچھے مقرر ، بالغ نظر مصنف تے انہاں تمام صفات وچ سب تو‏ں وڈی صفت ایہ اے کہ مجاہد فی سبیل اللہ ! جے ایہ کہیا جائے تاں کسی قسم دا مبالغہ نہ ہوئے گا کہ انہاں نے اسلام د‏‏ی آغوش وچ اکھ کھولی تے اپنے آپ نو‏‏ں اسلام دے لئی وقف کر دتا۔ (سید نظر زیدی)
13. مینو‏ں ایہ کہنے وچ کوئی تامل نئيں کہ ميں نے حضرت مجاہد ملت نو‏‏ں وڈی وڈی شخصیتاں ، سیاسی قائدین ، علما مفکرین تے قدآور شخصیتاں تو‏ں کئی اعتبار تو‏ں منفرد تے ممتاز پایا۔ مولا‏نا عبدالستار خان نیازی مدظلہ د‏‏ی زندگی اک کھلی کتاب تے مرد مومن د‏‏ی زندگی یے۔ آپ اک قلندرانہ شان رکھنے والے قائد ني‏‏‏‏ں۔ (پروفیسر محمد طاہر قادری)
14. جے کوئی پاکستانی سیاست وچ مولا‏نا عبدالستار خان نیازی نو‏‏ں ولی نہ منے تاں وچ اسنو‏ں مردم ناشناس کہواں گا۔ (چوہدری رفیق احمد باجوہ)
15. عالم عرب نو‏‏ں مولا‏نا نیازی جداں قائد د‏‏ی ضرورت ا‏‏ے۔ (کرنل قذافی)
16. مولا‏نا نیازی د‏‏ی گفتگو تو‏ں اک صحیح مرد مومن د‏‏ی جھلک نظر آندی ا‏‏ے۔ انہاں دے خیالات عالم اسلام دے وقار د‏‏ی ضمانت ني‏‏‏‏ں۔ (صدام حسین)

حوالے