مسلم سائنسداناں دی فہرست
اسمِ سائنس دان | زمانہ | نمایاں کم | ||
حربی الحمیری | ستويں / اٹھويں صدی | عرصہ حیات زیرتحقیق، حیان توں پہلے ہونے دا امکان غالب اے۔ انہاں دا شمار کیمیاء دان جابربن حیان دے معلمین وچ کیتا جاندا اے۔ | ||
ابراہیم الفزاری | اٹھويں صدی تا 777ء | خلافت عباسیہ دے دور وچ خلیفہ ہارون الرشید دے تحقیقاندی اداراں توں وابستگی رہی۔ علم فلکیات اُتے تحقیق و تحریر کیتیاں جنہاں وچ اسطرلاب تے سالنامہ دی ترتیب وی شامل نيں۔ ہارون الرشید دے کہنے اُتے یعقوب بن طارق دی شراکت وچ ہندوستانی فلکیاتی تحریراں دا عربی وچ ترجمہ کیتا، ایہ کتاب 750ء وچ بیت الحکمہ بغداد وچ الزیج علی سنی العرب دے نام توں تکمیل نوں پہنچی[۱]۔ انہاں دے بیٹے دا نام وی مماثلت دے نال محمد الفزاری تھا، جو خود وی اپنی جگہ اک فلکیات داں تاے۔ ابراہیم الفزاری دا انتقال 777ء وچ ہويا۔ | ||
جابر بن حیان | 721ء ت تا 815ء ت | کیمیاءدان (بابائے کیمیاء دا لقب دتا گیا [۲])؛ طبیعیات وچ کم؛ علم الادویہ وچ تحقیق؛ علم الہیئت وچ تحقیق (چاند اُتے موجود حفرہ دی منسوبیت، حفرۂ جابر / Geber crater کہیا جاندا اے [۳])۔ امام جعفر الصادق علیہ السلام تے الحمیاری ورگے معلمین توں استفادہ تے علم حاصل کیتا۔ معلومہ کتب؛ کتاب الکیمیاء، کتاب الزہرہ۔ | ||
محمد الفزاری | پیدائش؟ تا 796ء (806ء)؟ ت |
مسلم ریاضی دان، فلکیات دان تے فلسفی۔ انہاں دے والد دا نام ابراہیم الفزاری سی جو خود وی اک سائنس دان تاے۔ یعقوب بن طارق دے نال مل کے براہماگپتا دے ہندوستانی فلکیاتی کم بنام سندھانتا (Brahmasphutasiddhanta) دا عربی ترجمہ کیتا۔ | ||
یعقوب بن طارق | پیدائش؟ تا 796ء ت | مسلم ریاضی دان، فلکیات دان تے فلسفی۔ محمد الفزاری دے نال سنسکرت دے فلکیاتی کم نوں عربی وچ ترجمہ کیتا۔ سندھانتا توں ماخوذ تے اضافاں دے نال کتاب بنام الزیج المحلول من السندھند لدرجات الدراجہ تحریر کیتی۔ | ||
ابن ترک | 830ء ت | ریاضیات وچ تحقیق۔ الجبرا اُتے کم کیتا جس دا آج چکوری مساواتاں (Quadratic Equations) توں متعلق صرف اک باب دستیاب اے۔ کہیا جاندا اے کہ انہاں دا کم الخوارزمی دے کم توں بہت مماثل سی تے اس دی اشاعت دا زمانہ وی الخوارزمی دی کتاب الكتاب المختصر فی حساب الجبر والمقابلہ دی اشاعت دا عہد ہی بیان کیتا جاندا اے۔ | ||
الاصمعی | 739ء تا 831ء | حیوانیات و نباتیات اُتے تحقیق و تحریر۔ معلومہ کتب؛ کتاب الخلیل، کتاب خلق الانسان (جو انسانی تشریح توں متعلق اے)۔ عباسی خلیفہ مامون الرشید دے استاذ تے بہت وڈے عالم دین، عربی لغت وچ درجہ امامت اُتے فائز نيں ۔ | ||
الخوارزمی | 780ء ت تا 850ء ت | ریاضی، فلکیات، علم النجوم تے جغرافیہ دے شعبہ جات وچ تحقیق و تحاریر۔ بابائے الجبرا دا لقب حاصل (یا شراکت) اے [۴] ۔ معلومہ کتب؛ کتاب الجبر و المقابلہ، کتاب الجمع و التفریق بی حساب الہند[۵] ، کتاب صورۃ الارض۔ | ||
الجاحظ | 776ء ت تا 868ء ت | تاریخ، الہایات، حیوانیات تے فلسفہ وچ تحقیق و تحاریر۔ ہور تاریخی دستاویزات توں انہاں دی قریباً دو سو کتب دا اندازہ لگایا گیا اے جنہاں وچوں تیس دے قریب ہی دستیاب ہو سکیتیاں نيں۔ انہاں وچ کتاب الحیوان، کتاب البخلا، كتاب البیان والتبیین وغیرہ شامل نيں۔ | ||
الکندی | 801ء ت تا 873ء ت | ریاضی دان، فلسفی، طبیعیات دان تے موسیقی توں لگاؤ(علاج بالموسیقی یعنی Music Therapy وچ تجرگل [۶])۔ خلافت عباسیہ دے بغداد وچ بیت الحکمہ دی اک اہم ترین شخصیت۔ بابائے Cryptanalysis یا صفری تجزیہ دا اعزاز حاصل [۷]۔ اطباء دے لئی ادویات دی طاقت ناپنے دا صیغہ (فارمولا) تشکیل دتا [۸]۔ چند معلومہ کتب: کتاب فی الاستعمال الاعداد الہند، On Deciphering Cryptographic Messages یعنی، تخطیط صفری پیغامات دی کشف صفری [۹] | ||
ابن فرناس | 810ء ت تا 887ء ت | طبیعیات تے علم الہیت وچ تحقیق و تجرگل۔ ساعت الماء (آبی گھڑی) دی تخلیق۔ انہاں نے Wright Brothers توں 1000 ہزار سال قبل 875ء اپنا glider تخلیق کے دے پہلی انسانی پرواز دا تجربہ کیتا [۱۰] ۔ اس توں قبل 852ء وچ مسلم اسپین ہی دے آرمین فرمان نے اسی قسم دا تجربہ کیتا سی تے اوہ ہوائی چھتری دے ذریعے کیتا گیا تھا، اسی وجہ توں Philip Hitti دے مطابق ؛ ابن فرناس تاریخ وچ پہلے شخص تاے، جنہاں نے سائنسی طریقے توں پرواز دی کوشش کیتی [۱۱] | ||
علی ابن ربان الطبری | 838ء ت تا 870ء ت | طب وچ تحقیق و تحریر۔ انہاں نے دنواں دا سب توں پہلا طبی دائرہ المعارف مرتب کیتا۔ مشہور مسلم سائنس دان الرازی دے معلم وی تاے۔ معلومہ کتب؛ فردوس الحکمہ، تحفات الملوک، حفظ الصحت وغیرہ | ||
جابر بن سنان البتانی | 850ء ت تا 923ء ت | انہاں دے نام وچ الصابی شامل ہونے کیوجہ توں غیر مسلم ثابت کرنے دی کوششاں وی کیتی گئی نيں لیکن جے نام ہی دی گل دی جائے تو انہاں دا مکمل نام تو، ابو عبد اللہ محمد بن جابر بن سنان الحرانی الصابی البتانی اے۔ ریاضی تے بالخصوص مثلثیات (Trigonometry) وچ اہم تحقیقات۔ شمسی سال دے 365 دن، 5 گھنٹے 46 دقیقے تے 24 ثانیے ہونے دا تخمینہ لگایا۔ معلومہ کتب؛ کتاب الزیج۔ | ||
الفرغانی | 860ء ت | اجرام فلکی دی حرکات اُتے تحقیق و تحریر۔ المامون دی زیرسرپرستی (813ء تا 833ء) بغداد وچ ہونے والے زمین دے قطر دی پیمائش دے منصوبے وچ شامل رہے۔ بغداد توں مصر واپس آکر 856ء وچ اسطرلاب اُتے اک تحقیقی شرح لکھی۔ 861ء دے دوران وچ بنائے گئے نیل پیما دی اپنی زیرنگرانی تعمیر کروائی۔ چاند اُتے موجود حفرہ الفرغانی (Alfraganus Crater) انہی دے نام توں منسوب اے [۱۲] | ||
ابوبکرالرازی | 864ء تا 925ء | طب، فلسفہ و کیمیاء وچ تحقیق و تحریر۔ کیمیائی مرکب الکحل دی دریافت دا سہرا انہاں دے سر اے۔ جدوں کہ بعض ذرائع تیزاب كِبرِيت (sulfuric acid) دی دریافت وی انہی توں منسوب کردے نيں تے ہور ایسے تاریخی شواہد وی پیش کیتے جاندے نيں جنہاں دی رو توں اس تیزاب دی دریافت دا سہرا جابر بن حیان دے سر جاندا اے۔ | ||
الفارابی | 870ء تا 950ء | علم ریاضی، طب، فلسفہ تے موسیقی وچ تحقیق و تحاریر۔ منطق (logic) دی علمی گروہ بندی کیتی۔ انہاں نوں ارسطو دے بعد دوسرا وڈا فلسفی وی کہیا جاندا اے۔ علم طبیعیات وچ وجود خلا اُتے اہم تحقیقات۔ [۱۳] | ||
المسعودی | 896ء تا 956ء | پہلی بار وسیع پیمانے اُتے تاریخ تے جغرافیہ نوں پیوست کردے ہوئے کتب تحریر کیتیاں۔ دنواں بھر وچ اپنے سفر توں اخذ کردہ تجرگل دی بنا اُتے تخطیط التاریخ (histography)، جغرافیہ تے زمینیات (earth sciences) ورگے موضوعات دا احاطہ کیتا۔ کہیا جاندا اے کہ اس عالم دا تعلق معتزلہ گروہ توں سی | ||
احمد بن وحشیہ | نویں صدی | کیمیاء دان، زراعت دان تے ماہر مصریات و مورخ۔ یورپ وچ ہونے والے عربی سائنس دے ابتدائییییییی تراجم وچ انہاں دا نام احمد بن ابوبکر بن وحشیہ وی آندا اے۔ عربی کتب و مقالات دی مشہور فہرست تیار کرنے والے ابن الندیم دی کتاب بنام کتاب الفہرست وچ ابن وحشیہ دی متعدد کتب و مقالات دے نام پائے جاندے نيں۔ | ||
عبدالرحمن الصوفی | 903ء تا 986ء | فلکیات تے ریاضیات دی بے شمار کتب دا عربی وچ ترجمہ کیتا۔ کواکب تے نجوم دی درجہ بندی دی جو کسی نہ کسی حد تک آج وی رائج اے۔ اصطرلاب دے اک ہزار استعمالات اُتے کتابچہ تحریر کیتا۔ مشہور کتب وچ كتاب الكواكب الثابتة (964ء وچ شائع ہوئی تے اس دے متعدد نسخے آج وی موجود نيں۔ انگریزی وچ ایہ Book of Fixed Stars دے نام توں مشہور اے)، صور الكواكب الثمانية والأربعين (اس وچ کواکب و نجوم دی درست ترین تصویر کشی کیتی گئی اے۔) تے أرجوزة في الكواكب الثابتة شامل نيں۔ سب توں پہلا تذکرہ جو Andromeda نامی کہکشاں دا ملدا اے اوہ الصوفی ہی نے بعد از ذکر کتاب أرجوزة في الكواكب الثابتة (964ء) وچ کیتا۔ | ||
ابوالقاسم الزہراوی | 936ء تا 1013ء | جدید آپرشن دا موجد اس نے آپرشن وچ کم آنے والے بوہت سارے اوزار بنائے جو ہن تک استعمال ہو رہے نيں۔ ایہ اشبلہ اندلس وچ پیدا ہويا سی تے بارہواں صدی دے دا بہت وڈا طبیب تے جراح سی ۔ | ||
البوزجانی ابو الوفا البوزجانی |
940ء تا 998ء | |||
ابن الہیثم ابن الہیثم |
965ء تا 1040ء | تیسری صدی ہجری وچ مصر دا عظیم سائنس دان سی اس نے ہی ہن توں پہلے روشنی اُتے تجرگل کیتے تاے۔ اس نے ہی سب توں پہلے اسوان ڈیم بنانے دی تجویز پیش دی سی۔ مگر وسائل دی کمی دی وجہ توں اس منصوبے اُتے عمل درآمد نئيں کرا سکا۔ | ||
الماوردی | 972ء تا 1058ء | |||
البیرونی | 973ء تا 1048ء | |||
ابن سینا | 981ء تا 1037ء | |||
الجزار | دسویں صدی | |||
الناصبی ابن حوقل |
دسویں صدی (920ء؟) | |||
ابواسحاق الزرقالی | 1028ء تا 1087ء | ماہر فلکیات، انہاں نے 1080ء وچ زمین دی سورج دے گرد گردش دا نظریہ پیش کیتا۔ | ||
محمد الازدی | دسویں صدی | |||
عمر خیام | 1048ء تا 1131ء | علم نجوم تے ریاضی دے ماہر تاے۔ شمسی کیلنڈر انہاں دی محنت دا نتیجہ سی | ||
غزالی Algazel |
1058ء تا 1111ء | |||
عبدالرحمن الخزینی الخازن |
گیارہویں تا بارہویں صدی | مرو (Merv) دے تاریخی شہر توں سب توں نمایاں سائنس دان۔ ریاضیات و فلکیات وچ نمایاں کارکردگی، اہم کتب وچوں چند دے نام کتاب میزان الحکمہ تے کتاب فی الآلات درج کیتے جاسکدے نيں۔ | ||
ابن زہر | 1091ء تا 1161ء | |||
ضیغم الدين محمد رزاق علي الغيلاني | 485 - 605 تا 1093 - 1208ء | جیلان (Jilan) دے تاریخی شہر توں سب توں نمایاں سائنس دان۔ ریاضیات و فلکیات وچ نمایاں کارکردگی، اہم کتب وچوں چند دے نام کتاب عوثیت نامہ تے کتب الاحادیث درج کیتے جاسکدے نيں۔ | ||
الادریسی | 1100ء تا 1165ء | |||
طفیل القیسی ابن طفیل |
1105ء تا 1185ء | |||
ابن باجا | 1106ء تا 1138ء | |||
الجزاری | 1136ء تا 1111ء | |||
ابن جبیر | 1145ء تا 1206ء | |||
عبداللطیف | 1162ء تا 1231ء | |||
محمد الفارسی Al-Farisi |
1320ء تا 1260ء | |||
نصیرالدین طوسی | 1201ء تا 1274ء | |||
ابن ابی اصیبعہ ابن ابی اصیبعہ |
1203ء تا 1270ء | |||
ابن النفیس | 1213ء تا 1288ء | |||
المغربی | 1220ء تا 1283ء | |||
ابو الفدا ابوالفداء |
1273ء تا 1331ء | |||
ابن خلدون | 1332ء تا 1406ء | |||
الغ بیگ | 1393ء تا 1449ء | |||
ابوالحسن | 1412ء تا 1486ء | |||
احمد بن ماجد | 1430ء تا؟ | عرب جہاز راں۔ جس نے بحریات و جہاز رانی اُتے معلوماندی کتاباں تحریر دی ۔ | ||
سلیم الزماں صدیقی | 1897ء تا 1994ء | جامعہ کراچى دے مرکزِ فضيلت برائے اطلاقى کيميا دے سربراہ تاے۔ | ||
اختر حمید خان | 1914ء تا 1999ء | اک پاکستانی ترقی پسند کارکن تے سائنس دان تاے، جنہاں نوں ترقی پزیر ممالک وچ چھوٹے قرضےآں، چھوٹی مالیاندی امدادی پروگراماں، کسان دے تعاون دے فروغ تے دیہاندی ترقی دے پروگراماں دا بانی وی کہیا جاندا اے۔ | ||
عبد الکلام | 1931ء تا 2015ء | بھارت دے ايٹمى پروگرام دے خالق ہيں۔ بعد ازاں بھارت دے صدر بھى رہے۔ | ||
عبد القدیر | 1936ء تا حال | آپ پاکستان دے ایٹمی پروگرام دے خالق نيں۔ |
ہور ویکھو
سودھوتصاویر
سودھو-
فارابی
-
ابن رشد
باہرلے جوڑ
سودھو- جمیل خان (Monday 1 اپریل 2013)۔ "مسلماناں دی جہالت دا نوحہ" (بزبان اردو)۔ Dawn Urdu
حوالے
سودھو- ↑ E. S. Kennedy, A Survey of Islamic Astronomical Tables, (Transactions of the American Philosophical Society, New Series, 46, 2)، Philadelphia, 1956, pp. 2, 7, 12 (zijes no. 2, 28, 71)۔
- ↑ بابائے کیمیاء دے لقب توں متعلق حوالہ
- ↑ انگریزی ویکیپیڈیا اُتے حفرۂ جابر دے بارے وچ مقالہ
- ↑ <437:TOOTT ">2.0.CO;2-0 امریکی ریاضیاندی ماہنامہ اُتے Gandz دی تحریر 1926
- ↑ Ruska 1917
- ↑ مسلم موسیقی دے مغرب اُتے اثرات، (اک پی ڈی ایف فائل)
- ↑ Simon Singh. The Code Book. p. 14-20
- ↑ Klein-Franke, p172
- ↑ Cryptanalysis اُتے ہن تک دریافت ہونے والے نسخاں وچوں قدیم ترین نسخے دا عکس
- ↑ مسلم اسپین دے بارے وچ Professor John H. Lienhard دی تحریر
- ↑ کتاب تاریخ عرب ؛ Philip Hitti
- ↑ انگریزی ویکیپیڈیا اُتے حفرہ الفرغانی دی تفصیل
- ↑ اسٹینفورڈ دائرہ المعارف اُتے خلا (void) دے بارے وچ اک حوالہ