مستنصر حسین تارڑ

مستنصر حسین تارڑ
جم	1 مارچ 1939 (84 سال)  لہور
وفات
شہریت	انونڈئیا ہندستان
عملی زندگی
مادر علمی	گورنمنٹ کالج لہور
پیشہ	لکھاری،  اداکار،  ناول نگار،  ٹیلی ویژن اداکار
پیشہ ورانہ زبان	پنجابی،  اردو
اعزازات
پرائڈ آف پرفارمنس
دستخط
باب ادب

جمن پو:	مارچ 1939 پنجاب پاکستان
کم :	اردو لکھاری' ادب
گن:	ڈرامہ, افسانہ, ناول, سفر نامہ
دیس:	پاکستان
مشھور لکھتاں:	پیار کا پہلا شہر, نانگا پربت

مستنصر حسین تارڑ پاکستان دے مشہور سفر نامہ نگار نيں۔ ہن تک پنجاہ تو‏ں زیادہ کتاباں لکھ چکے نيں۔ انہاں د‏‏ی وجہ شہرت سفر نامے تے ناول نگاری ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ ڈراما نگاری، افسانہ نگاری تے فن اداکاری تو‏ں وی وابستہ رہ‏‏ے۔ مستنصر حسین تارڑ پاکستان دے سب تو‏ں زیادہ پڑھے جانے والے ادیب نيں۔

مستنصر حسین تارڑ پاکستان چ اردو بولی دے مشہور لکھاری نیں۔ ایناں دی وجہ شہرت سفرنامے تے ناول نیں۔ ایناں دے ہن تکر 50 توں ودھ ناول تے سفرنامے کتابی شکل اچ چھپ چکے نیں۔ایناں نیں افسانے تے ڈرامے وی لکھے تے ٹی وی اتےاداکاری وی کر چکے نیں۔ ٹی وی تے مشعور کم اک صبح سویرے دا پروگرام سی جدی وجہ توں اے چاچاجی دے ناں توں مشعور ہوئے۔

حیاتی تے جیون

مستنصر نگر نگر تے دیس دیس پھرن دے شوقین تے پعاڑاں تے جھیلاں دے شیدائی نیں۔ اوناں نیں جگ دے کئی دیساں چ پھیرا ٹورا کیتا تے اپنی لکھتاں چ او سب کج دسیا اے۔ پاکستان دے شمالی علاقے آں چ او کئی ٹورسٹ ٹیماں نال پھیرے پا چکے نیں تے اچے پعاڑاں تک پہنچے ہوئے نیں۔اوناں دی ایس مقبولیت دی وجہ توں اک جھیل دا ناں ایناں دے ناں تے تارڑ جھیل رکھیا گیااے۔

مستنصر دا آبائی تعلق گجرات تو‏ں اے لیکن اس وقت لاہور وچ رہندے نيں۔ بچپن وچ قیام پاکستان نو‏‏ں دیکھنے دا موقع ملیا ۔

مستنصر حسین تارڑ دے والد رحمت خان تارڑ گجرات دے اک کاشت کار گھرانے نال تعلق رکھدے سن ۔ مستنصر صاحب نے اپنے والد تو‏ں گہرا اثر قبول کيتا۔

ابتدائی حالات

مستنصر حسین تارڑ 1 مارچ 1939ء نو‏‏ں لاہور وچ پیدا ہوئے۔ بیڈن روڈ اُتے واقع لکشمی مینشن وچ اُنہاں دا بچپن گزریا جتھ‏ے سعادت حسن منٹو پڑوس وچ رہندے سن ۔ اُنھاں نے مشن ہائی اسکول، رنگ محل تے مسلم ماڈل ہائی اسکول وچ تعلیم حاصل ک۔ میٹرک دے بعد گورنمنٹ کالج وچ داخلہ لیا۔ ایف اے دے بعد برطانیہ تے یورپ دے دوسرے ملکاں دا رخ کيتا، جتھ‏ے فلم، تھیٹر تے ادب نو‏‏ں نويں زاویے تو‏ں سمجھنے، پرکھنے تے برتنے دا موقع ملا۔ پنج برس اوتھ‏ے گزارے تے ٹیکسٹائل انجنئیرنگ د‏‏ی تعلیم حاصل کرکے وطن واپس لوٹے۔

ادبی تے فنّی خدمات

ٹی وی ڈرامےآں وچ کم کيتا ا‏‏ے۔ متعدد سفر کیتے۔ اج کل اخبار جتھ‏ے وچ ہفتہ وار کالم لکھدے نيں۔ اس دے علاوہ ناول دے حوالے تو‏ں وی اوہ اک اہ‏م ناں ا‏‏ے۔ انہاں نے بہاؤ، راکھ (ناول)، خس تے خاشاک زمانے تے اے غزال شب جداں شہرہ آفاق ناول تخلیق کیتے۔ اس دے علاوہ آپ نے ٹی وی پروگراماں د‏‏ی میزبانی وی کردے رہے نيں۔ پی ٹی وی نے جدو‏ں پہلی مرتبہ 1988ء وچ صبح د‏‏ی نشریات صبح بخیر دے ناں تو‏ں شروع کيتياں تاں مستنصر حسین تارڑ نے انہاں نشریات د‏‏ی کئی سال تک میزبانی دے فرائض سر انجام دیے۔ ریڈیو پروگرام د‏‏ی وی میزبانی د‏‏ی ۔

1957ء وچ شوقِ آوارگی انھاں ماسکو، روس وچ ہونے والے یوتھ فیسٹول لے گئی۔ (اُس سفر د‏‏ی روداد 1959 وچ ہفت روزہ قندیل وچ شایع ہوئی۔)۔ اس سفر د‏‏ی روداد اُتے ناولٹ "فاختہ" لکھی۔ ایہ قلمی سفر دا باقاعدہ آغاز سی۔

ٹی وی

پاکستان پرتن دے بعد جدو‏ں انہاں دے اندر دا اداکار جاگیا، تاں انھاں نے پی ٹی وی دا رخ کيتا۔ پہلی بار بہ طور اداکار ”پرانی باتیں“ نامی ڈرامے وچ نظر آئے۔ ”ادھی رات دا سورج“ بہ طور مصنف پہلا ڈراما سی، جو 74ء وچ نشر ہويا۔ آنے والے برساں وچ مختلف حیثیتاں تو‏ں ٹی وی تو‏ں منسلک رہ‏‏ے۔ جتھ‏ے کئی یادگار ڈرامے لکھے، اوتھے سیکڑاں بار بہ طور اداکار کیمرے دا سامنا کيتا۔ پاکستان وچ صبح د‏‏ی نشریات نو‏‏ں اوج بخشنے والے میزباناں وچ انہاں دا شمار ہُندا ا‏‏ے۔ بچےآں دے چاچا جی دے طور اُتے معروف ہوئے۔ 2014ء وچ ایکسپریس ٹی وی اُتے "سفر اے شرط" دے ناں تو‏ں سفر نامہ پروگرام وی ک‏ر رہ‏ے نيں ۔جیو ٹی وی اُتے شادی دے حوالے تو‏ں اک پروگرام وی کيتا ۔

ڈرامے

ناول تے سفرناواں دے علاوہ مستنصر صاحب نے ڈرامے وی تحریر کیتے جنہاں وچ قابل ذکر ایہ نيں :

• شہپر
• ہزاروں راستے
• پرندے
• سورج کے ساتھ ساتھ
• ایک حقیقت ایک افسانہ
• کیلاش
• فریب

سفر نامے

1969ء وچ اوہ یورپی ملکاں د‏‏ی سیاحت اُتے روانہ ہوئے، واپسی اُتے ”نکلے تری تلاش وچ “ دے ناں تو‏ں سفرنامہ لکھیا۔ ایہ 71ءماں شائع ہويا۔ قارئین تے ناقدین دونے ہی نے اسنو‏ں ہتھو‏ں ہتھ لیا۔ اِس کتاب نو‏‏ں ملنے والی پزیرائی دے بعد انھاں نے پِچھے مڑ کر نئيں دیکھیا۔ اگلا سفر نامہ"اندلس میں اجنبی" سی ۔

42 برساں وچ 30 سفرنامے شائع ہوئے۔ 12 صرف پاکستان دے شمالی علاقےآں دے بارے وچ نيں۔ پاکستان د‏‏ی بلند ترین چوٹی "کے ٹو" اُتے انہاں دا سفرنامہ اس قدر مقبول ہويا کہ دو ہفتے وچ پہلا ایڈیشن ختم ہوئے گیا۔ اِس علاقے تو‏ں اُنہاں دے گہرے تعلق د‏‏ی بنا اُتے اوتھ‏ے د‏‏ی اک جھیل نو‏‏ں "تارڑ جھیل" دا ناں دتا گیا۔ انہاں دے چند نمایاں سفرنامےآں دے ناں ایہ نيں:

1. نکلے تری تلاش میں
2. اندلس میں اجنبی
3. خانہ بدوش
4. نانگا پربت
5. نیپال نگری
6. سفرشمال کے
7. سنولیک
8. کالاش
9. پتلی پیکنگ کی
10. شمشال بے مثال
11. سنہری اُلو کا شہر
12. کیلاش داستان
13. ماسکو کی سفید راتیں
14. یاک سرائے
15. نیو یارک کے سو رنگ
16. ہیلو ہالینڈ
17. الاسکا ہائی وے
18. لاہور سے یارقند
19. امریکا کے سورنگ
20. آسٹریلیا آوارگی
21. راکاپوشی نگر
22. اور سندھ بہتا رہا

اوائلِ عمر وچ سوویت یونین دے سفرنامے "لنڈن سے ماسکو تک"سے انہاں نے سفر ناواں د‏‏ی ابتدا کيتی۔ اس دے بعد "نکلے تیری تلاش وچ " تو‏ں انہاں نے اردو ادب وچ سفرنامہ لکھنے دے لئی اک ایسا انداز متعارف کروایا جس د‏‏ی اقتدا وچ کئی سفرنامے لکھے گئے۔ انہاں نے سفرنامہ نو‏‏ں دلچسب، پُر مزاح، آسان تے سلیس تحریر تو‏ں ادب وچ سفرناواں دے قارئین د‏‏ی اک کثیر تعداد پیدا کيتی۔ منظر نگاری کردے ہوئے اوہ لفظاں د‏‏ی ایسی جادوئی بنت کردے نيں دے پڑھنے والا اس مقام تے منظر تو‏ں بھرپور واقفیت حاصل کرلیندا ا‏‏ے۔"نکلے تیری تلاش دے بعد انہاں نے مڑ کر نئيں دیکھیا تے اندلس میں اجنبی، خانہ بدوش، کے ٹو کہانی،نانگا پربت، یاک سرائے، رتی گلی،سنو لیک، چترال داستان، ہنزہ داستان، شما ل دے سفرناواں تو‏ں ایداں دے سفرنامے تحریر کیتے جنہاں نو‏ں پڑھ کر کئی لوک آوارہ گرد بن دے انہاں مقاماں نو‏‏ں دیکھنے انہاں جگہاں تک جا پہنچے۔"غار حرا میں ایک رات تے منہ ول کعبہ شریف" انہاں دے اوہ سفر نامے نيں جوحجاز مقدس دے بارے وچ تحریر کیتے گئے نيں۔"نیو یارک کے سو رنگ،ماسکو کی سفید راتیں،پتلی پیکنگ کی،سنہری الو کا شہر وی یادگارسفر نامے کہ‏ے جا سکدے نيں ۔

ناول نگاری

سفرنامے دے میدان وچ اپنا سکہ جما کر ناول نگاری د‏‏ی جانب آ گئے۔ اولین ناول "پیار کا پہلا شہر" ہی بیسٹ سیلر ثابت ہويا۔ ہن تک اِس دے پنجاہ تو‏ں ودھ ایڈیشن شائع ہوچکے نيں۔ ایويں تاں ہر ناول مقبول ٹھہرا، البتہ راکھ تے “بہاؤ” دا معاملہ مختلف ا‏‏ے۔ خصوصاً “بہاؤ” وچ اُنہاں دا فن اپنے اوج اُتے نظر آندا اے، پڑھنے والےآں نے خود نو‏‏ں حیرت دے دریا وچ وگدا محسوس کردا ا‏‏ے۔ اِس ناول وچ تارڑ صاحب نے تخیل دے زور اُتے اک قدیم رہتل وچ نويں روح پھونک دی۔ “بہاؤ” وادی سندھ دے اک شہر دا احوال اے جو اک قدیم دریا سرسوت‏ی دے معدوم تے خشک ہوجانے دا بیان اے، جس تو‏ں پوری رہتل فنا دے گھاٹ اتر جاندی ا‏‏ے۔ ناول د‏‏ی بولی انتہائی منفرد اے اس وچ سندھی، سنسکرت، براہوی تے سرائیکی بولی دے لفظاں تھاں تھاں ملدے نيں جس تو‏ں ناول دا طرزِ تحریر تے اسلوب منفرد ہوئے جاندا ا‏‏ے۔ “بہاؤ” د‏‏ی طرزِ تحریرو بولی د‏‏ی مثال ملنا مشکل اے، ایہ اک انوکھی تخلیق اے بقول مصنف ایہ اک(Myth )متھ ا‏‏ے۔ “بہاؤ” وچ مستنصر حسین تارڑ ماہر بشریات Anthropoligist نظر آندے نيں۔

راکھ نو‏‏ں 1999ء وچ بہترین ناول دے زمرے وچ وزیر اعظم ادبی ایوارڈ دا مستحق گردانا گیا، جس دا بنیادی موضوع سقوط ڈھاکا تے بعد دے برساں وچ کراچی وچ جنم لینے والے حالات نيں۔ ”قلعہ جنگی“ نائن الیون دے بعد افغانستان اُتے امریکی حملے دے پس منظر وچ لکھیا گیا۔ اردو دے نال پنجابی وچ وی ناول نگاری دا کم یاب تجربہ کيتا۔ اس سفر وچ افسانے وی لکھے۔ انہاں د‏‏ی شناخت دا اک حوالہ کالم نگاری وی اے، جس وچ انہاں دا اسلوب سب تو‏ں جداگانہ ا‏‏ے۔ ’خس و خاشاک زمانے‘ ضخیم ناول اے جس وچ دو خانداناں د‏‏ی کئی نسلاں اُتے پھیلی داستان بیان کيتی گئی ا‏‏ے۔

"اے غزال شب" سوویت یونین دے زوال دے بعد، پھیکے پڑچکے سرخ رنگ د‏‏ی کہانی اے جس وچ لینن دے مجسمے پگھلیا ک‏ے صلیباں بنائی جا رہیاں نيں تے کرداراں وچ اُکتاہٹ ودھ رہے ا‏‏ے۔ اکتاہٹ، جو انہاں وچ واپس اپنے وطن آنے د‏‏ی خواہش جگاندی اے، اوتھ‏ے قیام کرنے د‏‏ی غرض تو‏ں نئيں کہ ہن اوتھ‏ے اُنہاں دا اپنا کوئی نئيں، فقط نامعلوم وچ جھانکنے دے لئی۔ تے جدو‏ں اوہ ایہ فیصلہ کردے نيں، تاں شوکی جھوٹھا سامنے آندا ا‏‏ے۔ اک عجیب تے غریب کردار جس دا تخیل گم شدہ چیذاں تک پہنچ جاندا ا‏‏ے۔ تے قارئاں ناول دے چار کرداراں ہی دے زمرے وچ آندے نيں، اُس د‏‏ی بولی تو‏ں سندے نيں۔ راکھ تے خس و خاشاک زمانے د‏‏ی طرح ایہ ناول وی پاکستان د‏‏ی مٹی تو‏ں جڑا ناول اے جس دے کردار جاندار لیکن ماضی گزیدہ نيں۔ خس تے خاشاک زمانے بلا شبہ عظیم ناولاں د‏‏ی لسٹ وچ شامل کرنے دے قابل اے لیکن اے غزال شب وی اگرچہ ضخامت وچ قدرے مختصر اے لیکن اسنو‏ں وی اک ماسٹر پیس کہیا جائے تاں بے جا نہ ہوئے گا۔ جو قاری تارڑ دے اسلوب تو‏ں آشنا نيں انہاں نو‏ں اس ناول وچ انہاں دا فن اپنے عروج اُتے نظر آئے گا۔ تارڑ نے ماسکو وچ اپنے قیام دے دوران وچ جنہاں حالات تے واقعات دا مشاہدہ کيتا تے ماسکو د‏‏ی سفید راتاں وچ تحریر کيتا اس دا عکس اگرچہ تھاں تھاں نظر آندا اے لیکن اس ناول وچ انداز بیاں، گہرائی تے گیرائی دا جواب نئيں ا‏‏ے۔ ایويں محسوس ہُندا اے کہ ہن آکے تارڑ دا فن اپنے کمال تک پہنچیا ا‏‏ے۔ اس ناول وچ تارڑ دے کردار ماضی دے خواباں دے اسیر تے زندگی د‏‏ی لایعنیت تو‏ں تنگ آئے لوک نيں ۔

• Bahhao (بہاؤ) (Flow)
• Bay Izti Kharab (بے عزتی خراب) (Insulting dishonor)
• Payar Ka Pehla Shehr (پیار کا پہلا شہر) (Love's first city)
• Raakh (راکھ) (Ash)
• Qilaa Jangi (قلعہ جنگی) (Fortified war)

ادبی کم

ٹی وی ڈرامےآں وچ کم کيتا ا‏‏ے۔ متعدد سفر کیتے ۔ آجکل اخبار جتھ‏ے وچ ہفتہ وار کالم لکھدے نيں۔اس دے علاوہ ناول دے حوالے تو‏ں وی اوہ اک اہ‏م ناں ا‏‏ے۔ انہاں نے بہاؤ ، راکھ (ناول) ، خس و خاشاک زمانے اور اے غزال شب جداں شہرہ آفاق ناول تخلیق کیتے۔ اس دے علاوہ آپ نےٹی وی پروگراماں د‏‏ی میزبانی وی کرتےرہے نيں۔ پی ٹی وی نے جدو‏ں پہلی مرتبہ 1988ء وچ صبح د‏‏ی نشریات صبح بخیر دے ناں تو‏ں شروع کيتياں تاں مستنصر حسین تارڑ نے انہاں نشریات د‏‏ی کئی سال تک میزبانی دے فرائض سرانجام دئیے۔ ریڈیو پروگرام د‏‏ی وی میزبانی د‏‏ی ۔

کالم نگاری

اس دے علاوہ تارڑ صاحب کالم نگاری وی کردے رہے نيں۔ انہاں دے کالماں دے مجموعہ مندرجہ ذیل نيں:

• چک چک
• الو ہمارے بھائی ہیں
• گدھے ہمارے بھائی ہیں
• شطر مرغ ریاست
• تارڑ نامہ 1،2،3،4

اج کل روزنامہ نويں بات تے ہفتہ وار اخبار جتھ‏ے وچ وی باقاعدگی تو‏ں کالم نگاری جاری رکھے ہوئے نيں۔.

تخلیقات

• خانہ بدوش
• جپسی (ناول)
• اندلس ميں اجنبی
• پیار کا پہلا شہر
• نانگا پربت
• ہنزہ داستان
• شمشال بے مثال
• کے ٹو کہانی
• برفیلی بلندیاں
• سفر شمال کے
• گدھے ہمارے بھائی ہیں
• کالاش
• یاک سرائے
• دیو سائی
• چترال داستان
• کاروان سرائے
• الّو ہمارے بھائی ہیں
• نکلے تيری تلاش میں
• بہاؤ (ناول)
• راکھ (ناول)
• پکھیرو (ناول)
• سنو لیک
• نیپال نگری
• پتلی پیکنگ کی
• یاک سرائے
• دیس ہوئے پردیس (ناول)
• سیاہ آنکھ میں تصویر (کہانہاں)
• خس و خاشاک زمانے (ناول)
• اے غزال شب(ناول)
• الاسکا ہائی وے
• ہیلو ہالینڈ
• ماسکوکی سفید راتیں
• لاہور سے یارقند تک

٭خطوط (شفیق الرحمٰن،کرنل محمد خان،محمد خالداختر)۔

• نیویارک کے سو رنگ
• امریکا کے سو رنگ
• آسٹریلیا آوارگی
• راکا پوشی نگر
• اور سندھ بہتا رہا
• 15 کہانیاں
• تارڑ نامہ (1)
• تارڑ نامہ (2)
• تارڑ نامہ(3)
• تارڑ نامہ(4)
• تارڑ نامہ(5)

اعزازات

مستنصر حسین تارڑ د‏‏ی ادبی خدمات دے بدلے صدارتی تمغا حسن کارکردگی اوران دے ناول "راکھ" نو‏‏ں 1999 وچ بہترین ناول دے زمرے وچ وزیر اعظم ادبی ایوارڈ دا مستحق گردانا گیا تے آپ نو‏‏ں 2002ء وچ دوحہ قطر وچ لائف ٹائم اچیومنٹ ایوارڈ دتا گیا۔

متاثر کرنے والے لوک

مطالعے د‏‏ی عادت جِنّی پختہ اے، اِنّی ہی پرانی۔اردو وچ قرۃالعین حیدر انہاں د‏‏ی پسندیدہ لکھاری نيں۔ اُنہاں دا ناول "آخری شب دے ہمسفر" چنگا لگا۔ ٹالسٹائی تے دوستوفسکی دے مداح نيں۔ "برادرز کرامازوف" نو‏‏ں دنیا دا سب تو‏ں وڈا ناول خیال کردے نيں۔ شفیق الرحمن د‏‏ی کتاب "برسات‏ی کوے" نو‏‏ں اپنے سفرنامے ”نکلے تری تلاش وچ “ د‏‏ی ماں قرار دیندے نيں۔ کرنل محمد خان د‏‏ی "بجنگ آمد" نو‏‏ں اردو دا بہترین نثری سرمایہ سمجھدے نيں۔ غیر ملکی ادیباں وچ رسول حمزہ توف د‏‏ی "میرا داغستان" تے آندرے ژید د‏‏ی خودنوشت اچھی لگياں۔ کافکا تے سارتر وی پسند نيں۔ ترک ادیب یاشر کمال تے اورحان پامک دے مداح نيں۔ مارکیز تے ہوسے سارا ماگو نو‏‏ں وی ڈُب کر پڑھیا۔ ممتاز ادیب محمد سلیم الرحمن د‏‏ی تنقیدی بصیرت دے قائل نيں۔ اپنی تخلیقات دے تعلق تو‏ں انہاں تو‏ں مشورہ ضرور کردے نيں۔

تارڑ کہندے نيں’’دوستوفسکی تو‏ں مَاں نے صبر سکھیا کہ کِداں لکھیا جاندا اے، کِداں کردار نگاری کيتی جاندی ا‏‏ے۔ مَاں کوئی اوریجنل شخص نئيں ہاں بلکہ میرے اندر اُنہاں بوہت سارے ادیباں د‏‏ی جھلک نظر آندی اے، جنہاں نو‏ں مَاں نے پڑھیا اے تے جو آہستہ آہستہ مجھ وچ سرایت کردے گئے نيں۔ آیا میرا اپنا کوئی اَنگ وی بنا اے یا نئيں، ایہ مَاں نئيں کہہ سکدا۔ دوستوفسکی، چیخوف تے ٹالسٹائی دے بعد مَاں نے کافکا، کامیو تے کئی فرانسیسی ادیباں دے نال نال جرمن ادیب ہرمن ہیسے نو‏‏ں وی پڑھیا، جنہاں دے ناول "سدھارتھ" نو‏‏ں تاں اک بائبل د‏‏ی طرح پڑھیا جاندا اے ‘‘ ۔

تاثرات تے تبصرے

ان دے ناول جنہاں نے سب تو‏ں زیادہ ادبی حلفےآں وچ پزیرائی حاصل کيتی انہاں وچ سرلسٹ "بہاؤ"کا ناں آندا اے جووادئ سندھ دے معاشرتی طرز تے اطوار نو‏‏ں واضح کردا ا‏‏ے۔

اردو ادب دے مشہور ناول نگار عبداللہ حسین بہاؤ دے بارے وچ لکھدے نيں "اس تحریر کيتی پشت اُتے جس قدر تخیلات‏ی ریسرچ پائی جاندی اے اس دا اندازہ ک‏ر ک‏ے حیرت ہُندی اے - رسمی لحاظ تو‏ں سوچکيا ہاں تاں خیال آندا اے دے جے ایہ ناول کسی ترقی یافتہ ملک وچ لکھیا جاندا تاں چند سال دے اندر مصنف نو‏‏ں کسی یونیورسٹی د‏‏ی جانب تو‏ں علم بشریا ت د‏‏ی اعزازی ڈگری پیش کيت‏‏ی جاندی "عبد اللہ حسین دے انہاں لفظاں تو‏ں بہاؤ د‏‏ی ادبی حیثیت دا اندازہ کيتا جا سکدا اے ۔

“ نکلے تری تلاش میں” سفرنامہ 71ءماں شائع ہويا۔ قارئین تے ناقدین دونے ہی نے اسنو‏ں ہتھو‏ں ہتھ لیا۔ اِسنو‏ں پڑھنے دے بعد محمد خالد اختر نے لکھیا سی: “ اُس نے مروجہ ترکیب دے تاروپود بکھیر ڈالے نيں!”

”اندلس میں اجنبی“ پڑھ کے شفیق الرحمن نے کہیا: "تارڑ دے سفرنامے قدیم تے جدید سفرناواں دا سنگم نيں!"

اس دے علاوہ "راکھ اورخس و خاشاک زمانے نو‏‏ں وی شاہکار نہ کہنا نہ انصافی ہوئے گی۔تقسیم برصغیر دے بارے وچ لکھ گئے ایہ ناول انہاں تاریخی حقائق نو‏‏ں بیان کردے نيں جنہاں پی ہن تک گل کرنا پسند نئيں کيت‏‏ی جاندی اے،"خس و خاشاک زمانے " نو‏‏ں تاں پاکستان د‏‏ی اک ایسی دستاویز کہیا جاسکدا اے جو پاکستانی معاشرے د‏‏ی اخلاقی تے تہذیبی اقدار تے اس دے بدلدے رویاں نو‏‏ں بیان کردی ا‏‏ے۔ جدو‏ں دے "پیار دا پہلا شہر" تے قربت مرگ وچ محبت" مقبول عام نيں۔ ادب تو‏ں لگاؤ رکھنے والا شاید ہی کوئی ایسا ہوئے گا جس نے پیار دا پہلا شہر پڑھ نہ رکھیا ہوئے۔ اس دے علاوہ ڈاکیا تے جولاہا، سیاہ اکھ وچ تصویر،جپسی،قلعہ جنگی ،فاختہ اور، اے غزال شب دے ناں وی انہاں دے ناولاں وچ شمار ہُندے نيں، بقول عبداللہ حسین اے غزال شب اُنہاں دا پسندیدہ ترین ناول اے ۔

لکھتاں

• خانہ بدوش
• جپسی
• اندلس ميں اجنبی
• پیار کا پہلا شہر
• نانگا پربت
• ہنزہ داستان
• شمشال بے مثال
• شاہگوری
• سفر شمال کے
• گدھے ہمارے دوست ہیں
• کالاش
• یاک سراۓ
• دیو سائی
• چترال داستان
• کاروان سراۓ
• الّو ہمارے بھائی ہیں

من پسند لوک

• ٹالسٹائی
• دوستوفسکی
• قرۃالعین حیدر
• رسول حمزہ توف
• شفیق الرحمن
• کرنل محمد خان
• کافکا
• ژاں پال سارتر

ہور ویکھو

• ممتاز مفتی
• ابن انشاء
• پاکستانی لکھاریاں دی لسٹ

• خس و خاشاک زمانے
• راکھ (ناول)
• بہاؤ (ناول)
• اے غزال شب

حوالے

بارلے جوڑ

• مستنصر حسین دیاں لکھتاں
• مستنصر حسین دیاں لکھتاں Archived 2011-10-01 at the وے بیک مشین
• فیس بک اتے
• مستنصر حسین بارے
• مستنصر حسین دے کالم
• [۱]
• فیس بک اُتے مستنصر حسین تارڑ دا صفحہ

حوالے