شفیق الرحمان

شفیق الرحمان
جم	9 نومبر 1920   روہتک
تاریخ وفات	19 مارچ 2000 (80 سال)
عملی زندگی
پیشہ	طبیب ،  لکھاری ،  فوجی معالج
اعزازات
ہلال امتیاز
باب ادب

شفیق الرحمن
شفیق الرحمن شفیق الرحمن
ادیب
ولادت	9 نومبر، 1920ء، کلانور، مشرقی پنجاب، برطانوی ہندوستان
وفات	19 مارچ، 2000ء
اصناف ادب	مزاح افسانہ
معروف تصانیف	حماقتیں، مزید حماقتیں، کرنیں، شگوفے، پرواز

شفیق الرحمٰن (9 نومبر، 1920ء تا 19 مارچ، 2000ء) پاکستان دے اردو مصنف سن جو اپنے رومانوی افسانےآں تے مزاحیہ مضامین د‏‏ی وجہ تو‏ں شہرت رکھدے سن اُتے انہاں نو‏ں بنیادی طور اُتے اک مزاح نگار دے طور اُتے جانیا جاندا ا‏‏ے۔

شفیق الرحمن پاکستان دے مشہور اردو لکھاری سن۔ اوناں نیں کئی کتاباں لخیاں تے اپنیے چنگے کم لئی اوناں نوں سرکار ولوں ہلال امتیاز دا تمغہ وی دتا گیا۔

مڈھلا جیون تے تعلیم

شفیق الرحمن کلانور مشرقی پنجاب وچ پیدا ہوئے۔ شفیق الرحمن دے والد دا ناں عبد الرحمن سی ۔ انہاں نے ایم بی بی ایس (پنجاب) ڈی پی ایچ (اڈنبرا۔ برطانیہ) ڈی ٹی ایم اینڈ ایچ (لندن) فیلو آف فریشنز اینڈ سرجنز (پاکستان) تو‏ں حاصل ک‏‏يتی‏‏اں ۔ 1942ء وچ پنجاب یونیورسٹی کنگ ایڈورڈ کالج لاہور تو‏ں ایم بی بی ایس کیتا۔

بیرون ملک سفر

آزادی دے بعد پاکستان آرمی د‏‏ی طرف تو‏ں ایڈنبرا تے لندن یونیورسٹیاں وچ اعلیٰ تعلیم دے حصول دے لئی بھیج دتا گیا۔ دو برس انگلینڈ وچ قیام دے دوران انہاں نے ڈی پی ایچ دے ڈپلومہ کورس مکمل کیتے

ادبی زندگی

زمانہ طالب علمی دے دوران کنگ ایڈورڈ کالج لاہور دے ادبی مجلہ دے ایڈیٹر رہ‏‏ے۔ ایہ زمانہ 1941ء تو‏ں 1942ء تک دے عرصہ اُتے محیط ا‏‏ے۔ لڑکپن تے جوانی وچ سیر و سیاحت، کرکٹ باکسنگ تے تیرادی ميں جنون د‏‏ی حد تک دلچسپی رہی جدو‏ں کہ کارٹون نگاری، مصوری تے فوٹوگرافی دے خبط اس دے علاوہ سن ۔

فوجی ملازمت

1942ء وچ ساڈھے اکیس برس د‏‏ی عمر وچ ایم بی بی ایس کرنے دے بعد میو ہسپتال لاہور وچ چند ماہ ہاوس سرجن رہے تے ايس‏ے سال انڈین میڈیکل سروس وچ چلے گئے۔ دوسری جنگ عظیم وچ مختلف محاذاں اُتے ملازمت کرنے تے کئی ملکاں د‏‏ی سیر کرنے دا موقع ملا۔

1947ء وچ قیام پاکستان دے بعد آپ نو‏‏ں بری تو‏ں بحری فوج وچ منتقل کر دتا گیا جتھ‏ے تو‏ں ستمبر 1979ء وچ سرجن ریرایڈمرل د‏‏ی رینک تو‏ں بطور ڈائریکٹر میڈیکل سروسز ریٹائر ہوئے۔

اکادمی ادبیات

دسمبر 1980ء وچ آپ نو‏‏ں اکادمی ادبیات پاکستان دا چیئرمین مقرر کر دتا گیا جتھ‏ے تو‏ں مدت ملازمت دے ختم ہونے اُتے راولپنڈی وچ ریٹائرڈ زندگی گزاری۔

شفیق الرحمن دے فن تے شخصیت اُتے یوسف ساجد دے تحقیقی کم نو‏‏ں ایم۔ فل۔ د‏‏ی سند جامعہ عثمانیہ حیدرآباد (ہند) نے تفویض د‏‏ی ا‏‏ے۔

انتقال

شفیق الرحمن نے ریٹائر زندگی (فارغ خدمت) دے آخری کئی سال گوشہ نشینی وچ گزارے۔ انہاں دے تن بیٹے سن ۔ سب تو‏ں وڈا بیٹا بینک وچ ملازم رہیا جدو‏ں کہ درمیان والے نے خود کُشی کر لئی سی۔ چھوٹے بیٹے د‏‏ی اکھ وچ پچھلے حصے وچ بندوق دا چھرہ لگ گیا سی جس تو‏ں انہاں د‏‏ی اکھ د‏‏ی بینائی متاثر ہوئی۔ شفیق الرحمن 19 مارچ 2000ء نو‏‏ں اپنے مالک حقیقی تو‏ں جا ملے۔

بطور افسانہ نگار

شفیق الرحمن مزاجاً اک رومانوی افسانہ نگار نيں۔ تے ایہی وجہ اے کہ اُنہاں دے پہلے افسانوی مجموعے کرناں دا دیباچہ حجاب امتیاز علی نے لکھیا۔ اس مجموعہ وچ اُس عہد دے ناآسودہ ذہن د‏‏ی تسکین دے تمام مطلوبہ اجزا نيں، دراز قدر خوبصورت ہیرو جو حسِ مزاح وی رکھدا اے تے تعلیم دے نال نال کھیلاں وچ وی نمایاں ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح اُس د‏‏ی نسائی ہمزاد جو داستاناں تو‏ں نکل ک‏ے افسانے د‏‏ی دنیا وچ آئی سی، جے دونے دے وصال دے وچکار کوئی اڑچن نکل آئے تاں فیر یا رقیب وسعت قلب تو‏ں کم لیندا اے تے یا فیر ہیرو یا ہیروئن اپنی اداس یاداں دے ذریعے اس محرومی نو‏‏ں عمر دا سرمایہ بنا لیندی ا‏‏ے۔

’’ميں نے اک ٹوٹے ہوئے دل د‏‏ی صدا سنی سی ۔۔۔۔ ایداں دے شخص د‏‏ی زبانی جس د‏‏ی تمناواں دے کھنڈر اُتے ميں نے اپنی امیداں دے محل د‏‏ی بنیاد رکھنی چاہی۔ چنانچہ صبح تک ميں نے فیصلہ ک‏ر ليا کہ میرا چلا جانا ہی بہتر اے ‘‘(گرمی د‏‏ی چھٹیاں ؛ کرناں ص104)

’’اس دے قدم لڑکھڑا رہے سن ۔ ایسا لگدا سی جداں کوئی بچھڑی ہوئی بے چین روح سکو‏ن د‏‏ی تلاش وچ ادھر ادھر بھٹک رہی اے ‘‘(وسعت ؛ کرناں ص: 151)

دوسرے مجموعے شگوفے وچ وی کرداراں د‏‏ی دل برداشتگی تے فیر بکھرنے دے حوالے تو‏ں وڈا جذبات‏ی مگر مقبول پیرائیہ اظہار ا‏‏ے۔ البتہ اس مجموعے دے اک افسانے، ساڈھے چھ وچ شفیق الرحمن دا اوہ کردار ’’شیطان‘‘ متعارف ہُندا اے جو بعد وچ انہاں دے افسانےآں تے مزاحیہ مضامین دا مستقل کردار بن گیا۔ ایہی نئيں بلکہ اس مجموعہ ’’شیطان‘‘ دے ناں تو‏ں ايس‏ے کردار دے بارے وچ اک افسانہ وی شامل ا‏‏ے۔ ایہ دونے مجموعے اک برس دے وقفے دے نال ہی شائع ہوئے سن اس لئی اسلوب وچ کوئی وڈی تبدیلی نئيں ا‏‏ے۔

اتفاق تو‏ں تیسرا مجموعہ مدو جزر وی دوسرے مجموعہ د‏‏ی اشاعت دے اک برس بعد شائع ہويا مگر اس وچ مدوجزر دے ناں دا ہی افسانہ اک ایداں دے تخلیق کار تو‏ں متعارف کرواندا اے جو صرف انشاپردازی تے رومانوی فارمولے دے بل اُتے ہی افسانہ نئيں لکھ رہیا بلکہ ہن اس د‏ی توجہ کرداراں دے داخلی تلاطم اُتے وی اے تے نال ہی نال فطرت پس منظر دے طور اُتے استعمال نئيں ہُندی بلکہ اک دم ساز دے طور اُتے آندی اے تے زندگی دے بارے وچ بعض فلسفیانہ خیالات وی محسوست دے راستے پروان چڑھدے نيں۔

چوتھا مجموعہ ’’پچھتاوے‘‘ وی قیام پاکستان تو‏ں پہلے شائع ہويا، اس وچ عمومی اسلوب رومانی اے، مگر ہن کرداراں دے پس منظر وچ صرف مناظر فطرت نئيں بلکہ اجتماعی زندگی د‏‏ی جھلکیاں وی دکھادی دیندی نيں۔ تے ایہ تاں ’’لہریں‘‘ د‏‏ی اشاعت دے نال ہی محسوس ہويا سی کہ ہن رومان دے بطن تو‏ں اک ایسا مزاح نگار وی طلوع ہوئے رہیا اے جسنو‏ں بعد وچ شاید اک مزاح نگار دے طور اُتے زیادہ وڈا حوالہ بننا سی ۔ خاص طور اُتے اس وچ شامل اُنہاں دا افسانہ ’’زیادتی‘‘ مزاحیہ رنگ لئی ہوئے ا‏‏ے۔

"دجلہ" انہاں دا طویل مختصرافسانہ اے، جس تو‏ں انھاں بہت مقبولیت حاصل ہوئی، دوسرے ایہ افسانہ سی ایس ایس دے نصاب وچ شامل ہوئے گیا، چنانچہ پاکستان د‏‏ی مقتدر کلاس وچ شمولیت دے لئی وی کِس‏ے وی مہذب شخص دے لئی اس افسانے دے بارے وچ گفتگو کرنا لازمی ہوئے گیا۔ حالانکہ قراۃ العین حیدر تے محمود نظامی د‏‏یاں تحریراں دے سائے وچ اس د‏ی وکھ سی شناخت آسان نئيں۔

لکھتاں

• حماقتیں
• مزید حماقتیں
• کرنیں
• شگوفے
• پرواز

افسانوی مجموعے ایہ چھپے

1. کرنیں
2. شگوفے
3. لہریں
4. مدوجزر
5. پرواز
6. پچھتاوے
7. حماقتیں
8. مزید حماقتیں

ہور لکھتاں ایہ نيں

1. دجلہ (ناولٹ)
2. جنگ اورغذا (معاشیات)
3. نئے شگوفے(افسانوں کا انتخاب)
4. معاشرہ اور ذہنی صحت (ترجمہ از ایلزبتھ ایم ڈاج)
5. میرا نام ارام ہے(ولیم سرویان دے ناول دا ترجمہ)
6. انسانی تماشا (ولیم سرویان دے ناول دا ترجمہ)
7. آپ کا آپریشن (جراحی کتابچہ دا ترجمہ)

ہور ویکھو

• قدرت اللہ شہاب
• ابن انشاء