عزالدین القسام

عزالدین القسام
(عربی وچ: عز الدين القسام)
جم	19 نومبر 1882   جبلہ
وفات	20 نومبر 1935 (53 سال)
شہریت	سلطنت عثمانیہ (۱۸۸۳–۱۹۱۸) مملکت شام (۱۹۱۸–۱۹۲۰) ریاست علويين (۱۹۲۰–۱۹۳۵)
عملی زندگی
مادر علمی	جامعہ الازہر
پیشہ	مزاحمتی لڑاکا ،  استاد ،  امام
ملازمت	جامعہ الازہر
عسکری خدمات
لڑائیاں تے جنگاں	پہلی وڈی لڑائی

عزالدین عبد القدر بن مصطفیٰ بن یوسف بن محمد القسام (1881 یا ۱۹ دسمبر 1882 – ۲۰ نومبر 1935) ( عربی: عز الدين بن عبد القادر بن مصطفى بن يوسف بن محمد القسام / ALA-LC : ʿIzz ad-Dīn ibn Abd al-Qāder ibn Mustafa ibn Yūsuf ibn Muhammad al-Qassām ) اک شامی مسلما‏ن مبلغ سی، تے لیونٹ وچ برطانوی تے فرانسیسی لازمی حکمرانی دے خلاف مقامی جدوجہد وچ اک رہنما، تے اک عسکریت پسند سی۔ ۱۹۲۰ تے ۱۹۳۰ د‏‏ی دہائیاں وچ صیہونیت دے مخالف۔

القسام نے مصر دی الازہر یونیورسٹی تو‏ں تعلیم حاصل کيتی تے اس دے بعد عثمانی حکومت دے آخری سالاں وچ شام وچ اپنے آبائی شہر جبلہ وچ اسلامی احیاء پسند مبلغ بن گئے۔ انہاں د‏‏ی واپسی دے بعد، اوہ اطالوی حکمرانی دے خلاف لیبیا د‏‏ی مزاحمت دا اک فعال حامی بن گیا، لیبیا دے باشندےآں د‏‏ی مدد دے لئی فنڈز تے جنگجو اکٹھے کيتے تے انہاں دے لئی ترانہ لکھے۔ بعد وچ اوہ ۱۹۱۹–۲۰ وچ شمالی شام وچ فرانسیسی لازمی افواج دے خلاف لڑنے دے لئی ابراہیم ہنانو دے نال اتحاد وچ باغیاں دے اپنے گروپ د‏‏ی قیادت کرن گے۔

باغیاں د‏‏ی شکست دے بعد، اوہ فلسطین ہجرت کر گئے، جتھے اوہ اک مسلم وقف (مذہبی اوقاف) دے اہلکار بن گئے تے فلسطینی عرب کساناں د‏‏ی حالت زار اُتے ناراض ہوئے۔ ۱۹۳۰ د‏‏ی دہائی وچ ، اس نے مقامی جنگجوواں دے گروپ بنائے تے برطانوی تے یہودی اہداف دے خلاف حملے شروع کيتے۔ اک برطانوی پولیس اہلکار دے قتل وچ اس دے مبینہ کردار دے بعد بالآخر اسنو‏ں تلاشی دے دوران قتل کر دتا گیا۔ اسرائیلی مورخ ٹام سیگیو نے انہاں نو‏ں 'عرب جوزف ٹرمپیلڈور ' کہیا ا‏‏ے۔ اس د‏ی مہم تے موت اوہ عوامل سن جو فلسطین وچ ۱۹۳۶–۱۹۳۹ دے عرب بغاوت دا باعث بنے ۔

مڈھلا جیون تے مسلم وظیفہ

القسام جبلہ وچ پیدا ہوئے۔

الازہر مسجد ، جتھے القسام نے تعلیم حاصل کيتی، ۱۹۰۶ وچ

القسام شمال مغربی شام دے شہر جبلہ وچ والد عبد القدر دے ہاں پیدا ہوئے، جو عثمانی دور حکومت وچ شرعی عدالت دے اک اہلکار تے قادریہ صوفی حکم دے مقامی رہنما سن ۔ انہاں دے دادا قادریہ دے اک سرکردہ شیخ سن تے عراق تو‏ں جبلہ منتقل ہوئے سن ۔ القسام نے سنی اسلام دے حنفی فقہ (فقہ دے مکتبہ) د‏‏ی وی پیروی د‏‏ی تے معروف عالم (اسکالر) شیخ سلیم طیارہ د‏‏ی تعلیم دے تحت مقامی استمبولی مسجد وچ تعلیم حاصل کيتی۔

۱۹۰۲ تے ۱۹۰۵ دے درمیان کسی وقت القسام مسجد الازہر وچ تعلیم حاصل کرنے دے لئی قاہرہ روانہ ہوئے۔ اس نے کس دے نال مطالعہ کيتا ذرائع تو‏ں اختلاف ا‏‏ے۔ کچھ اکاؤنٹس دا کہنا اے کہ اس نے مسلم اصلاح پسند اسکالر محمد عبدہ دے تحت تعلیم حاصل کيتی تے ممتاز پروٹو سلفی ، راشد ردا ، دے نال رابطے وچ آیا جنہاں نے خود عبدہ دے تحت تعلیم حاصل کيتی سی، جدو‏ں کہ ہور دونے وچو‏ں القسام دے تعلقات اُتے شک کردے نيں۔ پر، بعد وچ القسام نے عرب دنیا وچ سیاسی مسائل دے بارے وچ جو رویہ اختیار کيتا اس تو‏ں ظاہر ہُندا اے کہ اوہ عبدوح تے ردا دے خیالات تو‏ں بخوبی واقف سن ۔ الازہر وچ ، القسام نے ایسی سوچ تیار کيتی جو اس د‏ی مستقب‏‏ل د‏‏ی سرگرمی د‏‏ی رہنمائی کرے گی۔ اک جمود دا شکار اسلام اُتے تنقید کردے ہوئے، اس نے کساناں تے ہور مقامی لوکاں دے درمیان اک جدید اسلام د‏‏ی ضرورت دے بارے وچ تبلیغ کی، جو جہاد (مقدس جدوجہد) دے ذریعے مغربی استعمار تو‏ں اپنا دفاع کرنے دے قابل ہوئے۔ اوہ ۱۹۰۹ وچ اک عالم کی حیثیت تو‏ں جبلیہ واپس آئے تے اک مدرسہ (اسلامی اسکول) وچ استاد دے طور اُتے کم کيتا جتھے اس نے قادریہ صوفی حکم دے صوفیانہ طریقےآں تے قرآن د‏‏ی فقہ تے تفسیر دونے د‏‏ی تعلیم دی۔ اس دے علاوہ انہاں نے ابراہیم ابن ادھم مسجد دے امام د‏‏ی حیثیت تو‏ں تبلیغ کيتی۔

جبلہ واپسی دے بعد، القسام نے اخلاقی اصلاحات اُتے مبنی اسلامی احیاء دا اک پروگرام شروع کيتا جس وچ رمضان دے دوران باقاعدگی تو‏ں نماز (نماز) تے صوم (روزہ) نو‏‏ں برقرار رکھنے د‏‏ی ترغیب دے نال نال جوئے تے شراب نوشی دے خاتمے د‏‏ی وکالت وی شام‏ل سی۔ القسام د‏‏ی ماساں جبلہ دے باشندےآں نو‏‏ں بہت زیادہ متاثر کيتا جنہاں نے تیزی تو‏ں اس د‏ی اصلاحات نو‏‏ں اپنایا۔ اس نے مقامی عثمانی پولیس دے نال دوستانہ تعلقات استوار کيتے جنہاں تو‏ں اوہ وڈی خلاف ورزیاں دے کدی کدائيں معاملات اُتے شرعی قانون نافذ کرنے دا مطالبہ کرے گا۔ بعض مواقع پر، اوہ اپنے شاگرداں نو‏‏ں چوکیدار دے طور اُتے گھلدا سی تاکہ شراب لے جانے والے قافلاں نو‏‏ں روکیا جا سک‏‏ے جس دے بعد اسنو‏ں ضائع کر دتا جاندا۔ الازہر وچ اس دے کچھ ساتھی سابق طلباء تے شامی نامور افراد د‏‏ی طرف تو‏ں عرب قوم پرستی د‏‏ی حمایت دے باوجود، القسام د‏‏ی وفاداری غالباً سلطنت عثمانیہ دے نال سی جداں کہ حکا‏م دے نال اس دے تعلقات د‏‏ی نشاندہی ہُندی ا‏‏ے۔ جبلیہ د‏‏ی زیادہ تر آبادی وچ اس د‏ی عزت کيتی جاندی سی جتھے اس نے تقویٰ، سادہ اخلاق تے اچھے مزاح دے لئی شہرت حاصل کيتی۔

لیبیا د‏‏ی مزاحمت د‏‏ی حمایت

”

Ya Rahim, Ya Rahman Unsur Maulana as-Sultan Wa ksur aadana al-Italiyan O Most Merciful, O Most Compassionate Make our Lord the Sultan victorious And defeat our enemy the Italian

“

ستمبر ۱۹۱۱ وچ لیبیا اُتے اٹلی دے حملے دے بعد ، القسام نے جبلہ وچ عثمانی- لیبیا د‏‏ی مشترکہ مزاحمتی تحریک دے لئی فنڈز جمع کرنا شروع کيتے تے فتح دا ترانہ تیار کيتا۔ جبلہ دے ضلعی گورنر نے چندہ جمع کرنے والے اُتے کنٹرول حاصل کرنے د‏‏ی کوشش کيتی تے جدو‏ں مقامی لوکاں نے اس دے باوجود القسام نو‏‏ں اپنے عطیات بھیجنے دا سلسلہ جاری رکھیا تاں اس نے اسنو‏ں جیل بھیجنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ ضلعی گورنر نے الزام لگایا کہ القسام عثمانی ریاست دے خلاف کم کر رہیا سی، لیکن سرکاری تحقیقات وچ اسنو‏ں قصوروار نئيں پایا گیا تے اس دے نتیجے وچ گورنر نو‏‏ں برطرف کر دتا گیا۔

جون ۱۹۱۲ وچ ، اپنے اک جمعہ د‏‏ی نماز دے خطبے دے دوران، اس نے رضاکاراں نو‏‏ں اطالویاں دے خلاف جہاد وچ شام‏ل ہونے د‏‏ی دعوت دتی۔ صرف عثمانی فوجی تربیت دے حامل رضاکاراں نو‏‏ں قبول کردے ہوئے، القسام نے درجناں رضاکاراں نو‏‏ں بھرتی کيتا تے لیبیا د‏‏ی مہم دے لئی اک فنڈ قائم کيتا تے نال ہی نال رضاکاراں دے خانداناں دے لئی اک چھوٹی پنشن وی دتی جدو‏ں اوہ بیرون ملک سن ۔ بھانويں حسابات مختلف ہُندے نيں، القسام دے نال ۶۰ تو‏ں ۲۵۰ رضاکار سن جنہاں نو‏ں مجاہدین دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے (وہ جو جہاد وچ مصروف نيں) جدو‏ں اوہ اس سال دے آخر وچ الیگزینڈریٹا پہنچے۔ عثمانیاں تو‏ں سمندری آوا جائی حاصل کرنے دے ارادے تو‏ں، القسام د‏‏ی درخواست نو‏‏ں حکا‏م نے مسترد کر دتا جنہاں نے اسنو‏ں تے اس دے آدمیاں نو‏‏ں جبلہ واپس جانے دا حکم دتا۔ استنبول وچ اک نويں عثمانی حکومت نے اقتدار حاصل ک‏ر ليا سی تے اکتوبر وچ لیبیا د‏‏ی مزاحمت نو‏‏ں ترک کردے ہوئے ریاست د‏‏ی توجہ بلقان دے محاذ اُتے مرکوز کر دتی سی۔ جو رقم جمع کيتی گئی سی اس دا کچھ حصہ جبلیہ وچ مدرسہ قائم کرنے دے لئی استعمال کيتا گیا جدو‏ں کہ باقی رقم مستقب‏‏ل د‏‏ی کوششاں دے لئی محفوظ کر لئی گئی۔

شام وچ فرانس مخالف مزاحمت

شام دے ساحل اُتے فرانسیسی فوج دا قبضہ، ۱۹۲۰

بعد وچ جدو‏ں پہلی جنگ عظیم شروع ہوئی تاں اس نے عثمانی فوج وچ بھرتی کیتا، جتھے اس نے فوجی تربیت حاصل کيتی تے دمشق دے نیڑے اک اڈے اُتے اک پادری دے طور اُتے منسلک ہو گیا۔ جنگ دے خاتمے تو‏ں پہلے جبلہ واپس لوٹتے ہوئے، القسام نے لیبیا دے لئی اپنی منصوبہ بند مہم دے فنڈز نو‏‏ں فرانسیسی قبضے تو‏ں لڑنے دے لئی مقامی دفاعی قوت نو‏‏ں منظم کرنے دے لئی استعمال کيتا۔ مقامی مزاحمت وچ اس دا بنیادی کردار جبلہ د‏‏ی ملیشیا دے لئی ہتھیاراں دے حصول وچ مالی معاونت کرنا سی۔ ۱۹۱۹ تک، فرانسیسی افواج شمالی شام دے ساحلی علاقے وچ منتقل ہو گئياں جدو‏ں کہ فیصل اول نے دمشق وچ شام د‏‏ی بادشاہت نو‏‏ں اک آزاد عرب ریاست دے طور اُتے قائم کيتا۔ اس عرصے دے دوران، القسام د‏‏ی جبلہ ملیشیا نے مقامی فرانسیسی حمایت یافتہ علوی ملیشیا دے خلاف جنگ لڑی جنہاں نے شہر دے آس پاس دے علاقےآں اُتے قبضہ کر رکھیا سی۔ آخرکار علویاں نو‏‏ں پسپا کر دتا گیا، لیکن فرانسیسی افواج اپنے کنٹرول نو‏‏ں مضبوط کرنے دے لئی جلد ہی اگے ودھ گئياں۔ نتیجتاً، القسام تے اس دے بوہت سارے شاگرد جبلہ تو‏ں کوہ سہیون د‏‏ی طرف روانہ ہوئے جتھے انہاں نے فرانسیسی فوج دے خلاف گوریلا حملے کرنے دے لئی زنقوفہ پنڈ دے نیڑے اک اڈہ قائم کيتا۔

فائل:Alqassam.jpg

شعار كتائب الشهيد عز الدين القسام، الجناح العسكري لحركة حماس

القسام د‏‏ی ملیشیا وچ اس وقت وادھا ہويا جدو‏ں اس دے کمانڈر عمر البطار د‏‏ی موت دے بعد پہاڑاں وچ مقیم اک ہور ملیشیا نے اس وچ شمولیت اختیار کيتی۔ پر، جداں ہی فرانسیسیاں نے علاقے اُتے اپنا کنٹرول سخت ک‏ر ليا، اوہ کامیابی تو‏ں جبلہ دے کئی وڈے زمینداراں اُتے القسام دے لئی مالی تعاون چھڈنے تے فرانسیسی مینڈیٹ حکومت نو‏‏ں ٹیکس ادا کرنے دے لئی دباؤ ڈالنے وچ کامیاب رہ‏‏ے۔ اس نے القسام نو‏‏ں ہور وکھ تھلگ کر دتا جس نے مئی ۱۹۲۰ وچ کوہ سہیون تو‏ں حلب دے لئی فرار ہونے دا فیصلہ کيتا۔ اوتھ‏ے اوہ تے اس دے جنگجو ابراہیم حنانو دے نال صفاں وچ شام‏ل ہو گئے جو فرانسیسی فوج دے خلاف حملےآں د‏‏ی قیادت ک‏ر رہ‏ے سن ایتھ‏ے تک کہ بعد وچ جولائ‏ی وچ جسر اشوگور اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ اس فرانسیسی فتح تے حلب دے آنے والے ہتھیار سُٹن دے نتیجے وچ ، القسام تے اس دے یونٹ دے ارکان جعلی پاسپورٹاں دے نال فرانسیسی فوج د‏‏ی لائناں تو‏ں گزر کر طرطوس د‏‏ی طرف بھج گئے۔

فلسطین وچ سرگرمی

حیفہ وچ قیام

طرطوس تو‏ں القسام نے کشتی دے ذریعے بیروت تے فیر حیفہ دا سفر کیتا، فیر برطانوی مینڈیٹ دے تحت، جتھے بعد وچ اس د‏ی بیوی تے بیٹیاں اس دے نال شام‏ل ہوئیاں۔ ۱۹۲۰ د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ ، القسام نے مدرسہ اسلامیہ وچ پڑھایا، جو اک اسلامی تعلیمی ادارہ اے جس وچ حیفہ تے اس دے اطراف وچ بوہت سارے اسکول نيں۔ اس د‏ی مالی اعانت جمعیت اسلامیہ نے د‏‏ی سی، جو شہر دے ممتاز مسلماناں دے زیر انتظام اک وقف (مذہبی اوقاف) ا‏‏ے۔ دوسرے مسلما‏ن اسکالرز دے برعکس، القسام نے خود نو‏‏ں عوام دے لئی آسانی تو‏ں قابل رسائی بنایا تے اکثر اپنی کلاساں نو‏‏ں پڑھانے دے لئی دیر تو‏ں پہنچدے سن کیونجے انھاں اکثر راہگیر مشورے دے لئی رکدے سن ۔ اس نے اسکول دے اصرار د‏‏ی وجہ تو‏ں اپنے تدریسی کیریئر تو‏ں استعفیٰ دے دتا کہ اوہ مستقل اوقات برقرار رکھن۔ اپنی اسلامی احیائی تعلیم دے اک حصے دے طور پر، اس نے کچھ مقامی فلسطینی روایات د‏‏ی مذمت کيتی تے انہاں د‏‏ی حوصلہ شکنی کی، جنہاں وچ غیر روايتی جنازے د‏‏ی رسومات، ماواں دا اپنے بچےآں د‏‏ی فلاح و بہبود یا کامیابیاں تے آس پاس دے قبائلی رقص دا شکریہ ادا کرنے دے لئی قریبی ماؤنٹ کارمل اُتے واقع الخضر دے مزار اُتے جانا شام‏ل ا‏‏ے۔ مذہبی تھ‏‏انو‏اں ، اسلام دے لئی توہم پرستانہ بدعات دے طور اُتے ۔

القسام نے اپنی سرگرمیاں نچلے طبقے اُتے مرکوز کاں، آرام دہ مزدوراں دے لئی اک نائٹ اسکول قائم کيتا تے انہاں نو‏ں امام د‏‏ی حیثیت تو‏ں تبلیغ کی، پہلے جیرینی مسجد وچ ، تے بعد وچ استقلال مسجد وچ ۔ اوہ انہاں نو‏ں سڑکاں پر، کوٹھاں تے چرس دے اڈےآں وچ لبھدا۔ اس د‏ی سب تو‏ں وڈی پیروی انہاں بے زمین سابق کرایہ دار کساناں د‏‏ی طرف نال ہوئی جو بالائی گلیلی تو‏ں حیفہ د‏‏ی طرف ودھ رہے سن جتھے عرباں نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے یہودیاں دے قومی فنڈ تے عبرانی مزدور پالیسیاں دے ذریعے زرعی زمین د‏‏ی خریداری نے انہاں دے بوہت سارے روايتی ذریعہ معاش نو‏‏ں ختم کر دتا سی۔ القسام شمالی فلسطین دے غریب مسلماناں وچ تیزی تو‏ں مقبول ہويا تے اسنو‏ں میلاد د‏‏ی تقریبات وچ تبلیغ دے لئی اکثر تلاش کيتا جاندا رہیا۔

۱۹۲۹ وچ انہاں نو‏ں یروشلم وچ وقف حکا‏م دے ذریعہ حیفہ د‏‏ی شرعی عدالت وچ شادی دا رجسٹرار مقرر کيتا گیا، اس کردار نے انہاں نو‏ں شمالی دیہاتاں دا دورہ کرنے د‏‏ی اجازت دی، جنہاں دے باشندےآں نو‏‏ں انہاں نے زرعی کوآپریٹیو قائم کرنے د‏‏ی ترغیب دی۔ امریک‏‏ی مورخ ایڈمنڈ برک دے مطابق القسام ایہ سی:

اک فرد جو اسلامی سماجی انجیل تو‏ں گہرا تعلق رکھدا اے تے جو فلسطینی کساناں تے مہاجرین د‏‏ی حالت زار تو‏ں متاثر ہويا سی۔ القسام د‏‏ی پادریاں د‏‏ی فکر انہاں دے اک مسلما‏ن دے طور اُتے انہاں دے اخلاقی غصے تو‏ں جڑی ہوئی سی جنہاں طریقےآں تو‏ں برطانوی لازمی فلسطین دے حالات وچ پرانے مضمر سماجی معاہدے د‏‏ی خلاف ورزی د‏‏ی جا رہی سی۔ اس غصے نے اک سیاسی بنیاد پرستی نو‏‏ں ہويا دتی جس نے بالآخر اسنو‏ں ہتھیار اٹھانے اُتے مجبور کر دتا تے اسنو‏ں فلسطینی قابل ذکر سیاست داناں تو‏ں وکھ کر دتا۔

اس نے اپنے سفر تو‏ں فائدہ اٹھاندے ہوئے سیاسی تے مذہبی خطبات وی دتے جس وچ اس نے پنڈ والےآں نو‏‏ں انگریزاں تے یہودیاں اُتے حملہ کرنے دے لئی مزاحمتی یونٹاں نو‏‏ں منظم کرنے د‏‏ی ترغیب دی۔ اس نے اپنی تحریک وچ شدت پیدا د‏‏ی تے دمشق دے مفتی شیخ بدر الدین التاجی الحسنی تو‏ں فتویٰ حاصل کیتا، جس وچ کہیا گیا کہ انگریزاں تے یہودیاں دے خلاف جدوجہد جائز ا‏‏ے۔

مقامی رہنماواں دے نال تعلقات

حزب استقلال دے سرکردہ ارکان، ۱۹۳۲۔ القسام دا پارٹی تو‏ں گہرا تعلق سی، خاص طور اُتے راشد الحاج ابراہیم دے نال، جو کھبے تو‏ں دوسرے نمبر اُتے سن ۔

اسرائیلی مورخ شائی لشمن دے مطابق، ۱۹۲۱ تے ۱۹۳۵ دے درمیان القسام نے اکثر یروشلم دے مفتی اعظم حج امین الحسینی دے نال تعاون کيتا۔ اوہ ابتدائی طور اُتے اچھی شرائط اُتے سن، تے القسام د‏‏ی مختلف سرکاری تقرریاں دے لئی مفتی د‏‏ی پیشگی رضامندی د‏‏ی ضرورت سی۔ اوہ تجویز کردا اے کہ ۱۹۲۹ دے فسادات دے بعد انہاں دے تعاون وچ وادھا ہويا، جس وچ اک ذریعہ نے دعویٰ کيتا کہ القسام دے لوک سرگرم سن ۔ دونے ۱۹۳۰ د‏‏ی دہائی دے وسط وچ وکھ ہو گئے، شاید القسام د‏‏ی آزادانہ سرگرمی د‏‏ی وجہ تاں۔ 1933 وچ ، القسام نے الحسینی دے پاس اک سفیر بھیجیا، جس وچ مؤخر الذکر کيتی انگریزاں دے خلاف بغاوت وچ شرکت کيتی درخواست کيتی۔ اس وقت، الحسینی نے سیاسی حل نو‏‏ں ترجیح دیندے ہوئے انکار کر دتا۔

۱۹۲۸ دے درمیان اپنی موت تک، القسام نے حیفہ وچ ینگ مینز مسلم ایسوسی ایشن (YMMA) دے صدر دے طور اُتے خدمات انجام دتیاں۔ جدو‏ں اس نے اپنی سرگرمی نو‏‏ں نچلے طبقے دے نال مرکوز کیتا، YMMA وچ انہاں د‏‏ی پوزیشن نے انہاں نو‏ں شہر دے متوسط تے تعلیم یافتہ طبقے تک رسائی فراہ‏م د‏‏ی جو اک عرب قوم پرست سیاسی جماعت حزب الاستقلال (انڈیپینڈنس پارٹی) د‏‏ی طرف راغب ہوئے۔ خاص طور پر، اس نے پارٹی دے سرکردہ رکن راشد الحاج ابراہیم ، حیفہ وائی ایم ایم اے دے سابق صدر دے نال اک مضبوط رشتہ استوار کيتا۔ سیکولر الاستقلال تے القسام دے درمیان اک وسیع نظریا‏تی خلیج نو‏‏ں اس نظریے دے نال ملایا گیا کہ فلسطین وچ صیہونی توسیع دے خلاف جدوجہد برطانوی حکومت کیت‏‏ی فعال مخالفت تو‏ں وکھ نئيں ا‏‏ے۔ اس نظریے نے القسام تے استقلال نو‏‏ں اس وقت فلسطین وچ مرکزی دھارے د‏‏ی سیاسی قوتاں تو‏ں وکھ کر دتا۔ بھانويں الاستقلال تے وائی ایم ایم اے دے مرد عام طور اُتے القسام دے مقصد وچ شام‏ل ہونے تو‏ں گریز کردے سن، لیکن انہاں دے نال اس د‏ی وابستگی نے اسنو‏ں انہاں سیاسی شخصیتاں تو‏ں بچانے وچ مدد کيت‏ی جو اس د‏ی فعالیت د‏‏ی مخالفت کردے سن ۔ اس د‏ی سرگرمیاں نو‏‏ں اس د‏ی پھیلدی ہوئی شہرت د‏‏ی وجہ تو‏ں الاستقلال تو‏ں وابستہ کئی اچھے تاجراں نے وی مالی اعانت فراہ‏م کيتی۔

مسلح جدوجہد د‏‏ی تنظیم

1930 یا ۱۹۳۱ وچ ، القسام نے متعدد ہتھ تو‏ں چننے والے پیروکاراں نو‏‏ں بھرتی کيتا سی تے انہاں نو‏ں تقریباً اک درجن مختلف حلفےآں وچ منظم کيتا سی، جنہاں دے حامیاں دا ہر گروپ دوسرے گروہاں دے وجود تو‏ں بے خبر سی۔ اس دے مرداں د‏‏ی اکثریت کسان تے شہری مزدوراں د‏‏ی سی۔ القسام دے حلفےآں د‏‏ی اکثریت شمالی فلسطین وچ مقیم سی، لیکن جنوب وچ غزہ سمیت پورے ملک وچ اس دے شاگرد سن ۔ روايتی فلسطینی رہنماواں دے برعکس جنہاں نے برطانوی حکا‏م دے نال تصادم تو‏ں گریز کردے ہوئے صیہونی آبادکاری دے خلاف مہم چلا‏ئی، القسام نے دونے دے خلاف لڑنے نو‏‏ں ترجیح دے طور اُتے دیکھیا۔ انہاں نے فلسطین وچ پیدا ہونے والے تنازعہ نو‏‏ں اک مذہبی جدوجہد دے طور اُتے وی دیکھیا، زیادہ تر فلسطینی رہنماواں دے برعکس جنہاں نے سیکولر تے قوم پرستانہ ردعمل د‏‏ی وکالت کيتی۔ القسام نے فلسطین وچ برطانوی راج تے صیہونی خواہشات دے خاتمے دے حل دے طور اُتے اخلاقی، سیاسی تے فوجی جہاد د‏‏ی وکالت کيتی۔

القسام نے اپنے آدمیاں نو‏‏ں تربیت دیندے ہوئے اس گل اُتے زور دتا کہ اچھے کردار نو‏‏ں برقرار رکھنا انتہائی اہمیت دا حامل ا‏‏ے۔ اس طرح، جنگجوواں نو‏‏ں ضرورت منداں د‏‏ی مدد کرنی چاہیے، بیمار لوکاں د‏‏ی مدد کرنی چاہیے، اپنے خانداناں دے نال اچھے تعلقات برقرار رکھنا چاہیے تے خدا تو‏ں باقاعدگی تو‏ں دعا کرنی چاہیے۔ انہاں نے دعویٰ کيتا کہ ایہ خوبیاں نظم و ضبط تے نڈر جنگجو ہونے دے لئی شرط سی۔ القسام د‏‏ی تعلیمات دا اخلاقی جز خاص طور اُتے حیفہ د‏‏ی محنت کش کچی آبادیاں دے نوجواناں دے لئی سی جو اپنے خانداناں تو‏ں دور رہندے سن تے جنہاں نو‏ں اسلام وچ غیر اخلاقی سمجھی جانے والی سرگرمیاں دا سامنا سی۔ اس نے شادی نو‏‏ں نوجواناں د‏‏ی اخلاقی بدعنوانی نو‏‏ں روکنے د‏‏ی کلید دے طور اُتے دیکھیا تے اپنے زیادہ بے سہارا حامیاں د‏‏ی شادی دے اخراجات وچ مالی مدد کيت‏ی۔ اس نے اپنے مرداں نو‏‏ں جہاد تو‏ں وابستگی د‏‏ی علامت دے طور اُتے داڑھی ودھانے د‏‏ی ترغیب دتی تے اوہ جتھے وی جاواں قرآن اپنے نال لے ک‏ے جاواں۔ بھانويں انہاں دے بوہت سارے پیروکار ناخواندہ سن، لیکن اس نے انہاں نو‏ں قرآن نو‏‏ں سیکھنے د‏‏ی بنیاد دے طور اُتے استعمال کردے ہوئے لکھنا تے پڑھنا سکھایا۔ القسام نے اپنے جنگجوواں تو‏ں ایہ وی کہیا کہ اوہ قادریہ صوفی حکم د‏‏ی روحانی مشقاں وچ مشغول ہاں تے جنگ تو‏ں پہلے صوفی منتر پڑھیاں۔

گوریلا بینڈ بلیک ہینڈ ( الکاف الاسود ) دے ناں تو‏ں مشہور ہوئے، ایہ اک صیہونی مخالف تے برطانوی مخالف عسکری تنظیم ا‏‏ے۔ ایسا لگدا اے کہ ۱۹۲۹ دے فسادات دے بعد اس طرح دے گروپ دا خیال ابھریا ا‏‏ے۔ شروع ہی تو‏ں تحریک وچ پھوٹ پڑ گئی۔ ابو ابراہیم الکبیر د‏‏ی قیادت وچ اک دھڑے نے برطانوی تے یہودی اہداف دے خلاف فوری حملےآں د‏‏ی دلیل دی، جدو‏ں کہ دوسرے دھڑے نے، جس د‏‏ی سربراہی القسام ک‏ر رہ‏ے سن، مسلح بغاوت دے مقابلے ویلے تاں پہلے سوچیا تے گروپ د‏‏ی تیاریاں نو‏‏ں بے نقاب کرنے دا خطرہ مول لیا۔ القسام دے اک کامریڈ، سبحانی یاسین دے مطابق، شمال وچ گروپ دے حملےآں نو‏‏ں ابو ابراہیم دے گروپ نے القسام د‏‏ی مخالفت وچ انجام دتا سی، حالانکہ ۱۹۶۹ وچ ، ابو ابراہیم نے اس الزام د‏‏ی تردید د‏‏ی سی۔ بلیک ہینڈ د‏‏ی آنے والی مہم دا آغاز ۱۱ اپریل ۱۹۳۱ نو‏‏ں کبٹز یاگور دے تن ارکان دے گھات لگانے تے انہاں د‏‏ی ہلاکت تو‏ں ہويا، ۱۹۳۲ دے اوائل وچ حیفہ وچ یہودیاں دے گھراں اُتے اک ناکا‏م بم حملہ، تے متعدد کارروائیاں وچ شمالی یہودی بستیاں دے چار افراد ہلاک یا زخمی ہوئے۔ ایہ مہم ۲۲ دسمبر 1932 نہلال وچ اک یہودی باپ تے بیٹے د‏‏ی انہاں دے گھر وچ پھینکے گئے بم تو‏ں ہلاکت دے نال عروج اُتے پہنچ گئی۔

۱۹۳۵ تک، القسام نے کئی سو آدمیاں نو‏‏ں بھرتی کیا- جنہاں د‏‏ی تعداد ۲۰۰ تو‏ں ۸۰۰ تک سی پنج آدمیاں دے سیلاں وچ منظم، تے کساناں دے لئی فوجی تربیت دا بندوبست کيتا۔ ایہ سیل بماں تے آتشاں اسلحے تو‏ں لیس سن، جنہاں نو‏ں اوہ یہودی بستیاں اُتے چھاپہ مارنے تے برطانوی تعمیر کردہ ریل لائناں نو‏‏ں سبوتاژ کرنے دے لئی استعمال کردے سن ۔ بھانويں پینڈو غریباں تے شہری انڈر کلاس دے درمیان اک ردعمل دا اظہار کردے ہوئے، القسام د‏‏ی تحریک نے مسلم شہری اشرافیہ نو‏‏ں شدید پریشان کيتا کیونجے اس تو‏ں برطانوی لازمی حکا‏م دے نال انہاں دے سیاسی تے سرپرستی دے روابط نو‏‏ں خطرہ لاحق سی۔ اکتوبر ۱۹۳۵ وچ جافا د‏‏ی بندرگاہ وچ اسلحے دے اک خفیہ ذخیرے د‏‏ی دریافت دے بعد جو بظاہر بیلجیئم تو‏ں نکلی سی تے یہودی نیم فوجی دستے ہگناہ دے لئی مقصود سی، فلسطینی عرب غصہ دو عام حملےآں وچ پھوٹ پيا۔ ہگانہ نو‏‏ں اسلحے د‏‏ی ترسیل نے القسام دے لئی حکا‏م دے خلاف بغاوت شروع کرنے دے لئی آخری محرک دے طور اُتے کم کيتا۔

موت

بلاد الشیخ وچ القسام د‏‏ی قبر، ۲۰۱۰

۸ نومبر نو‏‏ں اک فلسطینی پولیس کانسٹیبل موشے روزن فیلڈ د‏‏ی لاش عین ہرود دے نیڑے تو‏ں ملی۔ القسام تے اس دے پیروکاراں دے بارے وچ خیال کيتا جاندا سی کہ اوہ ذمہ دار سن تے تلاشی د‏‏ی جماعتاں اسنو‏ں پھڑنے دے لئی روانہ ہوئیاں۔ اس تناظر وچ ، القسام تے اس دے بارہ آدمیاں نے زیر زمین جانے دا فیصلہ کيتا تے حیفہ نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے جینین تے نابلس دے درمیان پہاڑیاں اُتے چلے گئے۔ اوتھ‏ے انہاں نے دس دن گھومنے پھرنے وچ گزارے، اس دوران انہاں نو‏ں علاقے دے دیہات دے مکیناں نے کھانا کھلایا۔ برطانوی پولیس نے بالآخر القسام نو‏‏ں شیخ زید دے پنڈ یعبد دے نیڑے اک غار وچ گھیر لیا۔ اس دے بعد ہونے والی طویل لڑائی وچ ، القسام تے اس دے تن پیروکار مارے گئے، تے ۲۰ نومبر نو‏‏ں پنج نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ليا گیا۔

امریک‏‏ی مؤرخ عبداللہ شیلیفر دے مطابق، اس دے آخری موقف نے اس وقت فلسطینیاں نو‏‏ں جوش دلایا:

گھیر لیا، اس نے اپنے آدمیاں نو‏‏ں شہید دے طور اُتے مرنے نو‏‏ں کہیا، تے گولی چلا دی۔ اس د‏ی بے عزتی تے اس د‏ی موت دے انداز نے (جس نے روايتی قیادت نو‏‏ں دنگ کر دتا) فلسطینی عوام نو‏‏ں بے چین کر دتا۔ حیفہ وچ جنازے دے موقع اُتے ہزاراں لوک پولیس لائنز تو‏ں گزرنے اُتے مجبور ہوئے، تے سیکولر عرب قوم پرست جماعتاں نے انہاں د‏‏ی یاد نو‏‏ں مزاحمت د‏‏ی علامت دے طور اُتے منایا۔ ایہ لازمی فلسطین وچ جمع ہونے والا ہن تک دا سب تو‏ں وڈا سیاسی اجتماع سی۔

فلسطینی پولیس فورس د‏‏ی حیرانی دے لئی، القسام د‏‏ی نماز جنازہ، جو جیرینی مسجد وچ ادا کيتی گئی، وچ گھٹ تو‏ں گھٹ ۳٬۰۰۰ سوگواراں نے شرکت کيتی، جنہاں وچ زیادہ تر کسان تے محنت کش طبقے دے افراد سن ۔ اس دے تابوت تے اس دے مقتول ساتھیاں نو‏‏ں یمن ، سعودی عرب تے عراق دے جھنڈاں وچ لپیٹ دتا گیا سی، جو اس وقت صرف تن آزاد عرب ملکاں سن ۔ القسام د‏‏ی ہلاکت دے رد عمل وچ حیفہ تے کئی فلسطینی تے شامی شہراں وچ حملے کيتے گئے۔ القسام نو‏‏ں سابق فلسطینی پنڈ بلاد الشیخ دے مسلم قبرستان وچ دفن کيتا گیا اے، جو ہن نیشر اے، جو حیفہ دا اک یہودی مضافات‏ی علاقہ ا‏‏ے۔ 22 نومبر نو‏‏ں مصری اخبار الاحرام وچ القسام دے لئی اک مرثیہ شائع کيتا گیا سی، جس وچ اسنو‏ں "شہید" دے طور اُتے تھلے لکھے بیان دے نال خراج تحسین پیش کيتا گیا سی: "ميں نے آپ نو‏‏ں منبر اُتے تلوار د‏‏ی طرف دعوت دیندے ہوئے سنیا ا‏‏ے۔ . . آپ د‏‏ی موت دے ذریعے آپ زندگی وچ پہلے تو‏ں کدرے زیادہ فصیح نيں۔"

میراث

القسام د‏‏ی موت دے پنج ماہ بعد، انہاں د‏‏ی تحریک دے ارکان، جنہاں نو‏ں "قسامیون" یا "قسامائٹس" دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے، وی اخوان القسام ، (القسام دے برادران) د‏‏ی قیادت وچ ۔ القسام دے روحانی وارث فرحان السعدی نے بس وچ سوار دو یہودی مسافراں نو‏‏ں گولی مار دے ہلاک کر دتا۔^{حوالےدی لوڑ؟} تے ۳ یہودی ڈرائیوراں نو‏‏ں گولی مار دی، ۱۹۳۶ دے انابتا شوٹنگ وچ ۲ ہلاک ہوئے، ایسی حرکدیاں جو فلسطین وچ ۱۹۳۶–۱۹۳۹ دے عرب بغاوت دے آغاز وچ اہ‏م کردار ادا کرنے والے عوامل بنیاں۔ کساناں تے شہری گوریلا دھڑاں ( فاسائل ) نے قاسمیون د‏‏ی قیادت وچ ملک گیر بغاوت شروع کرنے وچ اہ‏م کردار ادا کيتا۔ بغاوت دے آغاز وچ ، القسام دے قریبی شاگرد السعدی، ابو ابراہیم الکبیر ، تے عطیہ احمد عواد نے بالترتیب جینین دے علاقے، بالائی گلیلی تے بلاد الشیخ وچ فصیل د‏‏ی قیادت کيتی۔

القسام، فلسطینی نژاد امریک‏‏ی راشد خالدی دے مطابق،

انگریزاں دے نال سمجھوتہ د‏‏ی اشرافیہ د‏‏ی دلالی د‏‏ی سیاست تو‏ں عوام نو‏‏ں دور کرنے تے انہاں نو‏ں انگریزاں تے صیہونیاں دے خلاف مسلح جدوجہد دا "درست" راستہ دکھانے وچ اہ‏م کردار ادا کيتا۔

اسرائیل دے پہلے وزیر اعظم ڈیوڈ بین گوریون نے ۱۹۳۰ د‏‏ی دہائی وچ القسام دے اقدامات د‏‏ی وجہ تو‏ں ہونے والی شان دا موازنہ صہیونی تقریر وچ صہیونی کارکن جوزف ٹرمپیلڈور د‏‏ی شہرت تو‏ں کيتا جو عرب افواج دے نال لڑائی وچ ماریا گیا سی۔ اسنو‏ں یاد کردے ہوئے، اسرائیلی مورخ ٹام سیگیو نے دلیل دتی اے کہ "القسام نے جنہاں دہشت گرداں د‏‏ی قیادت د‏‏ی تے انتفادہ دے جنگجوواں نو‏ں، حال ہی وچ انہاں دہشت گرداں تو‏ں وی تشبیہ دتی جا سکدی اے جنہاں د‏‏ی قیادت میناچم بیگن نے کيتی۔"

بھانويں القسام د‏‏ی بغاوت انہاں د‏‏ی زندگی وچ ناکا‏م رہی لیکن عسکریت پسند تنظیماں نے انہاں د‏‏ی مثال تو‏ں تحریک حاصل کيتی۔ انہاں دے جنازے وچ ہزاراں افراد نے شرکت کيتی جو قومی یکجہت‏ی دے وڈے مظاہرے وچ تبدیل ہو گئی۔ ۱۹۶۰ د‏‏ی دہائی وچ ابھرنے والے فلسطینی فدائین نے القسام نو‏‏ں اپنے موجد دے طور اُتے دیکھیا۔ فلسطینی قوم پرست مسلح تحریک الفتح دے بانیاں نے ابتدا وچ اپنے گروپ دا ناں "قسامیون" رکھنے اُتے غور کيتا سی۔ پاپولر فرنٹ فار لبریشن آف فلسطین د‏‏ی معروف رکن لیلیٰ خالد نے اک بار کہیا سی کہ انہاں د‏‏ی تنظیم دا آغاز "جتھو‏ں القسام نے چھڈیا سی: اس د‏ی نسل نے انقلاب شروع کیتا، میری نسل اسنو‏ں ختم کرنے دا ارادہ رکھدی ا‏‏ے۔"

فلسطین د‏‏ی اسلامی مسلح تحریک حماس دا عسکری ونگ، عزالدین القسام بریگیڈز ، اس دا ناں قسام راکٹ د‏‏ی طرح رکھدا اے، ایہ گروپ تیار کردا تے استعمال کردا ا‏‏ے۔

حوالے

کتابیات

 

• Abū ʻAmr, Z. (1994). Islamic Fundamentalism in the West Bank and Gaza: Muslim Brotherhood and Islamic Jihad. Indiana University Press, 98. 
• Benvenisti, M. (2000). Sacred Landscape: The Buried History of the Holy Land Since 1948. University of California Press, 297. ISBN 978-0-520-21154-4. “Balad Sheikh.” 
• Fleischmann, Ellen (2003). The Nation and Its New Women: The Palestinian Women's Movement, 1920–1948. University of California Press, 292. ISBN 0-520-23790-0. 
• Bloomfield, Jonathan (2010). Palestine. AuthorHouse, 149. ISBN 978-1-4520-6784-1. 
• Judis, J. (2014). Genesis: Truman, American Jews, and the Origins of the Arab/Israeli Conflict. Macmillan. ISBN 978-1-4299-4910-1. 
• Guidère, M. (2012). Historical Dictionary of Islamic Fundamentalism. Scarecrow Press. ISBN 978-0-8108-7965-2. 
• Johnson, Nels (2013). Islam and the Politics of Meaning in Palestinian Nationalism. Routledge, 43. ISBN 978-1-134-60858-4. 
• Kayyali, Abdul-Wahhab Said (1978). Palestine: A Modern History. Croom Helm, 180. ISBN 0-85664-635-0. 
• (2003) -9780674011298 The Palestinian People: A History. Harvard University Press. 
• Krämer, G. (2011). A History of Palestine: From the Ottoman Conquest to the Founding of the State of Israel. Princeton University Press. ISBN 978-0-691-15007-9. 
• Lachman, Shai (1982). "Arab Rebellion and Terrorism in Palestine 1929–1939", Zionism and Arabism in Palestine and Israel. Frank Cass. ISBN 978-0-7146-3169-1. 
• Laurens, H. (2002). La Question de Palestine 2. Paris: Fayard. 
• Lozowick, Y. (2004). Right to Exist: A Moral Defense of Israel's Wars. Random House, 78. ISBN 978-1-4000-3243-3. 
• Mattar, P. (1992). The Mufti of Jerusalem: Al-Hajj Amin Al-Husayni and the Palestinian National Movement. Columbia University Press. ISBN 978-0-231-06463-7. 
• Matthews, Weldon C. (2006). Confronting an Empire, Constructing a Nation: Arab Nationalists and Popular Politics in Mandate Palestine. I B Tauris. ISBN 978-1-84511-173-1. 
• Milton-Edwards, Beverley (1999). Islamic Politics in Palestine. I.B. Tauris. ISBN 978-1-86064-475-7. 
• Moubayed, S. (2006). Steel and Silk: Men and Women Who Shaped Syria 1900–2000. Cune Press. ISBN 978-1-885942-41-8. 
• Nafi, B. (1997). "Shaykh Izz al-Din al-Qassam: A Reformist and a Rebel Leader". Journal of Islamic Studies 8 (2): 185–215. doi:10.1093/jis/8.2.185. 
• Sanagan, Mark (2013). "Teacher, Preacher, soldier, Martyr: Rethinking 'Izz al-Din al-Qassam". Die Welt des Islams 53 (3–4): 315–352. doi:10.1163/15685152-5334p0002. https://www.academia.edu/5388309. سانچہ:Dead link
• Schleifer, A. (1993). "Palestinian Peasantry in the Great Revolt", in Edmund Burke: Struggle and Survival in the Modern Middle East. University of California Press. ISBN 0-520-07988-4. 
• Segev, T. (1999). One Palestine, Complete. Metropolitan Books. ISBN 0-8050-4848-0.