وکیپیڈیا

غزوہ

(رسول خدا دے غزوات توں مڑجوڑ)
پیغمبر اکرمؐ دی مدنی زندگی
ہجرت نبوی 622ء بمطابق 1ھ
معراج 622ء بمطابق 1ھ
غزوہ بدر 624ء بمطابق 17 رمضان سنہ 2ھ
بنی‌قینقاع دی شکست 624ء بمطابق 15 شوال سنہ 2ھ
غزوہ احد 625ء بمطابق شوال سنہ 3ھ
بنو نضیر دی شکست 625ء بمطابق سنہ 4ھ
غزوہ احزاب 627ء بمطابق سنہ 5ھ
بنو قریظہ دی شکست 627ء بمطابق سنہ 5ھ
غزوہ بنی مصطلق 627ء بمطابق سنہ 5 یا 6ھ
صلح حدیبیہ 628ء بمطابق سنہ 6ھ
غزوہ خیبر 628ء بمطابق سنہ7ھ
پہلا سفرِ حجّ 629ء بمطابق 7ھ
جنگ مؤتہ 629ء بمطابق 8ھ
فتح مکہ 630ء بمطابق 8ھ
غزوہ حنین 630ء بمطابق 8ھ
غزوہ طائف 630ء بمطابق 8ھ
جزیرة العرب اُتے تسلط 631ء بمطابق 9ھ
غزوہ تبوک 632ء بمطابق 9ھ
حجۃ الوداع 632ء بمطابق 10ھ
واقعۂ غدیر خم 632ء بمطابق 10ھ
وفات 632ء بمطابق 11ھ

غَزوَہ صدر اسلام دی انہاں جنگاں دے لئی بولا جاندا اے جس وچ رسول اللہؐ نے بذات خود شرکت کيتی اے ؛ خواہ آپؐ خود لڑے ہاں یا نہ لڑے ہون۔ بدر، احد و خندق تے خیبر دے غزوات رسول خداؐ دے اہ‏م غزوات وچ شامل نيں۔ غزوات دی تعداد دے سلسلے وچ مؤرخین دے درمیان اختلاف پایا جاندا اے ؛ تے بعض نے انہاں دی تعداد 26 تے بعض تو‏ں 27 بتائی ا‏‏ے۔

غزوہ دے معنی

سودھو

غَزْوَہ ـ بفتح اول تے سکون دوئم جس دی جمع "غَزْوات" اے، مادۂ "‌غ ز و" تو‏ں ماخوذ ا‏‏ے۔ جس دے لغوی معنی لڑنے دے نيں، اس دا اسم فاعل "غازی" اے جس دی جمع "‌غُزاۃ" تے "‌غُزّی" اے ؛ جداں قاضی دی جمع قضاۃ ـ سابق دی جمع سُبّق؛ جس دے معنی دشمن دے نال جنگ وچ چلے جانے تے اس دے غارت کرنے دے نيں۔[۱] تے اصطلاح وچ غزوہ دے معنی ہر اس جنگ دے نيں جس وچ رسول خداؐ نے ذا‏تی طور اُتے اس وچ شرکت کيتی ہوئے۔[۲]

غزوات دا آغاز

سودھو

ابن اسحق نے لکھیا اے کہ رسول اللہؐ [ہجرت دے] پہلے سال دے یکم ربیع الاول نو‏‏ں مدینہ پہنچے تو اس وقت تو‏ں دوسرے سال دے ماہ صفر تک آپؐ نے کوئی جنگ نئيں لڑی،[۳] لیکن واقدی دا کہنا اے کہ سریہ حمزہ، عبیدہ بن حارث تے سریہ سعد بن ابی وقاص ہجرت دے پہلے سال ہی انجام پائے۔[۴]

غزوات دی تعداد

سودھو

مسعودی نے رسول خداؐ دے غزوات دی تعداد 26 تے بعض دوسرےآں نے 27 بیان کيتی ا‏‏ے۔ اختلاف دا سبب ایہ ہس کہ اول الذکر تعداد بیان کرنے والےآں نے آپؐ دی "خیبر" تو‏ں "وادی القری" واپسی نو‏‏ں "غزوہ خیبر" دا حصہ قرار دتا اے لیکن مؤخر الذکر رائے رکھنے والےآں نے غزوہ خیبر تے غزوہ ام القری نو‏‏ں دو الگ الگ غزوات جانا ا‏‏ے۔ بااں وجود، ابن اسحق وی ـ جنہاں نے غزوہ خیبر دے بعد دے بعد وادی القری دا ذکر نئيں کردے، ـ نے وی غزوات دی تعداد 27 بیان کيتی ا‏‏ے۔ تے "عمرۃ القضاء" نو‏‏ں غزوات دے زمرے وچ شمار کردے نيں۔[۵]۔[۶]

غزوات رسولؐ

سودھو

رسول خداؐ دی جنگاں (غزوات) دی فہرست درج ذیل ا‏‏ے۔

جنگ دا نام لشکر اسلام لشکر دشمن مقام جنگ وقت جنگ مختصر نتایج
غزوۃ الابواء 200 سوار تے پیادے نامعلوم ودان صفر سنہ 2 ہجری لشکر اسلام قریشیاں نو‏‏ں آ نہ لے سکا
قبیلہ بنی ضمرہ دے نال معاہدہ مودت
غزوہ بواط 200 سوار 100 افراد بواط ربیع الاول سنہ 2 ہجری ----
غزوہ ذوالعشیرہ 200 سوار قریش، مدلج تے بنو ضمرہ دا مشترکہ لشکر العشیرہ جمادی الاول سنہ 2 ہجری جنگ بندی تے قبیلہ مدلج ہور مدلج تے ضمرہ دے حلیفاں دے نال معاہدہ مودت
غزوہ بدر اولی 200 سوار اک شخص دی سرکردگی وچ تھوڑے تو‏ں افراد بدر جمادی الثانی سنہ 2 ہجری فرار مشرکان
غزوہ بدر الکبری 313 افراد، دو گھوڑےآں تے اونٹھاں دے نال 950 سوارتے پیادے بدر رمضان سنہ2 ہجری قریش اُتے مسلماناں دی فتح
غزوہ بنی قینقاع مدینہ دے مسلما‏ن مدینہ دے یہودی مدینہ شوال سنہ 2 ہجری دے ابتدائی ایام مدینہ نو‏‏ں یہودیاں تو‏ں خالی کیتا گيا
غزوہ بنی سلیم 200 سوار بنو سلیم تے بنوغطفان مکہ تے مدینہ دے درمیان شوال سنہ 2 ہجری دے آخری ایام بنو سلیم دا فرار
جنگ وچ اپنا مال و اسباب چھڈ گئے
غزوۃ السویق مختصر سال لشکر 200 افراد قرقرۃ الکدر ذو‌الحجہ سنہ 2 ہجری قریش دا فرار
غزوہ ذو امر 450 افراد بنو ثعلبہ و بنو محارب علاقہ ذو امر، نجد محرم سنہ 3 ہجری بنو ثعلبہ دا فرار ہوجانا
انہاں دے علاقے وچ مسلماناں دا مہینہ بھر قیام
غزوہ بحران 300 سوار بنو سلیم بحران (حجاز دی اک کان، یا ذابع دی اک وادی) ربیع الثانی سنہ 3 ہجری ----
غزوہ احد 700 سوار تے پیادے، مدینہ دے اطراف وچ 2900 تا 3000 افراد کوہ احد دا دامن شوال سنہ 2 ہجری حمزہ سمیت 70 مسلماناں دی شہادت
کفار فیصلہ کن فتح نہ پاسدے
لشکر اسلام دی محاصرے تو‏ں نجات
غزوہ حمراء الاسد 630 سوار تے پیادے قریش دے 9279 افراد حمراء لاسد، مکہ تے مدینہ دے درمیان شوال سنہ 3 ہجری مشرکین قریش دا فرار ہوجانا
غزوہ بنی نضیر مدینہ دے عام مسلما‏ن بنو نضیر دے یہودی مدینہ دے اطراف ربیع الاول سنہ 4 ہجری بنو نضیر نو‏‏ں مدینہ دے اطراف تو‏ں کوچ کرایا گیا
غزوہ ذات الرقاع 400 سوار تے پیادے بنو محارب ذات الرقاع، نجد شعبان سنہ 4 ہجری بنو ثعلبہ تے بنو محارب دا فرار ہونا
بدر ثالثہ 1000 افراد 2000 افراد بدر ــــ جھڑپ نہيں ہوئی
غزوہ دومۃ الجندل 1000 سوار تے پیادے دومۃ الجندل دے قبائل دومۃ الجندل ربیع الاول سنہ 4 ہجری جند قبائل شکست کھا کر فرار ہوئے
غزوہ بنی مصطلق 1000 سوار تے پیادے بنو مصطلق المریسیع شعبان سنہ 5 ہجری مشرکین مختصر مزاحمت دے بعد فرار ہوئے
غزوہ خندق 3000 افراد مشرک قبائل دے 10000 افراد مدینہ شوال سنہ 5 ہجری احزاب دی شکست تے کامیاب ہوئے بغیر واپسی
غزوہ بنی قریظہ 3000 افراد 600 تا 700 افراد مدینہ دے اطراف ذو‌القعدہ سنہ 5 ہجری بنو قریظہ اُتے لشکر اسلام دی فتح
غزوہ بنی لحیان تقریبا 3000 افراد قبیلۂ لحیان علاقۂ غران جمادی الاول سنہ 6 ہجری بنو لحیان دا فرار
غزوہ ذی قرد ---- غطفان ذی قرد جمادی الاول سال 6 ہجری 2 مسلماناں دی شہادت، چند مشرکین دی ہلاکت تے
غارت شدہ اونٹھاں وچو‏ں کچھ دا لوٹایا جانا
غزوہ حدیبیہ 1600 افراد قریش حدیبیہ ذوالقعدہ|ذو‌القعدہ سنہ 6 ہجری مسلمین تے قریش دے درمیان معاہدہ امن
غزوہ خیبر 1600 افراد خیبر دے یہودی خیبر محرم سنہ 7 ہجری خیبریاں دا زوال تے شکست
غزوہ عمرۃ القضاء 1400 افراد قریش مکہ ذو‌الحجہ سنہ 7 ہجری مسلمین دے حوصلاں دی بلندی تے
مشرکین دا کمزور پڑ جانا
غزوہ فتح مکہ 10000 افراد قریش تے بنو بکر مکہ رمضان سنہ 8 ہجری فتح مکہ
غزوہ حنین 12000 افراد ہوازن تے ثقیف طائف دے قریب شوال سنہ 8 ہجری ہوازن تے ثقیف دی شکست
غزوہ طائف 12000 افراد قبیلہ بنو ثقیف تے ہوازن طائف شوال سنہ 8 ہجری کامیابی حاصل کيتے بغیر مدینہ واپسی
غزوہ تبوک 30000 افراد روم تے اس دے حلیف تبوک رجب سنہ 8 ہجری رومیاں دی طرف تو‏ں مسلماناں نو‏‏ں مالی مصالحت دی تجویز۔[۷]

غزوات دا اجمالی تعارف

سودھو

سنہ 5 ہجری تک

سودھو
1۔ غزوہ وَدّان ـ المعروف بہ غزوہ اَبواء - ماہ صفر سنہ 2 ہجری۔ اس جنگ وچ پرچم حمزہ سید الشہداء دے پاس سی ۔[۸]۔[۹]
2۔ غزوہ بُواط ـ بمقام "‌رَضوَٰی" – ربیع الاول سنہ 2 ہجری۔[۱۰] یا ربیع الثانی سنہ 2 ہجری۔[۱۱] طبرسی دے مطابق اس موقع اُتے کوئی جھڑپ نئيں ہوئی۔[۱۲]
3۔ غزوہ عُشَیرہ ـ بمقام "‌بطن الیَنبُع" ـ جمادی الاول سنہ 2 ہجری۔[۱۳]۔[۱۴]۔[۱۵] عشیرہ مکہ تے مدینہ دے درمیان اک مقام اے ؛سائیٹ غلطی: بند کردا </ref&gt ؛ <ref&gt دا گھاٹا ٹیگ اس مہم دے دوران لڑائی نئيں ہوئی۔[۱۶]
4 ۔ غزوہ بدر اولی ـ یعنی: غزوہ "‌سفوان" – جمادی الثانی سنہ 2 ہجری۔[۱۷] یا ربیع الاول سنہ 2 ہجری۔[۱۸]۔[۱۹]۔[۲۰]
5۔ غزوہ بدر الکبری – 17 رمضان سنہ 2 ہجری۔[۲۱]
6۔ غزوہ بنی سُلَیم ـ سرزمین "قرقرۃ الکدر" تک – شوّال سنہ 2 ہجری۔[۲۲]۔[۲۳]
7۔ غزوہ بنی قَینُقاع ـ شوال سنہ 2 ہجری۔[۲۴]۔[۲۵] ابن اسحق[۲۶] تے مسعودی[۲۷] نے اسنو‏ں غزوات دے زمرے وچ شمار نئيں کیتا ا‏‏ے۔
8۔ غزوہ سَویق ـ سرزمین "‌قرقرۃ الکدر" تک – ذوالحجّہ سنہ 2 ہجری۔[۲۸]۔[۲۹]
9۔ غزوہ غَطَفان ـ یعنی: غزوہ "‌ذی أمَرّ"، سرزمین "نجد" ـ محرم سنہ 3 ہجری۔ رسول اللہؐ اس مہم دے دوران دشمن دا سامنا کيتے بغیر مدینہ پلٹ آئے۔[۳۰]
10۔ غزوہ بُحران، بحران علاقہ "فرع" وچ واقع اک کان دا نام اے ؛ ربیع الثانی سنہ 3 ہجری۔[۳۱]۔[۳۲]
11۔ غزوہ احد ـ شوّال سنہ 3 ہجری۔[۳۳]۔[۳۴]۔[۳۵]
12۔ غزوہ حَمراء الاسد ـ شوّال سنہ 3 ہجری۔[۳۶]
13۔ غزوہ بنی نَضیر ـ ربیع الأوّل سنہ 4 ہجری۔[۳۷]۔[۳۸]
14۔ غزوہ ذات الرِّقاع ـ بمقام "نخل‌" – جمادی الأولی سنہ 4 ہجری۔[۳۹]۔[۴۰]
15۔ غزوہ بدر ثالثہ ـ "‌بدر الموعد"، "بدر الصفراء‌" – شعبان سنہ 4 ہجری۔[۴۱] اس جنگ نو‏‏ں بدر الموعد کہیا جاندا اے کیونکہ ابو سفیان نے احد تو‏ں واپسی دے وقت چلّا کر کہیا: "ساڈا وعدہ اک سال بعد بدر الصفراء دے مقام پر۔[۴۲]
16۔ غزوہ دُومۃ الجَندَل ـ ربیع الأوّل سنہ 5 ہجری۔[۴۳]

سنہ 5 ہجری دے بعد

سودھو
17۔ غزوہ خندق ـ "جنگ احزاب – شوّال سنہ 5 ہجری۔[۴۴]۔[۴۵]۔[۴۶]
18۔ غزوہ بنی قُرَیظہ ـ ذوالقعدہ تے ذوالحجہ سنہ 5 ہجری۔[۴۷]۔[۴۸]
19۔ غزوہ بنی لِحیان ـ یعنی غزوہ "‌عُسفان" جو "ہُذَیل" نامی قبیلے دی وجہ تو‏ں ہويا۔ جمادی الأولی سنہ 6 ہجری۔[۴۹]
20۔ غزوہ ذی قرد ـ غزوہ "‌غابہ"، غزوہ "‌فَزَع‌" ـ بلاذری دے بقول ایہ جنگ ربیع الاول[۵۰] تے واقدی دے بقول ربیع الآخر[۵۱] ربیع الآخر سنہ 6 ہجری۔
21۔ غزوہ بنی مصطلق ـ غزوہ "مریسیع‌"؛ سبب جنگ قبیلہ خزاعہ- شعبان سنہ 6 ہجری۔[۵۲]
22۔ غزوہ حدیبیہ ـ ذوالقعدہ سنہ 6 ہجری: اس جنگ دا دوسرا نام میثاق حدیبیہ یا صلح حدیبیہ ا‏‏ے۔[۵۳]۔[۵۴]
23۔ غزوہ خیبر ـ محرّم سنہ ہفتم؛ عمرہ القضاء- ذوالقعدہ سنہ 7 ہجری۔سائیٹ غلطی: بند کردا </ref&gt ؛ <ref&gt دا گھاٹا ٹیگ۔[۵۵]
24۔ غزوہ عمرۃ القضاء، ذو‌الحجہ سنہ 7 ہجری۔[۵۶]
25۔ غزوہ فتح مکہ ـ رمضان سنہ 8 ہجری۔[۵۷]۔[۵۸]
26۔ غزوہ حنین ـ شوّال سنہ 8 ہجری۔[۵۹]۔[۶۰]
27۔ غزوہ طائف ـ شوّال سنہ 8 ہجری۔[۶۱]۔[۶۲]
28۔ غزوہ تبوک ـ رجب سنہ 9 ہجری۔[۶۳]۔[۶۴]

جنگ موتہ

سودھو

اس دے باوجود کہ پیغمبر خداؐ جنگ موتہ وچ شریک نئيں ہوئے لیکن اس جنگ نو‏‏ں غزوہ دا نام دتا گیا ا‏‏ے۔[۶۵]

رسول اللہؐ نے لڑائی وچ حصہ لیا

سودھو

ابن اسحق نے اپنی کتاب سیرۃ النبیؐ وچ تے طبرسی نے اپنی کتاب اعلام الوری وچ لکھیا اے کہ رسول اللہؐ نو‏‏ں بدر دے غزوات، احد، بنی قریظہ، بنی مصطلق، خیبر، خندق، حنین تے طائف وچ دشمن دے نال لڑنا پيا؛ اُتے مسعودی نے مصطلق دے بجائے تبوک دا تذکرہ کیتا ا‏‏ے۔[۶۶]۔[۶۷]

ہور معلومات دے لئے

سودھو
  • تاریخ پیامبر اسلامؐ، محمد ابراہیم آیندی
  • کتاب سیرت رسول خداؐ، رسول جعفریان

حوالے

سودھو
  1. ↑ ابن منظور، لسان العرب، ج15، ص123۔
  2. ↑ لغت نامہ دہخدا، ذیل لفظ "غزوہ"۔
  3. ↑ ابن اسحاق، سیرۃ النبی، ج2، ص223۔
  4. ↑ مقریزی، امتاع الاسماع، ص53۔
  5. ↑ ابن اسحاق، سیرۃ النبی، ج4، ص280- 281۔
  6. ↑ مسعودی، مروج الذہب، ج2، ص287- 288۔
  7. ↑ حسنی، تاریخ تحلیلی صدر اسلام، ص93-94۔
  8. ↑ ابن خلدون، العبر، ج‏1، ص408۔
  9. ↑ مجلسی، بحار الانوار، ج19، ص187۔
  10. ↑ ابن ہشام، السیرة النبویۃ ج‏1، ص598۔
  11. ↑ بیہقی، دلائل النبوۃ، ج‏3، ص11۔
  12. ↑ طبرسی، إعلام الوری، ج‏1، ص164۔
  13. ↑ طبرسی، إعلام الوری، ج‏1، ص164۔
  14. ↑ ابن ہشام، السیرۃ النبویۃ، ج‏1، ص599۔
  15. ↑ بیہقی، دلائل النبوۃ، ج‏5، ص469۔
  16. ↑ اندلسی‏، جوامع السیرۃ النبویۃ، ص78۔
  17. ↑ خلیفۃ بن خیاط، تاریخ خلیفۃ، ص20۔
  18. ↑ واقدی، المغازی، ج‏1، ص12۔
  19. ↑ ابن سید الناس‏، عیون الأثر، ج1، ص263۔
  20. ↑ امین عاملی، اعیان الشیعۃ، ج‏1، ص246۔
  21. ↑ ابن ہشام، السیرۃ النبویۃ، ج‏1، ص240۔
  22. ↑ بیہقی، دلائل النبوۃ، ج‏3، ص163۔
  23. ↑ ابن ہشام، السیرۃ النبویۃ، ج‏2، ص43 – 44۔
  24. ↑ طبرسی، إعلام الوری، ج‏1، ص175۔
  25. ↑ واقدی، المغازی،ج‏1، ص176۔
  26. ↑ ابن اسحاق، سیرۃ النبی، ج4، ص280- 281۔
  27. ↑ مسعودی، مروج الذہب، ج2، ص288۔
  28. ↑ بیہقی، دلائل النبوۃ، ج‏3، ص164۔
  29. ↑ ابن ہشام، السیرۃ النبویۃ، ج‏2، ص44۔
  30. ↑ ابن ہشام، السیرۃ النبویۃ، ج‏2، ص46۔
  31. ↑ ابن حبیب، المحبر، ص112۔
  32. ↑ ابن سعد، الطبقات الکبیر، ج2، ص24۔
  33. ↑ ابن ہشام، السیرۃ النبویۃ، ج‏2، ص60۔
  34. ↑ بیہقی، دلائل النبوۃ، ج‏3، ص177۔
  35. ↑ اندلسی‏، جوامع السیرۃ النبویۃ، ص140۔
  36. ↑ واقدی، المغازی،ج‏1، ص334۔
  37. ↑ ابن سید الناس‏، عیون الأثر، ج‏2، ص70۔
  38. ↑ واقدی، المغازی،ج‏1، ص363۔
  39. ↑ ابن ہشام، السیرۃ النبویۃ، ج‏2، ص203۔
  40. ↑ سہیلی، الروض الأنف، ج‏6، ص221 – 222۔
  41. ↑ ابن ہشام، السیرۃ النبویۃ، ج‏2، ص209۔
  42. ↑ امین عاملی، أعیان الشیعۃ، ج‏1، ص261۔
  43. ↑ ابن ہشام، السیرۃ النبویۃ، ج‏2، ص213۔
  44. ↑ ابن ہشام، السیرۃ النبویۃ، ج‏2، ص214۔
  45. ↑ اندلسی‏، جوامع السیرۃ النبویۃ، ص147۔
  46. ↑ حموی، أنیس المؤمنین‏، ص21۔
  47. ↑ واقدی، المغازی،ج‏2، ص496۔
  48. ↑ بلاذری، أنساب الاشراف، ج‏1، ص347۔
  49. ↑ بیہقی، دلائل النبوۃ، ج‏3، ص364۔
  50. ↑ بلاذری، أنساب الاشراف، ج‏1، ص349۔
  51. ↑ واقدی، المغازی،ج‏2، ص537۔
  52. ↑ ابن ہشام، السیرۃ النبویۃ، ج‏2، ص289۔
  53. ↑ ابن ہشام، السیرۃ النبویۃ، ج‏2، ص308۔
  54. ↑ امین عاملی، أعیان الشیعۃ، ج‏1، ص268۔
  55. ↑ بیہقی، دلائل النبوۃ، ج‏4، ص197۔
  56. ↑ ابن‌ہشام، السيرۃالنبويہ، ابن‌ہشام، ج3، ص827 مطبعۃ المدني القاہرۃ 1383 ہ‍ - 1963 م۔
  57. ↑ ابن ہشام، السیرۃ النبویۃ، ج‏2، ص389۔
  58. ↑ سہیلی، الروض الأنف، ج‏7، ص49۔
  59. ↑ بیہقی، دلائل النبوۃ، ج‏5، ص156۔
  60. ↑ واقدی، المغازی،ج‏3، ص892۔
  61. ↑ طبرسی، إعلام الوری، ج‏1، ص233۔
  62. ↑ بیہقی، دلائل النبوۃ، ج‏5، ص156۔
  63. ↑ ابن ہشام، السیرۃ النبویۃ، ج‏2، ص515۔
  64. ↑ بیہقی، دلائل النبوۃ، ج‏5، ص469۔
  65. ↑ جعفریان، سیرہ رسول خداؐ، ص464۔
  66. ↑ طبرسی، اعلام الوری، ج1، صص168-200۔
  67. ↑ مسعودی، مروج الذہب، ج2، صص280 تے بعد دے صفحات۔

مآخذ

سودھو
  • ابن اسحاق، سیرۃ النبی، چاپ مصطفیٰ الحلبی، 1355 ہجری قمری.
  • ابن حبیب، محمد، المحبر، بہ کوشش ایلزہ لیشتن اشتتر، حیدرآباد دکن، 1361 ہجری قمری /1942عیسوی۔
  • ابن حزم اندلسی‏، جوامع السیرۃ النبویۃ، ص76، دار الکتب العلمیۃ، بیروت، بی‌تا۔
  • ابن خلدون‏، تاریخ ابن خلدون‏، آیندی، عبد المحمد، العبر: تاریخ ابن خلدون، مؤسسہ مطالعات و تحقیقات فرہنگی، چاپ اول، 1363 ہجری شمسی۔
  • ابن سعد، محمد، کتاب الطبقات الکبیر، بہ کوشش ادوارد زاخاو، لیدن، 1321–1325 ہجری قمری۔
  • ابن سید الناس‏، عیون الأثر، دار القلم‏، بیروت، چاپ اول، 1414 ہجری قمری۔
  • ابن ہشام، عبد الملک، السیرۃ النبویۃ، تحقیق: السقا، مصطفیٰ، الأبیاری، ابراہیم، شلبی، عبد الحفیظ، دار المعرفۃ، بیروت، چاپ اول، بی‌تا۔
  • ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ناشر، دار صادر، بیروت، چاپ سوم، 1414 ہجری قمری۔
  • امین عاملی‏، سید محسن، اعیان الشیعۃ، دار التعارف للمطبوعات‏، بیروت، 1403 ہجری قمری۔
  • بلاذری، احمد بن یحیی، أنساب الاشراف، دار الفکر، بیروت، چاپ اول، 1417 ہجری قمری۔
  • بیہقی، ابو بکر احمد بن حسین، دلائل النبوۃ و معرفۃ أحوال صاحب الشریعۃ، تحقیق: قلعجی، عبد المعطی، دار الکتب العلمیۃ، بیروت، چاپ اول، 1405 ہجری قمری۔
  • جعفریان رسول؛ سیرت رسول خداؐ، قم، انتشارات دلیل ما، 1383ہجری شمسی۔
  • حسنی، علی اکبر، تاریخ تحلیلی صدر اسلام، تہران، انتشارات پیام نور۔
  • حموی، محمد بن اسحاق‏، أنیس المؤمنین‏، بنیاد بعثت‏، تہران، 1363 ہجری شمسی۔
  • سہیلی، عبد الرحمن، الروض الانف فی شرح السیرۃ النبویۃ، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ اول، 1412 ہجری قمری۔
  • طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری بأعلام الہدی، مؤسسہ آل البیت(ع)، قم، چاپ اول، 1417 ہجری قمری۔
  • دہ‏خدا، علی اکبر، لغت نامہ۔
  • مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، مؤسسۃ الوفاء، بیروت، 1404 ہجری قمری۔
  • مسعودی، علی بن حسین، مروج الذہب و معادن الجوہر۔
  • مقریزی، احمد بن علی، امتاع الاسماع، بیروت، دار الکتب العلمیہ۔
  • یاقوت حموی، شہاب الدین ابو عبد اللہ، معجم البلدان، دار صادر، بیروت، چاپ دوم، 1995عیسوی۔
  • واقدی، محمد بن عمر، کتاب المغازی، مؤسسۃ الأعلمی، بیروت، چاپ سوم، 1409 ہجری قمری۔

بیرونی ربط

سودھو
"https://pnb.wikipedia.org/w/index.php?title=غزوہ&oldid=535789" توں لیا