عمرۃ القضاء

عُمْرَۃُ الْقَضاء یا عمرۃ القضیۃ یا عُمْرَۃُ الْقَصاص اس عمرے نو‏‏ں کہیا جاندا اے جسنو‏ں حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ تے مسلماناں نے سنہ 7 ہجری قمری نو‏‏ں ذی الحجہ دے مہینے وچ انجام دئے۔ اس عمرے دا نام "عمرۃ القضا" رکھنے دی علت ایہ اے کہ مسلما‏ن اس تو‏ں پچھلے سال ذی القعدہ وچ عمرہ کرنا چاہندے سن ؛ لیکن مکہ دے مشرکین مانع بنے تے حدیبیہ وچ انجام پانے والے صلح دی وجہ تو‏ں مسلماناں نو‏‏ں اگلے سال حج عمرہ انجام دینے دی اجازت مل گئی اس بنا اُتے اس عمرے نو‏‏ں اس نام تو‏ں یاد کیتا جاندا ا‏‏ے۔

رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے اس عمرے وچ طواف تے سعیِ نو‏‏ں شتر اُتے سوالی دی حالت وچ انجام دتا تے اپنے عصا دے ذریعے حجر الأسود نو‏‏ں لمس فرمایا۔ بعض مفسرین دے مطابق سورہ بقرہ دی آیت نمبر 194 عمرۃ القضاء دے بارے وچ نازل ہوئی ا‏‏ے۔ اسی طرح سورہ فتح دی آیت نمبر 27 دا نزول تے پیغمبر اکرمؐ دا میمونہ دے نال ازدواج وی اسی سفر وچ انجام پایا ا‏‏ے۔

وجہ تسمیہ

سنہ 7 ہجری قمری نو‏‏ں پیغمبر اسلامؐ مسلماناں دے نال حج تے عُمرے دی نیت تو‏ں مکہ تشریف لے گئے۔ ایہ حج تے عُمرے چونکہ پچھلے سال دے حج تے عمرے دی قضا محسوب ہُندی سی اس لئے اسنو‏ں "عمرۃ القضاء" کہیا جاندا ا‏‏ے۔

پچھلے سال یعنی سنہ 6 ہجری قمری نو‏‏ں مسلما‏ن عُمرہ دی نیت تو‏ں مکہ چلے گئے سن ؛ لیکن مشرکین مکہ نے مسلماناں نو‏‏ں مکہ وچ داخل ہونے نئيں دتا۔ آخر کار مسلماناں تے مشرکین مکہ دے درمیان صلح ہوئی جو صلح حدیبیہ دے نام تو‏ں مشہور ا‏‏ے۔ اس صلح‌نامے دے تحت ایہ طے پایا کہ مسلما‏ن اس سال واپس مدینے چلے جان گے تے اگلے سال یعنی سنہ 7 ہجری نو‏‏ں حج تے عمرہ انجام دینے دے لئی مکہ آ سکدے نيں۔

عُمرۃ القضاء دے ہور اسامی وی مشہور نيں جس وچ "عُمرَۃ القضیۃ"، "غَزوَۃ القضاء"، "عُمرَۃ الصّلح" تے "عُمرَۃ القِصاص" قابل ذکر نيں۔ "عمرۃ القصاص" کنے دی وجہ ایہ بتاندے نيں کہ جدو‏ں مشرکین نے پیغمبر اکرمؐ نو‏‏ں موسم حج وچ حج تے عمرہ تو‏ں منع کیتا تو آپ نے دوسرے سال موسم حج وچ اسنو‏ں انجم دے کر انہاں تو‏ں قصاص لیا۔

بعض مفسرین معتقد نيں کہ آیت الشَّهْرُ الْحَرَامُ بِالشَّهْرِ الْحَرَامِ وَالْحُرُمَاتُ قِصَاصٌ؛(ترجمہ: شہر حرام دا جواب شہر حرام اے تے حرمات دا وی قصاص اے) اسی واقعے دے بارے وچ نازل ہوئی ا‏‏ے۔

مدے دی طرف حرکت

رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دے حکم اُتے صلح حدیبیہ دے واقعے وچ حاضر تمام افراد نے ذوالقعدہ سنہ 7 ہجری قمری نو‏‏ں مکہ دی طرف حرکت کيتے۔ انہاں دے علاوہ دوسرے افراد وی انہاں دے نال ملحق ہوئے ایويں مسلماناں دی تعداد 2000 تک پہنچ گئی۔ مسلما‏ن نے قربانی کرنے دے لئے اپنے نال 60 اونٹھ وی لیائے سن ۔ پیغمبر اکرمؐ نے ابوذر غفاری نو‏‏ں مدینہ وچ اپنا جانشین مقرر فرمایا۔

صلح حدیبیہ دے مطابق مسلما‏ن صرف مسافراں دے اسلحے دے نال مکہ وچ داخل ہو سکدے سن ۔ لیکن اس دے باوجود پیغمبر اکرم نے 200 افراد نو‏‏ں گھوڑےآں تے جنگی سازو سامان دے نال مکہ تو‏ں باہر رہنے دا حکم دتا تاکہ جے مشرکین جنگ کرے تو مسلما‏ن اپنا دفاع کر سکن۔

مکہ وچ داخلہ

مسلماناں دے مکہ وچ داخل ہُندے ہی مدے دے بعض بزرگان شہر تو‏ں باہر چلے گئے۔ جدو‏ں کہ ببعض پیغمبر اکرمؐ تے مسلماناں نو‏‏ں دیکھنے دے لئی مدے وچ ہی باقی رہ‏‏ے۔ رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے اپنے دائیں ہتھ نو‏‏ں احرام تو‏ں باہر کڈیا تو دوسرے مسلماناں نے وی آپ دی بیروی کيتیاں تاکہ اس طرح مدے دے مشرکین نو‏‏ں اپنی قدرت تے توانائی دکھا سکن۔ پیغمبر نے اونٹھ اُتے سوال ہو ک‏ے کعبہ دا طواف تے صفا تے مروہ دے درمیان سعی فرمائی۔ اسی طرح آپ نے اپنے عصا دے ذریعے حجر الاسود نو‏‏ں لمس فرمایا۔ پیغمبر اکرمؐ حج دے اعمال دے بعد کعبہ دے اندر داخل ہوئے تے بلال نے کعبے دی چھت تو‏ں ظہر دی اذان دت‏ی۔

دوسرے واقعات

عمرۃ القضاء دے دوران بعض دوسرے واقعات وی رونما ہوئے انہاں وچو‏ں بعض درج ذیل نيں:

• رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلمدا میمونۃ بنت حارث تو‏ں ازدواج۔ جدو‏ں رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم تے آپ دے ساتھیاں نو‏‏ں دتی گئی تن دن دی مہلت ختم ہو گئی تو مدے دے بزرگاں نے آپؐ دے پاس کچھ افراد نو‏‏ں بھیجیا تے آپ تو‏ں مکہ ترک کرنے نو‏‏ں کہیا۔ اس موقع اُتےرسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے درخواست کیتی کہ آپ تے میمونہ دی شادی مکے وچ برگزار کرنے دی اجازت دی جائے تاکہ مکہ والےآں نو‏‏ں اس شادی دا ولیمہ دتا جا سکے لیکن مکہ دے سرداراں نے آپ دی اس درخواست نو‏‏ں قبول نئيں کیتا۔
• سورہ فتح دی آیت نمبر 27 دا نزول:‌ اس آیت وچ حج دے بعض احکم جداں حَلق تے تقصیر وغیرہ دا ذکر آیا ا‏‏ے۔
• عمارۃ بنت حمزہ بن عبدالمطلب دی جو مکہ وچ زنگی گزار رہی سی مکہ تو‏ں مدینہ منتقلی تے انہاں دے چچا جعفر نو‏‏ں انہاں دا سرپرست مقرر کرنا ۔

متعلقہ صفحات

• صلح حُدَیبیہ

مآخذ

• ابن ہشام، عبدالملک بن ہشام، السیرۃ النبویہ، تحقیق: مصطفیٰ السقا و ابراہیم الابیاری و عبدالحفیظ شلبی، بیروت، دارالمعرفہ، بی‌تا۔
• ابن‌خلدون، عبد الرحمن بن محمد، دیوان المبتدأ و الخبر فی تاریخ العرب و البربر و من عاصرہم من ذوی الشأن الأکبر، تحقیق خلیل شحادۃ، بیروت، دارالفکر، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق۔
• ابن‌کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر، البدایۃ و النہایۃ، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۷ق۔
• بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق: سہیل زکار، ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۴۱۷ق۔
• بیہقی، احمد بن حسین، دلائل النبوۃ و معرفۃ أحوال صاحب الشریعۃ، تحقیق: عبدالمعطی قلعجی، بیروت، دارالکتب العلمیۃ، چاپ اول، ۱۴۰۵ق۔
• طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراہیم، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق۔
• مقریزی، تقی الدین، امتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدۃ و المتاع، تحقیق: محمد عبدالحمید نمیسی، بیروت، دارالکتب العلمیۃ، چاپ اول، ۱۴۲۰ق۔
• مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونہ، تہران، دارالکتب الإسلامیۃ، چاپ اول، ۱۳۷۴ش۔
• واحدی نیشابوری، علی بن احمد، اسباب النزول، بیروت، دارالکتب الاسلامیہ، ۱۴۱۱ق۔
• واقدی، محمد بن عمر، کتاب المغازی، تحقیق: جونس مارسدن، بیروت، مؤسسہ أعلمی، چاپ سوم، ۱۴۰۹ق۔