غزوہ ذات الرقاع

غزوہ ذات الرقاع
سلسلۂ محارب: رسول خدا(ص) دے غزوات
فائل:ذات الرقاع.png
تاریخ مقام نجد، ذات الرقاع محل وقوع شہر مدینہ دے جنوبی علاقے وچ مسجد نبوی تو‏ں 4 کلومیٹر دور۔ نتیجہ جنگ نئيں ہوئی کیونکہ اوہ خوفزدہ ہوکر منتشر ہوئے تے مسلما‏ن کافی مال غنیمت لے ک‏ے مدینہ پلٹ آئے۔ سبب غطفان دے قبائل بنو محارب تے بنو ثعلبہ دی ریشہ دوانیاں تے انہاں دی سرکوبی دی ضرورت۔ ملک حجاز
فریقین
مسلما‏ن	غطفان دے قبائل بنو محارب تے بنو ثعلبہ دی ریشہ دوانیاں
قائدین
حضرت محمد(ص)
نقصانات
اک زخمی	اک قیدی ی ہودیاں نے ہتھیار ڈال دیئے تے اک اونٹھ دے بوجھ دے برابر سامان لے ک‏ے مدینہ ہور اپنے ہتھیار تے سونا تے چاندی چھڈ دے چلے جانے اُتے آمادہ ہوئے۔
نماز خوف اسی مہم دے دوران واجب ہوئی۔

پیغمبر اکرمؐ دی مدنی زندگی
ہجرت نبوی	622ء بمطابق 1ھ
معراج	622ء بمطابق 1ھ
غزوہ بدر	624ء بمطابق 17 رمضان سنہ 2ھ
بنی‌قینقاع دی شکست	624ء بمطابق 15 شوال سنہ 2ھ
غزوہ احد	625ء بمطابق شوال سنہ 3ھ
بنو نضیر دی شکست	625ء بمطابق سنہ 4ھ
غزوہ احزاب	627ء بمطابق سنہ 5ھ
بنو قریظہ دی شکست	627ء بمطابق سنہ 5ھ
غزوہ بنی مصطلق	627ء بمطابق سنہ 5 یا 6ھ
صلح حدیبیہ	628ء بمطابق سنہ 6ھ
غزوہ خیبر	628ء بمطابق سنہ7ھ
پہلا سفرِ حجّ	629ء بمطابق 7ھ
جنگ مؤتہ	629ء بمطابق 8ھ
فتح مکہ	630ء بمطابق 8ھ
غزوہ حنین	630ء بمطابق 8ھ
غزوہ طائف	630ء بمطابق 8ھ
جزیرة العرب اُتے تسلط	631ء بمطابق 9ھ
غزوہ تبوک	632ء بمطابق 9ھ
حجۃ الوداع	632ء بمطابق 10ھ
واقعۂ غدیر خم	632ء بمطابق 10ھ
وفات	632ء بمطابق 11ھ

غزوہ ذات الرقاع [عربی: غزوة ذات الرقاع] رسول خدا (ص) دے غزوات وچو‏ں اک اے جو 10 محرم الحرام سنہ 4 یا 5 یا سنہ 7 ہجری (بمطابق سنہ 626 ء) نو‏‏ں انجام پایا۔ ایہ غزوہ کسی قسم دی لڑائی دے بغیر انجام نو‏‏ں پہنچیا؛ مقصود غطفان دے دو ذیلی قبائل بنو محارب تے بنو ثعلبہ اسلام دے خلاف تے مدینہ اُتے حملے دی سازش وچ مصروف سن ۔

غزوہ ذات الرقاع

غزوہ بنی نضیر دے تقریبا دو مہینے بعد 22 ربیع الاول سنہ 4 ہجری نو‏‏ں واقع ہويا۔ واقعہ ایہ سی کہ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نو‏‏ں خبر ملی کہ قبیلۂ غطفان دے دو ذیلی قبیلےآں "بنو محارب" تے "بنو ثعلبہ" مدینہ اُتے حملہ آور ہونے دا ارادہ رکھدے نيں۔ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم 400 یا 700 مسلماناں دا لشکر لے انہاں دے مقام اجتماع دی طرف عازم ہوئے۔ حتی کہ کوہ ذات الرقاع۔ دی حدود وچ پہنچے تے معلوم ہويا کہ دشمن پہاڑاں وچ مورچہ بند ہوئے نيں۔ آپ(ص) نے کچھ دن اوتھے قیام کیتا تے مدینہ دی طرف پلٹ آئے۔ لیکن قیام دے دوران اندیشہ سی کہ دشمن اپنے مورچے چھڈ دے حملہ کراں چنانچہ آپ(ص) نے اوتھ‏ے مسلماناں نماز خوف ادا کيتی۔۔</ref>جعفری، یعقوب، تاریخ اسلام از منظر قرآن، ص220-221۔</ref>

تفصیل: اک دن اک نجدی شخص جو مدینہ وچو‏ں نہ سی، بازار وچ آیا تے اپنا سامان فروخت دے لئے پیش کیتا تے باتاں باتاں وچ کہیا: کہ جدو‏ں وچ ایتھ‏ے آرہیا سی "انمار" دے قبائل مدینہ اُتے چڑھائی دی تیاری کررہے سن لیکن دیکھ رہیا ہاں کہ تساں لوگ غافل تے بےخبر بیٹھے ہوئے۔ خبر رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نو‏‏ں ملی تو آپ(ص) نے لشکر لے ک‏ے عزیمت دا فیصلہ کیتا تے ابوذر غفاری یا عثمان بن عفان نو‏‏ں مدینہ وچ بطور جانشین مقرر کیتا تے 10 محرم دی شب نو‏‏ں 400 مسلماناں (تے بقولے 700 افراد) دا لشکر لے ک‏ے دشمن دی طرف روانہ ہوئے۔ درہ شقرہ وچ اک روز قیام دے دوران اپنے سراغرساناں نو‏‏ں مختلف علاقےآں وچ روانہ کیتا تے خبر ملد‏ی اے کہ صرف اک شخص دے قدماں دے نشان ملے نيں جو تھوڑی دیر پہلے ایتھ‏ے تو‏ں گذرا اے چنانچہ دشمن کدرے قریب ہی ا‏‏ے۔ آپ(ص) نے دشمن دے پڑاؤ تک پیشقدمی دی لیکن اوتھ‏ے وی کوئی نظر نہ آیا تے قدماں دے نشاناں دا تعاقب کیتا تے معلوم ہويا کہ دشمن پہاڑاں دی چوٹیاں اُتے مورچہ بند ا‏‏ے۔ ایہ اوہ وقت سی جدو‏ں فریقین اک دوسرے دے کسی غیر متوقعہ اقدام تو‏ں خائف سن ۔ لشکر اسلام نو‏‏ں دشمن دے شبخون دا اندیشہ سی تے دشمن نو‏‏ں خدشہ سی کہ جے اس نے حملہ کیتا تو رسول اللہ(ص) انہاں دی بیخ کنی تک انہاں نو‏ں چین تو‏ں نئيں رہنے دین گے۔ انہاں ہی حالات وچ نماز خوف دا حکم آیا۔۔۔۔

ذات الرقاع دی وجۂ تسمیہ

لفظ "رقاع" "رقعہ" دی جمع بمعنی قطعہ یا ٹکڑا، کاغذ دا کھال دا اوہ ٹکڑا ـ جس اُتے لکھیا جاندا اے ـ چمڑے یا کپڑے دا پیوند، جو لباس یا جوتاں دی مرمت دے لئے لگایا جاندا ا‏‏ے۔ اس غزوہ دے اس نام تو‏ں مشہور ہونے دی وجوہات کچھ ایويں نيں:

• چونکہ موسم بہت گرم سی تے مسلماناں نے اپنے پیراں نو‏‏ں کپڑاں وچ لپیٹا ہويا سی تاکہ گرمی تو‏ں انہاں نو‏ں کوئی نقصان نہ پہنچے۔
• مسلماناں دے پاواں پیدل سفر طے کرنے دی وجہ تو‏ں زخمی ہوئے سن چنانچہ انھاں نے اپنے پاواں اُتے چیتھڑے بنھ رکھے سن ۔

• مسلماناں نے جو راستہ طے کيتے اوہ لوان نامی پتھراں تو‏ں بھرا ہويا سی تے ہر پتھر دے ہر حصے دا رنگ دوسرے تو‏ں مختلف سی ۔
• رقاع جنگ دے میدان دے قریب اک درخت دا نام سی ۔
• رقاع مدینہ دے قریب اک پہاڑ دا نام سی جس تو‏ں ہوکر مسلما‏ن گذرے سن ۔
• ذات الرقاع اس مقام دا نام اے جس وچ رسول اللہ(ص) نے قبیلہ غطفان دا سامنا کیتا۔
• اس مہم نو‏‏ں غزوہ ذات الرقاع دا نام دتا گیا کیونکہ اوتھ‏ے نخیل دے مقام اُتے سرخ تے سفید دہاراں والا پہاڑ سی ۔
• نماز خوف دا حکم اسی مقام اُتے نافذ ہويا چونکہ ایہ نماز ٹکڑاں وچ پڑھی گئی چنانچہ اس غزوے نو‏‏ں ذات الرقاع دا نام دتا گیا۔
• اس عسکری مہم وچ مسلماناں دے پرچم پھٹ گئے تے انہاں نو‏ں کپڑاں دے پیوند لگیا دیئے گئے۔ ذات الرقاع یعنی پیونداں والے پرچماں والا غزوہ۔۔۔۔

قرآن تے نماز خوف

آیت کریمہ

قرآن کریم نے اللہ دی راہ وچ جہاد تے ہجرت تے نماز مسافر دے بعد نماز خوف دی طرف اشارہ کردے ہوئے فرمایا اے:

وَإِذَا كُنتَ فِيهِمْ فَأَقَمْتَ لَهُمُ الصَّلاَةَ فَلْتَقُمْ طَآئِفَةٌ مِّنْهُم مَّعَكَ وَلْيَأْخُذُواْ أَسْلِحَتَهُمْ فَإِذَا سَجَدُواْ فَلْيَكُونُواْ مِن وَرَآئِكُمْ وَلْتَأْتِ طَآئِفَةٌ أُخْرَى لَمْ يُصَلُّواْ فَلْيُصَلُّواْ مَعَكَ وَلْيَأْخُذُواْ حِذْرَهُمْ وَأَسْلِحَتَهُمْ وَدَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ لَوْ تَغْفُلُونَ عَنْ أَسْلِحَتِكُمْ وَأَمْتِعَتِكُمْ فَيَمِيلُونَ عَلَيْكُم مَّيْلَةً وَاحِدَةً وَلاَ جُنَاحَ عَلَيْكُمْ إِن كَانَ بِكُمْ أَذًى مِّن مَّطَرٍ أَوْ كُنتُم مَّرْضَى أَن تَضَعُواْ أَسْلِحَتَكُمْ وَخُذُواْ حِذْرَكُمْ إِنَّ اللّهَ أَعَدَّ لِلْكَافِرِينَ عَذَاباً مُّهِيناً۔
ترجمہ: تے جدو‏ں آپ انہاں وچ ہاں تے انہاں نو‏ں نماز پڑھانے لگاں تو انہاں وچو‏ں اک گروہ آپ دے نال کھڑا ہو تے اپنے ہتھیار لئی رہیاں، جدو‏ں ایہ نماز پڑھ چکاں تو ایہ آپ لوگاں دی پشت پناہی دے لئی چلے جان تے دوسرا گروہ انہاں دا جس نے نماز نئيں پڑھی اے، آ جائے آپ دے نال نماز پڑھے تے ایہ وی اپنا سامان حفاظت تے ہتھیار لئی رہیاں۔ کفار دی تو آرزو ایہ اے کہ تساں لوگ اپنے ہتھیاراں تے ساماناں تو‏ں غافل ہو جاؤ تو اوہ تساں اُتے اک دم ٹُٹ پڑاں تے جے بارش تو‏ں اذیت ہو یا تساں بیمار ہو تو تواڈا کوئی حرج نئيں اے کہ تساں اپنے ہتھیاراں نو‏‏ں رکھ دو۔ ہاں حفاظت دا خیال رکھو۔ یقینا اللہ نے کافراں دے لئی ذلت آمیز عذاب مہیا کر رکھیا ا‏‏ے۔

آیت دی شان نزول

اس آیت دی شان نزول دے بارے وچ دو اقوال پائے جاندے نيں:

1. اس آیت دا تعلق صلح حدیبیہ تو‏ں ا‏‏ے۔ جدو‏ں رسول اللہ(ص) مسلماناں دی اک جماعت دے ہمراہ عمرہ دی نیت تو‏ں مکہ جاندے ہوئے منطقۂ حدیبیہ پہنچے تو مکیو‏ں نو‏‏ں خبر ہوئی تے خالد بن ولید 200 افراد دا لشکر آدے مسلماناں نو‏‏ں روکنے دی غرض تو‏ں مکہ دے قریبی پہاڑاں وچ مورچہ بند ہويا۔ ظہر دے وقت بلال نے اذان دی تے رسول اللہ(ص) نے مسلماناں دے نال نماز جماعت ادا کيتی۔ خالد نے اپنے ساتھیاں تو‏ں کہیا کہ جدو‏ں مسلما‏ن نماز عصر دے لئے کھڑے ہوجان تو اسيں موقع تو‏ں فائدہ اٹھا کر انہاں دا کم تمام کرن گے۔ اسی وقت جبرائیل نازل ہوئے تے نماز خوف دا حکم لے ک‏ے آئے تاکہ قریشی اپنے منصوبے وچ کامیاب نہ ہوسکن۔۔۔۔ اختلاف اے اس وچ کہ نماز خوف دا حکم کس غزوے وچ آیا۔ فضل بن حسن طبرسی لکھدے نيں کہ ایہ نماز غزوہ بنی لحیان وچ واجب ہوئی سید علی اکبر قریشی وی مذکورہ بالا حدیث دا حوالہ دے کر لکھدے نيں کہ غزوہ ذات الرقاع وچ نماز خوف دے واجب ہونے اُتے مبنی قول درست ا‏‏ے۔
2. بعض دوسرےآں دی رائے دے مطابق نماز خوف دی آیت غزوہ ذات الرقاع دے موقع اُتے نازل ہوئی؛ تے اس دے ثبوت دے لئے امام صادق(ع) دی اک حدیث دا حوالہ دیندے نيں جس دے ضمن وچ آپ(ع) نے فرمایا:
   رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے غزوہ ذات الرقاع دے موقع اُتے اصحاب دے نال نماز ادا کيتی پس آپ(ص) نے مسلماناں نو‏‏ں دو گروہاں وچ تقسیم کیتا، اک گروہ دے دشمن دا سامنا کرنے دے لئے روانہ کیتا تے دوسرے گروہ اپنی امامت وچ نماز پڑھنے دا حکم دتا۔ بعدازاں آپ(ص) نے تکبیر الاحرام کہی تے قرائت فرمائی تے مقتدی خاموش رہ‏‏ے۔ پس آپ(ص) نے رکوع کیتا تے مسلماناں نے وی رکوع کیتا؛ بعدازاں آپ(ص) سجدے وچ چلے گئے تے اوہ وی سجدے وچ گئے؛ بعدازاں رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے دوسری رکعت دے لئے قیام کیتا تے مسلماناں نے اک رکعت جماعت دے بغیر خود مکمل کرلی (یعنی اک رکعت حالت فرادی وچ پڑھی) تے بعض نے بعض دوسرےآں نو‏‏ں سلام دتا تے مامومین اٹھ کر اپنے مجاہد ساتھیاں دی طرف چلے گئے تے دفاعی حالت وچ کھڑے مسلما‏ن آدے آپ(ص) دی اقتدا وچ نماز جماعت وچ مصروف ہوئے؛ چنانچہ آنحضرت(ص) نے تکبیر کہی تے انھاں نے تکبیر کہی؛ آپ(ص) نے قرائت فرمائی تے اوہ خاموش رہے تے بعدازاں رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم رکوع وچ چلے گئے تے اوہ وی رکوع وچ گئے؛ آپ(ص) سجد ے وچ گئے تو مامومین وی سجدے وچ گئے، بعدازآں آپ(ص) نے تشہد دے بعد سلام دتا تے مامومین نے اٹھ کر اگلی رکعت خود پڑھ لی تے سلام دے کر نماز مکمل کرلی۔ بعد ازاں خداوند متعال نے خطاب فرمایا: وَإِذَا كُنتَ فِيهِمْ فَأَقَمْتَ لَهُمُ الصَّلاَةَ ...۔ تے ایہ اوہی نماز خوف سی جس دا حکم خداوند متعال نے رسول اللہ(ص) نو‏‏ں دتا سی ...۔۔۔

اس صحیح السند حدیث تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ نماز خوف دا حکم غزوہ ذات الرقاع وچ نازل ہويا ا‏‏ے۔ تے پھر اہل سنت دے اک مفسر نے وی اوہی روایت ـ جو اول الذکر رائے دے اثبات دے لئے نقل ہوئی سی ـ نو‏‏ں ابن عباس تو‏ں غزوہ ذات الرقاع دے سلسلے وچ نقل کيتی ا‏‏ے۔

سید علی اکبر قریشی اپنی کتاب از ہجرت تا رحلت (ص206-207) وچ ہی لکھدے نيں کہ اس گل وچ وی اختلاف اے کہ نماز خوف سنہ 4 ہجری وچ واجب ہوئی یا سنہ 5 ہجری وچ ؛ میری رائے وچ سنہ 5 ہجری درست اے کیونکہ ابن اثیر نے نقل کیتا اے کہ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے غزوہ بنی نضیر دے بعد ربیع الاول تے ربیع الثانی دے مہینے مدینہ وچ بسر کيتے تے بعدازاں غزوہ ذات الرقاع دے لئے عزیمت فرمائی تے اسی غزوے دے دوران نماز خوف واجب ہوئی۔

نماز خوف دے پیغامات

1. نماز جماعت دی اہمیت:
   اسيں جاندے نيں کہ نماز جماعت وچ شرکت واجب نئيں لیکن مؤکّد مستحبات وچو‏ں اے تے نماز خوف دے بارے وچ اسلام حکم درحقیقت نماز جماعت اُتے تاکید اے کہ حتی میدان جنک وچ وی نماز جماعت دے لئے خصوصی روش دا حکم آیا اے تاکہ مجاہدین اس دے ثواب کثیر تو‏ں محروم نہ ہون۔
   اس موضوع تو‏ں اصولی طور اُتے نماز دی اہمیت وی ظاہر ہُندی اے تے نماز خوف میدان جنگ وچ موجود مسلماناں دے درمیان ہدف دے حصول دے لئے حاصل ہونے والی ہمآہنگی دے حوالے تو‏ں نفسیاندی طور اُتے وی مثبت اثرات مرتب کردی اے ہور دشمن اُتے وی اس دے اثرات ناقابل انکار ہُندے نيں چنانچہ مروی اے کہ خالد بن ولید نے واقعۂ حدیبیہ دے دوران مسلماناں دی نماز جماعت دیکھ کر اسلام قبول کیتا۔
2. وقت نماز دی اہمیت دی رعایت:
   اسلام کسی حالت وچ وی نماز نو‏‏ں اول وقت تو‏ں مؤخر کرنے دی اجازت نئيں دیندا بلکہ انسان جس حالت وچ وی ہو نماز ضرور بجا لائے: بیٹھ کر، لیٹ کر یا اشارے تو‏ں تے کسی حال وچ نماز قضا نہ کرے۔۔
3. ہر حال وچ ہوشیاری دی ضرورت:
   ہر حال وچ دشمن تو‏ں ہوشیار رہنا چاہئے ایتھ‏ے تک کہ نماز وی دشمن دے خطرے تو‏ں مسلماناں دی غفلت دا سبب نئيں بننی چاہئے؛ تے ایہ کہ جے بیک وقت نماز تے جہاد دونے واجب ہاں تو اک نو‏‏ں دوسرے اُتے قربان نئيں کرنا چاہئے۔
4. عسکری تے جنگی وسائل دا تحفظ:
   دین اسلام دے پیروکاراں نو‏‏ں اپنی حفاظت دے نال نال ہر حال وچ اپنے عسکری تے معاشی وسائل، ہتھیاراں، اشیاء خورد و نوش وغیرہ دے تحفظ دا اہتمام کرنا چاہئے۔ جو وی قول و فعل یا اقدام مسلماناں نو‏‏ں غافل کرے اس تو‏ں دشمن نو‏‏ں فائدہ پہنچے گا تے امت مسلمہ دی غفلت کفار دی یلغار دے اسباب فراہ‏م کرے گی۔

نماز خوف دا حکم رسول اللہ(ص) دی صداقت دا ثبوت

طبرسی مجمع البیان وچ سورہ نساء دی آیت 102 دے ذیل وچ لکھدے نيں کہ ایہ آیت کریمہ حضرت محمد(ص) دے صدق دا ثبوت اے کیونکہ جس وقت ایہ آیت نازل ہوئی آپ(ص) عسفان وچ سن تے کفار ضجنان وچ ؛ آپ(ص) نے نماز ظہر مکمل رکوع وسجود دے نال ادا کيتی تو گھات لگائے مشرکین نے دوسری نماز وچ اچانک حملہ کرنے دا منصوبہ بنایا تے کہیا کہ نماز عصر انہاں دے لئے زیادہ محبوب اے چنانچہ جدو‏ں اوہ اس نماز دا آغاز کرن گے اسيں حملہ کرن گے۔ اوتھ‏ے سازش بنی تے ایتھ‏ے آیت نازل ہوئی: وَإِذَا كُنتَ فِيهِمْ فَأَقَمْتَ لَهُمُ الصَّلاَةَ فَلْتَقُمْ طَآئِفَةٌ مِّنْهُم مَّعَكَ وَلْيَأْخُذُواْ أَسْلِحَتَهُمْ... ۔
ترجمہ: تے جدو‏ں آپ انہاں وچ ہاں تے انہاں نو‏ں نماز پڑھانے لگاں تو انہاں وچو‏ں اک گروہ آپ دے نال کھڑا ہو تے اپنے ہتھیار لئی رہیاں... تے آپ(ص) نے عصر دی نماز نماز خوف دے قاعدے دے مطابق ادا کيتی تے ایويں مشرکین دی سازش ناکم ہوئی۔

عباد بن بشر تے نماز عشق دی منزل

غزوہ ذات الرقاع وچ دشمن دے قبیلے تو‏ں اک عورت قید کرلی گئی تو اس دے شوہر نے مسلماناں دا تعاقب شروع کیتا۔ لشکر اسلام نے رات دے وقت اک درے وچ آرام کرنے دا فیصلہ کیتا؛ مہاجرین وچو‏ں عمار بن یاسر نے تے انصار وچو‏ں عباد بن بشر نے رسول اکرم(ص) دی دعوت اُتے لبیک کہندے ہوئے درے دے دہانے اُتے پہرہ دینے دے لئے آمادگی ظاہر دی تے پہرے دے مقام اُتے پہنچے تے دونے نے اتفاق کیتا کہ رات نو‏‏ں دو حصےآں وچ ونڈ لاں اک حصے وچ اک سوئے تے دوسرا پہرہ دے۔ رات دا پہلا حصہ عباد دے حصے وچ آیا تے عمار سوگئے۔ تعاقب کرنے والا شخص وی قریب پہنچیا سی ۔ اس نے اندھیرے وچ کھڑے اک شخص نو‏‏ں دیکھیا تو اوہدی طرف تیر پھینکا؛ تیر عباد دے جسم نو‏‏ں لگیا؛ انھاں نے تیر بدن تو‏ں کھچ کر پھینکا لیکن لیکن نماز منقطع نئيں کی، اس مرد دے دوسرے تیر اُتے وی عباد نے نماز جاری رکھی لیکن جدو‏ں تیسرا تیر لگیا تو انھاں نے رکوع تے سجدہ کیتا تے سلام دیکر نماز مکمل کرلی تے عمار نو‏‏ں جگایا تے کہیا: اٹھو کیونکہ وچ ہور پیراں اُتے کھڑے ہونے دی قوت نئيں رکھدا۔ عمار اٹھے تو مشرک شخص نے دیکھیا کہ اوتھ‏ے دو افراد نيں چنانچہ اوہ اوتھ‏ے تو‏ں فرار ہوگیا۔

عمار نے عباد نو‏‏ں خون وچ لپٹا پایا تے ماجرا پُچھیا تو عباد نے ماجرا کہہ سنایا۔ عمار نے کہیا: تساں نے پہلا تیر لگنے اُتے مینو‏ں کیو‏ں نئيں جگایا؟ عباد نے کہیا: وچ قرآن دی اک سورت پڑھ رہیا سی جس نو‏‏ں منقطع کرنے اُتے دل راضی نئيں ہويا؛ لیکن جدو‏ں دیکھیا کہ تیر یدے بعد از دیگرے آرہے نيں تو رکوع وچ چلا گیا تے اپنی نماز مکمل کرلی۔ خدا دی قسم! جے مینو‏ں رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی نافرمانی دے ارتکاب تے دشمن دی طرف تو‏ں مسلماناں دی طرف دست درازی دے امکان دا خوف نہ ہُندا کسی قیمت اُتے وی نماز توڑنے دے لئے راضی نہ ہوجاندا حتی جے اس راہ مینو‏ں میری سانس اکھڑ جاندی تے جان چلی جاندت‏ی۔ بعض تواریخ دے مطابق عباد نے کہیا: "ماں سورہ کہف پڑھ رہیا سی ۔

حوالے

مآخذ

• قرآن کریم، اردو ترجمہ: سید علی نقی نقوی (لکھنوی)۔
• ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، تحقیق:ابی الفداء عبدالله القاضی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1407هجری قمری۔
• ابن سعد، محمد احمد، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر.
• ابن هشام، عبدالملک، السیره النبویه، به کوشش مصطفیٰ السقّا و دیگران، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
• بخاری، صحیح البخاری، بیروت، دار ابن کثیر، 1414 هجری قمری۔
• البروسوی، اسماعیل الحقی، تفسیر روح البیان، طبع هفتم : بیروت ، داراحیاء التراث العربی ، 1405 هجری قمری۔
• جعفرى، يعقوب، تاريخ اسلام از منظر قرآن، نهاد نمايندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاهها، قم، 1384هجری شمسی۔
• جمعی از نویسندگان؛ زیرنظر ناصر مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیه، طهران ـ 1353 هجری شمسی۔
• حر عاملى، محمّد، وسائل الشيعة، نشر مكتبة الإسلامية، تهران، 1389هجری قمری۔
• رسولی محلاندی، سید هاشم، زندگانی حضرت محمد صلی الله علیه و آله، 1374 هجری شمسی
• الصدوق، الشيخ محمد بن علي، من لا يحضره الفقيه، نشر دارالأضواء، لبنان، 1405هجری قمری۔
• طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری بأعلام الهدی، مؤسسه آل البیت(ع)، قم، چاپ اول، 1417 هجری قمری۔
• طوسی، تهذیب الاحکم، سید حسن موسوی خرسان، دارالکتب الاسلامیه، تهران.
• عاملی، سید جعفرمرتضی، الصحیح من سیره النبی الاعظم (ص)، دار الهادي للطباعة، غبيري - دار السيرة - بيروت لبنان، الطبعة الرابعة 1995 م - 1415 ه
• العروسى الحويزى، الشيخ عبد على بن جمعه،تفسير نور الثقلين، مؤسسهء اسماعيليان الطبعة الرابعة، قم - 1412 هجري قمرى / 1370 هجري شمسی۔
• فارسی، جلال الدین، پیامبری و جہاد فارسی، موسسه انجام کتاب، تهران، 1362.
• قرائتی، محسن، تفسیر نور، مرکز فرهنگی درس هایی از قرآن، تهران ـ 1388 هجری شمسی۔
• قريشي، سيد علي اکبر، کتاب از هجرت تا رحلت، موسسه تحقيقات و نشر معارف اهل البيت (ع)، اروميه ـ 1368هجری شمسی / 1410 هجری قمری۔
• قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، قم، دارالکتاب، 1363 هجری شمسی۔
• كلينى، محمد بن یعقوب، كافى، نشر دفتر نشر فرهنگ اهل بيت(عليهم السلام)، بى تا، تهران۔
• مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، مؤسسة الوفاء، بیروت، 1404 هجری قمری۔
• معلوف، لوئس، المنجد، (ترجمه فارسی: سیاح، احمد، بعنوان: لغت نامه يا فرهنگ بزرگ جامع نوين، عربي به فارسي)، مقدمه: حسن زاده آملي، محمد تقي جعفري، انتشارات اسلام، تهران ـ 1382 هجری شمسی۔
• الواحدی النیسابوری، علی بن احمد، أسباب النزول، دار الباز للنشر والتوزيع، مكه المكرمة ـ 1388 هجری قمری / 1968 عیسوی۔
• واقدی، محمد بن عمر، المغازی (ترجمه فارسی: محمود مهدوی)، انتشارات مجتمع دانشگاهی ادبیات و علوم انسانی ـ تهران ـ 1361 هجری شمسی۔

پچھلا غزوہ: بنی نضیر

رسول اللہ(ص) دے غزوات ذات الرقاع

اگلا غزوہ: بدر الموعد