غزوہ بنی لحیان
غزوہ بنی لحیان | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
سلسلۂ محارب: | |||||||||||||
| |||||||||||||
فریقین | |||||||||||||
مسلمان | بنو لحیان | ||||||||||||
قائدین | |||||||||||||
حضرت محمد(ص) |
پیغمبر اکرمؐ دی مدنی زندگی | ||
---|---|---|
ہجرت نبوی | 622ء بمطابق 1ھ | |
معراج | 622ء بمطابق 1ھ | |
غزوہ بدر | 624ء بمطابق 17 رمضان سنہ 2ھ | |
بنیقینقاع دی شکست | 624ء بمطابق 15 شوال سنہ 2ھ | |
غزوہ احد | 625ء بمطابق شوال سنہ 3ھ | |
بنو نضیر دی شکست | 625ء بمطابق سنہ 4ھ | |
غزوہ احزاب | 627ء بمطابق سنہ 5ھ | |
بنو قریظہ دی شکست | 627ء بمطابق سنہ 5ھ | |
غزوہ بنی مصطلق | 627ء بمطابق سنہ 5 یا 6ھ | |
صلح حدیبیہ | 628ء بمطابق سنہ 6ھ | |
غزوہ خیبر | 628ء بمطابق سنہ7ھ | |
پہلا سفرِ حجّ | 629ء بمطابق 7ھ | |
جنگ مؤتہ | 629ء بمطابق 8ھ | |
فتح مکہ | 630ء بمطابق 8ھ | |
غزوہ حنین | 630ء بمطابق 8ھ | |
غزوہ طائف | 630ء بمطابق 8ھ | |
جزیرة العرب اُتے تسلط | 631ء بمطابق 9ھ | |
غزوہ تبوک | 632ء بمطابق 9ھ | |
حجۃ الوداع | 632ء بمطابق 10ھ | |
واقعۂ غدیر خم | 632ء بمطابق 10ھ | |
وفات | 632ء بمطابق 11ھ |
غزوہ بنی لحیان آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دے غزوات ميں توں اک اے۔ بنو لحیان نے رجیع دے قریب نہندے مبلغین نوں قتل کیتا سی چنانچہ آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے انہاں توں بدلہ لینے دا ارادہ کیتا۔ غزوہ بنی قریظہ دے بعد مدینہ دی حالت سنبھل گئی تو آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے بنو لحیان دی طرف عزیمت دی تے بطن غران تک پیشقدمی کيتی۔ انھاں نے مسلم مبلغین دے مقام شہادت اُتے دو روز قیام کیتا لیکن بنو لحیان دا کوئی آدمی انہاں دے ہتھ نئيں لگیا۔
غزوہ دی تاریخ
سودھوکتاب المغازی دے مؤلف واقدی نے اگرچہ ابتداء وچ لکھیا اے کہ ایہ غزوہ ربیع الاول دے آغاز وچ واقع ہويا لیکن اس تاریخی واقعے دے آخر وچ لکھیا اے کہ واقعہ ماہ محرم الحرام سنہ 6 ہجری نوں رونما ہويا؛ لکھدے نيں: وغاب رسول الله صلی الله علیه و سلم عن المدینة اربع عشرة لیلة وکان استخلف عن المدینة ابن ام مکتوم وکانت سنة ست فی المحرم۔[۱]
ترجمہ: تے آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم 14 دن تک مدینہ توں دور رہے تے مدینہ وچ ابن ام مکتوم نوں بطور جانشین مقرر کیتا تے ایہ سنہ 6 ہجری دا ماہمحرم سی ۔[۲] ابن خلدون (متوفی 808 ہجری) نے وی واقدی (متوفی 207 یا 209 ہجری) دی رائے اختیار کيتی اے۔[۳]
غران
سودھوغران خلیص تے عسفان دے درمیان اک وادی دا نام اے جو "مقر" نامی دیہات دے قریب مکہ توں 90 کلومیٹر تے عسفان توں 5 کلومیٹر دور جدوں کہ مدینہ توں تقریبا 360 کلومیٹر دور اے۔[۴] سمہودی لکھدا اے: "غُرّان وادی ازرق دا نام اے جو امج توں اک میل پیچھے واقع اے "۔[۵]
وہ ابن اسحاق دا حوالہ دے کر ہور لکھدا اے: غران اک صحرا دا نام اے تے عسفان اک وڈے پنڈ دا نام اے جو مکہ تے مدینہ وچ واقع اے تے مکہ توں دو روز دے فاصلے اُتے اے۔۔[۶]
غران اک صحرا دا تے عسفان اک وڈے پنڈ دا نام اے جو مکہ تے مدینہ وچ واقع اے تے مکہ توں دو روز دے فاصلے اُتے اے۔۔[۷]
بنو لحیان
سودھوقبیلۂ بنی لحیان عدنانی عرباں دے قبیلے ہذیل بن مدرکہ دا ذیلی قبیلہ سی ؛ اوہ مکہ دی حدود وچ واقع غران دے علاقے وچ سکونت پذیر سن (جو امج (یا امح) ) تے عسفان دے درمیان واقع اے۔[۸] قبیلہ بنی لحیان بنو اسد دی شاخاں وچ شمار ہُندا سی ۔[۹]
عمر کحالہ اپنی کتاب معجم قبائل العرب وچ لکھدا اے: بنو لحیان ہذیل دے خانداناں وچوں اک سی جو مکہ دے مشرق وچ سکونت پذیر سی ۔[۱۰]۔[۱۱]۔[۱۲] اوہ بنو جرہم دی نسل توں سن جنہاں دا تعلق قحطانیاں توں سی ۔[۱۳] لحیان بن ہذیل: عدنانی نسل توں اے اوہ بنو لحیان بن ہذیل بن مدرکہ بن الیاس بن مضر بن عدنان نيں۔ ظہور اسلام توں قبل حجاز دے شمالی علاقےآں وچ انہاں دی حکومت قائم سی۔۔[۱۴]۔[۱۵]۔[۱۶] قبیلہ بنو لحیان بنو اسد دی شاخاں توں سی ۔[۱۷] تے بنو اسد قحطانی عرب سن ۔[۱۸]
رجیع دا المیہ
سودھوبنو لحیان دی سازش
سودھورجیع دا افسوسناک واقعہ ماہ صفر سنہ 4 ہجری نوں رونما ہويا سی جس وچ 6 مسلم مبلغین نوں بنو لحیان دی حیلہ گری توں تبلیغ دے لئے غران دے علاقے وچ بلیایا گیا سی تے انہاں وچوں 3 افراد نوں اوتھے شہید کیتا گیا تے 3 نوں قریش توں انعام دی لالچ وچ مکہ دی جانب لے جایا گیا تے انہاں توں اک نے دشمن دے ہتھوں توں فرار ہونے دی کوشش وچ جام شہادت نوش کیتا جدوں کہ 2 نوں قریشیاں نے تختۂ دار اُتے لٹکا کر شہید کیتا۔[۱۹]
تفصیلی واقعہ
سودھوشمالی حجاز دے بعض عرب قبائل ـ منمجلہ عضل تے قارہ ـ نے بنو لحیان دی تحریک اُتے مدینہ دا سفر کیتا تے مسلمانی دا اظہار کیتا۔
انھاں نے پیغمبر خدا صلی اللہ علیہ و آلہ توں قرآن دے معلمین دی درخواست کيتی تے اپنے وطن واپسی دے وقت رجیع دے علاقے وچ ہذیل تے بنو لحیان دی مدد توں اصحاب رسول(ص) نوں بےدردی توں قتل کیتا۔[۲۰]
قبیلہ بنو لحیان نے آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم توں مبلغین بھیجنے دی درخواست کيتی تا کہ انہاں دی راہنمائیاں دی روشنی وچ اسلام نوں پہچان لاں تے مسلمان ہوجان۔ آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے اپنے 6 صحابیاں نوں انہاں دی درخواست اُتے تبلیغ دے لئے روانہ کیتا، مرثد غنوی نوں تے بقولے عاصم بن ثابت نوں ن دا امیر مقرر فرمایا تے انہاں نوں ہدایات دتیاں[۲۱] مبلغین وچ مرثد غنوی، خالد لیثی، عاصم بن ثابت، خبیب بن عدی، زید بن دثنہ تے عبداللہ بن طارق شامل سن ۔[۲۲]
مبلغین آئے ہوئے سازشی عناصر دے نال روانہ ہوئے تے جدوں مدینہ توں بالکل دور رجیع دے مقام اُتے پہنچے تو مشرکین نے اپنی خیانت آشکار کردی تے انہاں دے قتل دا ارادہ کیتا۔
مسلم مبلغین دفاع دے لئے تیار ہوئے خائن دشمناں دے نال لڑ پڑے لیکن انہاں دی تعداد کم سی تے کچھ کرنے توں قاصر سن چنانچہ دشمن نے مرثد، خالد تے عاصم نوں شہید کردتا تے باقی 3 افراد قید کرلئے گئے۔ خالد بن طارق نے بیچ راستے ہتھ پاواں اُتے بندھی رسیاں کھول داں تے دشمن دے ہتھ توں فرار ہونے دی کوشش کردے ہوئے دشمن دے نال لڑا تے نہایت مظلومیت دی حالت وچ شہید ہوئے۔
دشمن دے گماشتے باقی دو افراد یعنی خبیب تے زید نوں ـ جو انہاں دی قید وچ سن ـ مکہ لے گئے تے قریش دے سرغناں دے سپرد کیتا۔[۲۳]
بااں حال جعفریان بحوالہ المغازی تے اوہ بروایت "عروہ بن زبیر" لکھدا اے کہ "رسول خدا(ص) نے اصحاب رجیع (یعنی مذکورہ 6 تے بروایندے 10 صحابیاں نوں جاسوسی دی غرض توں مکہ روانہ کیتا سی لیکن رجیع دے علاقے وچ انہاں نوں بنو لحیان دی مزآحمت دا سامنا کرنا پيا۔[۲۴]۔[۲۵] گوکہ زیادہ تر مؤرخین نے اس روایت نوں قابل اعتنا نئيں سمبجھا اے۔
رسول اللہ(ص) دا رد عمل
سودھوروایات توں ظاہر ہُندا اے کہ اس ناخوشگوار واقعے دے بعد، پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ تے ارد گرد دے حالات تے یہودیاں، منافقین تے مشرکین دی سازشاں دے پیش نظر مدینہ توں باہر نئيں نکلے۔
گوکہ بعض روایات وچ اے کہ آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے واقعے دی خبر پاکر بنی لحیان دا تعاقب فرمایا تے مشرکین نوں آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دی عزیمت دی خبر ملی تو انھاں نے انہاں دو اسیراں اُتے تشدد کیتا تے تے انہاں توں کہیا کہ آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم (جو خبر پاکر محرم الحرام دے مہینے وچ بنو لحیان دے تعاقب دے لئے نکلے سن ) کہ "محمد(ص) حرام مہینے وچ ساڈے نال لڑنا چاہندے نيں جدوں کہ اسيں انہاں دے اصحاب نوں ـ جو ساڈے ہتھ وچ اسیر نيں ـ نقصان نئيں پہنچیا رہے نيں۔ ۔[۲۶] لیکن انھاں نے ماہ صفر دا مہینہ شروع ہُندے ہی انہاں نوں شہید کردتا۔ [۲۷]
سازشی قبائل اُتے لعن و نفرین
سودھوآپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے المیۂ رجیع دی خبر پا کر بنو لحیان، عضل تے قارہ اُتے لعن و نفرین کردے ہوئے دعا کی: "خداوندا! بنو لحیان، قارہ تے عضل توں ـ جنہاں نے تیری تے میری متابعت نہی دی اے ـ بدلہ لے تے انہاں نوں شدید قحط وچ مبتلا فرما"۔
بعض روایات دے مطابق رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم اک مہینے تک نماز دے قنوت وچ انہاں لوگاں اُتے (منجملہ بنو لحیان) نفرین کردے سن جنہاں نے واقعۂ بئر معونہ تے المیۂ رجیع اُتے نفرین کی۔[۲۸]
غزوہ بنی لحیان
سودھوتے مسلماناں نوں سخت فکرمند کیتا تے انھاں نے حالات دے تقاضاں دے عین مطابق رد عمل ظاہر کیتا تے تے مدینہ دا انتظام ابن ام مکتوم نوں سونپا تے 200 افراد ـ جنہاں وچ 20 گھڑ سوار وی شامل سن ـ نوں مسلح کردے بنو لحیان دے خلاف جنگ دے لئے تیار ہوئے۔
آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے غزوہ بنی قریظہ دے چھ مہینے بعد مسلم سنہ 4 ہجری وچ شہید ہونے والے مبلغین دے قاتلاں دی سرکوبی دے لئے غران دی جانب عزیمت فرمائی۔ آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دشمن نوں ناگہانی حملہ کردے آ لینا چاہندے سن چنانچہ ابتداء وچ بظاہر شام دی جانب روانہ ہوئے تے پھر سفر دا راستہ تبدیل کردے مکہ دی طرف روانہ ہوئے تے غران وچ واقع بنو لحیان دی منزلگاہ وچ پہنچے؛ لیکن احتیاطی تدابیر دے باوجود دشمن نوں آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دی آمد دی خبر ہوئی تو انھاں نے بھج کر پہاڑاں دی چوٹیاں وچ پناہ لی۔
مروی اے کہ آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم صحرا دے راستے توں کچھ اس انداز توں پیشقدمی کررہے سن کہ دشمن دے ممکنہ جاسوس نہ سمجھ سکن کہ آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دی منزل مقصود کیتا اے تے کس دی سرکوبی مقصود اے۔ آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے مدینہ وچ وی فرمایا سی کہ شام دی جانب سفر اُتے نکل رہے نيں۔ لیکن مکہ دے قریب "صخیرات الیمام" دے مقام اُتے پہنچے تو نہایت تیز رفتاری توں وادی غران دی راہ لی۔ وادی غران وچ شہدائے رجیع دے مقام شہادت دی طرف مڑے تے انہاں دے لئے فاتحہ پڑھی تے دعا کيتی تے انہاں نوں شہادت دی مبارکباد دتی۔ دشمن اپنے بال بچےآں دے نال پہاڑاں وچ فرار کرچدے سن چنانچہ آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے انہاں دا تعاقب نئيں کیتا تے دو روز تک اوتھے قیام کیتا۔ تے پھر واپسی دا فیصلہ کیتا۔
اک اہم نکتہ ایہ سی کہ آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے بظاہر شام دی طرف عزیمت دی جدوں خبر شائع ہوئی تو آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم مکہ دی طرف روانہ ہوئے تیز رفتاری توں بطن غران دے علاقے وچ بنو لحیان دے مسکن وچ اسی مقام اُتے پہنچے جتھے اسلامی مبلغین شہید ہوئے سن ۔ آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے انہاں دے لئے دعا کيتی تے فرمایا: "تمنيں شہادت مبارک ہو"۔
آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے غران دے عوام نوں اپنے عزیزاں دی شہادت اُتے اپنے سوگ و عزا وچ شریک قرار دتا تے انہاں دے خلاف کوئی اقدام نئيں کیتا جدوں کہ بنو لحیان دے فتنہ پرور خائنین ـ جو آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دی موجودگی توں آگاہ ہوچدے سن، اپنی خیانت دی سزا دے خوف توں پہاڑاں دی چوٹیاں دی طرف بھج گئے۔
[یہ اوہ زمانہ سی جدوں مشرکین توں حملے کرنے تے جنگاں لڑنے دی قوت سلب ہوچکی سی چنانچہ] آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے قریش نوں مرعوب کرنے دی غرض توں مکہ توں 30 میل دور عسفان دے علاقے تک پیشقدمی دی تے اپنے دو [یا 10] صحابیاں نوں کراع الغمیم روانہ کیتا جس دا فاصلہ مکہ توں صرف 8 میل سی ۔ صحابیاں نوں بھجوانے دا مقصد علاقے دی صورت حال دا جائزہ لینا سی ۔ اس اثناء وچ کوئی جنگ نئيں ہوئی اُتے آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دے اس اقدام نے قریش نوں شدید خوف وچ مبتلا تے مرعوب کردتا کیونکہ انہاں نوں بہرحال مسلماناں دے اس اقدام دی خبر مل جاندی کہ آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم اپنے سپہ سالار تے علمدار علی علیہ السلام تے 200 مسلمان مجاہدین دے ہمراہ کسی دے خوف و خطر دے بغیر تے کسی دی مدد منگے بغیر صرف اللہ دی نصرت تے ذات باری تعالی اُتے توکل دے سہارے مکہ دے نواح تک تے دشمن دے گھر دی دہلیز تک آئے سن ۔
بہر حال آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم اک دو روز تک انہاں دی سرزمین وچ مقیم رہے تے اپنے مسلح دستے خائنین دی تلاش دے لئے اطراف وچ روانہ کيتے لیکن دشمن ہتھ نہ آیا۔
آنحضرت(ص) عسفان دی طرف روانہ ہوئے تے اوتھے توں غمیم دی جانب چلے گئے لیکن مشرکین وچوں کوئی ہتھ نہ آیا۔
پیغمبر اسلام(ص) مدینہ واپسی دے وقت شہر دے دروازے اُتے رک گئے تے ایويں دعا فرمائی:
- "خداوندا! اسيں (اپنے وطن دی طرف) پلٹنے والے، تیری جانب لوٹنے تے توبہ کرنے والے تے اپنے بادشاہ تے پروردگار دے شکرگذار نيں... بار خدایا! سفر دی دشواری، بد عاقتبتی تے انجام بد دے خوف، خاندان تے مال وچ حاجتمندی، محتاجی تے بدحالی تے تمام تر احوال وچ صرف تیری پناہ چاہندے نيں...۔[۲۹]
حوالے
سودھو- ↑ الواقدی، المغازی، ج1، ص537۔
- ↑ الواقدی، المغازی، ج1، ص537۔
- ↑ ابن خلدون، تاریخ ابن خلدون، ج1، ص421۔
- ↑ جعفریان، سیره رسول خدا(ص)، ص529۔
- ↑ سمهودی، وفاء الوفا، ج2، ص353-345۔
- ↑ السمهودی، وفاء الوفا، اوہی ماخذ۔
- ↑ السمهودی، اوہی ماخذ۔
- ↑ جعفریان، سیره رسول خدا(ص)، ص529۔
- ↑ ابن خلدون، تاریخ ابن خلدون، ج1، ص421۔
- ↑ فؤاد حمزة، قلب جزيرة العرب، ص202۔
- ↑ بتنوني، لرحلة الحجازية، ص52۔
- ↑ نعوم شقير، تاريخ سينا، ص664۔
- ↑ نهاية الارب للقلقشندي مخطوط 165 – 1۔
- ↑ الواقدی، المغازی، فهرست قبائل۔
- ↑ ابن هشام، السیرة النبویة، فهرست قبائل۔
- ↑ رجوع کراں: کحاله، معجم قبائل العرب القديمة والحديثة، ج3، ص1010۔
- ↑ الواقدی، المغازی، ج1، ص355۔
- ↑ ۔القلقشندی، نهاﻳﺔ ﺍﻷرب فی ﻣﻌﺮﻓﺔ ﺃﻧﺴﺎﺏ ﺍﻟﻌﺮﺏ، (إبراهيم الإبياري) ج25۔
- ↑ ابن اثیر، الکامل في التاریخ، ج2 ص59۔
- ↑ جعفریان، سیره رسول خدا(ص)، ص529۔
- ↑ الواقدی، المغازی، ج1، ص355۔
- ↑ الواقدی، اوہی ماخذ۔
- ↑ ابن خلدون، تاریخ ابن خلدون، ج1، ص421۔
- ↑ جعفریان، سيره رسول خدا(ص)، ص533۔
- ↑ الواقدی، المغازي، ج1، ص354۔
- ↑ الواقدی، المغازی، ج2، ص535۔
- ↑ تفصیل دے لئے رجوع کراں: غزوہ رجیع۔
- ↑ جعفریان، سیره رسول خدا(ص)، ص529۔
- ↑ امیر فجر، میثاق، پیامبر(ص) (ج)16 اسطورہ حُسن، ص48-49۔
مآخذ
سودھو- ابن اثیر الجزری، علی بن ابی الکرم محمد بن محمد بن عبدالکریم بن عبدالواحد الشیبانی، الكامل في التاريخ، دارالکتب العلمیہ، بیروت لبنان ۔ 1407 / 1987 عیسوی۔
- ابن خلدون حَضرَمی، ابوزید عبدالرحمن بن محمد، تاریخ ابن خلدون، بیروت، دارالفكر، چاپ دوم، 1408 ہجری قمری۔
- ابن هشام، عبدالملک، السیرہ النبویہ، بیروت، دارالمعرفہ، بیتا.
- اميرفجر، ميثاق، پیامبر اعظم رستاخیز جانها، مشخصات كتاب، ناشر: دفتر نشر فرہنگ اسلامی - تہران 1388 ہجری شمسی۔
- بتنوني، محمد لبيب، الرحلة الحجازيہ، مصر: مطبعہ الجماليہ 1329 ہجری قمری۔
- جعفریان، رسول، سیره رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم، ناشر: دلیل ما، قم، سال نشر، 1387 ہجری شمسی۔
- سمہودی، علی بن عبدالله، وفاءالوفاء باخبار دارالمصطفیٰ، چاپ محمد محیی الدین عبدالحمید، بیروت 1404 ہجری قمری / 1984 عیسوی۔
- شقير، نعوم، تاريخ سينا القديم والحديث وجغرافيتها، مصر: مطبعہ المعارف 1916 عیسوی.
- فؤاد حمزة، قلب جزيرة العرب، القاهرہ: المطبعہ السلفيہ 1352 ہجری قمری / 1933 عیسوی۔
- قلقشندي، شہاب الدين ابو العباس أحمد بن عبدالله، نہاية الارب في معرفہ قبائل العرب (مخطوط).
- قلقشندي، أبو العباس أحمد بن علي (المتوفى: 821هجری)، نہاية الأرب في معرفہ أنساب العرب، المحقق: إبراہيم الإبياري الناشر: دار الكتاب اللبنانين، بيروت الطبعہ: الثانيہ، 1400 ہجری قمری / 1980 عیسوی۔
- كحاله، عمر رضا، معجم قبائل العرب القديمہ والحديثہ، دار العلم للملايين، بيروت ـ لبنان، الطبعہ الثانيہ 1388 ہجری / 1968 عیسوی۔
- واقدی، محمد بن عمر، المغازی، محقق: Marsden Jones مطبعہ: Oxford University Press سنۃ الطبع: 1966 عیسوی۔
پچھلا غزوہ: بنی قریظہ |
رسول اللہ(ص) دے غزوات غزوہ بنی لحیان |
اگلا غزوہ: غزوہ ذی قرد |