غزوہ حمراء الاسد
سلسلۂ محارب:
رسول خدا(ص) دے غزوات
فائل:حمراء الاسد1.gif
تاریخ
مقام منطقۂ حمراءالاسد
محل وقوع مدینہ تو‏ں اٹھ یا دس میل (تقریبا 20 کلومیٹر) جنوب دی طرف
نتیجہ مسلمانان جنگ دے بغیر تے بلند حوصلاں دے نال مدینہ چلے آئے تے مشرکین مرعوب ہوکر مکہ چلے گئے۔
سبب ایہ غزوہ اللہ دے حکم تو‏ں انجام پایا تے اس مہم تو‏ں رسول اللہ(ص) دا ہدف ایہ سی کہ مشرکین نو‏‏ں مدینہ اُتے دوبارہ کسی حملے تو‏ں خوفزدہ کیتا جائے تے دشمن دے سامنے مسلماناں دی طاقت دا مظاہرہ کیتا جائے۔
ملک حجاز
فریقین
سپاہ اسلام سپاہ مشرکین قریش
قائدین
حضرت محمد(ص) ابو سفیان
قریش نو‏‏ں رسول اللہ(ص) دی عزیمت دی اطلاع ملی تو انھاں نے مسلماناں دے خوف تو‏ں فرار نو‏‏ں کرار اُتے ترجیح دتی تے مسلمین نے 3 دن تک حمراء الاسد وچ قیام کیتا تے مدینہ واپس آئے۔ آل عمران دی چار آیتاں (172 تا 175) حمراء الاسد دی شان وچ نازل ہوئیاں نيں۔


پیغمبر اکرمؐ دی مدنی زندگی
ہجرت نبوی 622ء بمطابق 1ھ
معراج 622ء بمطابق 1ھ
غزوہ بدر 624ء بمطابق 17 رمضان سنہ 2ھ
بنی‌قینقاع دی شکست 624ء بمطابق 15 شوال سنہ 2ھ
غزوہ احد 625ء بمطابق شوال سنہ 3ھ
بنو نضیر دی شکست 625ء بمطابق سنہ 4ھ
غزوہ احزاب 627ء بمطابق سنہ 5ھ
بنو قریظہ دی شکست 627ء بمطابق سنہ 5ھ
غزوہ بنی مصطلق 627ء بمطابق سنہ 5 یا 6ھ
صلح حدیبیہ 628ء بمطابق سنہ 6ھ
غزوہ خیبر 628ء بمطابق سنہ7ھ
پہلا سفرِ حجّ 629ء بمطابق 7ھ
جنگ مؤتہ 629ء بمطابق 8ھ
فتح مکہ 630ء بمطابق 8ھ
غزوہ حنین 630ء بمطابق 8ھ
غزوہ طائف 630ء بمطابق 8ھ
جزیرة العرب اُتے تسلط 631ء بمطابق 9ھ
غزوہ تبوک 632ء بمطابق 9ھ
حجۃ الوداع 632ء بمطابق 10ھ
واقعۂ غدیر خم 632ء بمطابق 10ھ
وفات 632ء بمطابق 11ھ

غزوہ حَمراءُ الاَسَد [عربی وچ : غزوة حمراء الأسد] رسول خدا(ص) دے غزوات وچو‏ں اک اے جو سنہ 3 ہجری وچ تے غزوہ احد دے صرف اک دن بعد انجام پایا۔ اس جنگ تو‏ں رسول اللہ(ص) دا ہدف و مقصود مشرکین نو‏‏ں دوبارہ مدینہ اُتے حملہ کرنے تو‏ں باز رکھنا سی ۔

مسعودی نے حمراء الاسد نو‏‏ں اس لئے غزوات دے زمرے وچ نئيں گردانا اے کہ اس وچ کوئی جنگ واقع نئيں ہوئی!

وقت تے مقام غزوہ

سودھو

غزوہ حمراء الاسد یک شنبہ (= اتوار) 8 شوال سنہ 3 ہجری نو‏‏ں غزوہ احد دے صرف اک دن بعد، مدینہ تو‏ں 8 یا 10 میل (تقریبا 20 کلومیٹر) جنوب دی طرف، بمقام حمراء الاسد انجام پایا۔[۱]۔[۲]

غزوات دے ابتدائی اقدامات

سودھو

غزوہ احد دے اک دن بعد، پیغمبر خدا(ص) نے نماز صبح دے بعد ـ جدو‏ں کہ جنگ دے زخمی اپنے زخماں دے مداوا وچ مصروف سن ـ بلال حبشی تو‏ں فرمایا کہ ندا داں کہ:

أن رَسُول اللَّهِ يأمركم بطلب عدوكم ولا يخرج معنا إلا مِن شهد القتال بالأمس۔
(رسول اللہ(ص) تمنيں حکم دیندے نيں کہ دشمن دا تعاقب کرو تے ساڈے نال کوئی وی (مدینہ) تو‏ں باہر نہ نکلے سوائے انہاں دے جو کل ساڈے نال جنگ وچ شریک سن ۔[۳]۔[۴]

اک روایت وچ اے کہ رسول اللہ(ص) نے صرف انہاں افراد نو‏‏ں اپنے نال عزیمت کرنے دی اجازت دی جو غزوہ احد وچ زخمی ہوئے سن ۔[۵]

اول الذکر روایت دے مطابق غزوہ احد وچ شرکت کرنے والے 700 مسلماناں وچو‏ں 70 جام شہادت نوش کرچدے سن [۶]۔[۷] تے باقی ماندہ تمام مجاہدین غزوہ حمراء الاسد وچ شریک سن ۔[۸]

لیکن مؤخر الذکر روایت دے مطابق، اس غزوے وچ [[رسول خدا(ص) دے ساتھیاں دی تعداد 60[۹] یا 70 سی،[۱۰] یعنی تقریبا اتنے ہی افراد جو غزوہ احد وچ زخمی ہوئے سن ۔[۱۱] سورہ آل عمران دی آیت 172 وچ ارشاد ہويا:

الَّذِينَ اسْتَجَابُواْ لِلّهِ وَالرَّسُولِ مِن بَعْدِ مَآ أَصَابَهُمُ الْقَرْحُ لِلَّذِينَ أَحْسَنُواْ مِنْهُمْ وَاتَّقَواْ أَجْرٌ عَظِيمٌ۔
ترجمہ: [صاحبان ایمان نيں وہ] جنہاں نے زخم کھانے دے بعد وی اللہ تے رسول دی آواز اُتے لبیک کہی، انہاں وچو‏ں جو نیک عمل بجا لانے والے تے پرہیزگار نيں، انہاں دے لئی اجر عظیم ا‏‏ے۔

رسول اللہ(ص) نے فرمایا:

ألا عصابة تشد لامر الله، تطلب عدوها؟ فانها أنكأ للعدو، وأبعد للسمع۔
ترجمہ: بےشک اک گروہ الہ دے فرمان دی تعمیل اُتے استوار اے تے اپنے دشمن دے تعاقب وچ جاندا اے، پس ایہ عمل دشمن دے لئے نقصان دہ اے تے اوہدی شہرت زیادہ تے دو رس ا‏‏ے۔

تے مذکورہ بالا آیت کریمہ تے حدیث شریف تو‏ں مؤخر الذکر قول دی تائید ہُندی ا‏‏ے۔[۱۲]۔[۱۳]

شمس شامی نے انہاں دو اقوال نو‏‏ں جمع کرنے دی کوشش کيتی ا‏‏ے۔[۱۴] روایت ضعیفی ہور می‌گوید که پیامبر(ص) از میان حاضرانِ در احد و کسانی که در آنجا حضور نیافتند، لشکری به این غزوه برد.[۱۵]

بہرحال احد دے زخمیاں نے رسول خدا(ص) دی اطاعت کردے ہوئے ہتھیار اٹھائے۔ انہاں وچو‏ں 40 افراد دا تعلق بنی سلمہ تو‏ں تعلق رکھدے سن جو دوسرےآں تو‏ں کچھ زیاد زخم اٹھا چدے سن تے آنحضرت(ص) تو‏ں آ ملے۔ عبداللہ بن سہل تے انہاں دے بھائی رافع ـ جنہاں دے پاس کوئی سواری نہ سی ـ گرتے پڑتے آپ(ص) دی خدمت وچ حاضر ہوئے۔ جابر بن عبداللہ ـ جنگ احد وچ شرکت نہ کرنے دے باوجود، رسول خدا(ص) دی اجازت تو‏ں لشکر وچ شامل ہوئے۔[۱۶]

رسول خدا(ص) نے جنگ احد والا پرچم علی(ع) (تے بقولے ابوبکر) دے سپرد کیتا تے خود وی بےشمار زخماں دے باوجود مسجد وچ تشریف فرما ہوئے تے نماز بپا دی تے بعدازاں لباس رزم زیب تن کیتا تے روانہ ہوئے۔[۱۷]۔[۱۸]۔[۱۹]

غزوہ حمراء الاسد دا ہدف

سودھو

یہ غزوہ اللہ دے حکم تو‏ں انجام پایا[۲۰]۔[۲۱]۔[۲۲] تے رسول خدا(ص) دی اس مہم دا ہدف دشمناں نو‏‏ں اک بار پھر مدینہ اُتے حملہ کرنے تو‏ں خوفزدہ تے تے مسلماناں دی قوت دا مظاہرہ، کرنا سی تے ایہ بتے کرانا سی کہ غزوہ احد مسلماناں نو‏‏ں پہنچنے والے زخم تے نقصانات انہاں دے حوصلے تے دشمن دے مقابلے وچ انہاں دا عزم و ارادہ پست نئيں کرسدے نيں۔[۲۳]۔[۲۴]

مسلماناں نو‏‏ں مہم دے لئے عزیمت دا فرمان دیندے ہوئے رسول اللہ(ص) دا کلام وی اسی حقیقت اُتے دلالت کردا اے:

"فانها أنكأ للعدو وأبعد للسمع"۔
ترجمہ: پس بےشک ایہ عمل دشمن دے لئے نقصان دہ اے تے اوہدی شہرت زیادہ تے دو رس ا‏‏ے۔[۲۵]۔[۲۶]۔[۲۷]

اک روایت وچ منقول اے کہ رسول خدا(ص) نو‏‏ں خبر ملی کہ مشرکین روحاء وچ نيں تے مدینہ دی طرف پلٹ آنے اُتے غور کررہے نيں چنانچہ آپ(ص) نے مسلماناں نو‏‏ں انہاں دے تعاقب دے لئے بلیایا۔[۲۸]۔[۲۹]

مشرکین دا تعاقب

سودھو
فائل:حمراء الاسد.png
غزوہ حمراء الاسد دا نقشہ
فائل:حمراء الاسد.jpg
مدینہ دی نسبت حمراء الاسد تے روحا دا محل وقوع

پیغمبر(ص) نے بنو اسلم دے تن افراد نو‏‏ں اپنی سپاہ دے ہراول دستے دے طور اُتے دشمن دے تعاقب وچ روانہ کیتا۔ ایہ افراد منطقۂ حمراء الاسد وچ دشمن دے لشکر دے قریب پہنچے لیکن انہاں وچو‏ں دو افراد نو‏‏ں مشرکین نے شہید کیتا۔ مشرکین اس علاقے وچ اپنے اجتماع دے دوران اک بار مدینہ اُتے چڑھائی دے لئے صلاح مشورے کررہے سن ؛ اُتے صفوان بن امیہ نے انہاں نو‏ں مسلماناں دے غیظ و غضب تے انتقام تو‏ں متنبہ کیتا تے خبردار کیتا کہ اس بار اوہ شکست وی کھا سکدے نيں۔ چنانچہ مشرکین نے اپنا سفر جاری رکھیا تے مدینہ تو‏ں 20 میل (= 40 کلومیٹر) دور "روحاء" دے علاقے وچ پڑاؤ ڈالا۔[۳۰]۔[۳۱]

رسول خدا(ص) تے اصحاب حمراء الاسد پہنچے تو اوتھے پڑاؤ ڈالا۔ سپاہ اسلام راتاں نو‏‏ں رسول خدا(ص) دے حکم اُتے بہت زیادہ اگ جلاندے سن ۔ مروی اے کہ 500 مقامات اُتے اگ جلائی جاندی سی تے ایہ اگ دور دراز دے علاقےآں تو‏ں نظر آندی سی۔ اس لشکر دی شہرت بہت جلد تمام علاقےآں تک پہنچی۔[۳۲]۔[۳۳]

نويں حملے تو‏ں مشرکین دا خوف

سودھو

روحا وچ قیام دے دوران ابو سفیان بدستور مدینہ اُتے نويں حملے دے بارے وچ سوچ رہیا سی تے اوہ قریش نو‏‏ں اس حملے دے لئے قائل کرنے دی کوشش کررہیا سی ۔ ابو سفیان نے اپنے دو سواراں دے توسط تو‏ں ـ جو لشکر دے لئے اشیاء خورد و نوش فراہ‏م کرنے دی غرض تو‏ں مدینہ جارہے سن ـ رسول اللہ(ص) نو‏‏ں پیغام بھیجیا کہ "باقی ماندہ مسلماناں نو‏‏ں نیست و نابود کرنے دے لئے مدینہ لوٹ کر آئے گا۔ رسول اللہ(ص) تے مسلماناں نے جواب دتا:

حَسْبُنَا اللّهُ وَنِعْمَ الْوَكِيلُ۔
ترجمہ: ساڈے لئی اللہ کافی اے تے وڈا اچھا کارساز۔[۳۴]

اس اثناء وچ مَعْبَد بن اَبی مَعبَد خُزاعی، ـ جو اپنے قبیلے دے دوسرے افراد دی مانند رسول اللہ(ص) دا حلیف تے حامی سی ـ نے ابو سفیان تو‏ں ملاقات دی تے اپنے کلام تے اشعار تو‏ں قریش دے سرغناں نو‏‏ں مدینہ اُتے حملہ کرنے تو‏ں باز رکھیا۔ اس نے ابو سفیان تو‏ں کہیا: "محمد(ص) ایسے افراد نو‏‏ں لے ک‏ے حمراء الاسد وچ آئے نيں جنہاں دے چہرے غیظ و غضب دی شدت تو‏ں تمتما رہے نيں تے ميں نے اپنی زندگی وچ اتنے غضبناک چہرے نئيں دیکھے نيں"۔[۳۵]۔[۳۶] تے ایويں جنگ تو‏ں تھدے ہارے تے اپنی کامیابی تو‏ں مسرور مشرکین مسلماناں دے غضب تو‏ں خائف ہوکر تیزرفتاری تو‏ں مکہ دی جانب پلٹ گئے؛[۳۷]۔[۳۸] معبد خزاعی نے اک قاصد دے توسط تو‏ں رسول اللہ(ص) نو‏‏ں پیغام دتا کہ مشرکین مکہ چلے گئے نيں۔[۳۹]۔[۴۰]

مسلماناں دی مدینہ واپسی

سودھو

واقدی[۴۱] تے ابن ہشام دے مطابق،[۴۲] رسول اللہ(ص) 5 روز بعد، طبری دے مطابق 3 روز بعد[۴۳]۔سائیٹ غلطی: بند کردا </ref&gt ؛ <ref&gt دا گھاٹا ٹیگ دو روز بعد مدینہ واپس آئے۔ اس مدت وچ مدینہ وچ آپ(ص) دی جانشینی دا عہدہ عبداللہ بن امّ مکتوم دے پاس سی ۔[۴۴] ایہ غزوہ قریش، منافقین تے مدینہ دے یہودیاں دے لئے نفسیاندی شکست دا سبب بنا تے اس تو‏ں (غزوہ احد وچ شکست کھانے دے بعد) مسلماناں دے حوصلے بلند ہوئے۔[۴۵] سورہ آل عمران دی آیات 172 تا 175 غزوہ حمراء الاسد دی شان وچ نازل ہوئیاں نيں۔[۴۶]۔[۴۷]۔[۴۸]۔[۴۹]

چونکہ حمراء الاسد وچ کوئی جنگ نئيں ہوئی چنانچہ علی بن حسین مسعودی نے اسنو‏ں غزوات دے زمرے وچ شمار نئيں کیتا ا‏‏ے۔[۵۰] لیکن متعدد غزوات ایسے نيں جنہاں وچ آمنا سامنا نئيں ہويا اے تے بااں وجود اوہ غزوات دے نام تو‏ں مشہور نيں۔ غزوہ حمراء الاسد تو‏ں قبل ہونے والے اکثر غزوات وچ کوئی جنگ نئيں ہوئی ا‏‏ے۔ (غزوات دی فہرست تے توضیحات دے لئے رجوع کراں: غزوہ

حوالے

سودھو
  1. ابن هشام، السیرة النبویة، ج3، ص107ـ108۔
  2. ابن سعد، طبقات، ج2، ص49۔
  3. واقدی، المغازی، ج1، ص334۔
  4. ابن سعد، طبقات، ج2، ص39، 42ـ43۔
  5. قمی، تفسیرالقمی، ذیل آیات 172ـ174 سورہ آل عمران۔
  6. واقدی، المغازی، ج1، ص300۔
  7. ابن سعد، طبقات، ج2، ص39، 42ـ43۔
  8. ابن کثیر، البدایة والنهایة، ج2، جزء4، ص51ـ52۔
  9. مقدسی، البدء والتاریخ، ج4، ص205۔
  10. طبرسی، مجمع البیان، ذیل آیات 172ـ174 سورہ آل عمران۔
  11. عاملی، الصحیح من سیرة النبی، ج4، ص335۔
  12. طبرسی، مجمع البیان، ذیل آیات 172 تا 174، سورہ آل عمران۔
  13. عاملی، الصحیح من سیرة النبی، ج6، ص335۔
  14. شمس شامی، سبل الهدی و الرّشاد، ج4، ص447۔
  15. بلاذری، انساب الاشراف، ج1، ص403۔
  16. واقدی، المغازی، ج1، ص334ـ336۔
  17. واقدی، المغازی، ج1، ص336ـ337۔
  18. طبرسی، اعلام الوری، ج1، ص183ـ184۔
  19. ابن شهر آشوب، مناقب، ج1، ص167۔
  20. رجوع کراں: آیات 172 تا 174 سورہ آل عمران۔
  21. قمی، تفسیر القمی انہاں ہی آیات دے ذیل وچ ۔
  22. طبرسی، مجمع البیان، انہاں ہی آیات دے ذیل وچ ۔
  23. ابن هشام، السیرة النبویة، ج3، ص107۔
  24. ابن حزم، جوامع السیرة، ص175۔
  25. طبرسی، مجمع البیان، ذیل آیات 172 تا 174، سورہ آل عمران۔
  26. عاملی، الصحیح من سیرة النبی، ج6، ص335۔
  27. طبری، تفسیر جامع، ذیل سوره آیت 172، سورہ آل عمران۔
  28. رجوع کراں:طبرسی، مجمع البیان، ذیل آیات سوره آل عمران: 172ـ174۔
  29. شمس شامی، سبل الهدی والرّشاد، ج4، ص438ـ439، 441۔
  30. واقدی، المغازی، ج1، ص337ـ339۔
  31. ابن سعد، طبقات، ج2، ص49۔
  32. واقدی، المغازی، ج1، ص337ـ339۔
  33. ابن سعد، طبقات، ج2، ص49۔
  34. سورہ آل عمران آیت 173؛ یا واقعہ خداوند متعال نے ایويں بیان فرمایا اے:
    الَّذِينَ قَالَ لَهُمُ النَّاسُ إِنَّ النَّاسَ قَدْ جَمَعُواْ لَكُمْ فَاخْشَوْهُمْ فَزَادَهُمْ إِيمَاناً وَقَالُواْ حَسْبُنَا اللّهُ وَنِعْمَ الْوَكِيلُ۔
    ترجمہ: اوہ کہ جنہاں تو‏ں لوگاں نے کہیا کہ لوگاں نے تواڈے مقابلہ دے لئی وڈا لشکر جمع کیتا اے، انہاں تو‏ں ڈرو تو اس تو‏ں انہاں دے ایمان وچ تے اضافہ ہويا تے انہاں نے کہیا کہ ساڈے لئی اللہ کافی اے تے وڈا اچھا کارساز۔
  35. واقدی، المغازی، ج1، ص338۔
  36. ابن هشام، السیره النبویه، ج3، ص108ـ 109۔
  37. واقدی، المغازی، ج1، ص339۔
  38. بلاذری، انساب الاشراف، ج1، ص403۔
  39. واقدی، المغازی، ج1، ص339ـ340۔
  40. ابن هشام، السیره النبویه، ج3، ص109ـ110۔
  41. واقدی، المغازی، ج1، ص334۔
  42. قس ابن هشام، السیرة النبویة، ج3، ص108۔
  43. طبری، تاریخ، ج2، ص535۔
  44. ابن سعد، طبقات، ج2، ص49۔
  45. عاملی، الصحیح من سیرة النبی، ج4، ص339ـ341۔
  46. رجوع کراں: واقدی، المغازی، ج1، ص340۔
  47. ابن هشام، السیرة النبویة، ج3، ص128۔
  48. طبری، جامع، ذیل همین آیات۔
  49. شمس شامی، سبل الهدی والرّشاد، ج4، ص444ـ445۔
  50. مسعودی، تنبیه الاشراف، ص245۔

مآخذ

سودھو
  • قرآن کریم، اردو ترجمہ: سید علی نقی نقوی (لکھنوی۔
  • ابن‌حزم، جوامع السیرة، و خمس رسائل اخرى، چاپ احسان عباس و ناصرالدین‌اسد، [قاهره? 1950].
  • ابن‌سعد، طبقات، (بیروت).
  • ابن‌ شهر آشوب، مناقب آل ابى‌طالب، نجف، 1956.
  • ابن‌کثیر، البدایة والنهایة، ج 2، چاپ احمد ابوملحم و دیگران، بیروت، 1405/1985.
  • ابن‌هشام، السیرة النبویة، چاپ مصطفى سقا، ابراهیم ابیارى، و عبدالحفیظ شلبى، [قاهره 1355/ 1936]، چاپ افست بیروت، بى‌تا.
  • بکرى، عبداللّه‌ بن‌عبدالعزیز، معجم ما استعجم من اسماء البلاد و المواضع، چاپ مصطفى سقّا، بیروت، 1403/ 1983.
  • بلاذرى، احمد بن‌یحیى، انساب الاشراف، چاپ محمود فردوس‌عظم، دمشق، 1996ـ2000.
  • شمس شامى، محمد بن‌‌یوسف، سبل الهدى و الرّشاد فى سیرة خیرالعباد، ج 4، چاپ ابراهیم ترزى و عبدالکریم عزباوى، قاهره، 1411/ 1990.
  • الصالحي الشامي، محمد بن يوسف، سبل الهدى والرشاد في سيرة خير العباد، المحقق: مصطفى عبد الواحد - وآخرون، الناشر: المجلس الأعلى للشئون الإسلامية ـ قاهرة . 1418 / 1997
  • طبرسى، فضل بن‌حسن، اعلام الورى باعلام الهدى، قم، 1417.
  • طبرسى، فضل بن‌حسن، مجمع البیان فى تفسیرالقرآن، چاپ هاشم رسولى محلاتى و فضل‌اللّه یزدى طباطبائى، بیروت، 1408/1988.
  • طبرى، محمد بن‌جریر، تاریخ، (بیروت).
  • طبرى، محمد بن‌جریر، جامع.
  • عاملى، جعفر مرتضى، الصحيح من سيرة النبي الاعظم (ص)، الطبعة الرابعة 1995 م 1415 ه
  • قمى، علی بن‌ابراهیم، تفسیرالقمى، بیروت، 1412/1991.
  • مسعودى، تنبیه الاشراف.
  • مقدسى، مطهر بن‌طاهر، البدء والتاریخ، چاپ کلمان هوار، پاریس، 1899ـ1919، چاپ افست تهران، 1962.
  • واقدى، محمد بن‌عمر، کتاب المغازى، (Edited by Dr. Marsden Jones, Publshed by: Oxford University Press) ، لندن، 1966/ طبعة الثالثة: 1404/ 1984

بیرونی ربط

سودھو
پچھلا غزوہ:
اُحُد
رسول اللہ(ص) دے غزوات
غزوہ حمراء الاسد
اگلا غزوہ:
بنی نضیر