تیجی اینگلو مرہٹہ لڑائی

تیجی اینگلو-مراٹھا لڑائی
اینگلو مرہٹہ لڑائیاں دا حصہ
بھراتی کیمپ دی مورت
تریخ نومبر 1817 – فروری 1818 تھاں/ٹکانہ مہاراشٹر دا موجودہ صوبہ اتے اسدے نال لگدے علاقے نتیجہ انگریزاں دی فیصلہ کن جت،مرہٹہ سلطنت دا رسمی خاتمہ؛ ہندستان وچ ایسٹ انڈیا کمپنی پورا راج
لڑاکے
مرہٹہ سلطنت پیشوا باجی راؤ II ملہار راؤ ہولکر III مادھوجی II بھونسلے دولت رائے شندے پنڈاری	برطانوی راج ایسٹ انڈیا کمپنی
آگو
* باپو گوکھلے (پیشوا باجی راؤ II دا جرنیل) اپا صاحبَ بھونسلے ملہار راؤ ہولکر III	* فراسس راؤڈن ہیسٹنگز جون میلکم تھامس ہسلپ
طاقت
10,000 توں زیادہ	1,000 توں زیادہ

تیجی اینگلو-مرہٹہ لڑائی ایسٹ انڈیا کمپنی اتے مرہٹہ سلطنت وچکار نومبر 1817 – فروری 1818 نوں ہوئی سی۔

پچھوکڑ

تیجی اینگلو-مراٹھا لڑائی (1817–1818) اینگلو-مراٹھا لڑائیاں دی آخری اتے فیصلہ کن لڑائی سی جہڑی کہ ایسٹ انڈیا کمپنی اتے مراٹھا سلطنت وچکار بھارت وچّ لڑی گئی سی۔ اس لڑائی توں بعد لگبھگ سارا بھارت بریٹیش ایسٹ انڈیا کمپنی دے ہتھاں وچّ آ گیا سی۔ ایہہ لڑائی بریٹیش ایسٹ انڈیا کمپنی دیاں فوجاں ولوں مراٹھیاں دے علاقیاں اُتے کیتی گئی چڑھائی توں شروع ہوئی۔ انی انگریزی فوج انگریز کمپنی ولوں کدے اکٹھی نہیں کیتی گئی سی۔ اس فوج دی اگوائی گورنر-جنرل ہیسٹنگز (وارن ہیسٹنگز،نال کوئی تعلق نہیں،جہڑا بنگال دا پہلا گورنر-جنرل سی۔) ولوں کیتی گئی سی۔ ہیسٹنگز دی مدد لئی اک ہور فوج جنرل تھومس ہسلپ دی اگوائی وچّ سی۔ سبھ توں پہلی کاروائی پنڈاریاں، اپر کیتی گئی جہڑا کہ وچکار-بھارت وچّ مسلماناں اتے مراٹھیاں دا گروہ سی۔

پیشوا باجی راؤ II دیاں فوجاں، جس نوں ناگپور دے مادھوجی II بھونسلو اتے اندور دے ملہار راؤ ہولکر III دی پوری مدد حاصل سی، انگریزاں خلاف لامبند ہوئیاں۔ انگریزاں دے دباء اتے کوٹپالیسی نے چوتھے مراٹھا مکھی گوالیار دے دولتراؤ شندے نوں نرپکھّ (غیر جانبدار) بنے رہن لئی راضی کر لیا سی، بھاویں اوہ راجستھان نوں اپنے ہتھوں گوا چکیا سی۔

انگریز بہت تھوڑھے ویلے وچّ جت گئے، جس کرکے مراٹھا سامراج ٹٹّ گیا اتے اوہناں دی آزادی کھسّ گئی۔ پیشوا دیاں فوجاں کھڈکی اتے کوریگاؤں وکھے لڑائیاں ہار گئیاں سن۔

انگریزاں دی جت دے فلسروپ پیشوا نوں قیدی بنا لیا گیا اتے اسنوں اک چھوٹی جہی ریاست بٹھور (نیڑے کانپور) وکھے رکھیا گیا۔ اسدے زیادہ تر علاقیاں نوں انگریزی راج وچّ شامل کر لیا گیا اتے بمبئی حکومت دا حصہ بنا لیا گیا۔ ستارا دے مہاراجے نوں اسدے علاقے شاہی ریاست دے طور اُتے سپرد کر دتے گئے۔ اگوں 1848 وچّ ایہناں علاقیاں نوں وی بمبئی حکومت ولوں لارڈ ڈلہوزی دی لیپس دی پالیسی دے مطابق انگریز حکومت وچّ شامل کر لیا گیا۔ بھونسلے سیتابلدی دی لڑائی اتے ہولکر مہیدپور دی لڑائی وچّ ہار گئے سن۔ بھونسلیاں دے ناگپور، اسدے شمالی اتے آس-پاس دے علاقے اتے پیشوا دے علاقے بندیلکھنڈ نوں وی انگریز حکومت وچ سوگر اتے نربدا علاقے بنا کے انگریزی راج وچّ شامل کر لیا گیا۔ ہولکر اتے بھونسلو دی ہار دے فلسروپ مراٹھا سامراج دی ناگپور اتے اندور دی ساری سلطنت انگریزاں دے ہتھاں وچّ آ گئی۔ اسدے نال سندیا دے گوالیار اتے پیشوا دے جھانسی دے علاقیاں نوں وی شاہی ریاستاں بنا دتا گیا جہناں اپر پوری طرحاں انگریزاں دی حکومت چلدی سی۔ انگریزاں دی بھارتی فوجاں اپر مہارت نوں کھڈکی، سیتابلدی، مہیدپور، کوریگاؤں اتے ستارا دیاں آسان جتاں نال دیکھیا جا سکدا اے۔

مراٹھے اتے انگریز

دوجی اینگلو-مراٹھا لڑائی توں بعد بھارت دا نقشہ، 1805

مراٹھا سلطنت دی نیہہ 1645 وچّ بھونسلے راجٹبر دے راجا شیواجی ولوں رکھی گئی سی۔ شیواجی دے مراٹھا سامراج دے لوکاں دے مکھ عناصر وچّ مراٹھی بولی، ہندو دھرم اتے اپنے دیس اتے مٹی نال پیار شامل سن۔ راجا شیواجی نے ہندواں نوں آزاد کراؤن لئی مغلاں اتے مسلماناں دی بیجاپور دی سلطنت خلاف بہت جدوجہد کیتی اتے اتھے رہن والے بھارتی لوکاں دا راج قایم کیتا۔اس سامراج نوں ہندوی سوراج ("ہندواں دا اپنا راج") کیہا جاندا اے۔

اس نے کٹر اتے بدنام مسلم شہنشاہ اورنگزیب دی طاقت نوں پوری طرحاں تباہ کر دتا۔ راجا شیواجی دا راجگڑھ رائے گڑھ سی۔ راجا شیواجی نے کامیابی اپنے مراٹھا سامراج دا مغل راج دے حملیاں توں بچاء کیتا اتے کجھ دہاکیاں دے اندر بھارت وچّ اوہناں نوں ہرا کے مراٹھیاں نوں بھارت دی مرکزی طاقت دے روپ وچّ ابھاریا۔ مراٹھا حکمرانی دا مکھ حصہ اٹھ منتریاں دا منڈل سی، جسنوں اشٹ پردھان کہنندے سن۔ اشٹ پردھان دے مکھ میمبر پیشوا جاں مکھ-پردھان (وزیراعظم) کیہا جاندا سی۔ پیشوا راجا شیواجی دی سجی بانہہ ہندا سی۔

راجا شیواجی اتے مراٹھا جنگجو مراٹھا چار-پڑاوی ہندو ذات نظام دے طبقہ نال متعلق سن جد کہ سارے پیشوا براہمن جات نال متعلق سن۔ راجا شیواجی دی موت توں بعد پیشوا ہولی-ہولی راج دے سبھ توں بااثر آگوُ بن گئے۔

ودھدی انگریزی طاقت

18 صدی دے شروع وچ جدوں مراٹھے مغلاں لڑ رہے سن، انگریزاں نے بمبئی، مدراس اتے کلکتہ وچّ چھوٹے وپار مرکز قائم کیتے۔ جدوں انگریزاں نے مراٹھیاں نوں پورتگالیاں نوں مئی 1739 وچّ وسئی وکھے ہراؤندے ہوئے ویکھیا تاں اسدے کارن اوہناں نے بمبئی وچّ اپنی سمندری بنیاد مضبوط کیتی۔ اوہناں نے مراٹھیاں نوں بمبئی توں دور رکھن دی کوشش وچّ انگریزاں نے مراٹھیاں نال معاہدہ کرن لئی اک سفیر بھیجیا۔ سفیر 12 جولائی 1739 نوں معاہدہ کرن وچّ کامیاب ہوئے اتے ایسٹ انڈیا کمپنی نوں مراٹھا علاقے وچ مفت وپار کرن دی منظوری مل گئی۔

دکھن وچّ، حیدرآباد دے نظام نے مراٹھیاں خلاف جنگ لئی فرانسیسیاں دی مدد لے لئی سی۔ اسدے درعمل وچّ، پیشوا نے انگریزاں نوں حمایت دی بینتی کیتی پر انگریزاں ولوں انکار کر دتا گیا۔ انگریزاں دی ودھدی طاقت نوں ویکھن توں آہل پیشوا نے مراٹھا راج اندرونی جھگڑے نوں حلّ کرن لئی اوہناں مدد لے کے اک مثال قایم کیتی۔ کوئی تعاون نہ ہون دے باوجود، مراٹھے نظام نوں پنج سالاں لئی ہراؤن وچّ کامیاب رہے۔

1750–1761 دے دوران، انگریزاں نے فراسیسی ایسٹ انڈیا کمپنی نوں ہرا دتا اتے 1793 تکّ اوہناں نے پورب وچّ بنگال وچّ دکھن وچّ مدراس وچّ اپنے-اپنے قائم کیتا۔ اوہ پچھم وچّ اپنے علاقے نوں ودھانؤن توں اہل رہے کیونکِہ پچھم والے پاسے مراٹھے زیادہ بااثر سن۔ پر اوہ سورت وچّ لہندے والے پاسیوں سمندری رستے راہیں داخل ہو گئے سن۔ جویں-جویں مراٹھیاں دا سامراج ودھدا گیا، اوہ سندھ دریا نوں پار کرکے اگانھ ودھدے گئے۔اس پھیل رہے مراٹھا سامراج دی ذمہ واری دو مراٹھا مکھیاں شندے اتے ہولکر، دے ہتھ وچّ سی کیونکہ پیشوا دکھن وچّ رجھیا ہویا سی۔ ایہہ دوویں مکھی اپنی خودغرضی مطابق راج نوں چلاؤندے سن اتے ایہناں نے راجپوت، جاٹ اتے روہلیاں جہے دوجے ہندو حکمراناں توں بے مکھ ہو گئے۔ اس توں علاوہ اوہ کوٹنیتک طور اُتے مسلم مکھیاں توں جت حاصل نہ کر سکے۔ مراٹھیاں نوں سبھ توں وڈا جھٹکا 14 جنوری، 1761 نوں احمد شاہ ابدالی ولوں ملی ہار وچّ لگا جس وچّ مراٹھا آگوآں دی اک پوری پیڑھی جنگ وچّ ماری گئی۔ اس توں بعد 1761 اتے 1773 دے وچکار اوہناں نے اپنے کافی علاقے واپس جت لئے۔

انگریز-مراٹھاز تعلقات

ہولکر اتے شندے دیاں مخالف نیتیاں دے کارن اتے پیشوا دے پروار دا اندرونی اختلاف جہڑا کہ 1773 وچ نرائن پیشوا دے قتل دے بعد ختم ہویا، اوہ اتر وچّ اپنیاں جتاں دا کوئی زیادہ لابھ نہ لے سکے۔ اس دے کارن، مراٹھا راج اتری بھارت وچّ لگبھگ ختم ہو گیا۔ مراٹھیاں دی اندرونی دشمنی کارن رگھوناتھراؤ نوں پیشوا دی عہھہ نہ دتا گئیا اتے اسنے انگریزاں توں مدد منگی اتے مارچ 1775 وچّ سورت دے معاہدے اپر دستخط کر دتے۔ اس معاہدے مطابق اسنوں انگریزاں ولوں اسنوں فوجی مدد مل گئی اتے بدلے وچّ اسنوں سالسیٹ جزیرہ اتے وسئی دا قلعہ دینا پیا۔۔ ایہہ معاہدہ انگریزاں وچّ چرچہ دا موضوع بن گیا کیونکہ انگریزاں دے اپر طاقت شالی مراٹھیاں نال ٹکراؤن دے گمبھیر اثر پے سکدے سن۔ اسدا اک ہور کارن ایہہ سی کہ بمبئی پریشد نے اس سندھی تے ہستاکھر کرکے اپنے سنویدھانک ادھیکاراں دی حد پار کر لئی سی۔ اس سندھی دے کارن ہی پہلی اینگلو-مراٹھا لڑائی ہوئی۔ اس جنگ دا کوئی نتیجہ نہ نکل سکیا۔ ایہہ جنگ سالبائی دی سندھی نال سماپت ہوئی جہڑی کہ مہادجی شندے نے کروائی سی۔ وارن ہیسٹنگز دی دورئندیشی اس جنگ وچّ انگریزاں دی سفلتا دا مکھ کارن سی۔ اسنے انگریز خلاف گٹھجوڑ نوں ختم کر دتا اتے شندے، بھونسلے اتے پیشوا وچکار پاڑ پا دتا۔ مراٹھے اجے وی اک چنگی حالت وچّ سن جدوں انگریزاں دا نواں گورنر-جنرل چارلس کارنوالس 1786 وچّ بھارت آیا۔ سالبائی دے معاہدے توں بعد انگریزاں نے اتر وچّ سہکاری پالیسی اپنائی۔ اس توں بعد مراٹھے اتے انگریزاں وچّ لگبھگ دو دہاکیاں تکّ شترقی رہی۔ اس شترقی دی وجہ مکھ طور اُتے نانا فرنویس دی راجپالیسی سی جہڑا کہ گیاراں سالاں دے پیشوا سوائے مادھوراؤ دی عدالت دا منتری سی۔ ایہہ ستھتی 1800 وچّ نانا دی موت دے ترنت پچھوں بدل گئی۔ طاقت ہتھیاؤن لئی ہولکر اتے شندے دے وچکار ہوئے سنگھرش دے کارن ہولکر نے پیشوا اپر 1801 وچّ پونا وکھے حملہ کر دتا کیونکہ شندے پیشوا نال سی۔ پیشوا باجی راؤ-2 ہار دے ڈر کارن پونے انگریزاں دی شرن وچّ آ گیا اتے وسئی دے معاہدے اپر دستخط کر دتے۔ اس نال پیشوا انگریزاں دے معاون سہیوگی بن گئے سن۔ اس سندھی دے جواب وچّ بھونسلے اتے شندے نے انگریزاں اپرّ حملہ کر دتا کیونکہ اوہ اپنی پربھوستا پیشوا دے ہتھاں 'چوں انگریزاں دے حوالے نہیں کرنا چاہندے سن۔ ایہہ 1803 وچّ دوجی اینگلو-مراٹھا لڑائی دی شروعات سی۔ ایہہ دوویں انگریزاں کولوں ہار گئے اتے مراٹھا آگوآں دے بہت سارے علاقے انگریزاں دے ہتھاں وچّ آ گئے۔

بریٹیش ایسٹ انڈیا کمپنی

انگریز ہزاراں میلاں سا سفر کرکے بھارت آئے سن۔ اوہناں نے بھارت دا بھوگول سمجھیا اتے بھارتیاں نال گل بات کرن لئی اتھوں دیاں دیسی بولیاں اپر مہارت حاصل کیتی۔ اوہ تکنیکی پکھوں بھارتیاں توں زیادہ اگے سن۔ چھابڑا نے ایہہ وی سٹہ کڈھیاں کہ جے اوہ تکنیکی پکھوں نہ وی اگے ہندے تاں اوہناں نے لڑائی جت لینی سی کیونکہ اوہناں دی فوج دا انوحکمرانی اتے تنظیم بہت ودھیا ہندا سی۔ پہلی اینگلو مراٹھا لڑائی توں بعد ورن ہیسٹنگز نے 1783 وچّ کیہا سی کہ اجہیاں شرطاں نال مراٹھیاں نال شترقی ہن کئی سالاں تکّ برقرار رہیگی۔

انگریزا نوں لگیا کہ پیشوا دی پونا عدالت وچّ اپنا رابطہ قایم کرن اتے بنائی رکھن لئی اوہناں نوں اک ستھائی پالیسی بناؤنی چاہیدی اے۔ انگریزاں نے چارلس میلیٹ، جہڑا کہ بمبئی دا اک پرانا وپاری سی، نوں انگریزاں ولوں پونے دا پکا ریجڈینٹ تعینات کر دتا کیونکہ اسنوں اس علاقے دے ریتی-رواجاں اتے بولیاں دا چنگا علم سی

کردار

مراٹھا سامراج اپنیاں اپنا کھیتر ودھاؤن توں بعد اپنیاں گریلا یدھ رننیتیاں نوں انت نہ کر سکیا۔ اسدے اپنی فوج نوں جدید بناؤن لئی کیتے یتناں وچّ وی انشاسنہینتا سی اتے ادھورے من نال کیتے گئے سن۔ مراٹھاں سامراج دی جاسوسی پرنالی وچّ وی بہت کمیاں سن، اتے اوہ راجپالیسی وچّ بہت کچے سن۔ مراٹھیاں دا توپ خانا ویویلے دے حساب نال پرانا سی اتے اوہ اپنے ہتھیار وی آپ نہیں بناؤندے سن۔ ہتھیار باہروں آؤندے سن اتے اکثر ویلے اُتے نہیں پہنچدے سن۔ باہروں آؤن والیاں بندوقاں دے سودے لئی ودیشی افسر ذمہ وار سن اتے مراٹھیاں نے کدے وی اپنے بندے ایہناں کماں لئی تیار نہیں کیتے۔ اوہناں دی فوجی کاروائی کدے وی اتھوں دی جغرافیائی ستھتی دے مطابق نہیں ہندی سی؛ جدوں فوج اگے ودھدی جاں پچھے ہٹدی ہندی سی، اکدم اتھے اک ندی آ جاندی سی اتے اوہ کشتیاں جاں پل نہ ہون دے کارن اتھے الجھ جاندے سن اتے دشمناں نوں اسدا فائدہ ملدا سی جسدے کارن اوہناں دی بہت ساری فوج ماری گئی۔

ہور ویکھو

• پہلی اینگلو-مراٹھا لڑائی
• دوجی اینگلو-مراٹھا لڑائی
• اینگلو-مراٹھا لڑائیاں
• کوریگاؤں دی لڑائی

حوالے

حوالے

باہری کڑیاں