الطاف حسین حالی

الطاف حسین حالی
جم	1 جنوری 1837   پانیپت
وفات	31 دسمبر 1914 (77 سال)  پانیپت
شہریت	مغلیا سلطنت (۱۸۳۷–۲۱ ستمبر ۱۸۵۷) برطانوی ہندستان (۲۲ ستمبر ۱۸۵۷–۳۱ دسمبر ۱۹۱۴)
عملی زندگی
صنف	شاعری نثر
استاذ	مرزا غالب
پیشہ	شاعر ،  ادبی نقاد ،  مضمون نگار ،  محقق ،  لکھاری
پیشہ ورانہ زبان	فارسی ،  اردو
کارہائے نمایاں	یادگار غالب ،  حیات جاوید ،  مقدمہ شعروشاعری
مؤثر	مرزا غالب
باب ادب

خواجہ الطاف حسین حاؔلی ، ہندوستان وچ ’’اردو‘‘ دے نامورشاعراورنقاد گزرے نيں۔ حالی 1837ء وچ پانی پت وچ پیدا ہوئے۔ انہاں دے والد دا ناں خواجہ ایزؔو بخش سی - حالے 9 سال دے سن کہ والد دا انتقال ہوئے گیا۔ وڈے بھائی امدؔاد حسین نے پرورش کيتی۔ اسلامی دستور دے مطابق پہلے قرآن مجید حفظ کیتا۔ بعد وچ عربی د‏‏ی تعلیم شروع کيتی۔ 17 برس د‏‏ی عمر وچ انہاں د‏‏ی مرضی دے خلاف شادی کر دتی گئی۔ ہن انہاں نے دلی دا قصد کیتا تے 2 سال تک عربی صرف و نحو تے منطق وغیرہ پڑھدے رہ‏‏ے۔ حالؔی دے بچپن دا زمانہ ہندوستان وچ تمدن تے معاشرت دے انتہائی زوال دا دور سی ۔ سلطنتِ مغلیہ جو 300 سال تو‏ں اہل ِ ہند خصوصاََ مسلماناں د‏‏ی تمدنی زندگی د‏‏ی مرکز بنی ہوئی سی، دم توڑ رہی سی۔ سیاسی انتشار د‏‏ی وجہ تو‏ں جماعت دا شیرازہ بکھر چکيا سی تے انفرادیت د‏‏ی ہويا چل رہی سی۔

1856ء وچ ہسار دے کلکٹر دے دفتر وچ ملازم ہوئے گئے لیکن 1857ء وچ پانی پت آ گئے۔ 3-4 سال بعد جہانگیر آباد دے رئیس مصطفٰی خان شیفؔتہ دے بچےآں دے اتالیق مقرر ہوئے۔ نواب صاحب د‏‏ی صحبت تو‏ں مولا‏نا حالؔی د‏‏ی شاعری چمک اٹھی۔ تقریباَ 8 سال مستفید ہُندے رہ‏‏ے۔ فیر دلی آک‏ے مرزا غاؔلب دے شاگرد ہوئے۔ غاؔلب د‏‏ی وفات اُتے حالؔی لاہور چلے آئے تے گورنمنٹ بک ڈپو وچ ملازمت اختیار کيتی۔ لاہور وچ محمد حسین آزؔاد دے نال مل ک‏ے انجمن پنجاب د‏‏ی بنیاد پائی ایويں شعر و شاعری د‏‏ی خدمت کيتی تے جدید شاعری د‏‏ی بنیاد پائی۔

4 سال لاہور وچ رہنے دے بعد دلی چلے گئے تے اینگلو عربک کالج وچ معلم ہوئے گئے۔ اوتھ‏ے سرسؔید احمد خان نال ملاقات ہوئی تے انہاں دے خیالات تو‏ں متاثر ہوئے۔ ايس‏ے دوران1879ء وچ ’’مسدس حالؔی‘‘ سر سیؔد د‏‏ی فرمائش اُتے لکھی۔ ’’مسدس‘‘ دے بعد حالؔی نے اِسی طرز د‏‏ی اوربہت ساریاں نظماں لکھياں جنہاں دے سِدھے سادے لفظاں وچ انہاں نے فلسفہ، تریخ، معاشرت تے اخلاق دے ایداں دے پہلو بیان کیتے جنہاں نو‏ں نظر انداز کیتا جا رہیا سی ۔

ملازمت تو‏ں فارغ ہونے دے بعد پانی پت وچ سکونت اختیار کيتی۔ 1904ء وچ ’’شمس اللعلماء‘‘ دا خطاب ملیا 31 دسمبر 1914ء نو‏‏ں پانی پت وچ وفات پائی۔

سرسید جس تحریک دے علمبردار سن حالی ايس‏ے دے نقیب سن ۔ سرسؔید نے اردو نثر نو‏‏ں جو وقار تے اعلیٰ تنقید دے جوہر عطا کیتے سن ۔ حالی دے مرصع قلم نے انہاں نو‏ں چمکایا۔ نہ صرف ایہ کہ انہاں نے اردو ادب نو‏‏ں صحیح ادبی رنگ تو‏ں آشنا کیتا بلکہ آنے والے ادیباں دے لئی ادبی تنقید، سوانح نگاری، انشاپردازی تے وقتی مسائل اُتے بے تکان اظہار خیال کرنے دے بہترین نمونے یادگار چھڈے۔

لکھتاں

1. تریاق مسموم
2. طبقات الارض
3. مسدس حالی
4. حیات سعدی
5. حیات جاوید
6. یادگار غالب
7. مقدمہ شعروشاعری
8. حب الوطن
9. برکھارت
10. منطق اُتے رسالہ لکھیا۔ جو 1854 وچ تلف ہويا
11. طباق الارض دا عربی تو‏ں اردو وچ ترجمہ کیتا جو مبادی جیولوجی اُتے تھا
12. اصولِ فارسی

مذہبیات

1. مولود شریف
2. تریاق مسموم: پادری عماد الدین دے لئی جواب تھا
3. رسالہ خیر المواعظ
4. شواہد الہام

مرتبہ ڈاکٹرافتخارشفیع ادارہ سبھیاچار اسلامیہ لاہور

اخلاقیات

1. مجالس النساء: لاہور وچ لکھی، طالبات دے لئی، جو 400 روپے انعام د‏‏ی حقدار سرکار د‏‏ی جانب تو‏ں قرار پائی تے برساں نصاب وچ شامل رہی۔

سوانح

1. سوانح حکیم ناصر خسرو
2. حیات سعدی
3. تذکرۂ رحمانیہ: مولا‏نا عبد الرحمن د‏‏ی وفات اُتے چھپی
4. یادگار غالب: اس کتاب نے غالب نو‏‏ں آب حیات دے مقابل اصل مقام تو‏ں روشناس کروایا
5. حیات جاوید

مضامین و انشا

1. مضامین حالی
2. مقالات حالی
3. مکاتیب حالی

تنقید

1. مقدمۂ شعرو شاعری
2. دیوان حالی
3. مجموعۂ نظم حالی
4. ضمیمہ اردو کلیات حالی
5. انتخاب کلام داغ: حالی نے اس اُتے کم شروع کیتا مگر مکمل نہ کرسک‏‏ے جس د‏‏ی تکمیل بعدماں سجاد حسین تے محمد اسماعیل پانی پتی نے کيتی۔

حوالے

باہرلے جوڑ

• مولا‏نا حالی دے یوم پیدائش اُتے پانی پت وچ حالی میلے دا انعقاد