محمد بن ابی عمیر
| معلومات شخصیت | |
|---|---|
| نام: | محمد بن ابی عمیر زیاد بن عیسی ازدی |
| نسب: | قحطانی و عدنانی |
| پیدائش: | سنہ 125 توں 135 ھ دے درمیان |
| جائے پیدائش | بغداد، عراق |
| مقام سکونت: | بغداد |
| وفات: | سنہ 217 ھ مطابق 832 ء |
| اصحاب: | امام موسی کاظم، امام علی رضا و امام محمد تقی علیہم السلام |
| سماجی خدمات: | قاضی |
محمد بن ابی عمیر زیاد بن عیسی ازدی (متوفی 217 ھ) ابن ابی عمیر دے نام توں معروف تیسری صدی ہجری دے شیعہ محدث نيں جنہاں دا شمار اصحاب اجماع وچوں ہُندا اے۔ انہاں نے تن اماماں دا زمانہ درک کیتا اے۔ اکثر علمائے رجال نے انہاں دی مرسلہ روایات نوں مسند روایات دی طرح قبول کیتا اے۔
تن ائمہ نوں درک کرنا
سودھو
|
ابن ابی عمیر بغداد وچ سکونت پذیر سن تے انہاں نے امام موسی کاظم علیہ السلام توں حدیثاں سنی نيں۔ انہاں احادیث وچوں بعض وچ امام نے آپ نوں ابو احمد دی کنیت توں خطاب کیتا اے۔[۱] شیخ مفید[۲] تے شیخ طوسی[۳] دا ماننا اے کہ ابن ابی عمیر نے امام کاظم (ع) نوں درک تو کیتا اے لیکن انہاں نے انہاں توں حدیث نقل نئيں دی اے۔ ایہ گل نجاشی دے قول تے کتاب التوحید،[۴] کتاب کمال الدین و تمام النعمۃ[۵] تے کامل الزیارات[۶] دی انہاں روایات توں جو انہاں نے امام کاظم (ع) توں بلا واسطہ نقل کيتی اے، توں سازگاری نئيں رکھدی اے۔ مگر ایہ کہ انہاں دونے حضرات دی اس گل توں مراد ایہ ہو کہ انہاں نے امام کاظم (ع) توں کم روایات نقل کيتیاں نيں۔[۷] ابن ابی عمیر نے امام علی رضا (ع) تے امام محمد تقی (ع) دا زمانہ وی درک کیتا اے تے امام رضا (ع) توں بلا واسطہ روایات نقل کيتیاں نيں۔[۸]
امام صادق (ع) توں نقل روایت
سودھوابن ابی عمیر امام جعفر صادق علیہ السلام دے اصحاب وچوں نئيں سن تے انہاں نے زیادہ تر روایات نوں اک یا دو واسطہ توں امام (ع) توں نقل کیتا اے۔ البتہ بعض نے آپ نوں امام صادق (ع) دے اصحاب وچ وی شمار کیتا اے۔ اس اشتباہ دی وجہ ایہ اے کہ ابن ابی عمیر دا نام اک تے روای نال ملدا اے جنہاں دا انتقال امام موسی کاظم علیہ السلام دے زمانہ وچ ہويا اے۔[۹] بعض علمائے رجال نے انہاں دونے دی روایات وچ خلط ملط کیتا اے تے بعض نے امام صادق علیہ السلام توں نقل ہونے والی احادیث دی نسبت آپ دی طرف دی اے تے انہاں روایات نوں مرسل (وہ حدیث اے جس دے سلسلہ سند وچوں اک یا دو راوی حذف ہو گئے ہاں) کہیا اے [۱۰] تے بعض نے انہاں روایات دی نسبت انہاں ابن ابی عمیر غیر معروف دی طرف دی اے تے انہاں نوں مسند قرار دتا اے۔[۱۱]
آپ شیعہ و سنی دے درمیان اک خاص مقام و منزلت رکھدے نيں۔ شیخ مفید[۱۲] دے قول دے مطابق: آپ اپنے زمانہ دے معتمد ترین تے زاہد ترین افراد وچوں سن ۔ معتزلی عالم تے ادیب جاحظ نے ابن ابی عمیر دا شمار تند ترین شیعہ مشایخ وچوں کیتا اے۔[۱۳]
تشدد تے قید
سودھوابن ابی عمیر نے اک طویل مدت ہارون الرشید دے قیدخانہ وچ گزاری اے۔ آپ دے قید دا زمانہ ۴ سال[۱۴] توں ۱۷ سال[۱۵] تک بیان کیتا گیا اے تے اس قید دے مختلف اسباب ذکر کيتے گئے نيں۔ اک قول دے مطابق آپ نوں قاضی دا منصب قبول نہ کرنے دی وجہ توں، جسنوں بعد وچ آپ نے مجبورا قبول کر لیا سی، قید کیتا گیا۔ اک دوسرا قول ایہ ذکر ہويا اے کہ آپ نوں اس سبب توں قید کیتا گیا کہ اوہ چاہندے سن کہ آپ شیعاں دی مخفی گاہ تے امام موسی کاظم علیہ السلام دے اصحاب توں بارے وچ انہاں نوں بتا دتیاں[۱۶]
شیخ طوسی دے قول دے مطابق: ابن ابی عمیر دے مخالفین نے ہارون الرشید نوں ایہ یقین دلانے دی کوشش کيتی کہ اوہ عراق دے تمام شیعاں دے اسما۴ جاندے نيں۔ اس لئے ھارون نے انہاں نوں طلب کیتا تے انہاں توں کہیا کہ اوہ تمام شیعاں دے نام بتا داں جدوں انہاں نے اس توں انکار کیتا تو ہارون نے حکم دتا کہ انہاں نوں برہنہ کردے کھجور دے دو درخت دے درمیان لٹکا کر ۱۰۰ کوڑے مارے جان۔[۱۷]
ہارون دے زمانہ دے بعد مأمون دے زمانہ وچ جدوں تک امام علی رضا علیہ السلام موجود رہے اوہ تے تمام شیعہ امان وچ رہے۔ لیکن آپ (ع) دی شہادت دے بعد انہاں نوں گرفتار کردے قید وچ ڈال دتا گیا۔ آپ نے بیحد صدمے برداشت کيتے تے آپ دے تمام اموال نوں غارت کر دتا گیا۔
مقام علمی
سودھوابن ابی عمیر دی تالیفات توں ایسا ظاہر ہُندا اے کہ اوہ علم فقہ، علم حدیث تے علم کلام و مغازی وچ تبحر رکھدے سن ۔ شیخ طوسی[۱۸] نے علی بن حسین فضال توں نقل کیتا اے کہ ابن ابی عمیر، یونس بن عبد الرحمن توں افقہ، اصلح تے افضل سن ۔ البتہ خود شیخ طوسی نے اک مقام اُتے جتھے انہاں نے اصحاب اجماع دے طبقہ سوم دی اسماء بیان کيتے نيں،[۱۹] یونس بن عبد الرحمن تے صفوان بن یحیی نوں انہاں وچ سب توں وڈا فقیہ شمار کیتا اے۔ سید بن طاووس[۲۰] نے کتاب من لا یحضرہ الفقیہ دی اک روایت دے مطابق انہاں نوں منجم قرار دتا اے [۲۱] جدوں کہ بعض نے اس روایت نوں سند و متن دے اعتبار توں مخدوش دسیا اے۔[۲۲]
مشایخ
سودھوابن ابی عمیر نے حالانکہ اہل سنت مشایخ دی صحبت وی اختیار کيتی اے تے انہاں توں حدیثاں وی سنیاں نيں لیکن اوہ فقط شیعہ طرق روایت توں حدیث نقل کردے سن ۔[۲۳] انہاں دا نام ۶۴۵ توں ودھ سلسلہ سند وچ ذکر ہويا اے۔[۲۴] انہاں دے بعض مشایخ دا ذکر ذیل وچ کیتا جا رہیا اے:
- ابو ایوب خزّاز
- ابو بصیر
- ابن اُذَینہ
- ابن سَنان
- ابان بن تغلب
- ابان بن عثمان
- اسحاق بن عَمّار
- بُکیر بن اَعْین
- جمیل بن دَرّاج
- حَمّاد بن عیسی
- حَمَّاد بن عُثمان
- حَنَان بن سَدِیر
- رفاعَہ
- عبدالله بن بُکیر
- عبدالله المغیره
- کردَویہ
- مُرازِم بن حکیم
- معاویہ بن عمار
- معاویہ بن وهب
- وهب بن عبد ربّہ
- تے ہور بوہت سارے افراد
انہاں توں روایت نقل کرنے والے
سودھوان توں روایت نقل کرنے والے بعض راویان حدیث دے اسماء ایہ نيں: [۲۵]
- احمد بن محمد بن خالد برقی
- ابو عبدالله برقی
- احمد بن محمد بن عیسی اشعری
- احمد بن هلال
- حسن بن محمد بن سَماعہ
- حسین بن سعید
- عبدالله بن عامر علی بن سندی
- علی بن مہزیار
- فضل بن شاذان
- محمد بن خالد برقی
- معاویہ بن حکیم
- یعقوب بن یزید
- تے دوسرے بوہت سارے افراد
انہاں توں منقول مرسلہ روایات
سودھوقدماء دے نظریات
ابن ابی عمیر اصحاب اجماع وچوں نيں تے علمائے رجال انہاں توں نقل ہونے والی روایات دے صحیح ہونے اُتے اتفاق نظر رکھدے نيں۔[۲۶] نجاشی نے علمائے امامیہ دے انہاں توں منقول مرسلہ روایات اُتے اعتماد کرنے دا سبب اس طرح توں ذکر کیتا اے: ابن ابی عمیر اپنی تمام کتاباں دے ضائع ہو جانے دے بعد توں اپنے حافظہ توں حدیث بیان کردے سن ۔ اسی وجہ توں ساڈے محدثین انہاں دی مرسلہ روایات اُتے اعتبار کردے نيں۔[۲۷]
شیخ طوسی تعادل و تراجیح دے باب وچ اس طرح توں فرماندے نيں: جے اک راوی نے اپنی روایت نوں سند دے نال تے دوسرے راوی نے مرسلہ دے طور اُتے نقل کيتی اے تو مرسلہ روایت دے راوی دے سلسلہ وچ دقت دی جائے گی تے جے اس دا شمار انہاں راویاں وچوں ہُندا ہو جو فقط ثقہ افراد توں روایت نقل کردے نيں تو انہاں دونے حدیثاں وچ کسی نوں دوسری دے اوپر ترجیح حاصل نئيں ہوئے گی۔ ایہی سبب اے کہ شیعہ محمد بن ابی عمیر تے صفوان بن یحیی و ۔۔۔ دی روایات تے انہاں روایات وچ جو دوسرے روات نے نقل کيتی اے، کسی امتیاز دے قائل نئيں نيں۔[۲۸] اکثر فقہا تے علمائے رجال دا ایہی نظریہ اے تے مامقانی نے اس اجماع منقول دے سلسلہ وچ تواتر دا دعوی کیتا اے۔[۲۹]
متاخرین دے نظریات
متاخرین علما دا اک گروہ اس گل دا قائل اے: اجماع کشی دے نقل توں ایسا ظاہر ہُندا اے کہ ہر اوہ حدیث جو اصحاب اجماع توں نقل ہوئی ہو اسنوں صحیح تے معتبر سمجھیا جائے گا ہن چاہے اوہ مسند ہو یا مرسل، ثقہ ہو یا ضعیف و مجہول، اس شرط دے نال کہ سلسلہ سند وچ ذکر ہونے والے روات اس راوی تک معتبر ہون۔[۳۰] بعض دوسرے افراد ابن ابی عمیر توں منقول مرسلہ روایات نوں معتبر نئيں مندے نيں تے اس دا شمار وی دوسرے ثقہ راویاں توں منقول مرسلہ روایات وچ کردے نيں۔ یعنی انہاں دے مطابق ابن ابی عمیر تے دوسرے روات دی مرسلہ روایات وچ کوئی فرق نئيں اے تے دونے دی قابل قبول نئيں نيں۔ تے انہاں دے مطابق بعض موارد وچ اصحاب اجماع تے ابن ابی عمیر نے ضعیف راویاں توں احادیث نقل کيتیاں نيں۔[۳۱] تے اسی طرح توں اوہ اس سلسلہ وچ اجماع دے دعوی نوں حکم شرعی اُتے اجماع دے طور اُتے مندے نيں۔ تے اوہدی بازگشت شیخ طوسی دی طرف ہُندی اے۔ تے اصول فقہ وچ ثابت ہو چکيا اے کہ اجماع منقول خبر واحد دے ذریعہ توں حجیت نئيں رکھدا اے۔[۳۲]
تالیفات
سودھوابن بطہ نے ابن ابی عمیر دی تصنیفات دی تعداد ۹۴ تک ذکر کيتی اے جس وچ اکثر انہاں دی زندگی وچ ہی نابود ہو گئی سن۔ اس دے سبب دے بارے وچ اس طرح توں کہیا جاندا اے: انہاں دی بہن نے جس زمانہ وچ اوہ قید وچ سن، انہاں دی تمام کتاباں نوں زمین وچ چھپا دتا سی ایتھے تک کہ اوہ سب خراب ہو گئياں۔ اک دوسری روایت دے مطابق: انہاں نے کتاباں نوں اک کمرہ وچ رکھیا جس وچ بارش دا پانی جانے دی وجہ توں اوہ خراب ہو گئياں۔[۳۳] شیخ طوسی دے قول دے مطابق: امام علی رضا علیہ السلام دی شہادت دے بعد ابن ابی عمیر دی کتاباں نوں غارت کر دتا گیا۔ تے آخر کار انہاں نے اپنے حافظہ دی بنیاد اُتے انہاں نوں ۴۰ جلداں وچ جمع کیتا تے النوادر دا نام دتا۔[۳۴] انہاں دی بعض کتاباں جنہاں دے صرف نام باقی رہ گئے اوہ درج ذیل نيں:
- المغازی
- الکفر والایمان
- البداء
- الاحتجاج فی الامامہ
- الملاحم
- النّوادر
- یوم و لیلہ
- التوحید
- بعض دوسری فقہی کتاباں۔[۳۵]
متعلقہ مضامین
سودھوحوالے
سودھو- ↑ نجاشی، ج۲، ص۲۰۴
- ↑ مفید، ص۸۶
- ↑ الفهرست، ۲۶۶
- ↑ صدوق، ۷۶، ۳۵۶، ۴۰۷
- ↑ صدوق، ج۲،ص۴۳۳
- ↑ ابن قولویہ، ۲۴۷
- ↑ کلباسی، ص۴۵.
- ↑ طوسی، الفهرست، ۲۶۶
- ↑ رجوع کرن: کلینی، ج۷،ص۱۲۶
- ↑ طوسی، اختیار معرفت الرجال، ۱۴۳؛ طوسی، تهذیب، ج۱،ص۲۷۴، ج۲،ص۵۵، ۳۷۰، ج۵،ص۴۴۷؛ کلینی، ج۳، ص۴۲۰ و ۴۴۳
- ↑ شوشتری، ج۷،ص۵۰۸ -۵۱۰؛ خویی، ج۱۴،ص۲۷۶، ۲۷۷؛ قس: اردبیلی، ج۲، ص۵۰؛ مامقانی، تنقیح المقال، ج۲،ص۶۱، ۶۳، ۶۴
- ↑ مفید، ص ۸۶
- ↑ جاحظ، ج۱،ص۸۴
- ↑ نجاشی، ج۲،ص۲۰۶
- ↑ مفید، ص ۸۶
- ↑ نجاشی، ج۲،ص۲۰۵
- ↑ اختیار معرفت الرجال، ۵۹۱ -۵۹۲
- ↑ اختیار معرفت الرجال، ۵۸۹ -۵۹۱
- ↑ اختیار معرفت الرجال، ۵۵۶
- ↑ ص ۱۲۳، ۱۲۴
- ↑ صدوق، ج۲،ص۲۶۹
- ↑ رجوع کرن: برقی، ص۳۴۹؛ مجلسی، ج۵۵، ص۲۷۳.
- ↑ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ۵۹۰ -۵۹۱
- ↑ خویی، ج۱۴،ص۲۸۶
- ↑ رجوع کرن: خویی، ج۱۴،ص۲۸۷، ۲۸۸؛ اردبیلی، ج۲،ص۵۱ -۵۶
- ↑ اختیار معرفت الرجال، ۵۵۶
- ↑ نجاشی، ج۲،ص۲۰۶.
- ↑ طوسی، العده، ص۳۸۶، ۳۸۷.
- ↑ مقباس الهدایہ، ۷۰
- ↑ حرّ عاملی، ج۲۰،ص۸۰، ۸۱
- ↑ حلی، ص۴۳
- ↑ خویی، ج۱، ص۵۹ -۶۹
- ↑ نجاشی، ج۲،ص۲۰۶
- ↑ اختیار معرفت الرجال، ۵۹۰
- ↑ نجاشی، ج۲،ص۲۰۶، ۲۰۷؛ طوسی، الفہرست، ۲۶۶
منابع
سودھو- ابن طاووس، علی، فرج المهموم، قم، ۱۳۶۳ش.
- ابن قولویہ، جعفر، کامل الزیارات، بہ کوشش عبدالحسین امینی، نجف، ۱۳۵۶ق/۱۹۳۷ ء
- اردبیلی، محمد، جامع الرواه، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳ ء
- برقی، احمد، المحاسن، بہ کوشش سید جلال حسینی، تهران، ۱۳۴۲ش.
- جاحظ، عمرو، البیان و التبیین، بہ کوشش حسن سندویی، قاهره، ۱۳۵۱ق/۱۹۳۲ ء
- حر عاملی، محمد، وسایل الشیعہ، بہ کوشش محمد رازی، بیروت، ۱۳۸۹ق/۱۹۶۹ ء
- حلی، جعفر، المعتبر، چاپ سنگی، تهران، ۱۳۱۸ق.
- خویی، ابو القاسم، معجم رجال الحدیث، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳ ء
- شوشتری، محمد تقی، قاموس الرجال، تهران، ۱۳۸۷ق.
- صدوق، محمد، التوحید، بہ کوشش هاشم حسینی و علی اکبر غفاری، قم، ۱۳۹۸ق.
- صدوق، کمال الدین و تمام النعمہ، بہ کوشش علی اکبر غفاری، تهران، ۱۳۹۰ق.
- صدوق، من لا یحضره الفقیہ، بہ کوشش علی اکبر غفاری، قم، ۱۴۰۴ق.
- طوسی، محمد، اختیار معرفة الرجال، بہ کوشش حسن مصطفوی، مشهد، ۱۳۴۸ش.
- طوسی، تهذیب الاحکم، بہ کوشش حسن موسوی، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱ ء
- طوسی، عدّة الاصول، بہ کوشش محمد مهدی نجفی، قم، ۱۴۰۳ق.
- طوسی، الفهرست، بہ کوشش محمود رامیار، مشهد، ۱۳۵۱ش.
- کلباسی، ابو المهدی، سماء المقال، بہ کوشش محمد علی روضاتی، قم، ۱۳۷۲ق.
- کلینی، محمد، الکافی، بہ کوشش علی اکبر غفاری، تهران، ۱۳۸۸ق.
- مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، نجف، ۱۳۵۲ق/۱۹۳۳ ء
- مامقانی، عبدالله، مقباس الهدایہ (پیوست تنقیح المقال)
- مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳ ء
- مفید، محمد، الاختصاص، بہ کوشش علیاکبر غفاری، قم، مؤسسه نشر الاسلامی.
- نجاشی، احمد، الرجال، بہ کوشش محمد جواد نائینی، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸ ء
باہرلے جوڑ
سودھو- منبع مقاله: دایرة المعارف بزرگ اسلامی