ایلبرٹ آئینسٹائن

ایلبرٹ آئینسٹائن
(جرمنی وچ: Albert Einstein)
جم	14 مارچ 1879   الم
وفات	18 اپریل 1955 (76 سال)  پرنسٹن
مدفن	قومی عجا‏‏ئب گھر برائے صحت و طب
طرز وفات	طبعی موت
رہائش	میونخ پرنسٹن شافہاؤزن (ستمبر ۱۹۰۱–جنوری ۱۹۰۲)
شہریت	جرمن سلطنت (۱۴ مارچ ۱۸۷۹–۲۸ جنوری ۱۸۹۶) بے وطنی (۲۸ جنوری ۱۸۹۶–۲۱ فروری ۱۹۰۱) سویٹزرلینڈ (۲۱ فروری ۱۹۰۱–) وائمر لوک راج (۱۹۱۸–۱۹۳۳) جرمنی (۳۰ جنوری ۱۹۳۳–۲۸ مارچ ۱۹۳۳) امریکا (۱ اکتوبر ۱۹۴۰–)
مذہب	لامعرفت ،  یہودیت ،  عقیدۂ وحدت الوجود
مذہب	لامعرفت ،  یہودیت ،  عقیدۂ وحدت الوجود
جماعت	جرمن ڈیموکریٹک پارٹی (–۱۹۳۳)
رکن	رائل سوسائٹی ،  پرشیائی سائینس اکیڈیمی ،  لیوپولڈینا ،  امریکن فلوسوفیکل سوسائٹی ،  باوارین اکیڈمی آف سائنس اینڈ ہیومنٹیز ،  اکیڈمی آف سائنس سویت یونین ،  سائینس اکیڈمی ،  سائنس دی شاہی سویڈنی اکیڈمی ،  رائل نیدرلینڈ اگیڈمی برائے سائنس اور فنون ،  امریکی اکادمی برائے سائنس و فنون ،  انڈین نیشنل سائنس اکیڈمی ،  قومی اکادمی برائے سائنس ،  قومی اکادمی برائے سائنس
عارضہ	پڑھنے کی اہلیت میں کمی
شریک حیات	ملیوا مارک (۱۶ جنوری ۱۹۰۳–۱۴ فروری ۱۹۱۹) ایلسا آئن سٹائن (۱۹۱۹–۲۰ دسمبر ۱۹۳۶)
اولاد	ہینز البرٹ آئن سٹائن ،  ایڈورڈ آئن سٹائن ،  لائیسرل آئن سٹائن
والد	ہرمین آئن سٹائن
والدہ	پالین کوش
بہن/بھائی	ماجا آئن سٹائن
مناصب
پروفیسر
آغاز منصب ۱۹۱۱
عملی زندگی
مادر علمی	سوس فیڈرل انسٹیٹیوٹ آف ٹیکنالوجی (۱۸۹۶–۱۹۰۰) زیورچ یونیورسٹی (–۳۰ اپریل ۱۹۰۵)
تخصص تعلیم	mathematics education ،فزکس
تعلیمی اسناد	Bachelor of Science ،doctorate
پیشہ	نظریاتی طبیعیات دان ،  موجد ،  سائنسی مصنف ،  ماہر تعلیم ،  استاد جامعہ ،  طبیعیات دان ،  فلسفی ،  لکھاری ،  سائنسدان ،  ریاضی دان ،  پروفیسر ،  امن پسند
مادری زبان	جرمن
پیشہ ورانہ زبان	انگریزی ،  جرمن
شعبۂ عمل	تھیورٹیکل فزکس
ملازمت	کارلوف یونیورسٹی ،  زیورچ یونیورسٹی ،  سوس فیڈرل انسٹیٹیوٹ آف ٹیکنالوجی ،  پرنسٹن یونیورسٹی ،  لائڈن یونیورسٹی ،  جامعہ برن ،  ہمبولٹ یونیورسٹی برلن ،  پرشیائی سائینس اکیڈیمی ،  انسٹی ٹیوٹ آف ایڈوانس سٹڈی ،  لائڈن یونیورسٹی ،  برن ،  کیلیفورنیایونیورسٹی، برکلے
کارہائے نمایاں	سپیشل ریلیٹیوٹی ،  جنرل ریلیٹویٹی ،  فوٹو الیکٹرک ایفیکٹ ،  نظریۂ اضافیت ،  E=mc2 ،  پلانک نمبر ،  آئنسٹائن میدانی مساواتاں ،  کوانٹم مکینکس
مؤثر	دوستوفسکی ،  سپینوزا ،  موہن داس گاندھی ،  شوپنہائر ،  ہینڈرک لورینٹز ،  جارج برنارڈ شا ،  آئیزک نیوٹن ،  ریاض الدین ،  ڈیوڈ ہیوم ،  برنہارڈ ریمان ،  جیمز کلارک میکسویل ،  کارل پیرسن
اعزازات
فرینکلن میڈل (۱۹۳۵) میکس پلانک میڈل (۱۹۲۹) کوپلے ٹکا (۱۹۲۵) میٹوسی میڈل (۱۹۲۱)  فزکس وچ نوبل انعام (۱۹۲۱)  پور لی میرٹ  آرڈر آف میرٹ فار آرٹس اینڈ سائنس
نامزدگیاں
فزکس وچ نوبل انعام (۱۹۲۲)  فزکس وچ نوبل انعام (۱۹۲۱)  فزکس وچ نوبل انعام (۱۹۲۰)  فزکس وچ نوبل انعام (۱۹۱۹)  فزکس وچ نوبل انعام (۱۹۱۸)  فزکس وچ نوبل انعام (۱۹۱۷)  فزکس وچ نوبل انعام (۱۹۱۶)  فزکس وچ نوبل انعام (۱۹۱۴)  فزکس وچ نوبل انعام (۱۹۱۳)  فزکس وچ نوبل انعام (۱۹۱۲)  فزکس وچ نوبل انعام (۱۹۱۰)
دستخط
	IMDB اُتے صفحات

البرٹ آئنسٹائن (Albert Einstein)، ویہويں صدی دا سب تو‏ں وڈا فزکس دان سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ جرمنی دے شہر اولم وچ 14 مارچ 1879ء نو‏‏ں پیدا ہويا۔ باپ دا ناں ہرمین (Hermann Einstein) تے ماں دا ناں پالین (Pauline Koch) سی۔

ایلبرٹ آئینسٹائن (14 مارچ 1879 - 18 اپریل 1955) اک جرمن جمیا فزکس گرو تے نویں سائینس دے موڈیاں وچوں سی۔ اوہدی مانتا اوہدی جنرل ریلیٹویٹی دی تھیوری باجوں اے جینہڑی 20ویں صدی دی اک وڈی سوج منی گئی اے۔ آئینسٹائن نوں 1921 چ فزکس چ نوبل انعام تھیوریٹیکل ‌فزکس وچ ودیا کم کرن تے فوٹو الیکٹرک ایفکٹ دے قنون نون لبھن تے دتا گیا۔

آئینسٹائن نے اپنے کمی جیون دے مڈھ وچ ای ایہ ویکھ لیا سی جی نیوٹنی مکینکس نال کلاسیکی قنون بجلی مقناطیسی ویڑے دے قنوناں نال نہیں رلدے۔ ایس توں اوہنے سپیشل تھیوری آف ریلیٹیوٹی بنائی۔ اوہنوں اندازہ ہویا جے ریلیٹیوٹی دے اصول کھچ ویڑے تے وی لاگو ہوسکدے نیں۔ 1916 وچ اوہنے کھچ تھیوری دتی۔ اوہنے چانن دی تھرمل پاسے ول سوچیا تے چانن دی فوٹون تھوری دتی۔ آئنسٹائن نے 1917 وچ اپنی ریلیٹیوٹی تھیوری نوں ایس کائنات دا ماڈل بنان لئی ورتیا۔

آئنسٹائن 1933 وچ پرشیائی سائینس اکیڈیمی وچ پڑھا ریا سی تے امریکہ گیا اودوں ہٹلر تے نازی پارٹی راج وچ آۓ تے ائنسٹائن امریکہ وچ ای وس گیا۔ دوجی وڈی لڑائی وچ اوہنے امریکہ نوں صلآ دتی جے ایس توں پہلے کہ جرمنی ایٹم بمب بناۓ امریکہ نوں بنالینا چاہیدا اے تے ایس تے امریکہ نے مینہٹن پراجیکٹ دا مڈھ رکھیا۔ اوہ پر ایٹم بمب دے ورتن دے خلاف سی۔ اوہنے تے برٹرنڈ رسل نے رل کے ایٹم بمب دے ورتن دے خلاف اک سنگت وی کیتی۔ اوہ پرنسٹن، نیوجرسی وچ انسٹیٹیوٹ فار ایڈوانس سثڈی وج 1955 اپنے مرن تک ریا۔

آئینسٹائین نے 300 توں زیادہ سینسی صفے لکھے تے 150 غیر سینسی صفے لکھے۔ اونوں نوی فزکس دا پیو تے 21ویں صدی دا سب توں خاص سینسدان منیا جاندا اے۔ ٹائم میگزین نے اونوں صدی دا بندہ کیا.

پہلا جیون

آئینسٹائن 3 ورے دا

البرٹ آئینسٹائن جرمن سلطنت دی ورتمبرگ شاہی دے شہر الم وچ 14 مارچ 1879 نوں اک یہودی ٹبر چ جمیا۔ اودا پیو ہرمن آئینسٹائن اک انجینیئر تے کاروباری جنا سی۔ اودی ماں دا ناں پاؤلین آئینسٹائن سی۔ ایہ یہودی ٹبر ایتھے سوابیا وچ ہور دوجے یہودی ٹبراں نال صدیاں توں وس ریا سی۔ 1880 چ اوہ تے اودا ٹبر میونخ ٹر گیا جتھےاودے پیو تے چاچے نے رل کے ڈی سی بجلی دا سمان بنان آلی کمپنی دا مڈھ رکھیا۔ آئینسٹائن اک یہودی ٹبر چ جمیا سی پر اودا ٹبر یہودی مزہبی کماں چ حصہ نئیں لیندا سی تے آئینسٹائن اک کیتھولک پریمری سکول چ 5 سال دی عمر توں 3 سال تک پڑھدا ریا۔ اگلے ست ورے اوہ لوئتپولڈ جمنیزیم میونخ وچ ریا۔ اوہ سجے ہتھ نال ای زور والے تے لکھن والے کم کردا سی تے ایہ غلط اے جے اوہ کھبچو سی۔ آئینسٹائن اک چنگا پڑھاکو سی تے کھیڈن واسطے اوہ مکینکی وی کردا سی تے شیواں بناندا سی۔ ایس ویلے ای اوہدا من میتھمیٹکس ول پلٹیا۔ جدوں اوہ دس ورے دا سی تے اوہدے وڈے بھرا دا اک پولشی یہودی پرڑھاکو یار اوہناں دے گھر آن لگا۔ اوہ آئنسٹائن لئی سائینس، میتھمیٹکس تے فلاسفی تے لکھتاں لیاندا۔ ایہناں وچ کانٹ تے اقلیدس دیاں پوتھیاں وی سن۔

آئینسٹائن 14 ورے دا

1894 چ اودے پیو دی کمپنی اے سی بجلی دیاں شیواں نہ بنان دی وجہ توں بجلی لڑائی وچ مک گئی تے اودا ٹبر اٹلی کاروبار دی کھوج چ ٹر گیا۔ آئینسٹائن پچھے میونخ سکول وچ ای ریا پر اوتھے دا رٹے نال پڑھان دا ول اوہنوں پسند ناں آیا۔ دسمبر 1894 وچ اوہ وی پاویہ، اٹلی اپنے ٹبر نال آرلیا۔

آئینسٹائن دا سکول سرٹیفیکیٹ

1895 دیاں گرمیاں وچ جدوں اوہ 16 ورے دا سی اوہنے سوس فیڈرل انسٹیٹیوٹ آف ٹیکنالوجی وچ داخلے لئی امتحان دتا جیدے اوہ فیل ہوگیا۔ میتھ تے فزکس وچ اوہدے نمبر چنگے سن تے ایس باجوں سکول دے پرنسپل دے آکھن تے آراؤ سویٹزرلینڈ دے اک سکول وچ 1895-96 وچ پڑھدا ریا۔ اوتھے اوہ پروفیسر ونٹلر دے گھر رہ ریا سی تے اوہنوں اوہدی دھی میری نال پیار ہوگیا (اوہدی پین دا ونٹلر دے پتر پال نے فیر ویاہ ہویا۔) جنوری 1896 وچ فوجی سکھلائی توں بچن لئی اپنے پیو دے کہن تے اوہنے جرمن دے وسنیک ہون توں منکریا۔ (5 ورے مگروں فروری 1901 وچ اوہ سوئس وسنیک بنیا)۔ ستمبر 1896 وچ اوہنے سوئس سکول دا امتحان پاس کیتا تے اوس تے فیر سوس فیڈرل انسٹیٹیوٹ آف ٹیکنالوجی، زیورچ وچ میتھ تے فزکس دے چار سالہ ڈپلومے دی کلاس وچ داخلہ لیا۔ میری ونٹلر اولزبرگ پڑھان چلی گئی۔

ملیوا مارک جیدے نال اوہ فیر ویاہ کردا اوہ وی اوتھے اوہدی کلاس وچ پڑھن آئی دوناں وچ یاری تے فیر پیار ہوگیا۔ اوہ کٹھے رل کے فزکس تے کتاباں پڑھدے تے وچار وٹاندے۔ 1900 وچ آئینسٹائن نے پڑھان دا ڈپلومہ لیا پر ملوا فیل ہوگئی۔

ملیوا مارک 1896 وچ

آئنسٹائن دا خاندان جرمنی دے خوشحال یہودی النسل خانداناں وچ شمار ہُندا سی۔ باپ کاروباری سی مگر زیادہ کامیاب نئيں سی۔ جدو‏ں آئنسٹائن چھ برس دا سی، ایہ لوک میونخ آ گئے۔ ابتدائی تعلیم اک کاتھولک مدرسہ وچ پائی۔ ایتھ‏ے دا سخت ماحول اس بچے نو‏‏ں ناگوار گزردا سی۔ 1894ء وچ آئنسٹائن نو‏‏ں بورڈنگ مدرسہ وچ پِچھے چھڈ ک‏‏ے، اس دا باپ کاروباری وجوہات د‏‏ی بنا اُتے خاندان سمیت اٹلی منتقل ہوئے گیا۔ دسمبر 1894ء وچ سولہ سال د‏‏ی عمر وچ تعلیم ادھوری چھڈ ک‏‏ے آئنسٹائن (غالباً جرمن د‏‏ی لازمی فوجی سروس دے خوف تو‏ں ) خود وی اٹلی پہنچ گیا۔ اوتھ‏ے پہنچ ک‏ے 1896ء وچ اس نے جرمن شہریت چھڈ دی۔ اکتوبر 1895ء وچ سویٹزرلینڈ دے شہر زیورخ وچ واقعہ یونیوسٹی ETH دے داخلہ دا امتحان دتا مگر ناکا‏م رہیا۔ استاد نے مشورہ دتا کہ اسکول د‏‏ی تعلیم مکمل کرو، چنانچہ سویٹزرلینڈ دے شہر Aarau دے اک اسکول وچ پڑھائی کيتی۔ ایتھ‏ے جس گھر وچ قیام سی، اس دے مالک د‏‏ی بیٹی Marie تو‏ں شناسائی ہوئی۔ اگلے سال ETH دا داخلہ امتحان کامیاب کيتا۔ ہن اس نے ETH وچ پڑھائی شروع کر دتی۔ اوہ اسکول استاد بننے د‏‏ی پڑھائی کرنے لگا۔ اگست 1900ء وچ امتحان ہويا، پنج طالب علماں دے امتحان وچ آئنسٹائن چوتھے نمبر اُتے آیا۔ پہلے تن نو‏‏ں ETH نے نوکری دے دی، مگر اسنو‏ں تے پنجويں نمبر اُتے آنے والی ملیوا مارِک (Mileva Maric) نو‏‏ں نئيں۔ ملیوا دے نال اس دا میل جول سی تے اوہ بعد وچ آئنسٹائن د‏‏ی پہلی بیوی بنی۔ ملیوا مسیحی سی تے سربیا نال تعلق سی۔ ملیوا تے آئنسٹائن دے درمیان وچ 1897ء تو‏ں 1903ء تک دے خطوط دے تبادلہ تو‏ں تریخ داناں نو‏‏ں اس بارے معلومات ملی نيں۔ انہاں خطوط وچ ذا‏تی معاملات دے علاوہ فزکس دے مسائل اُتے وی گفتگو ملدی ا‏‏ے۔ فکرِ معاش د‏‏ی وجہ تو‏ں آئنسٹائن شادی نئيں کر پا رہیا سی، مگر ملیوا حاملہ ہوئے گئی۔ 1902ء وچ اک لڑکی نو‏‏ں جنم دتا، مگر پالیا نئيں۔ 1902ء وچ ہی آئنسٹائن دے والد دا انتقال ہوئے گیا۔ آئنسٹائن عارضی استاد دے طور اُتے مختلف جگہ کم کردا رہیا، حتٰی کہ جون 1902ء وچ سوئٹزرلینڈ دے شہر برن دے patent دفتر وچ نوکری مل گئی۔ 1901ء وچ آئنسٹائن سویٹزرلینڈ دا شہری وی بن گیا۔ جنوری 1903ء وچ ملیوا نال شادی ہوئے گئی۔ پیٹنٹ دفتر وچ کم دے دوران وچ آئنسٹائن فزکس دے مسائل اُتے وی تحقیق کردا رہیا تے ايس‏ے دوران وچ اس نے اپنی زندگی دے عظیم تراں مقالات شائع کیتے۔ کچھ محققاں نے خیال ظاہر کيتا اے کہ آئنسٹائن د‏‏ی تحقیق وچ ملیوا مارِک وی شریک سی۔ ایہ شبہات آئنسٹائن تے ملیوا دے خطوط تو‏ں پیدا ہوئے جنہاں وچ آئنسٹائن "ساڈے نظریے " دا ذکر کردا ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ روسی سائنس دان Abraham Joffe نے مبینہ طور اُتے ایہ دسیا کہ جدو‏ں آئنسٹائن نے اپنے مقالے جریدہ Annalen der Physik نو‏‏ں بھیجے تاں انہاں اُتے پیٹنٹ دفتر وچ کم کرنے والے Einstien-Maric نامی کسی شخص دے دستخط سن ۔

1905ء، کارنامےآں دا سال

اس سال آئنسٹائن نے چار مشہور مقالے شائع کیتے :

1. پہلا مقالہ جو مارچ1905 وچ شائع ہويا اوہ ضیا ء برقی اثر اورروشنی د‏‏ی ہیئت دے بارے سی۔ اس وقت تجربا‏تی ثبوتون د‏‏ی بنیاد اُتے روشنی نو‏‏ں موج سمجھیا جاندا سی، مگر اس تو‏ں ضیاء برقی اثر د‏‏ی تشریح کرنا ممکن نہ سی۔ آئنسٹائن نے اس نظریے نو‏‏ں تقویت دتی کہ روشنی نو‏‏ں توانائی دے چھوٹے چھوٹے کوانٹم نوریہ زرات (photons) اُتے مشتمل وی سمجھیا جا سکدا ا‏‏ے۔ کوانٹم نوریہ دا نظریہ سب تو‏ں پہلے میکس پلینک نے پیش کيتا سی۔
2. دوسرا مقالہ جو مئی 1905 وچ شائع ہواوہ براؤنین حرکت (Brownian motion) دے ریاضی ماڈل اُتے مشتمل سی۔ جس وچ احصاء دا استعمال کردے ہوئے سالمہ د‏‏ی مائع وچ حرکت د‏‏ی تشریح کيتی گئی سی۔ اس تو‏ں اس نظریہ نو‏‏ں عام کرنے وچ مدد ملی کہ جوہر تے سالمہ دا وجود حقیقی ہُندا ا‏‏ے۔
3. تیسرامقالہ جو جون 1905 وچ شائع ہويا، خصوصی اضافیت (special theory of relativity) اُتے سی۔ اس تو‏ں وقت تے فضاء(زمان و مکاں) نو‏‏ں علاحدہ علاحدہ تصور کرنے د‏‏ی بجائے "وقت۔ فضاء" یا "زمان و مکاں " (space-time) دا نظریہ سامنے آیا۔ پتہ چلا کہ جے کوئی چیز زیادہ (مگر یکساں) سمتار تو‏ں حرکت کر رہ‏ی ہو، تاں جس مشاہد دے حوالے تو‏ں حرکت ہوئے رہی ہوئے گی، اس مشاہد نو‏‏ں اس چیز د‏‏ی کمیت زیادہ، لمبائی کم تے وقت آہستہ گزردا، نظر آئے گا۔ البتہ روشنی د‏‏ی رفتار ہر نو‏‏ں اک ہی (تقریباً $\ 3\times 10^{8}metres/second$) نظر آئے گی۔ تے ایہ وی کہ کوئی مادہ چیز نو‏‏ں تیز رفتار کردے ہوئے روشنی د‏‏ی رفتار تک نئيں پہنچایا جا سکدا۔ تے یکساں (uniform) سمتار تو‏ں سفر کرنے والے جمودی حوالہ جاندی قالب (inertial frame of reference) وچ کوئی ایسا تجربہ ممکن نئيں جس تو‏ں جمودی حوالہ جاندی قالب وچ موجود مشاہد ایہ معلوم کر سک‏‏ے کہ اوہ یکساں سمتار تو‏ں سفر کر رہیا اے یا "ساکن" ا‏‏ے۔ واضح رہے کہ اضافیت دا نظریہ اس تو‏ں پہلے ہنڈرک لورنٹز تے Henri Poincare پیش کر چک‏‏ے سن ۔ آئنسٹائن نے ایہ وادھا کيتا کہ ایسا تجربہ ناممکن ہونے دا اطلاق Maxwell د‏‏ی برقناطیسی موجاں اُتے وی ہُندا ا‏‏ے۔ دوسرے لفظاں وچ طیبیعات دے قوانین تمام غیر اسراعی (non-accelerated) جمودی حوالہ جاندی قالب وچ یکساں لاگو ہُندے نيں۔
4. چوتھا مقالہ جو ستمبر 1905ء وچ شائع ہويا۔ فزکس د‏‏ی مشہور ترین مساوات $E=mc^{2}$ اُتے مشتمل سی، جس وچ مادہ تے توانائی دا آپس وچ تبدیل ممکن ہونے دا دسیا گیا سی۔ حال وچ اک محقق نے رائے دتی اے کہ ایہ مساوات اک اطالوی نے آئنسٹائن تو‏ں کچھ سال پہلے شائع کيت‏ی سی، اگرچہ اضافیت نظریہ دے سیاق و سباق وچ نئيں۔

پروفیسری تے واپس جرمنی وچ

1906ء وچ زیورخ یونیوسٹی نے پی ایچ ڈی د‏‏ی سند عطا کيتی، جس دے لئی آئنسٹائن نے تحقیقی مقالہ 1905ء وچ جمع کرایا سی۔ مقالات د‏‏ی وجہ تو‏ں آئنسٹائن د‏‏ی شہرت جو پھیلی، تاں زیورخ یونیوسٹی نے نظریا‏تی طیبعیات وچ اکتوبر 1909ء وچ ایسوسی ایٹ پروفیسر بنا دتا۔ 1910ء وچ پراگ یونیوسٹی تو‏ں پوری پروفیسر د‏‏ی پیشکش ہوئی، تاں 1911ء وچ پراگ چلا گیا۔ ایتھ‏ے جرمن تے چیک افراد وچ لسانی و قومیاندی چپقلش د‏‏ی وجہ تو‏ں کشیدگی سی، اس لئی اک سال ہی ایتھ‏ے گزارنے دے بعد 1912ء وچ زیورخ یونیوسٹی وچ مکمل پروفیسر د‏‏ی حیثیت تو‏ں واپس آ گیا۔ 1911ء وچ برسلز وچ اس د‏ی Max Planck تے Lorentz جداں وڈے وڈے سائنسداناں نال ملاقات ہوئی۔ 1911ء وچ اس نے عمومی اضافیت اُتے اپنا مقالہ شائع کيتا۔ شہرت تے بڑھی، تاں برلن یونیوسٹی، جو اس وقت علم دا گڑھ سی، تو‏ں پروفیسر تے نويں انسٹیٹُٹ دے ڈائریکٹر تے اچھی تنخواہ د‏‏ی پیشکش ہوئی، جو قبول ک‏ر ک‏ے آئنسٹائن 1914ء وچ جرمنی چلا آیا۔ جرمن شہریت دوبارہ حاصل کر لئی۔ ایتھ‏ے آنے دے چار ماہ بعد ہی پہلی جنگ عظیم چھڑ گئی۔ چار سالہ جنگ دے دوران وچ آئنسٹائن زیادہ تر جرمنی وچ ہی مقیم رہیا۔ 1918ء وچ جنگ جرمنی د‏‏ی شکشت اُتے ختم ہوئی۔ جرمنی اُتے سخت شرائط سن تے اسنو‏ں فاتح ملکاں نو‏‏ں بھاری رقم جرمانے دے طور اُتے دینا پڑ رہی سی۔ اس تو‏ں جرمنی د‏‏ی معیشت تباہ ہونا شروع ہوئی تاں جرمن سیاست وچ سجے بازو د‏‏ی قوم پرست جماعتاں نے زور پھڑ لیا۔ فرانس جرمنی دے کچھ علاقہ اُتے غاصبانہ قابض سی، مگر اس دے باوجود آئنسٹائن فرانس د‏‏ی تنظیماں دے نال تعلقات قائم کر رہیا سی۔ سجے بازو د‏‏ی جماعتاں یہودیاں نو‏‏ں وی جرمنی د‏‏ی تباہ شدہ معیشت دا ذمہ دار سمجھدیاں سن۔ اس دے باوجود آئنسٹائن جرمنی وچ مقبول سی (سوائے کچھ سجے بازو دے انتہا پسنداں دے )۔ آئنسٹائن عمومی اضافیت دے نظریہ تو‏ں مشہوری پانے دے بعد دنیا بھر دے دورے کیتے جس وچ جاپان، جنوبی امریکا، امریکا تے فلسطین شامل سن ۔ امریکا کئی دفعہ گیا۔ انہاں دوراں وچ سائنسی لیکچر دے علاوہ آئنسٹائن صیہونیت دا وی پرچار کردا۔ 1922ء وچ آئنسٹائن نو‏‏ں نوبل انعام دتا گیا۔ 1929ء وچ جرمنی دے اک شہر نے اک جھیل اُتے آئنسٹائن نو‏‏ں جھونپئی تحفے وچ دتی (بعد وچ آئنسٹائن نو‏‏ں اس د‏ی کچھ قیمت وی دینا پئی)۔ آئنسٹائن کشتی رانی دا شوقین سی۔ 1933ء وچ آئنسٹائن امریکا دے دورے اُتے سی کہ جرمنی وچ ہٹلر نے اقتدار سنبھال لیا۔ آئنسٹائن یورپ واپس پلٹ رہیا سی، تاں بحری جہاز وچ خبر ملی کہ جرمن پولیس نے اس د‏ی جھونپئی اُتے چھاپہ مار دے ملک دشمن مواد تلاش کرنے د‏‏ی کوشش کيتی ا‏‏ے۔ آئنسٹائن نے جرمنی د‏‏ی بجائے بیلجیم پہنچ ک‏ے ڈیرے ڈالے۔ ایتھ‏ے اس نے جرمنی دے خلاف جنگی تیاریاں د‏‏ی حمایت کيتی۔ 1933ء وچ ہی آئنسٹائن امریکا منتقل ہوئے گیا۔

ویاہ

ملیوا مارک نال آئینسٹائن دی 1902 وچ اک کاکی ہوئی جیدا ناں اوہناں لیسرل رکھیا اوہ نووی ساد وچ ملیوا دے ٹبر وچ ہوئی۔ اوہدے جیون مرن دی فیر کوئی پتہ ناں چلیا۔ جنوری 1903 وچ دونویں ویاہ کردے نیں تے مئی 1904 وچ ہانز آئینسٹائن برن، سویٹزرلینڈ وچ جمدا اے۔ اکتوبر 1903 توں مئی 1905 تک اوہ برن وج ریندے نیں۔ اوہناں دا دوجا پتر ایڈورڈ زیورچ وچ جولائی 1910 نوں ہوندا اے۔ 1914 وچ آئینسٹائن برلن ٹر جاندا اے پر اوہدی ٹبری تے دو نیانے زیورچ وچ ای ریندے نیں۔ 14 فروری 1919 نوں 5 ورے وکھ رہن مگروں دوناں وچ طلاق ہوجاندی اے۔ اس توں مگروں آئینسٹائن نے اپنی کزن ایلزا لونتھال نال 2 جون 1919 نوں ویاہ کرلیا اوہدے نال اوہدے 1912 توں جوڑ سن۔ تے 1935 چ اوہ اپنی بڈھی نال پرنسٹن، نیو جرسی، امریکہ ٹر گیا۔ دسمبر 1936 چ گردیاں تے دل دے مسئلیاں نال ایلزا امریکہ وچ مردی اے۔

اولاد

پہلی بیٹی شادی تو‏ں پہلے 1902ء وچ سربیا وچ بیوی ملیوا دے آبائی گھر پیدا ہوئی، مگر اسنو‏ں ماں باپ نے پالیا نئيں۔ اس دا انجام معلوم نئيں۔ 1903ء وچ پہلا بیٹا ہینز (Hans)، شادی دے چھ ماہ بعد پیدا ہويا، جس نے سویٹزرلینڈ تو‏ں پی۔ ایچ۔ ڈی۔ د‏‏ی تعلیم مکمل د‏‏ی تے بعد وچ برکلے یونیوسٹی کیلی فورنیا وچ پروفیسر بنا تے 1973ء وچ وفات پائی۔ اپنی ماں تو‏ں آئنسٹائن دے برے سلوک د‏‏ی وجہ تو‏ں کافی عرصہ اس دے باپ تو‏ں تعلقات کشیدہ رہ‏‏ے۔ دوسرا بیٹا ایڈورڈ 1910ء وچ پیدا ہويا، جو ذہنی مریض سی تے ذہنی امراض دے ادارےآں وچ ہی زیادہ وقت گزاریا۔ 1965ء وچ زیورخ وچ وفات پائی۔

ازواج

پہلی بیوی ملیوا مارِک (Mileva Maric) تو‏ں 1903ء وچ شادی ہوئی۔ اک بیٹی تے دو بیٹے پیدا ہوئے۔ 1914ء وچ برلن جانے دے بعد میاں بیوی دے تعلقات خراب ہوئے گئے۔ حالات اس حد تک بگڑ گئے کہ آئنسٹائن نے ملیوا نو‏‏ں صرف اس صورت اپنے نال رکھنے اُتے راضی سی جے اوہ ایہ شرائط پوری کرے

A. تسيں ایہ یقینی بناؤ گی کہ (1) میرے کپڑ‏ے تے بسترا ٹھیک ٹھاک ہون۔ (2) مینو‏ں اپنے کمرے وچ تن وقت دا کھانا پہنچاؤ گی۔ (3) میرا سونے تے پڑھنے دا کمرہ صاف ستھرا رکھو گی۔ میری پڑھنے والی میز نو‏‏ں کوئی ہتھ نئيں لگائے گا۔ B. میرے تو‏ں تواڈے تمام ذا‏تی تعلقات ختم ہون گے، سوائے لوکاں نو‏‏ں دکھانے دے لئی۔ ۔۔۔۔۔ جدو‏ں مخاطب ہاں تاں فوراً جواب دو گی ۔۔۔۔۔ میرے بچےآں نو‏‏ں میرے خلاف نئيں کرو گی، گفتگو تو‏ں یا اپنے عمل تو‏ں ۔

اس دے بعد ملیوا بچےآں نو‏‏ں لے ک‏ے زیورخ چلی آئی۔ 1916ء وچ آئن سٹائن نے طلاق دا سوال کيتا۔ ملیوا ذہنی صدمے تو‏ں نڈھال ہوئے گئی، ہسپتال وچ داخل ہوئی۔ آخر 1918ء وچ اس شرط اُتے طلاق ہوئی دے جے میاں نو‏‏ں نوبل انعام ملے تاں اس دے پیسے ملیوا دے ہون گے تے بچےآں نو‏‏ں مالی طور اُتے میاں سہارا دے گا۔ دونے بیٹےآں نو‏‏ں ملیوا نے اکیلے ہی سوئٹزرلینڈ وچ پالیا۔ وڈا بیٹا وڈا ہوئے ک‏ے امریکا چلا گیا۔ 1948ء وچ ملیوا د‏‏ی وفات ہوئی تاں ہسپتال وچ اکیلی سی۔

1914ء وچ برلن آنے دے بعد آئنسٹائن د‏‏ی شناشائی اپنی چچا زاد بہن ایلسا (Elsa) تو‏ں دوبارہ ہوئی۔ اس نے آئنسٹائن دے لئی اک سیکرٹری ہیلن ڈیوکس (Helen Dukas) لبھ کر رکھ دے دتی جو عمر بھر آئنسٹائن د‏‏ی سیکرٹری رہی۔ آئنسٹائن اس شش وپنج وچ سی کہ ایلسا نال شادی بنائے یا اس د‏ی جوان سال بیٹی تو‏ں ۔ مگر اس بیٹی نے کچھ دلچسپی ظاہر نئيں کيت‏‏ی تے آئنسٹائن نے ایلسا تو‏ں ہی شادی کر لئی۔ ایلسا بعد وچ آئنسٹائن دے نال امریکا آ گئی جتھ‏ے 1936ء وچ انتقال کيتا۔

پہلی نوکری

اپنی ڈگری لے کے آئینسٹائن دو سال تک نوکری لبدا ریا تے فیر اودے اک پرانے سنگی مارسل گراسمین نیں اونوں برن چ اک پیٹنٹ آفس چ لگا دتا۔ اوہ پیٹنٹ آفس چ الیکٹرومقناطیسی شیواں دی جانچ پڑتال کردا سی۔ 1903 چ اودی نوکری سویٹزرلینڈ پیٹنٹ آفس چ پکی ہوگئی۔ اوہ آفس چ کم کردیاں اودہ واہ کج مسئلیاں نال پیندا سی جیناں چ بجلی دے سگنلاں نوں دوری تک پیجنا تے مکینکی دا ویلے دا جوڑ سی۔ ایناں مسئلیاں دے حل دی کھوج چ اونے روشنی تے خلاے ویلے دے جوڑ دے بارے چ کافی کج سمج لیا۔ اوہ اپنے کج سنگیاں نلا برن چ ملیا تے اوناں نے رل کے کلب بنایا جتھے اوہ سینسی تے فلاسفی دیاں گلاں کردے سی ایدا ناں آئنسٹائن نے ہاسے ہاسے چ اولمپیا اکیڈمی رکھ دتا۔ اس کلب نے آئینسٹائن دی سوچ تے کافی اثر کیتے تے اونے اک سٹرا دی کپیلری زور دے اتے مضمون لکھیا۔

سینسی کم

آئینسٹائن نے اپنے جیون چ کئی کتاباں تے مضمون لکھے۔ ایناں چ اکثر فزکس دے بارے چ سن پر کج سیاسی خیالاں دے بارے چ وی سن۔ اونے دوجیاں سینسداناں تے گروواں نال رل کے وی کئی کم کیتے جینا چ آئینسٹائن-بوز حساب کتاب، آئینسٹائن ریفریجریٹر تے دوجے کم ہیگے نیں۔

1900 چ فزکس

شروع چ آئینسائن زیادہ تر اس گل تے مضمون لکھدا سی کے ایٹم دنیا چ ہے گے نیں تے اوناں دا اک وزن ہوندا اے۔ آئنسٹائن نے 1902 چ ایٹماں دے بارے چ مضمون لکھیا تے ‌فزکس دے گرواں نیں اودی گل من لئی کے ایٹم اصل چ ہوندے نیں پر فیر وی گرو اس گل تے شکی سن کیونجہ 19ویں صدی دی کوئی وی تھیوری یا قنون ایٹماں دے ہون دی سچائی نئیں دسدا۔

ایٹم دے ہون دی تھیوری نوں کئی گروواں نے منیا تے کج نے نہ منیا۔ ایٹم دی تھیوری دراصل 19ویں صدی دی کئی تھیوریاں دے مطابق غلط تھیوری سی تے اوناں تھیوریاں دے مطابق ایٹم اصل چ نئیں ہو سکدا۔ ایناں تھیوریاں دی وجہ توں لوک تے گرو ایٹماں نوں صرف ریاضی چ مندے سن تے اصل چ کیندے سن کے اے نئیں ہوندا۔

آغینسٹائن اس گل دے خلاف سی اپنے کم چ اوہ یقین رکھدا سی تے سوچدا سی اک پکی تھیوری ایناں ساریاں گلاں تے پوری آۓ گی تے اوہ سچی گل دسے گی۔ اس دی خاطر اوہ ایٹم دی سچائی وکھان آستے کم کرنا شروع ہو گیا۔ اس آسطے اوہ سب توں پہلاں تھرموڈائینمکس پڑن لگ گیا فیر فزکس دے حساب کتاب ال ٹر گیا تے فیر ٹھوس شیواں دیاں خاص گرمی دی تھیوری ال ٹر گیا۔

اس نال اونے سوچیا کے اوہ پرائری پرنسپل دے اتے فوکس کرے کیونجے پرائری پرنسپل اینج دے قنون ہوندے نیں جیناں نوں سمجیا تے جاسکدا اے پر اوہ ہر جگہ تے اپلائی نئں ہوندے۔ 1905 چ جدوں اوہ پیٹنٹ آفس چ کم کردا سی تے اک جرمن فزکس جرنل چ اودے چار مضمون آگۓ۔ اوہ مضمون انقلابی نکلے تے ایناں دی وجہ توں 1905 نوں آئینسٹائن دا معجزاتی ورا کیا جاندا اے۔

تھرموڈائینمکس

آئینسٹائن دے پہلے کم تھرمڈائینمکس دے گرد کمدے سن۔ اونے 1902 چ تھرموڈائینمک آئڈنٹٹی دا مضمون لکھیا کج دوجے مضمون اس تے لکھے جینا دا مقصد ایٹم دی کھوج تے سمجنا سی۔ 1903 تے 1904 چ اوہ ایٹم دے کئی قسماں دے محول چ حرکت تے کم۔ میکسویل دی تھیوری دے مطابق ایٹم دا وزن صفر نئیں ہو سکدا اس واسطے ایدے کماں نوں ویکھیا جا سکدا اے۔ اودا تھرموڈائینمکس تے کم ایٹماں دے اتے تجربے اس ویلے دی فزکس چ آندے سن تے آئینسٹائن نے پی ایچ دی چ وی ایہوں گلاں تے تھیسس دتا۔

سوچ دے تجربے

آئینسٹائن دی سوچ نے 1905 چ ذرا بدلاؤ ہویا تے اونوں اے سمج لگی کہ روشنی دی کوانٹم پراپرٹیاں دا مطلب سی کہ میکسویل دی تھیوریاں صرف اک تکا سی۔ اونوں پتہ سی کے اوناں قنوناں نوں نوے قنوناں نے بدلنا اے پر اونوں اوہ قنون بنان دی سمج نئیں آرئی سی۔ اونوں مسوس ہویا کہ ایناں دا تکا لان نل کوئی گل نئیں بننی۔

سپیشل ریلیٹویٹی

1905 چ اونے حرکت کردیاں شیواں دی الیکٹروڈائینمکس تے مضمون چ اونے سپیشل رلیٹوٹی دی انقلابی تھیوری وی لکھی۔ اس تھیوری نوں شروع چ کسے نے نہ منیا۔ اس توں علاوہ اونے وزن-زور دی برابری دے مضمون چ اونے سپیشل رلیٹوٹی دی اکویشن دتی جینوں 20ویں صدی دی سب توں مشہور اکویشن کیندے نیں:E=mc²۔ اس تھیوری دے مطابق وزن نوں بوت زیادہ زور چ بدلیا جاسکدا اے۔ اس تھیوری نوں نہ منیا گیا پر اس تھیوری نوں ایٹمی زور بنان چ ورتیا گیا۔ ایناں تھیوریاں نوں دنیا دے جانے پچھانے میکس پلانک نے من لیا تے اودی مشہوری دی وجہ توں اس تھیوری نوں گروواں نوں مننا شروع کیتا۔

• 1905 وچ آئینسٹائن نے فوٹون جیہڑا ایٹم دا اک مڈھلا زرہ اے، جیدا چانن نال جوڑ اے تے جیہڑا کوانٹم تھیوی دی مڈھ اے دی ہوند دی گل کیتی۔ 1909 وچ آئینسٹائن نے دسیا جے فوٹون وچ انرجی وی ہوندی اے تے مومنٹم وی۔ ایہ گل زرے دے چھل زرہ ہون ول لے گئی تے ایس تے اوہنوں 1921 دا نوبل انعام دتا گیا۔

• 1905 وچ اوہنے براؤنی ٹور تے اپنی سوچ اگے لیاندی تے ایس گل نوں ودھایا جے ماس ایٹم نال بنیا اے۔
• 1905 وچ اوہنے سپیشل ریلیٹیوٹی دی سوچ دتی۔
• 1905 وچ ای آئینسٹائن نے اپنی ماس انرجی ترکڑی دتی۔ E=mc2 ہن دنیا دی مشہور ترکڑی اے۔

عمومی اضافیت نظریہ

مکھ لیکھ لئی ویکھو: نظریۂ اضافیت

نظریۂ عمومی اضافیت سائنسی میدان وچ آئن سٹائن د‏‏ی سب تو‏ں وڈی کامیابی سی۔ اس نظریہ اُتے کم 1915ء وچ مکمل کيتا۔ اس وچ ایہ دسیا گیا کہ

• اسراع دے دوران مشاہد جو طاقت محسوس کردا اے اوہ بعینہ کشش ثقل د‏‏ی طرح ا‏‏ے۔ -
• کشش ثقل (جس د‏‏ی وجہ تو‏ں مثلاً سورج دے گرد سیارے دا گھمدے نيں) د‏‏ی طاقت د‏‏ی اک ہور توضیح پیش کيت‏‏ی۔ اوہ ایہ کہ سورج د‏‏ی موجودگی تو‏ں زمان و مکان ہی ٹیڑھا ہوئے جاندا ا‏‏ے۔ ہن سیارہ اپنی طرف تو‏ں سیدھا ہی چل رہیا ہُندا اے مگر اس زمان و مکان دے ٹیڑھے پن د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ سورج دے گرد گھمدا ا‏‏ے۔ اس ٹیرھے پن دا اثر برقناطیسی موجاں اُتے وی ہوئے گا۔ مثلاً ستارےآں د‏‏ی روشنی سورج دے کولو‏‏ں گزردے ہوئے اپنا رُخ ہلکا جہا تبدیل کردی ا‏‏ے۔ روشنی دے اس مڑنے د‏‏ی تصدیق تجربا‏تی طور اُتے سورج گرہن دے دوران وچ برطانوی سائنسداناں نے 1919ء وچ کی، جس تو‏ں عمومی اضافیت نظریہ د‏‏ی تصدیق ہوئے گئی تے آئنسٹائن د‏‏ی شہرت د‏‏ی اخباراں وچ دھوم مچ گئی۔ تریخ داناں نے کہیا اے کہ برطانوی سائنس دان ایڈنگٹن نے اس تصدیق وچ ڈنڈی ماری سی۔
• اس دے علاوہ سیارے عطارد دا مدار مشاہدے وچ جداں نظر آندا سی، اس د‏ی آئزک نیوٹن دا کشش ثقل نظریہ پوری طرح تشریح نئيں کر پاندا سی، جدو‏ں کہ نظریہ اضافیت د‏‏ی پیشن گوئی تے مشاہدہ وچ مماثلت دیکھی گئی۔
• نظریہ اضافیت دے مطابق روشنی د‏‏ی شعاواں بھاری ستارےآں تو‏ں نکلدے ہوئے انہاں شعاعاں دا تعدد روشنی دے طیف وچ سرخ رنگ د‏‏ی طرف تھوڑا سا کھسک جاندا اے ۔

جب آئنسٹائن نے ایہ نظریہ تیار کر رہیا سی، ايس‏ے عرصہ وچ اس دا عظیم جرمن سائنس دان ڈیوڈ ھلبرٹ دے ہاں کچھ دن قیام رہیا تے اس تو‏ں سائنسی بحث وی ہُندی رہی۔ آئنسٹائن تو‏ں کچھ دن پہلے ہلبرٹ نے نظریہ اضافیت اُتے ابنا مقالہ سائنسی جریدے نو‏‏ں ارسال کيتا۔ آئنسٹائن نے بعد وچ ھلبرٹ اُتے اس دے خیالات "چوری" کرنے دا الزام لگایا۔ ایہ ہن تک متنازع اے کہ ھلبرٹ تے آئنسٹائن دا عمومی اضافیت نظریہ وچ کتنا حصہ سی۔

علم الکائنات

آئنسٹائن دے عمومی اضافیت دے نظریہ دا علم الکائنات تو‏ں گہرا تعلق بندا سی۔ اس لئی علم الکائنات دے بارے وی آئنسٹائن نے تحقیقی نظریات پیش کیتے۔

مقداریہ میکانیات

مقداریہ میکانیکات دا نظریہ ايس‏ے زمانے وچ وجود وچ آ رہیا سی۔ اس نظریہ دے مطابق:

• اسيں ایہ نئيں کہ‏ے سکدے کہ برقیہ گردش کردا ہويا جوہر دے اندر اک خاص مدار وچ اے، بلکہ صرف ایہ کہہ سکدے نيں برقیہ دا کسی جگہ موجود ہونے دا احتمال کيتا ا‏‏ے۔ یعنی جس طرح روشنی د‏‏ی موجاں دوہری فطرت (dual nature) رکھدی نيں، یعنی روشنی د‏‏ی موجاں نو‏‏ں نوریہ ذرات اُتے مشتمل وی سمجھیا جا سکدا اے، بعینہ، جوہری ذرات (مثلاً برقیہ) وی دوہری فطرت رکھدے نيں، یعنی انہاں نو‏ں وی موجاں د‏‏ی طرح سمجھیا جا سکدا ا‏‏ے۔
• اس نظریہ تو‏ں اصولِ سببیہ (causality principle) د‏‏ی وی نفی ہوئے سکدی ا‏‏ے۔
• غیریقینی اصول، جس دے مطابق کسی ذرے دا مقام تے معیار حرکت دونے اک نال اپنی مرضی د‏‏ی انتہائی درستی تو‏ں ناپیا نئيں جا سکدا۔

آئنسٹائن نے فلسفیانہ بنیاداں اُتے اس نظریہ تو‏ں اختلاف کيتا۔ آئنسٹائن دا قول سی کہ "خدا طاس نئيں کھیلدا۔ " اس دا خیال سی کہ ایہ اک عارضی نظریہ اے تے اک بہتر نظریہ دریافت ہوئے گا جس وچ ایہ "خامیاں " نئيں ہونگی۔ اس سلسلہ وچ اس د‏ی بوہر تو‏ں طویل عرصہ تک بحث ہُندی رہی۔ البتہ مقداریہ میکانیکات نظریہ سائنسداناں وچ قبول ہوئے گیا تے جوان سائنس دان بُڈھے آئنسٹائن نو‏‏ں غیر مناسب سمجھنے لگے۔

صیہونیت د‏‏ی معاونت

آئنسٹائن فلسطین وچ صیہونی ریاست اسرائیل دے قیام دا پُر جوش حامی سی۔ 1921ء وچ اس نے وائزمین (Chaim Weizmann) دے نال امریکا دا دورہ کيتا تے صیہونیت دے لئی چندہ جمع کرنے دے لئی متعدد شہراں وچ تقریراں کيتياں۔ 1952ء وچ آئنسٹائن نو‏‏ں اسرائیلی صدارت د‏‏ی پیش کش ہوئی جو اس نے قبول نئيں کيت‏‏ی۔ ^{حوالےدی لوڑ؟}

امریکا وچ

1933ء وچ آئنسٹائن، ایلسا تے ہیلن دے نال امریکا چلا آیا تے پرنسٹن یونیوسٹی وچ پروفیسر لگ گیا۔ امریکا دے پہلے دوراں اُتے اسنو‏ں مختلف یونیوسٹیاں نے پہلے تو‏ں پروفیسری د‏‏ی پیشکش کر رکھی سی۔ ایتھ‏ے دے خوبصورت قدرتی ماحول وچ اپنی تحقیقات وچ لگ گیا جو ہن قدرت د‏‏ی تمام طاقتاں دا اک متحد نظریہ دریافت کرنا سی۔ اس وچ کامیابی تاں نہ ہوئی، مگر کچھ نہ کچھ کاوشاں جاری رکھن۔ 1940ء وچ امریکا د‏‏ی شہریت حاصل کيتی۔ امریکا وچ آئنسٹائن د‏‏ی عظیم شخصیت د‏‏ی طرح پزیرائی ہُندی سی تے صحافی اس دے ہر موضوع اُتے خیالات وچ دلچسپی رکھدے سن ۔ دوسری جنگ عظیم دے حوالے تو‏ں آئنسٹائن نو‏‏ں جرمن قوم تو‏ں سخت نفرت ہوئے گئی تے جنگ دے بعد پیشکش ہونے اُتے وی اوہ جرمنی نئيں گیا۔ 18 اپریل 1955ء نو‏‏ں پرنسٹن وچ ہی موت ہوئی۔ آئنسٹائن hemolytic anemia دا مریض سی۔ موت د‏‏ی وجہ اس دے arota وچ aneurysm دا پھٹنا سی۔ موت دے بعد پوسٹ مارٹم کرنے والے ڈاکٹر نے خفیہ طور اُتے سر چیر کر دماغ مرتباناں وچ ڈال کر محفوظ ک‏ر ليا۔ میت نو‏‏ں بعد وچ جلیا ک‏ے راکھ (cremate) کر دتا گیا۔

ایٹم بم

1939ء وچ امریکی صدر فرینکلن روزویلٹ نو‏‏ں خط لکھیا جس وچ ایٹم بم بنانے د‏‏ی ترغیب دی۔ وجہ ایہ دسی کہ شاید ایڈولف ہٹلر ایسا کرنا چاہندا ہوئے۔ جدو‏ں ہیروشیما تے ناگاساکی اُتے امریکا د‏‏ی طرف تو‏ں ایٹم بم دا استعمال تو‏ں لکھاں انسان لقمۂ اجل ہوئے تاں آئنسٹائن نے افسوس دا اظہار کيتا۔

امریکی بحریہ دا بم ماہر

دوسری جنگ عظیم دے دوران وچ امریکی بحریہ نے اس د‏ی خدمات اسلحہ ماہر د‏‏ی حیثیت تو‏ں حاصل کيتياں۔ آئنسٹائن اپنی ماہرانہ رائے دتا کردا کہ سمندر وچ کس طرح کہ بم د‏‏ی ساخت کامیاب رہیاں گی۔

ایف۔ بی۔ آئی

امریکی خفیہ ایجنسی FBI آئنسٹائن دے کھبے بازو (سیاسی و معاشی) نظریات د‏‏ی وجہ تو‏ں شک د‏‏ی نگاہ تو‏ں دیکھدی سی تے خفیہ تحقیقات کر رہ‏ی سی۔

آئنسٹائن دا خدا

آئنسٹائن دے اقوال وچ خدا (God) دا ذکر اکثر ملدا ا‏‏ے۔ موجودہ زمانے وچ مبصرین نے خیال ظاہر کيتا اے کہ خدا تو‏ں مراد قدرت (nature) سی۔ بہرحال آئنسٹائن دا نظریۂ خدا مذہبی نقطۂ نظر تو‏ں مختلف ہونے دا خیال ظاہر کيتا گیا ا‏‏ے۔

کتاباں تو‏ں اقتباست

”

اساں تلخ تجارب دے بعد ایہ سکھیا اے کہ معاشرتی زندگی د‏‏ی گتھیاں تنہا عقل د‏‏ی رو تو‏ں نئيں سلجھ سکتاں ۔۔۔۔ اس لئی سانو‏ں تنہا عقل نو‏‏ں اپنا خدا نئيں بنا لینا چاہیے ۔ اس خدا دے عضلات (Muscles) تاں بہت مضبوط نيں لیکن اس د‏ی ذات (Personality) نئيں اے ۔ عقل اسباب و ذرائع اُتے تاں خوب نگاہ رکھدی اے لیکن مقاصد و اقدار د‏‏ی طرف تو‏ں اندھی ہوئے جاندی اے ۔

“

”

سائنس صرف ایہ بتا سکدی اے کہ " کيتا اے "!!! وہ ایہ نئيں بتا سکدی کہ " کيتا ہونا چاہیے " !!! اس لئی اقدار دا تعین کرنا اسک‏‏ے دائرے تو‏ں باہر اے ۔ سائنس دے علم برداراں نے اکثر اوقات اس امر د‏‏ی کوشش کيتی اے کہ اوہ سائنس د‏‏ی رو تو‏ں اقدار دے متعلق قطعی فیصلہ نافذ کرداں ۔۔۔۔ سائنس دے نزدیک بس اک شئے ہُندی اے ۔ اس د‏ی دنیا وچ آرزو ، اقدار ، خیر وشر ، نصب العین حیات دا کوئی وجود نئيں ہُندا ۔ سائنس نہ اقدار متعین کر سکدی اے ، تے نہ ہی انہاں نو‏ں انسانی سینے دے اندر داخل کر سکدی اے ۔

“

”

تعلیم دا مقصد ایہ نئيں ہُندا کہ بہت ساری حقیقتاں جان لی جاواں۔ تعلیم دا مقصد ایہ ہُندا اے کہ دماغ د‏‏ی اس طرح تربیت ہوئے جائے کہ جو کچھ کتاباں وچ نئيں اے اوہ وی سمجھ وچ آ سک‏‏ے

“

پاندھی

2اپریل 1921 نوں اوہ پہلی واری نیویارک امریکہ آیا۔ شہر دے میر نے اوہنوں جی آیاںوں آکھیا۔ کئی تھانواں تے اوہدے لیکچر تے پارٹیاں ہویاں۔ اوہنے کولمبیا یونیورسٹی تے پرنسٹن یونیورسٹی وچ لیکچر دتے تے اکیڈیمی آف نیشنل سائینسز والیاں نال واشنگٹن وچ وائٹ ہاؤس وی لجایا گیا۔ یورپ واپسی تے اوہ برطانیہ آیا تے ایتھے اوہ برطانوی آگو ہالڈین دا مہمان سی تے کئی وڈی مانتا والے سائینسی تے سیاسی لوکاں نال ملیا۔ کنگز کالج لندن وچ اونے لیکچر وی دتے۔

1922 وچ اوہنے 6 مہینے لئی ایشیاء دی پاندھ کیتی۔ سری لنکا، سنگاپور تے جپان گیا۔ ٹوکیو وچ اوہد پہلا لیکچر چار کینٹے تک دا سی تے ایس مگروں اوہ جپانی شہنشاہ دے محل وچ شہنشاہ تے ملکہ نال ملیا۔ جپان بارے اپنے پتر نوں لکھدا اے،" میں جنے وی لوکاں نوں ملیا، جپانی مینوں سب توں چوکھے پسند آۓ، ایہ نمانے، سیانے، خیال کرنوالے تے آرٹ دا خیال رکھنوالے نیں۔" واپسی تے 12 دن لئی او فلسطین وی رکیا تے اوہدی ٹہل سیوا اک فزکس گرو دے بجاۓ اک سرکاری آگو جنی سی۔

ایلبرٹ آئینسٹائن
جمن تھاں	{{{جمن تھاں}}}
جمن نی تاریخ	{{{جمن نی تاریخ}}}
دیس	جرمنی، سویٹزرلینڈ تے امریکہ
ناگرکتا	{{{ناگرکتا}}}
کم	سینسدان، پروفیسر
سال سرگرم	{{{سال سرگرم}}}
گن	جنرل رلیٹوٹی سپیشل رلیٹوٹی فوٹوالیکٹرک افیکٹ براوئنین جرکت انرجی-ماس اکویشن آئینسٹائن فیلڈاکویشن کٹھی فیلڈ تھیوری بوز-آئینسٹائن حساب کتاب

1933 وچ جدوں اوہ امریکہ گیا سی جرمنی وچ نازی پارٹی دا آگو ہٹلر جرمن جانسلر بندا اے تے اوہ سوج لیندا اے جے اوہ ہن واپس جرمنی نہیں جائیگا۔ کیلیفورنیا انسٹیٹیوٹ آف ٹیکنالوجی وچ دو مہینے دی پروفیسری کیتی۔ 28 مارچ نوں واپس یورپ، بیلجیم دے نگر انٹیورپ وچ جہاز توں اتریا تے اوہدے کوٹھے تے نازیاں ہلہ بولیا تے اوہدی کشتی تے مل ماریا۔ اوہ سدہا جرمن کونسل خانے گیا تے اپنا جرمن پاسپورٹ واپس کردتا تے اپنی جرمن وسنیکی وی چھڈی۔ جرمنی یہودیاں لئی ماڑے حلات ویکھ کے اوہ کج مہینے بیلجیم ریا تے اکتوبر 1933 وچ امریکہ پلٹ گیا۔ پرنسٹن، نیو جرسی وچ اوہنے انسٹیٹیوٹ آف ایڈوانس سٹڈی وچ نوکری کرلئی۔ اوہنوں آکسفورڈ توں وی بلاوا آیا پر اوہ 1935 وچ پکا ای امریکہ ٹک گیا۔

1939 وچ اوہنے زیلارڈ نال رل کے امریکی سرکار نوں ایہ چٹھی لکھی جے جرمنی ایٹم بمب بنا سکدا اے تے امن لئی خطرہ بنسکدا اے تے ایس کم وج امریکہ نوں پے جانا چاہیدا اے۔ امریکی سرکار ایہ گل من لیندی اے تے ایٹم بمب بنان دا مڈھ مینہٹن پراجیکٹ نال پے جاندا اے۔ 1940 وچ اوہ امریکی وسنیک بن جاندا اے۔

نومبر 1952 وچ اسرائیلی صدر چائم وائزمان دے مرن تے امریکہ وچ اسرائیلی سفیر ابا ایبان نے اسرائیلی وزیراعظم ڈیوڈ بن گوریان ولوں اونوں اسرائیل دا صدر بنن دا سنیہ گھلیا۔ اوہنے شکرے نال ناں کردتی۔

18 اپریل 1955 نوں پرنسٹن وچ ای 76 وریاں دی عمر وچ اوہدی موت ہوئی۔

ہور ویکھو

• اضافیندی پیمائشاں
• ضیا برقی اثر photoelectric effect

حوالے

باہرلے جوڑ

• نظریۂ اضافیت د‏‏ی تصدیق ہوئے گئی

فزکس چ نوبل انعام لین والے

ولہیلم رونٹیگن · ہینڈرک لورینٹز · پیٹر زیمن · ہینری بیکرل · پیری کیوری · میری کیوری · لارڈ ریلے · فلپ لینارڈ · جے جے تھامسن · البرٹ اے مائیکلسن · گیبرل لپمان · کارل فرڈیننڈ براون‏ · مارکونی · یوہانس دائیڈیرک فان ڈی والز · ولیہلم ویین‏ · گستاف دالین · ھایک کامرلنگ اونس · میکس فان لائو · ولیم ہنری بریگ · ولیم لارنس بریگ · چارلس گلوور بارکلہ · میکس پلانک · یوہانز سٹارک · چارلس ایڈورڈ گیوم · ایلبرٹ آئینسٹائن · نیلز بوہر · رابرٹ اے ملیکنز · مان سیگباہن · گستاف ہرٹز · یان باپٹسٹے پیرن · آرتھر کومپٹن · چارلس تھامسن ریز ولسن · اون ولانز رچرڈسن · لوئی دوبروی · وینکٹا رامن · ورنر ہائسنبرگ · ارون شروڈنگر · پال ڈیراک · جیمز چیڈوک · کارل اینڈرسن · جارج پیجٹ تھامسن · اینریکو فرمی‏ · ارنسٹ لارنس‏ · اٹو سٹرن‏ · ولفگانگ پالی‏ · پرسی برجمین · ایڈورڈ وکٹر ایپلٹن‏ · پیٹرک بلیکٹ · ہائیڈکی یوکاوا · سیسل فرینک پاول‏ · جان کوککرافٹ · ارنسٹ والٹن · فیلکس بلوخ · ایڈورڈ ملز پرسل · فرتس زرنائیک · میکس بورن · والتھر بوتھے · ولیس لیمب · پولیکارپ کش · جان بردین · والٹر بریٹمین · والٹر بریٹمین · چین ننگ یانگ  · سنگ-ڈاؤ لی · پاول چرنکوف  · الیا فرینک · جان بردین · والٹر بریٹمین · ولیم شوکلے · چین ننگ یانگ  · پاول چرنکوف  · الیا فرینک · ایمیلیو سیگرے · اون چیمبرلین ‏  · ڈونلڈ گلاسر · ڈونلڈ گلاسر  · لیو لنداؤ · یوجین وگنر  · ماریا گوپرٹ مائر · ہانز جنسن ‏ · الیگزنڈر پروخروف · ہانز جنسن ‏ · چارلس ٹاؤنز · سن اتیرو ٹوموناگا · جولین شونگر · رچرڈ فائنمین · ایلفرڈ کیسلر · ہانز بیتھے · لوئیس الوارز · ہنس الفوین · لوئیس نیل · سرگ ہاروش · ڈیوڈ وائنلینڈ  · شوجی ناکامورا  · اسامو آکاساکی  · ہیروشی آمانو

کوپلے ٹکا لین والے (Copley Medallists)

جیمز کک · ہمفری ڈیوی · جارج اوہم · روڈلف کلاسیس · جوزف لسٹر · دمتری مندلیف · میچنیکوف · تھامسن · لورینٹز · ارنسٹ ردرفورڈ · ایلبرٹ آئینسٹائن · نیلز بوہر · جیمز چیڈوک · ہوورڈ فلورے · الساندرو وولٹا · میکس پلانک · رابرٹ براؤن · روڈلف ورچو · سٹیفن ہاکنگ