آئیزک نیوٹن

آئیزک نیوٹن
جمن تھاں	{{{جمن تھاں}}}
جمن نی تاریخ	{{{جمن نی تاریخ}}}
دیس	برطانیہ
ناگرکتا	{{{ناگرکتا}}}
کم	سینسدان، پروفیسر
سال سرگرم	{{{سال سرگرم}}}
گن	نیوٹن دے مکینکس یونیورسل گریویٹی کیلکولس آپٹکس

آئیزک نیوٹن (25 جنوری 1642 - 31 مارچ 1727) اک انگریز سائنسدان، فزکس دا گرو، ریاضی دا گرو، تارہ گرو، الکیمسٹ تے مذہبی سوچاں سی جینوں کئی پڑھاکو تے عام لوک دنیا دے سب توں بوتے اثر رکھن آلے لوکاں چ گنندے نیں۔ اودی کتاب پرنسیپیا میتھمٹیشیا 1687 چ چھپی تے اس کتاب نوں سائنس دی تریخ چ سب توں خاص کتاباں چوں اک سمجیا جاندا اے۔ نیوٹن اپنے حرکت دے قنوناں دی وجہ توں مشہور سی۔ نیوٹن نے گریوٹی نوں بیان کیتا تے حرکت دے قنون دسے تے اوناں قنوناں نوں اج تک ورتیا جاریا اے۔ نیوٹن نے پہلی ریفلکٹنگ دوربین بنائی رنگ دے بارے اپنی سوچ دتی تے اے وی دسیا جے اگر چٹے رنگ نوں پرزم چوں لنگایا جاۓ تے اوہ ست رنگاں چ ونڈیا جائیگا۔ میتھمیٹکس چ اونے کیلکولس دی نیو رکھی۔ مذہب تے وی نیوٹن نے جوکھا سارا لکھیا۔ نیوٹن اک خدا نوں منن والا سی۔

جیون

آئیزک نیوٹن، 25 دسمبر 1643 نوں وولزتھورپ-بائی-کولسٹرورتھ، لنکنشائر، انگلینڈ چ جمیا۔ نیوٹن اپنے پیو دے مرن دے تن مہینے مگروں جمیا اودے پیو دا ناں وی اسحاق نیوٹن سی۔ اوہ ویلے توں پہلے جمیا سی تے اوہدا ناپ وی چھوٹا سی اودی ماں حنا آئزکف دا کہنا سی جے اوہ اک لٹر دے جگ چ وی آجاندا سی۔ جدوں اوہ تن وریاں دا سی تے اودی ماں نے اک پادری برنابس سمتھ نال ویاہ کرلیا۔ نیوٹن نوں اوہدی نانی ماگرے آئزکف کول چھڈ دتا گیا۔ جوان نیوٹن نوں اپنا متریا پیو چنگا ناں لگیا تے ناں اپنی ماں دا اوہدے نال ویاہ کرنا۔ 18ویں ورے اونوں مس سٹوری چنگی لگی پر ویاہ تک گل ناں اپڑی نیوٹن اپنی پڑھائی تے سائینسی کماں چ ای لگا ریا۔

12 توں 17ویں ورے تک نیوٹن گرانتھم دے اک سکول چ پڑھدا ریا۔ 1659 چ اونوں پڑھائی توں ہٹا لیا گیا تے اودی ماں جیہڑی دوجی واری رنڈی ہوگئی سی اونوں وولزتھورپ دے پنڈ لے آئی۔ اودی مان اونوں زمین دار بنانا چاندی سی پر نیوٹن نوں زمینداری چنگی نیں سی لگدی۔ ہنری سٹوکس، اک سکول ماسٹر نے وی اودی ماں نوں ایہ گل آکھی جے نیوٹن دی پڑھائی پوری ہونی چائیدی اے۔ نیوٹن نوں دوبارہ سکولے پا دتا گیا جتھے اوہ اک ودیا پڑھاکو بن گیا۔

جون 1661 چ اوہ ٹرینیٹی کالج، کیمبرج چ آگیا ایتھے پڑھائی دے نال کم وی کردا سی۔ اوس ویلے کالج ج ارسطو نوں ای پڑھایا جاندا سی پر اوہنے نویں فلاسفر رینے ڈیکارٹ تے تارہ گرووان گلیلیو، نکولس کوپرنیکس تے یوہانس کپلر ول بؤتا دھیان دتا۔ 1665 چ اوہنے بائینومیل تھیورم بارے سوچیا تے ایہ سوچ کیلکولس وچ پلٹ گئی۔ اگست 1665 چ جدون اوہنے ڈگری لئی تے نال ای یونیورسٹی طاعون دے ڈر توں بند کردتی گئی۔ نیوٹن اگلے دو ورے وولزتھورپ چ اپنے کعر چ ای اپنے آپ پڑھدا ریا۔ ایس ویلے ای اونے کیلکولس، اوپٹکس تے کھچ دے قنون بناۓ۔ 1667 چ اوہ ٹرینٹی کالج واپس آگیا۔ فیلو بنن لئی پاردی بننا ضروری سی پر اوہنوں ایہ کم اپنیاں سوچاں باجوں پسند نیں سی پر کالج دا قنون سی جے اے کم فیر وی کیتا جاسکدا اے۔ ایہ رپھڑ اوس ویلے وڈا ہوگیا جدوں اوہ میتھمیٹکس دا پروفیسر لگنا چاندا سی تے ایہ لوکیزین کرسی لین اوہدا پادری ہونا لازمی سی۔ ایس ویلے چارلس II (انگلینڈ) نے اوہدی بانہ پھڑی تے اوہنوں پادری بنے بنا ای پروفیسری مل گئی۔

وشکارلے ورے

پرنسیپیا میتھمٹیشیا

5 جولا‏ئی 1687 نوں ایڈمنڈ ہیلے دی ہتھ وںڈائی نال نیوٹن نے پرنسیپیا میتھمٹیشیا چھاپی۔ ایہ لاطینی وچ سی تے سائنس تے وڈھی مانتا والی کتاب اے۔ ایدھے وچ اوہنے انرجی نوں چھڈ کے فزکس دے ہر پاسے تے گل کیتی۔ ایدے وچ اوہنے ٹرن دے قنون دتے۔ ایہ قنون صنعتی انقلاب نوں ٹورن وچ مڈھ بنے۔ اگلے 200 وریاں وچ ایہناں وچ کوئی تبدیلی نہیں آئی۔ کتاب دے چھپن تے ای رابرٹ ہک نے اوہدے تے الزام لایا جے اوہنے ہک دیاں سوچاں نوں اپنیاں بنا کے کتاب وچ لکھیا اے۔ اوہنے کلیم کیتا جے انورس پروپورشن دی سوچ ہک دی سی۔ نیوٹن آکڑ گیا تے دوناں وشکار ساری عمر دے چگڑے دی نیو پےگئی۔ ایس کتاب نے نیوٹن دی مانتا نوں دوجے دیساں تک وی اپڑا دتا۔

ایہ کتاب تن انگاں وچ لکھی گئی۔ ایھدی پہلی چھپائی دیاں کئی کتاباں دنیا دیاں کئی لائیبریریاں وچ ہے نیں۔ 1713 وچ ایہدی دوجی چھپائی ہوئی۔ تے 1726 وچ ایھدی تیجی چھپائی سامنے آئی۔ اودوں ای ایہدا انگڑیزی وچ تے فیر فرانسیسی وچ پلٹایا گیا۔

میتھمیٹکس

میتھمیٹکس دے انگ کیلکولکس دا موڈھی نیوٹن سی۔ جرمن فلسفی گوٹفرائیڈ لیبنز وی ایس کم وچ ایہدا سنگی سی پر دوہناں نے ایہدے تے کم وکھریاں کیتا۔ دوناں وشکار ایس دے موڈھی ہون تے رپھڑ وی ریا۔ لیبنز دا کم چھپ گیا سی تے لوکاں دے ڈر توں نیوٹن نے اپنا کم لکوئی رکھیا۔ میتھ وچ اوہنے ک‏ی کاہڈاں کڈیاں۔ نیوٹن 1669 وچ اپنے پہلے پروفیسر دے رٹیر ہون تے اوہدے آکھن تے ای کیمبرج وچ میتھمیٹکس دا پروفیسر بنا دتا گیا۔

آپٹکس

1670 توں 1672 تک نیوٹن نے آپٹکس پڑھائی۔ ایس ویلے اوہنے چانن دے ریفریکشن بارے سوچیا تے ایہ کرکے دسیا جے چانن نوں اگر پرزم چوں لنگایا جاۓ تے اوہ ست رنگاں چ ونڈیا جاندا اے ایدے اگے اک لنز تے اک ہور پرزم رکھیا جاۓ‎ تے ایہ فیر چٹے چانن چ پرت جاۓ گا۔ 1704 چ اوہنے آپٹکس چھاپی۔ ایدھے وچ اوہنے چانن نوں نکے نکے ذریاں دی اک ونڈ گنیا۔

مکینکس

1697 چ نیوٹن مکینکس ول فیر مڑیا۔ کیپلر دے قنوناں نوں زہن ج رکھدیاں ہویاں کھچ تے اوہدے پاندھیاں تے کم ویکھے ۔ 1680–1681 پالے وچ آنوالے بودیوالے تارے نے اوہنوں اپے ول کھچیا۔ ایس تے اوہدی ایڈمنڈ ہیلے نال گل بات ہوئی۔ نیوٹن دے چلن دے قنون ایس ویلے دی ای یاد گار اے۔

نیوٹن دا پہلا قنون گلیلیو دا سوچیا ہویا اے۔ نیوٹن نے ایدے نال دوجے قنون دا وادا کیتا۔ نیوٹن دا تیجا فنون اودے پہلے دو قنوناں نوں رلا کے مکینکس دی نیو بندا اے۔ ایس کتاب نال نیوٹن دی مانتا دوجے دیساں وچ وی اپڑی۔ اک سوئس حساب گرو نکولس ڈیولر نال ہوگئی پے جیہڑی انت تے ٹٹ وی گئی۔

نیوٹن نے کھل کے ایہ گل آکھی جے سورج ای گڑھ اے جیدے دوالے دوجے پاندھی کمدے نیں جنہاں وچوں زمین وی اک اے۔

نیوٹن دے چلن دے قنون میکنکس دا مڈھ نیں۔ این تن قنون نیں۔ ایہ کسے شے تے زور لگن تے فیر اوس زور باجوں اوس شے وچ ٹور ہون دے آپسی جوڑ نوں دسدے نیں۔

1۔ پہلا قنون: "اگر بارلا زور کسے شے تے ناں لگے تے اگر اوہ رکی ہوئی اے تے اوہ ہمیشہ رکی رویگی۔ اگر اوہ چل رئی اے تے اوہ ہمیشہ اکو دوڑ نال چلدی رویگی"۔

ادھارن: کرسی (اگر اوہ کتے پئی اے تے پئی رۓ گی جدھں تک اوہنوں زور لاکے اوتھوں ہلایا ناں جاۓ۔)۔ نسدی کھدو۔ ایہ پر دیکھن والی چیز اے جے کوئی نسدی ہوئی کھدو جح پینڈے تے جاکے رک جائیگی۔ ویکھن وچ ایہ نیوٹن دے قنون دے الٹ اے۔ ایس کھدو دے رکن دی وجہ ایہ اے جے ایہنوں روکن لئی کج اندسے زور ایھدے تے کم کیتا تے ایہنوں روکیا۔ اوہ نیں: زمین دی رگڑ، ہوا دی روک تے زمین دی کھچ۔

2۔ دوجا قنون: " اگر کسے چیز تے بارلا زور لگدا اے تے اوس چیز وچ ٹور دسے گی تے اوہ چیز زور والے پاسے ول ٹرے گی ایہ ٹور زور دا سدا حساب ہوئیگی تے ماس دا الٹا حساب ہوئیگی۔" (اگر اک چیز دے ودھن نال دوسری چیز اپنے آپ ودھے تے ایہ سدا حساب ہوئیگا، اگر اک چیز دے ودھن نال دوسری چیز اپنے آپ گھٹے تے ایہ الٹا حساب ہو‏یگا۔)

میتھمیٹکس وچ ایہ قنون اینج لکھیا جائیگا:

• زور = ماس X دوڑ
• دوڑ = زور/ماس
• ماس = زور/دوڑ

پہلا تے دوجا قنون ارسطو دیاں سوچاں دے بر خلاف نیں جو ایہ سن جے کسے شے توں لگاتار زور لان دی لوڑ اے ٹور وچ رکھن لئی جد کے ایہ قنون کیندے نیں جے طاقت کسے شے دی ٹور نوں بدلن لئی ورتی جاندی اے۔ طاقت دا ناپ نیوٹن دے ناں نیوٹن رکھیا گیا اے۔

3۔ تیجا قنون: "ہر زور دا برابر تے الٹا زور ہوندا اے"۔ جدوں کوئی شے کسے شے تے زور لاندی اے تے جیدے تے زور لگدا اے اوہ وی زور لانوالی شے تے الٹا زور لاندی اے۔"

نیوٹن دا کھچ دا قنون: "ایس کائنات وچ ہر شے دوجی نوں اپنے ول اک زور نال کھچدی اے ایہ زور ایہناں دوواں شیواں دے ماساں دے سدے حساب تے اوہناں دے پینڈے دے دوواری جاصل ضرب دا الٹا حساب اے۔"

نیوٹن 1689 توں 1690 تے فیر 1701 چ انگلینڈ دی پارلیمنٹ سنگی ریا۔ اے کیا جاندا اے جے ایس سارے ویلے چ اونے صرف اک جملہ آکھیا جدوں پارلیمنٹ دے اندر ٹھنڈی ہوا آرئی سی تی اونے کھڑکی بند کرن دا آکھیا۔

1696 چ نیوٹن لندن آگیا تے شعائی ٹکسال دے کم چ آگیا۔ کیمبرج دے کم نوں جھڈدتا تے ٹکسال دے کم ج ودیا پن تے ایمانداری لے آیا۔ 1717 چ اونے ٹکسال چ چاندی ناپ نوں سونے دے ناپ ج پلٹیا۔ 1703 چ اونوں رائل سوسائیٹی دا صدر بنادتا گیا۔

چھیکڑے ورے

اپریل 1705 چ جدوں ملکہ این کیمبرج یونورسٹی دی یاترا کر ر‎ئی سی اونے نیوٹن نون نائیٹ بنا دتا۔ نیوٹن دوجا سائینسدان سی جینوں نائیٹ بنایا گیا۔ پہلا فرانسس بیکن سی جیہنوں بنایا گیا۔ ایدے چ کج سیاسی فیدے وی سن۔

اپنے جیون دے انت تے نیوٹن ونچسٹر دے نیڑے کرینبری پارک چ اپنی پتیجی تے اودے بندے نال رہن لگ گیا۔ ایتھے اوہ اپنے مرن تک 1727 تک ریا.

موت

20 مارچ 1727 نوں ستیاں ہویاں لندن وچ نیوٹن دا ساہ نکلدا اے۔ اونوں ویسٹ منسٹر ایبی چ دبیا گیا۔ نیوٹن نے ویاہ نیں سی کیتا تے اپنا پیس ٹکہ اپنے ساکاں چ ونڈ دتا۔ مرن دے مگروں اوہدے والاں نوں کھوجیا گیا تے اوہناں جوں مرکری نکلی جیہڑے اودے مرکری نال کم کرن باجوں اوہدے پنڈے ج ٹر گئی سی جیہنے اوہدے موڈ نوں وی وکھرا کردتا سی۔

مرن مگروں

فرانسسیسی میتھمیٹکس کرو لیگرینج نے اے کل کئی اے جے نیوٹن دنیا دا سب توں وڈا جینیس اے۔ انگریو شاعر الیگرنڈر پوپ نے اک شعر چ نیوٹن اینج عزت دتی اے؛

Nature and nature's law hid in night...God said, "Let Newton be" and all was light

پر نیوٹن اپنے کماں بارے بڑا منکسر المزاج سی فروری 1676 چ اپنےی اک جٹھی ج رابرٹ ہک نوں لکھدا اے، "اگر میں اگے ویکھ سکیاں تے ایدی وجہ اے جے میں جناں دے موڈیان تے بیٹھا ہویا آں"۔

اپنیاں یاداں ج اک ہور تھاں تے نیوٹن لخدا اے: مین نیں جاندا میں دنیا نوں کنجدا لگدا واں پر مین اپنے آپ نوں اک منڈے دے وانکون لکدا وان جیہڑا سمندر دے کنڈے تے کھیڈ ریا کدے اونے کوئی سونا گول وٹا لب جاندا اے پر اودے سامنے سچ دا اک سمندر ہلے لبن جوگا ریندا اے۔

2005 چ برطانیہ دی رائل سوسائیٹی نے اپنے سنگیاں کولون اے گل پچھی جے اوناں دی سوچ وچ دنیا دا سب تون وڈا سینسدان کون اے : آغنسٹاغن یا نیوٹن۔ سنگیان نیں اے گل اکھی جے نیوٹن دا کم جوکھا اے۔

1978 توں 1988 تک برطانیہ دے اک پونڈ دے نوٹ تے نیوٹن دی مورت سی۔ 1982 چ اک امریکی مائیکل ایچ ہارٹ نے دنیا دے 100 اوہ لوکاں تے اک کتاب لکھی جناں نے ایس دنیا اپنے کماں نال بعوت اثر پایا۔ نیوٹن نوں اونے دوجے نمبر رکھیا۔ اودے خیال نیوٹن دنیا دا سب توں وڈا سائینسدان سی جینے اودے توں مگروں آن والے سائینسداناں نون نویاں راہواں دسیاں۔

مذہبی سوچ

نیوٹن نوں جانن والیاں دے نیڑے اوہ اک خدا نوں منن والا سی اوہ عیسا نوں خدا نیں سی مندا۔ اودے نیڑے اے بت پرستی سی اک وڈا گناہ۔

نیوٹن دا اے کینا سی "گریویٹی سیاریاں دے ٹرن بارے دسدی اے پر ایہ نیں دسدی جے کینے سیاریاں نوں ٹوریا۔ نیوٹن نے 3 اپریل 33 نوں عیسا نوں سولی تے چاڑن دی تریخ لکھی۔

سیب دی کعانی

اے 1666 دی گل اے نیوٹن لنکن شائر اپنی ماں کول سی تے اک پھلواری چ بیٹھا سی ایتھے اونے اک سیب نوں ڈگدیاں ویکھیا۔ اونے سوچیا جے اینون زمین نے اپنے ول کھچیا اے۔ اونے سوچیا جے اے کھچ ضروری نیں جے زمین تے سیب دے وشکار ہوے اے زمین تے چن زمین تے سورج دے وشکار وی ہوسکدی اے۔ اوہ 20 ورے دے نیڑے ایس گل نوں سوچدا پرکھدا ریا تے اینج گریویٹی دے بارے قنون بناۓ۔

آئزیک نیوٹن انگلینڈ دے اک وگیانی سن۔ اوہناں نے گرتاکرشن دا نیم اتے گتی دے نیماں دی کھوج کیتی ۔ اوہ اک گنت وگیانی، بھوتک وگیانی، جوتشی اتے دارشنک سن۔ ایہناں دا شودھ پتر Philosophiae Naturalis Principia Mathematica سنّ 1687 وچّ پرکاشت ہویا ،جس وچّ گروتاکرشن اتے گتی دے نیماں دی ویاکھیا کیتی گئی سی ،اتے اس پرکار کلاسیکل بھوتک وگیان دی نیہہ رکھی ۔ اوہناں دی پھلوسوپھی نیچریلس پرنسپیا میتھیمیٹکا ، 1687 وچّ پرکاشت ہوئی ، ایہہ وگیان دے اتہاس وچّ آپجی دی سبھ توں پربھاوشالی کتاب ہے ،جو سارا ساہتک ینتر وگیان لئی آدھاربھوت کارج دی بھومکا نبھاؤندی ہے ۔اس کارج وچّ ، نیوٹن نے گوروتا اتے گتی دے تنّ نیماں دا ورنن کیتا جنھے اگلیاں تنّ شتابدیاں لئی بھوتک برہمنڈ دے وگیانی درشٹیکون اتے اپنا پربھاو ستھاپت کر لیا۔ نیوٹن نے وکھایا کہ دھرتی اتے وستاں دی گتی اتے آکاشی پنڈاں دی گتی دا نئنترن پرکرتک نیماں دوارا ہندا ہے ، اسنوں درساؤن لئی اوہناں نے گرہاں دی گتی دے کیپلر دے نیماں اتے اپنے گرتاکرشن دے سدھانت دے وچّ لگاتارتا ستھاپت کیتی ، اس پرکار توں سورج کیندریپن اتے وگیانک کرانتی دے آدھونکیکرن دے بارے وچّ پچھلے شکّ نوں دور کیتا ۔ ینتر وگیان وچّ ،نیوٹن نے سنویگ اتے کونی سنویگ دوہاں دے حفاظت دے سدھانتاں نوں ستھاپت کیتا ۔ پرکاش وگیان وچّ ، اوہناں نے پہلا ووہارک پراورتی دوردرشی بنایا اتے اس آدھار اتے رنگ دا سدھانت وکست کیتا کہ اک پرزم چٹے پرکاش نوں کئی رنگاں وچّ اپگھٹت کر دندا ہے جو درش سپیکٹرم بناؤندے ہن۔ اوہناں نے شیتلن دا نیم دتا اتے آواز دی گتی اتے سودھ کیتا ۔ وگیانیاں دے وچّ نیوٹن دی منتی بہت سکھر اتے ہے ،اجیہا بریٹین دی روئل سوسائٹی وچّ 2005 وچّ ہوئے وگیانیاں دے اک سرویکھن دوارا دکھایا ہویا ہندا ہے ، جس وچّ پچھیا گیا کہ وگیان دے اتہاس پر کسدا پربھاو زیادہ گہرا ہے ، نیوٹن دا جاں ایلبرٹ آئنسٹائین دا ۔ اس سرویکھن وچّ نیوٹن نوں زیادہ پربھاوی پایا گیا۔ نیوٹن بہت زیادہ دھارمک وی سن ،حالانکہ اوہ اک اپرمپراگت عیسائی سن ، اوہناں نے سبھاوک وگیان ،جسدے لئی اوہناں نوں اج یاد کیتا جاندا ہے ،دی تلنا وچّ بائبل اتے زیادہ لکھیا۔

مڈھلا جیون

فائل:Sir Isaac Newton by Sir Godfrey Kneller، Bt.jpg

نیوٹن دی تصویر

جیون

آئجیک نیوٹن دا جنم 4 جنوری 1643 نوں لنکنشائر دے کاؤنٹی وچّ اک ہیملیٹ ،وولستھورپے - بائے -کولستیروورتھ وچّ وولستھروپ مینر وچّ ہویا ۔نیوٹن دے جنم دے سمیں ،انگلینڈ نے گرگورئن کیلینڈر نوں نہیں اپنایا سی ہور اس لئی اوہناں دے جنم دی متی نوں کرسمس دن 25 دسمبر 1642 دے روپ وچّ درج کیتا گیا۔ نیوٹن دا جنم اوہناں دے پتا دی موت دے تنّ مہینے بعد ہویا ،اوہ اک کھاندے پنڈے کسان سن اوہناں دا نام وی آئجیک نیوٹن سی ۔ پوروَ نپن دشا وچّ پیدا ہون والا اوہ اک چھوٹا بالک سی ؛ اوہناں دی ماتا ہنا ایسکپھ دا کہنا سی کہ اوہ اک چوتھائی گیلن دے چھوٹے جہے مگّ وچّ سما سکدا سی ۔

جدوں نیوٹن تنّ سال دے سن ، اوہناں دی ماں نے دوبارہ ویاہ کر لیا اتے اپنے نویں پتی ریورنڈ برنابس سمتھ دے نال رہن چلی گئی ،اتے اپنے پتّ نوں اسدی نانی مرگیری ایسکپھ دی دیکھبھال وچّ چھڈّ دتا ۔ چھوٹا آئجیک اپنے سوتیلے پتا نوں پسند نہیں کردا سی اتے اسدے نال ویاہ کرن دے کارن اپنی ماں دے نال دشمنی دا بھاوَ رکھدا سی ۔

سکھیا

باراں سال توں ستاراں سال دی عمر تکّ اوہناں نے کنگس سکول ،گرانتھم وچّ سکھیا پراپت کیتی ( جتھے لائبریری دی اک کھڈکی اتے اوہناں دے ہستاکھر اج وی ویکھے جا سکدے ہن )، اوہناں نوں سکول توں کڈھ دتا گیا ،اتے اکتوبر 1659 اوہ وولستھورپے -بائے -کولستیروورتھ آ گئے ،جتھے اوہناں دی ماں ، جو دوجی وار ودھوا ہو چکی سی ،نے اوہناں نوں کسان بناؤن اتے زور دتا ۔ اوہ کھیتی توں نفرت کردے سن کنگس سکول دے ماسٹر ہینری سٹوکس نے اوہناں دی ماں نوں کیہا کہ اوہ ان ہاننوں پھر توں سکول بھیج دین تانکِ اوہ اپنی سکھیا نوں پورا کر سکن ۔ سکول دے اک منڈے دے خلاف بدلہ لین دی اچھا توں پریرت ہون کرکے اوہ اک سکھر کرم دے ودیارتھی بن گئے ۔

جون 1661 وچّ ، اوہناں نوں ٹرنٹی کالج ، کیمبرج وچّ اک سجر - اک پرکار دی کارج - پڑھائی بھومکا ، دے روپ وچّ بھرتی کیتا گیا ۔اس سمیں کالج دیاں سکھیاواں ارسطو اتے آدھارت سن۔ پر نیوٹن زیادہ آدھونک دارشنکاں جویں ڈیسکارٹیس اتے کھگولود جویں کوپرنیکس ، گیلیلیؤ اتے کیپلر دے وچاراں نوں پڑھنا چاہندا سی۔ 1665 وچّ اوہناں نے دپد پرمیی دی کھوج کیتی اتے اک گنتی سدھانت وکست کرنا شروع کیتا جو بعد وچّ گھٹّ کلن دے نام توں جانیا گیا۔ اگست 1665 وچّ جویں ہی نیوٹن نے اپنی ڈگری پراپت کیتی ، اسدے ٹھیک بعد پلیگ دی بھیشن مہانماری توں بچن لئی ساودھانی دے طور 'تے یونیورسٹی نوں بند کر دتا گیا۔ حالانکہ اوہ اک کیمبرج ودیارتھی دے روپ وچّ پرتشٹھت نہیں سن،اسدے بعد دے دو سالاں تکّ اوہناں نے وولستھورپے وچّ اپنے گھر پر نجی پڑھائی کیتی ، اتے کلن ،پرکاش وگیان ،اتے گروتاکرشن دے نیماں اتے اپنے سدھانتاں دا وکاس کیتا۔1667 وچّ اوہ ٹرنٹی دے اک پھیلو دے روپ وچّ کیمبرج پرط آئے۔

وچلے سال

سارے آدھونک اتہاسکاراں دا مننا ہے کہ نیوٹن اتے لیبنیج نے گھٹّ کلن دا وکاس اپنے اپنے ادتے درساریاں دی ورتوں کردے ہوئے آزاد روپ نال کیتا ۔ نیوٹن دے آنترک چکر دے انوسار ،نیوٹن نے اپنی اس ڈھنگ نوں لیبنیج توں کئی سال پہلاں ہی وکست کر دتا سی ،پر اوہناں نے لگبھگّ 1693 تکّ اپنے کسے وی کارج نوں پرکاشت نہیں کیتا ،اتے 1704 تکّ اپنے کارج دا پورا لیکھا لیکھا نہیں دتا۔ دوجے پاسے ،لیبنیج نے 1684 وچّ اپنی ودھیاں دا پورا لیکھا لیکھا پرکاشت کرنا شروع کر دتا ۔اسدے علاوہ ،لیبنیج دے درساریاں اتے سودھ دے طریقیاں نوں مہاندیپ اتے پورے طور تے اپنایا گیا، اتے 1820 دے بعد ، بریٹیش سامراج وچّ وی اسنوں اپنایا گیا ۔ جد کہ لیبنیج دیاں پستکاں مڈھ توں انت تکّ وچاراں دے آدھونکیکرن نوں درشاؤندیاں ہن ،نیوٹن دے پرمانیک نوٹس وچّ کیول انتم نتیجہ ہی ہے ۔ نیوٹن نے کیہا کہ اوہ اپنیاں سودھاں نوں پرکاشت نہیں کرنا چاہندے سن کیونکہ اوہناں نوں ڈر سی اوہ مذاق دا پاتر بن جانگے ۔ نیوٹن دا سوس گنت وگیانی نکولس پھتییو ڈے دئلئر دے نال بہت قریبی رشتہ سی ،جو شروع توں ہی نیوٹن دے گرتاکرشن دے سدھانت توں بہت پربھاوت سن ۔1691 وچّ دئلئر نے نیوٹن دے پھلوسوپھی نیچریلس پرنسپیا میتھیمیٹکا، دے اک نویں سنسکرن نوں تیار کرن دی یوجنا بنائی ،لیکن اسنوں کدے پورا نہیں کر سکے ۔ بہرہال ،ایہناں دوناں ویکتیاں وچّ سنبندھ 1693 وچّ بدل گیا ۔اس سمیں ،دئلئر نے وی لیبنیج دے نال کئی پتراں دا لین-دین کیتا سی۔ 1699 دی شروات وچّ ،رائل سوسائٹی (جسدے نیوٹن وی اک میمبر سن)دے ہور میبراں نے لیبنیج اتے ساہتک چوری دے الزام لگائے ،اتے ایہہ وواد 1711 وچّ وڈے روپ وچّ ساہمنے آیا ۔ نیوٹن دی رائل سوسائٹی نے اک گھوشنا کیتی کہ نیوٹن ہی سچے کھوجی سن اتے لیبنیج نے دھوکھادھڑی کیتی سی ۔ ایہہ گھوشنا شکّ دے گھیرے وچّ آ گئی ،جدوں بعد پایا گیا کہ نیوٹن نے اپنے آپ لیبنیج دی سودھ دے سٹے دی ٹپنی لکھی ۔ اس پرکار کوڑا نیوٹن بنام لیبنیج وواد شروع ہو گیا ،جو بعد وچّ نیوٹن اتے لیبنیج دوناں دے جیون وچّ 1716 وچّ لیبنیج دی موت تکّ جاری رہا۔

سودھ کارج

نیوٹن نوں عامَ طور پر دپد پرمیی دا کرتا منیا جاندا ہے ،جو کسے وی وگیانی لئی آدر یوگ ہے ۔ اوہناں نے نیوٹن دیاں کوششاں،نیوٹن دے ڈھنگ ، ورگیکرت گھن پدھرا وقر (دو چراں وچّ تنّ دے بہایامی پد )دی کھوج کیتی ،پرمت انتراں دے سدھانت وچّ مہتوپورن یوگدان دتا ، اوہ پہلے ویکتی سن جنہاں نے بھناتمک سوچکانک دا پریوگ کیتا ، اتے ڈاؤپھینتائن سمیکرناں دے حلّ نوں ویونتبدھّ کرن لئی نردیشانک جمیٹری دی ورتو کیتی۔ انھاننوں 1669 وچّ حساب دا لیوکیسئن پروفیسر چنیا گیا ۔اوہناں دنیں ،کیمبرج جاں آکسفورڈ دے کسے وی میمبر نوں اک نردشٹ انگریزی پجاری ہونا ضروری سی ۔حالانکہ ،لیوکیسئن پروفیسر لئی جرری سی کہ اوہ گرجا گھر وچّ سرگرم نہ ہووے( تانکِ اوہ وگیان لئی ہور زیادہ سماں دے سکے )۔ نیوٹن نے دلیل دتا کہ سنجوگ دی لوڑ توں اوہناں نوں آزاد رکھنا چاہیدا ہے اتے چارلس دوسرا ،جسدا حکم لازمی سی ، نے اس دلیل نوں سویکار کیتا ۔اس پرکار توں نیوٹن دے دھارمک وچاراں اتے انگریزی روڑیوادیاں دے وچّ سنگھرش ٹل گیا۔ 1670 توں 1672 تکّ ، نیوٹن نے پرکاش وگیان اتے بھاشندتا ۔اس معیاد دے دوران اوہناں نے پرکاش دے اپورتن دی کھوج کیتی ،اوہناں نے دکھایا کہ اک پرزم چٹا پرکاش نوں رنگاں دے اک سپیکٹرم وچّ ونڈ دندا ہے ،اتے اک لینس اتے اک دوجا پرزم بہورنی سپیکٹرم نوں سنیوجت کرکے چٹا پرکاش دی اساری کردا ہے ۔

انھاننے ایہہ وی وکھایا کہ رنگین پرکاش نوں وکھ کرن اتے بھنّ وستاں اتے چمکاؤن توں رگین پرکاش دے گناں وچّ کوئی تبدیلی نہیں آؤندی اس پرکار توں ،اوہناں نے ویکھیا کہ ،رنگ پہلاں توں رنگین پرکاش دے نال وستو دی انترکریا دا نتیجہ ہندا ہے ناکِ وستاں اپنے آپ رنگاں نوں پیدا کردیاں ہن ۔ ایہہ نیوٹن دے رنگ سدھانت دے روپ وچّ جانیا جاندا ہے ۔

نیوٹن دا دوردرشی

اس کارج توں اوہناں نے سٹہ کڈھیا کہ ، کسے وی اپورتی دوردرشی دا لینس پرکاش دے رنگاں وچّ وستھار (رنگین وپتھن) دا انوبھوَ کریگا ،اتے اس دھارنا نوں سدھ کرن لئی اوہناں نے پٹھدرشک دے روپ وچّ اک شیشے دا ورتوں کردے ہوئے ،اک دوردرشی(Newtonian reflecting type telescope) دی اساری کیتا ،تانکِ اس سمسیا نوں حلّ کیتا جا سکے ۔دراصل اساری دے انوسار ،پہلاں بنیا پراورتی دوردرشی ،اج اک نیوٹونئن دوربین دے روپ وچّ جانیا جاندا ہے ، اسوچّ تکنیک نوں سروپ دینا اتے اک صحیح شیشے دے پدارتھ دی سمسیا نوں حلّ کرنا شامل ہے ۔ نیوٹن نے بہت زیادہ پراورتک دھات دے اک کسٹم سنگٹھن توں ،اپنے شیشے نوں آدھار دتا ، اسدے لئی اوہناں دے دوردرشی دی گنوتا دی جانچ لئی نیوٹن دے چھلیاں دا پریوگ کیتا گیا۔

فروری 1669 تکّ اوہ رنگین وپتھن دے بناں اک سمگری دا اتپادن کرن وچّ سمرتھّ ہو گئے ۔ 1671 وچّ رائل سوسائٹی نے انھاننوں اوہناں دے پراورتی دوردرشی نوں پرردشت کرن لئی کیہا ۔ جدوں رابرٹ ہکّ نے نیوٹن دے کجھ وچاراں دی آلوچنا کیتی ،نیوٹن انا ناراض ہوئے کہ اوہ ساروجنک بحث توں باہر ہو گئے ۔ ہکّ دی موت تکّ دونو دشمن بنے رہے۔ نیوٹن نے دلیل دٹی کہ پرکاش کناں جاں اتی سوخم کناں نال بنیا ہے ،جو سنگھنے مادھئم ولّ جاندے سمیں اپورتت ہو جاندے ہن ، لیکن پرکاش دے وورتن نوں سپشٹ کرن لئی اسنوں ترنگاں دے نال سنبندھت کرنا جرری سی۔

رسائن وگیان ولّ یوگدان

1675 دی اوہناں دی پرکاش دے سنکلپ وچّ نیوٹن نے کناں دے وچّ بل دے ستھانانترن ہیتُ ،ایتھر دی حاضری نوں منظور کیتا۔ وگیانی ہینری مور دے سمپرک وچّ آؤن پچھوں رسائن ودیا وچّ اوہناں دی رچی ودھ گئی ۔ اوہناں نے ایتھر نوں کناں دے وچّ کھچّ اتے پرتیاکرشن دے وچاراں اتے آدھارت گپت بلاں اتے ستھاپت کر دتا ۔جان مینارڈ کینیج ،جنہاں نے رسائن وگیان اتے نیوٹن دے کئی لیکھاں نوں سویکار کیتا ،کہندے ہن کہ نیوٹن منتک دے یگ دے پہلے ویکتی نہیں سن : اوہ جادوگراں وچّ آخری نمبر اتے سن ۔ رسائن ودیا وچّ نیوٹن دی رچی اوہناں دے وگیان وچّ یوگدان توں وکھ نہیں کیتی جا سکدی (ایہہ اس سمیں ہویا جدوں رسائن ودیا اتے وگیان دے وچّ کوئی سپشٹ بھید نہیں سی )۔ 1677 وچّ ، نیوٹن نے پھر توں یانترک وگیان اتے اپنا کارج شروع کیتا ،ارتھات ،گرتاکرشن اتے گرہی رفتار دے کیپلر دے نیماں دے حوالے نال ،گرہاں دی جماعت پر گرتاکرشن دا پربھاو ،اتے اس وشے اتے ہکّ اتے پھلیمسٹیڈ دے سودھ کارج۔ انھاننے جرم وچّ ڈی موٹو کورپورم وچّ اپنے نتیجیاں دا پرکاشن کیتا ۔ اس وچّ رفتار دے نیماں دی شروات سی جنھے پرنسپپیا دی نیہہ رکھی۔

پرنسپیا

فلوسوفی نیچریلس پرنسپیا میتھیمیٹکا دی اک کاپی

فلاسفی نیچریلس پرنسپیا میتھیمیٹکا( جسنوں ہن پرنسپیا دے روپ وچّ جانیا جاندا ہے )دا پرکاشن ایڈمنڈ سہیلی دی وتی مدد نال 5 جولائی 1687 نوں ہویا ۔اس کارج وچّ نیوٹن نے گتی دے تنّ نیم دتے جنہاں وچّ 200 توں وی زیادہ سالاں تکّ کوئی سدھار نہیں کیتا گیا ہے ۔اوہناں نے اس پربھاو لئی لیٹن شبد گریوٹاس ( بھار )دا استعمال کیتا جسنوں گوروتا دے نام توں جانیا جاندا ہے ،اتے گروتاکرشن دے نیم نوں پربھاشت کیتا۔ اس کارج وچّ اوہناں نے ہوا وچّ آواز دی گتی دے ،بایل دے نیم اتے آدھارت پہلاں وشلیشاتمک پرمان نوں پیش کیتا۔ بہت زیادہ دوری اتے کریا کر سکن والے اک ادرش زور دی نیوٹن دے سنکلپ کرکے اوہناں دی آلوچنا ہوئی ،کیونکہ اوہناں نے وگیان وچّ گپت ایجینسیاں نوں ملا دتا سی۔ پرنسپیا دے نال ،نیوٹن نوں انترراشٹری شہرت ملی۔ اوہناں نوں کافی مقبولیت ملی،اوہناں دے اک پرشنسک سن ،سوٹزرلینڈ وچّ جمے نکولس پھتییو دے دیولیئر ، جنہاں دے نال اوہناں دا اک گہرا رشتہ بن گیا ، جو 1693 وچّ تدّ ختم ہویا جدوں نیوٹن بیمار ہو گئے۔

دھارمک یوگدان

1690 دے دہاکے وچّ ،نیوٹن نے کئی دھارمک سودھ لکھے جو بائبل دی ساہتک ویاکھیا نال سنبندھت سن ۔ہینری مور دے برہمنڈ وچّ وشواس اتے دویتواد لئی اسویکرتی نے شاید نیوٹن دے دھارمک وچاراں نوں پربھاوت کیتا ۔اوہناں نے اک لکھت جان لوکے نوں بھیجی جس وچّ اوہناں نے ٹرنٹی دی ہوند نوں ووادت منیا سی ،جسنوں کدے پرکاشت نہیں کیتا گیا۔

بعد دے کارج

نیوٹن 1689 توں 1690 تکّ اتے 1701 وچّ انگلینڈ دی سنسد دے میمبر وی رہے۔ لیکن کجھ سروتاں انوسار اوہناں دی ٹپنیاں ہمیشہ اک اناج کوٹھڑی اتے ادھرت ہندیاں سن۔ 1696 وچّ نیوٹن شاہی ٹکسال دے وارڈن دا پد سنبھالن لئی لندن چلے گئے ،ایہہ پد انھاننوں راج-کھزانا دے تتکالین خزانچی ،ہیلپھیکس دے پہلے ارل ،چارلس مونتاگُ دے حفاظت کرن کرکے پراپت ہویا ۔اوہناں نے انگلینڈ دی ٹکسال دا کارج سنبھال لیا ، کسے طرحاں ماسٹر لکاس دے اشاریاں اتے نچن لگے (اتے ایڈمنڈ سہیلی لئی استھائی ٹکسال شاکھا دے اپ-کھزانچی دا پد حاصل کیتا )۔ 1699 وچّ لکاس دی موت توں بعد نیوٹن شاید ٹکسال دے سبھ توں پرسدھ ماسٹر بنے ،اس پد اتے نیوٹن اپنی موت تکّ بنے رہے ۔ایہہ نیکتیاں جمیواری-وہونے پد دے روپ وچّ لئی گئیاں سن ،لیکن نیوٹن نے انھاننوں گمبھیرتا توں لیا ، 1701 وچّ اپنے کیمبرج دے کرتواں توں رٹائر ہو گئے ، اتے مدرا وچّ سدھار لیاؤن دی کوشش کیتا اتے نقلی مدرا بناؤن والیاں نوں اپنی شکتی دی ورتوں کرکے سزا دتی ۔ اپریل 1705 وچّ رانی عینی نے نیوٹن نوں ٹرنٹی کالج ،کیمبرج وچّ اک شاہی یاترا دے دوران نائیٹ دی اپادھی دتی ۔ایہہ نائیٹ دی پدوی نیوٹن نوں ٹکسال دے ماسٹر دے روپ وچّ اپنی سیواواں لئی نہیں دتی گئی سی اتے نہ ہی اوہناں دے وگیانی کارج لئی دتی گئی سی سگوں انھاننوں ایہہ اپادھی مئی 1705 وچّ سنسدی چون دے دوران اوہناں دے سیاسی یوگدان لئی دتی گئی سی۔

موت

نیوٹن دی موت لندن وچّ 31 مارچ 1727 نوں ہوئی ،[پرانی شیلی 20 مارچ 1726]،اتے اوہناں نوں ویسٹمنسٹر ایبے وچّ دفنایا گیا سی۔ اوہناں دی موت دے بعد ،نیوٹن دے سریر وچّ بھاری ماترا وچّ پارا پایا گیا ،جو شاید اوہناں دے راسائنک کارجاں دا نتیجہ سی ۔

سمکالی ساہت وچّ نیوٹن

پھرینچ گنت وگیانی جوسیپھ لئیس لاگرینج اکثر کہندے سن کہ نیوٹن وڈے بھاگاں والا سی ،اتے اک وار اوہناں نے کیہا کہ اوہ سبھ توں زیادہ بھاگشالی وی سی کیونکہ اسیں دنیا دی پرنالی نوں اک توں زیادہ وار ستھاپت نہیں کر سکدے۔ انگریزی کوی الیکجینڈر پوپ نے نیوٹن دیاں اپلبدھیاں دے دوارے پربھاوت ہوکے پرسدھ سمرتی - لیکھ لکھیا : Nature and natures laws lay hid in night ؛ God said Let Newton be and all was light .

نیوٹن اپنی اپلبدھیاں دا دسن وچّ اپنے آپ سنکوچ کردے سن ، فروری 1676 وچّ اوہناں نے رابرٹ ہک نوں اک پتر وچّ لکھیا : If I have seen further it is by standing on ye shoulders of Giants حالانکہ عامطور اتے اتہاسکاراں دا مننا ہے کہ اپروکت سطراں ،نمرتا دے نال کہے گئے اک کتھن دے علاوہ ،ہکّ اتے اک حملہ سن (جو گھٹّ اچائی دا اتے کبہ سی )۔اس سمیں پرکاش وگیان دیاں کاڈھاں نوں لے کے دوہاں دے وچّ اک وواد چل رہا سی بعد وچّ اک اتہاس وچّ ، نیوٹن نے لکھیا : میں نہیں جاندا کہ وچّ دنیا نوں کس روپ وچّ وکھائی دیوانگا لیکن اپنے تہاڈے لئی اک اجیہا منڈا ہاں جو سمندر دے کنارے اتے کھیڈ رہا ہے ،اتے اپنے دھیان نوں ہن اتے تدّ وچّ لگا رہا ہے ،اک زیادہ چیکنا پتھر جاں اک زیادہ سندر کھولھ لبھن دی کوشش کر رہا ہے ، سچائی دا ایہہ انا بہت سمندر میرے ساہمنے ہن تکّ کھوجیا نہیں گیا ہے ۔

یادگار

اؤکسفورڈ یونیورسٹی وکھے نیوٹن دی یادگار

نیوٹن دی یادگار(1731)ویسٹمنسٹر ایبے وچّ ویکھیا جا سکدا ہے ۔اسنوں مورتیکار مائکل رجبریک نے سفید اتے دھندلے سنگمرمر وچّ بنایا ہے ،جسدا ڈزائین ولئم کینٹ دوارا بنایا گیا ہے ۔اس یادگار وچّ نیوٹن دی مورت پتھر دی بنی ہوئی قبر دے اتے ٹکی ہوئی ہے ، اوہناں دی سجی کہنی اوہناں دی کئی مہان کتاباں اتے رکھی ہے ،اتے اوہناں دا کھبا ہتھ اک گنت دے ڈزائین والی اک سوچی ولّ اشارہ کر رہا ہے ۔

دھرم بارے وچار

نیوٹن دی قبر

ولیئم بلیک دوارا نیوٹن دی تصویر

اتہاسکار سٹیپھن ڈی . سنوبیلین دا نیوٹن دے بارے وچّ کہنا ہے کہ آئجیک نیوٹن اک ادھرمی سن۔ لیکن اوہناں نے اپنے نجی وشواس دی ساروجنک گھوشنا کدے نہیں سی کیتی، اوہناں نے اپنے وشواس نوں انی چنگی طرحاں لکو کے رکھیا کہ اج وی ودوان اوہناں دی نجی مانتاواں نوں نہیں جان سکدے۔ اوہناں دی دھارمک گسیلاپن لئی پرسدھ اک یگ وچّ ،نیوٹن دے کٹرپنتھی وچاراں دے بارے وچّ کجھ ساروجنک وچار ہن ،سبھتوں خاص ہے ،پوتر آدیشاں دا پالن کرن لئی اوہناں دے دوارا انکار کیتا جانا ،ولّ جدوں اوہ مرن والے سن تدّ اوہناں نوں پوتر سنسکار لین لئی کیہا گیا ولّ انھاننے انکار کر دتا ۔

حوالے

٭ Ball, W.W. Rouse (1908). A Short Account of the History of Mathematics. New York: Dover. ISBN 0486206300.  ٭ Christianson, Gale (1984). In the Presence of the Creator: Isaac Newton & His Times. New York: Free Press. ISBN 0-02-905190-8.  This well documented work provides، in particular، valuable information regarding Newton's knowledge of Patristics ٭ Craig, John (1958). "Isaac Newton&nbsp؛– Crime Investigator". Nature 182: 149. doi:10.1038/182149a0.  ٭ Craig, John (1963). "Isaac Newton and the Counterfeiters". Notes and Records of the Royal Society of London 18: 136. doi:10.1098/rsnr.1963.0017.  ٭ Stewart, James (2009). Calculus: Concepts and Contexts. Cengage Learning. ISBN 9780495557425.  ٭ Westfall, Richard S. (1980، 1998). Never at Rest. Cambridge University Press. ISBN 0-521-27435-4.  ٭ Westfall, Richard S. (2007). Isaac Newton. Cambridge University Press. ISBN 9780199213559.  ٭ Westfall, Richard S. (1994). The Life of Isaac Newton. Cambridge University Press. ISBN 0521477379.  ٭ White, Michael (1997). Isaac Newton: The Last Sorcerer. Fourth Estate Limited. ISBN 1-85702-416-8. 

ہور پڑھو

٭ Andrade, E. N. De C. (1950). Isaac Newton. New York: Chanticleer Press. ISBN 0841430144.  ٭ Bardi، Jason Socrates. The Calculus Wars: Newton، Leibniz، and the Greatest Mathematical Clash of All Time. 2006. 277 pp. excerpt and text search ٭ Bechler، Zev (1991). Newton's Physics and the Conceptual Structure of the Scientific Revolution. Springer. ISBN 0792310543. . ٭ Berlinski، David. Newton's Gift: How Sir Isaac Newton Unlocked the System of the World. (2000). 256 pp. excerpt and text search ISBN 0-684-84392-7 ٭ Buchwald، Jed Z. and Cohen، I. Bernard، eds. Isaac Newton's Natural Philosophy. MIT Press، 2001. 354 pp. excerpt and text search ٭ Casini، P. (1988). "Newton's Principia and the Philosophers of the Enlightenment". Notes and Records of the Royal Society of London 42 (1): 35–52. doi:10.1098/rsnr.1988.0006. ISSN 0035–9149. http://links.jstor.org/sici؟sici=0035-9149٪28198801٪2942٪3A1٪3C35٪3AN٪27ATPO٪3E2.0.CO٪3B2-H.  ٭ Christianson، Gale E. (1996). Isaac Newton and the Scientific Revolution. Oxford University Press. ISBN 019530070X.  See this site for excerpt and text search. ٭ Christianson, Gale (1984). In the Presence of the Creator: Isaac Newton & His Times. New York: Free Press. ISBN 0-02-905190-8.  ٭ Cohen، I. Bernard and Smith، George E.، ed. The Cambridge Companion to Newton. (2002). 500 pp. focuses on philosophical issues only؛ excerpt and text search؛ complete edition online Archived 2008-10-08 at the وے بیک مشین ٭ Cohen، I. B. (1980). The Newtonian Revolution. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0521229642.  ٭ Craig، John (1946). Newton at the Mint. Cambridge، England: Cambridge University Press.  ٭ Dampier، William C.; Dampier، M. (1959). Readings in the Literature of Science. New York: Harper & Row. ISBN 0486428052.  ٭ de Villamil، Richard (1931). Newton، the Man. London: G.D. Knox. &nbsp؛– Preface by Albert Einstein. Reprinted by Johnson Reprint Corporation، New York (1972). ٭ Dobbs، B. J. T. (1975). The Foundations of Newton's Alchemy or "The Hunting of the Greene Lyon". Cambridge University Press.  ٭ Gjertsen، Derek (1986). The Newton Handbook. London: Routledge & Kegan Paul. ISBN 0-7102-0279-2.  ٭ Gleick، James (2003). Isaac Newton. Alfred A. Knopf. ISBN 0375422331.  ٭ Halley، E. (1687). "Review of Newton's Principia". Philosophical Transactions 186: 291– 297.  ٭ Hawking، Stephen، ed. On the Shoulders of Giants. ISBN 0-7624-1348-4 Places selections from Newton's Principia in the context of selected writings by Copernicus، Kepler، Galileo and Einstein ٭ Herivel، J. W. (1965). The Background to Newton's Principia. A Study of Newton's Dynamical Researches in the Years 1664–84. Oxford: Clarendon Press.  ٭ Keynes، John Maynard (1963). Essays in Biography. W. W. Norton & Co. ISBN 0-393-00189-X.  Keynes took a close interest in Newton and owned many of Newton's private papers. ٭ Koyr�، A. (1965). Newtonian Studies. Chicago: University of Chicago Press.  ٭ Newton، Isaac. Papers and Letters in Natural Philosophy، edited by I. Bernard Cohen. Harvard University Press، 1958،1978. ISBN 0-674-46853-8. ٭ Newton، Isaac (1642–1727). The Principia: a new Translation، Guide by I. Bernard Cohen ISBN 0-520-08817-4 University of California (1999) ٭ Pemberton، H. (1728). A View of Sir Isaac Newton's Philosophy. London: S. Palmer.  ٭ Shamos، Morris H. (1959). Great Experiments in Physics. New York: Henry Holt and Company، Inc.. ISBN 0486253465.  ٭ Shapley، Harlow، S. Rapport، and H. Wright. A Treasury of Science؛ "Newtonia" pp.&nbsp؛147–9؛ "Discoveries" pp.&nbsp؛150–4. Harper & Bros.، New York، (1946). ٭ Simmons، J. (1996). The Giant Book of Scientists – The 100 Greatest Minds of all Time. Sydney: The Book Company.  ٭ Stukeley, W. (1936). Memoirs of Sir Isaac Newton's Life. Taylor and Francis.  (edited by A. H. White؛ originally published in 1752) ٭ Westfall، R. S. (1971). Force in Newton's Physics: The Science of Dynamics in the Seventeenth Century. London: Macdonald. ISBN 0444196110. 

مکھ سروت

٭ Newton، Isaac. The Principia: Mathematical Principles of Natural Philosophy. University of California Press، (1999). 974 pp. ٭٭ Brackenridge، J. Bruce. The Key to Newton's Dynamics: The Kepler Problem and the Principia: Containing an English Translation of Sections 1، 2، and 3 of Book One from the First (1687) Edition of Newton's Mathematical Principles of Natural Philosophy. University of California Press، 1996. 299 pp. ٭ Newton، Isaac. The Optical Papers of Isaac Newton. Vol. 1: The Optical Lectures، 1670–1672. Cambridge U. Press، 1984. 627 pp. ٭٭ Newton، Isaac. Opticks (4th ed. 1730) online edition ٭٭ Newton، I. (1952). Opticks، or A Treatise of the Reflections، Refractions، Inflections & Colours of Light. New York: Dover Publications. ٭ Newton، I. Sir Isaac Newton's Mathematical Principles of Natural Philosophy and His System of the World، tr. A. Motte، rev. Florian Cajori. Berkeley: University of California Press. (1934). ٭ Whiteside، D. T. (1967–82). The Mathematical Papers of Isaac Newton. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0521077400. &nbsp؛– 8 volumes ٭ Newton، Isaac. The correspondence of Isaac Newton، ed. H. W. Turnbull and others، 7 vols. (1959–77) ٭ Newton's Philosophy of Nature: Selections from His Writings edited by H. S. Thayer، (1953)، online edition Archived 2009-08-13 at the وے بیک مشین ٭ Isaac Newton، Sir؛ J Edleston؛ Roger Cotes، Correspondence of Sir Isaac Newton and Professor Cotes، including letters of other eminent men، London، John W. Parker، West Strand؛ Cambridge، John Deighton، 1850.&nbsp؛– Google Books ٭ Maclaurin، C. (1748). An Account of Sir Isaac Newton's Philosophical Discoveries، in Four Books. London: A. Millar and J. Nourse. ٭ Newton، I. (1958). Isaac Newton's Papers and Letters on Natural Philosophy and Related Documents، eds. I. B. Cohen and R. E. Schofield. Cambridge: Harvard University Press. ٭ Newton، I. (1962). The Unpublished Scientific Papers of Isaac Newton: A Selection from the Portsmouth Collection in the University Library، Cambridge، ed. A. R. Hall and M. B. Hall. Cambridge: Cambridge University Press. ٭ Newton، I. (1975). Isaac Newton's 'Theory of the Moon's Motion' (1702). London: Dawson.

باہرلے لنک

٭ سانچہ:Wikisource1911Enc Citation ٭ Newton biography (University of St Andrews) ٭ ScienceWorld biography ٭ Dictionary of Scientific Biography ٭ The Newton Project ٭ The Newton Project - Canada ٭ Rebuttal of Newton's astrology Archived 2008-06-29 at the وے بیک مشین ٭ Newton's Religious Views Reconsidered Archived 2007-09-27 at the وے بیک مشین ٭ Newton's Royal Mint Reports ٭ Newton's Dark Secrets NOVA TV programme ٭ from The Stanford Encyclopedia of Philosophy: ٭٭ Isaac Newton، by George Smith ٭٭ Newton's Philosophiae Naturalis Principia Mathematica، by George Smith ٭٭ Newton's Philosophy، by Andrew Janiak ٭٭ Newton's views on space، time، and motion، by Robert Rynasiewicz ٭ Newton's Castle Educational material ٭ The Chymistry of Isaac Newton Research on his Alchemical writings ٭ FMA Live! Program for teaching Newton's laws to kids Archived 2016-04-02 at the وے بیک مشین ٭ Newton's religious position Archived 2009-08-22 at the وے بیک مشین ٭ The "General Scholium" to Newton's Principia Archived 2003-05-13 at Archive.is ٭ Kandaswamy، Anand M. The Newton/Leibniz Conflict in Context ٭ Newton's First ODE Archived 2007-07-05 at the وے بیک مشین&nbsp؛– A study by on how Newton approximated the solutions of a first-order ODE using infinite series ٭ سانچہ:MacTutor Biography ٭ سانچہ:MathGenealogy ٭ The Mind of Isaac Newton Archived 2006-12-13 at the وے بیک مشین Images، audio، animations and interactive segments

لکھتاں

٭ Newton's works - full texts، at the Newton Project ٭ سانچہ:Gutenberg author ٭ Newton's Principia&nbsp؛– read and search Archived 2009-08-10 at the وے بیک مشین ٭ Descartes، Space، and Body، an excerpt from De Gravitatione et Aequipondio Fluidorum، with annotations by Jonathan Bennett ٭ Opticks، or a Treatise of the Reflections، Refractions، Inflexions and Colours of Light، full text on archive.org

ہور پڑہو

• نیوٹن دے چلن دے قنون

بارلے جوڑ